ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านเล่มก่อนหน้าไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๔๓ ภาษาบาลีอักษรไทย ชา.อ.๙ มหานิปาต(๑)

หน้าที่ ๑.

มหานิปาตวณฺณนา ---------- เตมิยชาตกํ มา ปณฺฑิจฺจยํ วิภาวยาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต มหาภิเนกฺขมฺมปารมึ อารพฺภ กเถสิ ฯ เอกทิวสํ หิ ภิกฺขู ธมฺมสภายํ สนฺนิสินฺนา ภควโต มหาภิเนกฺขมฺมปารมึ วณฺณยนฺตา นิสีทึสุ ฯ สตฺถา ทิพฺพโสเตน ตํ สุตฺวา คนฺธกุฏิโต นิกฺขมิตฺวา ธมฺมสภายํ อาคนฺตฺวา กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา อิมาย นามาติ วุตฺเต น ภิกฺขเว อิทาเนว มม ปูริตปารมิสฺส รชฺชํ ฉทฺเทตฺวา มหาภินิกฺขมนํ นาม อจฺฉริยํ อหํ หิ ปุพฺเพ อปริปกฺเก ญาเณ ปารมิโย ปูเรนฺโตปิ รชฺชํ ฉทฺเทตฺวา มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขนฺโตเยวาติ วตฺวา ตุณฺหี อโหสิ เตหิ ยาจิโต อตีตํ อาหริ ฯ อตีเต ภิกฺขเว พาราณสิยํ กาสิกราชา นาม ธมฺเมน สเมน รชฺชํ กาเรสิ ฯ ตสฺส โสฬสสหสฺสา นาฏกิตฺถิโย อเหสุํ ฯ ตาสุ เอกาปิ ปุตฺตํ วา ธีตรํ วา น ลภติ ฯ ตทา นาครา อมฺหากํ รญฺโญ วงฺสานุรกฺขิโต เอโก ปุตฺโตปิ นตฺถีติ กุสราชชาตเก อาคตนเยเนว ราชงฺคเณ สนฺนิปติตฺวา ราชานํ เทว ปุตฺตํ ปตฺเถถาติ อาหํสุ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา ตสฺมึ ขเณ โสฬสสหสฺสา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒.

อิตฺถิโย ปกฺโกสาเปตฺวา ตุมฺเห ปุตฺตํ ปตฺเถถาติ อาณาเปสิ ฯ ตา อิตฺถิโย จนฺทาทีนํ เทวตานํ อายาจนอุปฏฺฐานาทีนิ กตฺวา ปตฺเถนฺติโยปิ ปุตฺตํ วา ธีตรํ วา น ลภึสุ ฯ อคฺคมเหสี ปนสฺส มทฺทราชธีตา จนฺทเทวี นาม สีลสมฺปนฺนา อโหสิ ฯ ราชา ภทฺเท ตวํปิ ปุตฺตํ ปตฺเถหีติ อาณาเปสิ ฯ เทวี ตสฺส รญฺโญ วจนํ สุตฺวา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ปุณฺณมีทิวเส อุโปสถํ สมาทยิตฺวา โอมุตฺตสพฺพาภรณา จุลฺลสยเน นิปนฺนา อตฺตโน สีลํ อาวชฺชมานา สจาหํ อขณฺฑสีลํ รกฺขามิ อิมินา สจฺเจน ปุตฺโต เม อุปฺปชฺชตูติ สจฺจกิริยํ อกาสิ ฯ ตสฺสา สีลเตเชน สกฺกสฺส ภวนํ อุณฺหาการํ ทสฺเสสิ ฯ สกฺโก อาวชฺเชนฺโต ตํ การณํ ญตฺวา จนฺทเทวี ปุตฺตํ ปตฺเถติ หนฺทาหํ ทสฺสามิ ตสฺสา ปุตฺตนฺติ ตสฺสา อนุจฺฉวิกํ ปุตฺตํ อุปธาเรนฺโต โพธิสตฺตํ ปสฺสิ ฯ โพธิสตฺโตปิ ตทา วีสติวสฺสานิ พาราณสิยํ รชฺชํ กาเรตฺวา ตโต จุโต อุสฺสุทนิรเย นิพฺพตฺโต อสีติวสฺสสหสฺสานิ ตตฺถ ปจิตวา ตโต จวิตฺวา ตาวตึสภวเน นิพฺพตฺติ ตตฺถาปิ ยาวตายุกํ ฐตฺวา ตโต จวิตฺวา อุปริเทวโลกํ คนฺตุกาโม อโหสิ ฯ อถ สกฺโก ตสฺส สนฺติกํ คนฺตวา มาริส ตยิ มนุสฺสโลเก อุปฺปนฺเน ปารมิโย เต ปูเรสฺสนฺติ มหาชนสฺส จ วุฑฺฒิ ภวิสฺสติ มาตาปิตูนํ วุฑฺฒิ ภวิสฺสติ อยํ หิ กาสิกรญฺโญ จนฺทาเทวี นาม อคฺคมเหสี ปุตฺตํ ปตฺเถติ ตสฺสา กุจฺฉิยํ อุปฺปชฺชาหีติ วตฺวา ตสุส เจว อญฺเญสญฺจ จวนธมฺมานํ ปญฺจสตานํ เทวปุตฺตานํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓.

ปติญฺญํ คเหตฺวา สกฏฺฐานเมว อคมาสิ ฯ โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ปญฺจหิ เทวปุตฺตสเตหิ สทฺธึ จวิตฺวา สยํ ตสฺสา จนฺทเทวิยา กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ ฯ อิตเร ปน ปญฺจสตเทวปุตฺตา อมจฺจภริยานํ กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธึ คณฺหึสุ ฯ ตทา จนฺทเทวิยา กุจฺฉิ วชิรปุณฺณา วิย อโหสิ ฯ สา คพฺภสฺส ปติฏฺฐิตภาวํ ญตฺวา รญฺโญ อาโรเจสิ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา ตสฺสา คพฺภปริหารํ ทาเปสิ ฯ สา ปริปุณฺณคพฺภา ธญฺญปุญฺญลกฺขณสมฺปนฺนํ ปุตฺตํ วิชายิ ฯ ตํ ทิวสเมว อมจฺจเคเหสุ อมจฺจภริยาโย ปญฺจกุมารสตานิ วิชายึสุ ฯ ตสฺมึ ขเณ ราชา อมจฺจคณปริวุโต มหาตเล นิสินฺโน อโหสิ ฯ อถสฺส ปุตฺโต เต เทว ชาโตติ อาโรจยึสุ ฯ เตสํ วจนํ สุตฺวา รญฺโญ ปฐมํ ปุตฺตเปมํ อุปฺปชฺชิตฺวา ฉวิยาทีนิ ฉินฺทิตฺวา อฏฺฐิมิญฺชํ อาหจฺจ อฏฺฐาสิ ฯ อพฺภนฺตเรปิสฺส ปีติ อุปฺปชฺชิ ฯ รญฺโญ อมจฺจานญฺจ หทยํปิ สีตลํ ชาตํ ฯ โส อมจฺเจ ปุจฺฉิ ตุฏฺฐา นุโข ตุมฺเห มม ปุตฺโต ชาโตติ ฯ กึ กเถถ เทว มยํ ปุพฺเพ อนาถา ภเวยฺยาม อิทานิ สนาถา ชาตา ภเวยฺยาม สามิโก โน ลทฺโธติ อาหํสุ ฯ เตสํ วจนํ สุตฺวา รญฺโญ ปีติ อุปฺปชฺชิ ฯ อถ ราชา มหาเสนาคุตฺตํ ปกฺโกสาเปตฺวา อาณาเปสิ โภ มหาเสนาคุตฺต มม ปุตฺตสฺส ปริวาโร ลทฺธุํ วฏฺฏติ คจฺฉ ตวํ อมจฺจเคเหสุ อชฺช ชาตทารกา เอตฺตกา นามาติ โอโลเกหีติ ฯ โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา คนฺตวา อมจฺจเคเหสุ ปญฺจทารกสตานิ ทิสฺวา อาคนฺตวา รญฺโญ อาโรเจสิ ฯ ตสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔.

วจนํ สุณนฺตสฺส รญฺโญ ปีติ อุปฺปชฺชิ ฯ ราชา ปญฺจนฺนํ ทารกสตานํ กุมารปสาธนานิ ทาเปตฺวา ปญฺจธาตีสตานิ ทาเปสิ ฯ มหาสตฺตสฺส ปน อติทีฆาทิโทสวชฺชิตา อลมฺพตฺถนิโย มธุรถญฺญาโย จตุสฏฺฐี ธาติโย อทาสิ ฯ กสฺมา วิวชฺเชติ ฯ อติทีฆาย หิ อิตฺถิยา ปสฺเส นิสีทิตฺวา ถนํ ปิวโต ทารกสฺส คีวา อติทีฆา โหติ ฯ อติรสฺสาย อิตฺถิยา ปสฺเส นิสีทิตฺวา ถนํ ปิวโต ทารกสฺส นิปฺปีฬิตกณฺฐฏฺฐิโกว โหติ ฯ อติกีสาย อิตฺถิยา ปสฺเส นิสีทิตฺวา ถนํ ปิวโต ทารกสฺส อูรู รุชฺชนฺติ ฯ อติถูลาย อิตฺถิยา ปสฺเส นิสีทิตฺวา ถนํ ปิวโต ทารกสฺส ผกฺขปาทา ๑- โหนฺติ ฯ อติกาฬิกาย อิตฺถิยา ขีรํ อติสีตลํ โหติ ฯ อจฺโจทาตาย อิตฺถิยา ขีรํ อติอุณฺหํ โหติ ฯ ลมฺพตฺถนิยา อิตฺถิยา ถนํ ปิวโต ทารกสฺส อุปปีฬิตนาสิโก โหติ ฯ กาสานญฺจ ปน อิตฺถีนํ ขีรํ อติอมฺพิลํ โหติ ฯ สาสานญฺจ ปน อิตฺถีนํ ขีรํ อติกฏุกาทิเภทํ โหติ ตสฺมา สพฺเพ เต โทเส วิวชฺเชตฺวา อติทีฆาทิโทสวิรหิตา อลมฺพตฺถนิโย มธุรถญฺญาโย จตุสฏฺฐี ธาติโย ทตฺวา มหนฺตํ สกฺการํ กตฺวา จนฺทเทวิยาปิ วรํ อทาสิ ฯ สา วรํ คหิตกํ กตฺวา ปุน รญฺโญเยว ฐเปสิ ฯ นามคหณทิวเส ปนสฺส ลกฺขณปาฐกานํ พฺราหฺมณานํ มหาสกฺการํ กตฺวา มหาสตฺตสฺส อนฺตรายภาวํ ปุจฺฉิ ฯ เต พฺราหฺมณา ลกฺขณปาฐกา ตสฺส ลกฺขณสมฺปตฺตึ ทิสฺวา มหาราช ธญฺญปุญฺญลกฺขณสมฺปนฺโน เต ปุตฺโต ติฏฺฐตุ เอโก ทีโป @เชิงอรรถ: ขลงฺก ปกฺขาติปิ ปาโฐ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕.

จตุนฺนมฺปิ มหาทีปานํ ทฺวิสหสฺสปริตฺตทีปปริวารานํ รชฺชํ กาเรตุํ สมตฺโถ โหติ นาสฺส โกจิ อนฺตราโย ปญฺญายตีติ วทึสุ ฯ ราชา เตสํ วจนํ สุตฺวา ตุฏฺโฐ กุมารสฺส นามํ กโรนฺโต ยสฺมา ปน กุมารสฺส ชาตทิวเส สกลกาสิกรฏฺเฐ เทโว วสฺสิ ยสฺมา จ โส รญฺโญ เจว อมจฺจานญฺจ มหาชนานญฺจ หทยํ เตมิยมาโน วิย ชาโต ตสฺมา เตมิยกุมาโรเตฺววสฺส นามํ อกาสิ ฯ อถ นํ เอกมาสิกํ ธาติโย นหาเปตฺวา อลงฺกริตฺวา รญฺโญ สนฺติกํ อานยึสุ ฯ ราชา ปิยปุตฺตํ โอโลเกตฺวา อาลิงฺคิตฺวา สีเส จุมฺพิตฺวา องฺเก นิสีทาเปตฺวา กุมารสฺส รมยมาโน นิสีทิ ฯ ตสฺมึ ขเณ จตฺตาโร โจรา อานีตา ฯ ราชา เต ทิสฺวา เตสุ เอกสฺส โจรสฺส สกณฺฏกาหิ กสาหิ ปหารสหสฺสํ กโรถาติ อาณาเปสิ เอกสฺส โจรสฺส สํขลิกาย พนฺธิตฺวา พนฺธนาคารปฺปเวสนํ กโรถาติ อาณาเปสิ เอกสฺส โจรสฺส สรีเร สตฺติปฺปหารํ กโรถาติ อาณาเปสิ เอกสฺส โจรสฺส สูลาโรปนํ กโรถาติ อาณาเปสิ ฯ อถ มหาสตฺโต ปิตุวจนํ สุตฺวา ภีตตสิโต หุตฺวา อโห มม ปิตา รชฺชํ นิสฺสาย อติภาริยํ นิรยคามึ กมฺมํ กโรตีติ จินฺเตสิ ฯ ปุนทิวเส โพธิสตฺตํ เสตจฺฉตฺตสฺส เหฏฺฐา อลงฺกตสิริสยเน นิปชฺชาเปสุํ ฯ โส โถกํ นิทฺทายิตฺวา ปพุทฺโธ อกฺขีนิ อุมฺมิเลตฺวา เสตจฺฉตฺตํ โอโลเกนฺโต มหนฺตํ สิริวิภวํ ปสฺสิ ฯ อถสฺส ปกติยา ภีตตสิตสฺส อติเรกตรํ ภยํ อุปฺปชฺชิ ฯ โส จินฺเตสิ กุโต นุโข อหํ อิมํ ราชเคหํ อาคโตมฺหีติ ฯ โส อุปธาเรนฺโต ชาติสฺสรญาเณน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๖.

เทวโลกโต อาคตภาวํ ญตฺวา ตโต ปรํ โอโลเกนฺโต อุสฺสุทนิรเย ปจนภาวํ ปสฺสิ ตโต ปรํ โอโลเกนฺโต ตสฺมึเยว นคเร ราชภาวํ อญฺญาสิ ฯ อถสฺส สฺวาหํ วีสติวสฺสานิ พาราณสิยํ รชฺชํ กาเรตฺวา อสีติวสฺสสหสฺสานิ อุสฺสุทนิรเย ปจิตฺวา อิทานิ ปุนปิ อิมสฺมึ โจรเคเห นิพฺพตฺโตสฺมิ ปิตา เม หิยฺโย จตูสุ โจเรสุ อานีเตสุ ตถารูปํ ผรุสํ นิรยสํวตฺตนิกํ กถํ กเถสิ สจาหํ รชฺชํ กาเรสฺสามิ ปุนปิ นิรเย นิพฺพตฺติตฺวา มหาทุกฺขํ อนุภวิสฺสามีติ อาวชฺเชนฺตสฺเสว มหนฺตํ ภยํ อุปฺปชฺชิ ฯ โพธิสตฺตสฺส กาญฺจนวณฺณํ สรีรํ หตฺเถน ปริมทฺทิตํ วิย ปทุมํ มิลาตํ ทุวณฺณํ อโหสิ ฯ โส กถํ นุโข อหํ อิมมฺหา โจรเคหา มุญฺเจยฺยนฺติ จินฺเตนฺโต นิปชฺชิ ฯ อถ นํ เอกสฺมึ อนฺตเร อตฺตภาเว มาตา ภูตปุพฺพา เสตจฺฉตฺเต อธิวตฺถา เทวตา อสฺสาเสตฺวา ตาต เตมิยกุมาร มา โสจิ มา จินฺตยิ มา ภายิ สเจ อิโต มุญฺจิตุกาโมสิ ตวํ อปีฐสปฺปิเยว ปีฐสปฺปิ วิย โหหิ อพธิโรปิ พธิโร วิย โหหิ อมูโคปิ มูโค วิย โหหีติ อิมานิ ตีณิ องฺคานิ อธิฏฺฐาย อตฺตโน ปณฺฑิตภาวํ มา ปกาเสหีติ วตฺวา ปฐมํ คาถมาห มา ปณฺฑิจฺจยํ วิภาวย พาลมโต ภว สพฺพปาณินํ สพฺโพ ตญฺชโน โอจินายตุ เอวํ ตว อตฺโถ ภวิสฺสตีติ ฯ ตตฺถ มา ปณฺฑิจฺจยนฺติ อตฺตโน ปณฺฑิตภาวํ มา ปกาเสหิ ฯ ปณฺฑิจฺจนฺติ อยเมว วา ปาโฐ ฯ พาลมโตติ พาลสมฺมโต ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗.

สพฺพปาณินนฺติ สพฺพปาณีภิ ชเนหิ ฯ สพฺโพ ตญฺชโนติ สกโล อนฺโตชโน เจว พหิชโน จ ฯ โอจินายตูติ อวมญฺญตุ นีหรเถตํ กาฬกณฺณินฺติ อวชานาตุ ฯ โส ตสฺสา วจเนน อสฺสาสํ ปฏิลภิตฺวา ทุติยํ คาถมาห กโรมิ เต ตํ วจนํ ยํ มํ ภณสิ เทวเต อตฺถกามาสิ เม อมฺม หิตกามาสิ เทวเตติ ฯ อิมํ คาถํ วตฺวา ตานิ ตีณิ องฺคานิ อธิฏฺฐหิ ฯ สา เทวตา อนฺตรธายิ ฯ อถ ราชา ปุตฺตสฺส อนุกฺกณฺฐนตฺถาย ตานิ ปริวารานิ ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ ตานิ ปญฺจกุมารสตานิ ตสฺส สนฺติเกเยว นิสีทาเปสิ ฯ เต ทารกา ถญฺญตฺถาย โรทนฺติ ฯ มหาสตฺโต ปน นิรยภยตชฺชิโต อชฺชโต ปฏฺฐาย เม กาโย สุสฺสิตฺวาปิ มตเมว เสยฺโยติ จินฺเตตฺวา น โรทติ ฯ ธาติโย ตํ ปวุตฺตึ จนฺทเทวิยา อาโรเจสุํ ฯ สา รญฺโญ อาโรเจสิ ฯ ราชา เนมิตฺตเก พฺราหฺมเณ ปกฺโกสาเปตฺวา ปุจฺฉิ ฯ อถ นํ พฺราหฺมณา เทว กุมารสฺส ปกติเวลํ อติกฺกมิตฺวา ถญฺญํ ทาตุํ วฏฺฏติ เอวํ โส โรทมาโน ถนํ ทฬฺหํ คเหตฺวา สยเมว ปิวิสฺสตีติ วทึสุ ฯ ตโต ปฏฺฐาย ธาติโย ตสฺส ปกติเวลํ อติกฺกมิตฺวา ถญฺญํ เทนฺติ ททมานา จ กทาจิ เอกวารํ อติกฺกเมนฺติ กทาจิ สกลมฺปิ ทิวสํ ขีรํ น เทนฺติ ฯ โส นิรยภยตชฺชิโต สุสฺสนฺโตปิ ถญฺญตฺถาย น โรทติ ฯ อถ นํ อโรทนฺตํ ทิสฺวา จนฺทเทวี ปุตฺโต เม ฉาโตติ สยเมว ถญฺญํ ปาเยสิ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๘.

กทาจิ ธาติโย ถญฺญํ ปาเยสุํ ฯ เสสา ทารกา ถญฺญํ อลทฺธเวลายเมว โรทนฺติ น นิทฺทายนฺติ ฯ โส น โรทติ น ปริเทวติ น นิทฺทายติ น หตฺถปาเท สมฺมิญฺชติ น สทฺทํ กโรติ ฯ อถสฺส ธาติโย ปีฐสปฺปีนํ หตฺถปาทา นาม น เอวรูปา โหนฺติ มูคานํ ปน หนุกปริโยสานํ นาม น เอวรูปํ โหติ พธิรานํ ปน กณฺณโสตนฺนาม น เอวรูปํ โหติ ภวิตพฺพเมตฺถ การเณน มยํ วีมํสิสฺสาม นนฺติ จินฺเตตฺวา ขีเรน ตาว นํ วีมํสิสฺสามาติ สกลทิวสํ ขีรํ น เทนฺติ ฯ โส สุสฺสนฺโตปิ ขีรตฺถาย น โรทติ ฯ อถสฺส มาตา ปุตฺโต เม ฉาโต ขีรมสฺส เทถาติ ทาเปสิ ฯ เอวํ อนฺตรนฺตรา ขีรํ อทตฺวา เอกสํวจฺฉรํ วีมํสนฺตาปิสฺส อนฺตรํ น ปสฺสึสุ ฯ ตโต อมจฺจา รญฺโญ อาโรเจสุํ เทว เอกวสฺสิกทารกา นาม ปูวขชฺชกํ ปิยายนฺติ เตน นํ วีมํสิสฺสามาติ ตานิ ปญฺจกุมารสตานิ ตสฺส สนฺติเก นิสีทาเปตฺวา นานาปุวขชฺชกานิ อุปนาเมตฺวา มหาสตฺตสฺส อวิทูเร ฐเปตฺวา ยถารุจึ ตานิ ปุวขชฺชกานิ คณฺหถาติ วตฺวา ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน อฏฺฐํสุ ฯ เสสทารกา กลหํ กโรนฺตา อญฺญมญฺญํ วิลุมฺปนฺตา ตานิ คเหตฺวา ขาทนฺติ ฯ มหาสตฺโตปิ อตฺตานํ โอวทิตฺวา ตาต เตมิยกุมาร สเจ นิรยํ อิจฺฉนฺโต ปูวขชฺชกํ อิจฺฉาหีติ นิรยภยภีโต ปุวขชฺชกํ น โอโลเกสิ ฯ เอวํ ปุวขชฺชเกนาปิ เอกสํวจฺฉรํ อนฺตรนฺตรา วีมํสนฺตาปิสฺส อนฺตรํ น ปสฺสึสุ ฯ ตโต มหาราช ทฺวิวสฺสิกทารกา นาม ผลาผลํ ปิยายนฺติ เตหิ นํ วีมํสิสฺสามาติ นานาผลาผลานิ อุปนาเมตฺวา โพธิสตฺตสฺส อวิทูเร

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙.

ฐเปตฺวา ยถารุจึ ตานิ ผลาผลานิ คณฺหถาติ วตฺวา ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน ติฏฺฐนฺติ ฯ เสสทารกา ยุชฺฌนฺตา อญฺญมญฺญํ ปหรนฺตา ตานิ คเหตฺวา ขาทนฺติ ฯ มหาสตฺโตปิ อตฺตานํ โอวทิตฺวา ตาต เตมิยกุมาร นิรยํ อิจฺฉนฺโต ผลาผลํ อิจฺฉาหีติ นิรยภยตชฺชิโต ผลาผลํ น โอโลเกสิ ฯ เอวํ ผลาผเลนาปิ เอกสํวจฺฉรํ อนฺตรนฺตรา วีมํสนฺตาปิสฺส อนฺตรํ น ปสฺสึสุ ฯ ตโต มหาราช ติวสฺสิกทารกา นาม กีฬาภณฺฑกํ ปิยายนฺติ เตน นํ วีมํสิสฺสามาติ สุวณฺณาทิมยานิ หตฺถิรูปกาทีนิ การาเปตฺวา โพธิสตฺตสฺส อวิทูเร ฐเปสุํ ฯ เสสทารกา อญฺญมญฺญํ วิลุมฺปนฺตา คณฺหนฺติ ฯ มหาสตฺโต ปน กิญฺจิ น โอโลเกสิ ฯ เอวํ กีฬาภณฺฑเกนาปิ เอกสํวจฺฉรํ อนฺตรนฺตรา วีมํสนฺตาปิสฺส อนฺตรํ น ปสฺสึสุ ฯ ตโต จตุวสฺสิกทารกา นาม มหาราช โภชนํ ปิยายนฺติ เตน นํ วีมํสิสฺสามาติ ตสฺส นานาโภชนานิ อุปนาเมสุํ ฯ เสสทารกาปิ ปิณฺฑาปิณฺฑํ กตฺวา ภุญฺชนฺติ ฯ มหาสทฺโต ปน อตฺตานํ โอวทิตฺวา ตาต เตมิยกุมาร อลทฺธโภชนานํ เต อตฺตภาวานํ คณนา นาม นตฺถีติ นิรยภยภีโต ตํ น โอโลเกสิ ฯ อถสฺส มาตา ภิชฺชมานหทยา วิย สหตฺเถน โภชนํ โภเชสิ ฯ เอวํ โภชเนนาปิ เอกสํวจฺฉรํ อนฺตรนฺตรา วีมํสนฺตาปิสฺส อนฺตรํ น ปสฺสึสุ ฯ ตโต ปญฺจวสฺสิกทารกา นาม อคฺคิโน ภายนฺติ เตน นํ วีมํสิสฺสามาติ ราชงฺคเณ มหนฺตํ เคหํ อเนกทวารํ การาเปตฺวา ตาลปณฺเณหิ ฉาเทตฺวา ตํ เสสทารเกหิ ปริวุตํ เตสํ มชฺเฌ นิสีทาเปตฺวา อคฺคึ เทนฺติ ฯ เสสทารกา เคหํ ชชฺชลมานํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐.

ทิสฺวา ภีตตสิตา วิรวนฺตา ปลายนฺติ ฯ มหาสตฺโต ปน จินฺเตสิ นิรยคฺคิปจนโต อิทเมว อคฺคิสนฺตาปํ วรตรนฺติ ฯ มหาสตฺโต นิโรธสมาปนฺโน วิย มหาเถโร นิจฺจโลว อโหสิ ฯ อถ นํ อคฺคิมฺหิ อาคจฺฉนฺเต คเหตฺวา อปเนนฺติ เอวํ อคฺคินาปิ เอกสํวจฺฉรํ อนฺตรนฺตรา วีมํสนฺตาปิสฺส อนฺตรํ น ปสฺสึสุ ฯ ตโต ฉวสฺสิกทารกา นาม มหาราช มตฺตหตฺถิโน ภายนฺติ เตน นํ วีมํสิสฺสามาติ เอกํ หตฺถึ สุสิกฺขิตํ สิกฺขาเปตฺวา โพธิสตฺตํ เสสทารเกหิ ปริวุตํ ราชงฺคเณ นิสีทาเปตฺวา หตฺถึ มุญฺจนฺติ ฯ โส โกญฺจนาทํ กโรนฺโต โสณฺฑาย ภูมิยํ โปเถนฺโต ภยํ ทสฺเสนฺโต อาคจฺฉติ ฯ เสสทารกา มตฺตหตฺถึ ทิสฺวา มรณภยภีตา ทิสาวิทิสาสุ ปลายนฺติ ฯ มหาสตฺโต ปน ตํ มตฺตหตฺถึ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา จินฺเตสิ มยฺหํ หิ จณฺฑนิรเย ปจนโต จณฺฑมตฺตหตฺถิทนฺเตสุ มรณเมว เสยฺโยติ ฯ มหาสตฺโต นิรยภยตชฺชิโต ตตฺเถว นิสีทิตฺวา นิจฺจโลว อโหสิ ฯ อถ โข โส สุสิกฺขิโต หตฺถี อาคนฺตวา ตํ มหาสตฺตํ ปุปฺผกลาปํ วิย คเหตฺวา อปราปรํ กตฺวา ตํ อติกิลมิตฺวาว คจฺฉติ ฯ มหาชนา ตํ หตฺถิโสณฺฑาย คเหตฺวา อปเนนฺติ ฯ เอวํ เอกสํวจฺฉรํ มตฺตหตฺถินา อนฺตรนฺตรา วีมํสนฺตาปิสฺส อนฺตรํ น ปสฺสึสุ ฯ ราชา ราชปุริเส ปุจฺฉิ ตาตา ตุมฺเห อาคตกาเล กุมารํ คเหตฺวา อปเนถ กึ โส หตฺถํ วา ปาทํ วา จาเลสีติ ฯ นตฺถิ เทวาติ ฯ กึ กุโรมาติ ฯ ตโต เทว สตฺตวสฺสิกทารกา นาม สปฺปสฺส ภายนฺติ เตน นํ วีมํสิสฺสามาติ มหาสตฺตํ เสสทารเกหิ สทฺธึ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑.

ราชงฺคเณ นิสีทาเปตฺวา เสสทารเกหิ ปริวาเรตฺวา นิสินฺนกาเล อุทฺธตทาเฒ กตมุขพนฺเธ สปฺเป วิสชฺเชสุํ ฯ เสสทารกา เต จณฺฑสปฺเป ทิสฺวา วิรวนฺตา ปลายึสุ ฯ มหาสตฺโต ปน นิรยภยํ อาวชฺเชตฺวา จินฺเตสิ จณฺฑนิรเย มรณโต จณฺฑสปฺปมุเข วินาสเมว วรตรนฺติ นิโรธสมาปนฺโน วิย นิจฺจโลว อโหสิ ฯ อถสฺส สปฺปา อาคจฺฉนฺตา สกลสรีรํ เวเฐตฺวา ตสฺส มตฺถเก ผณํ กตฺวา อจฺฉึสุ ฯ ตทาปิ โส นิจฺจโลว อโหสิ ฯ เอวํ สปฺเปนาปิ เอกสํวจฺฉรํ อนฺตรนฺตรา วีมํสนฺตาปิสสฺ อนฺตรํ น ปสฺสึสุ ฯ ราชา ราชปุริเส ปุจฺฉิ ตาตา ตุมฺเห อาคตกาเล กุมารํ คเหตฺวา อปเนถ กึ โส หตฺถํ วา ปาทํ วา จาเลสีติ ฯ นตฺถิ เทวาติ ฯ กึ กโรมาติ ฯ ตโต เทว อฏฺฐวสฺสิกทารกา นาม นฏสมชฺชํ ปิยายนฺติ เตน นํ วีมํสิสฺสามาติ ตํ ปญฺจทารกสเตหิ สทฺธึ ราชงฺคเณ นิสีทาเปตฺวา นฏสมชฺชํ การาเปสุํ ฯ เสสทารกา นฏสมชฺชํ ทิสฺวา สาธุ สาธูติ วทนฺตา มหาหสิตํ หสนฺติ ฯ มหาสตฺโต ปน มยฺหํ นิรเย นิพฺพตฺตกาเล ขณมตฺตมฺปิ หาโส วา โสมนสฺสํ วา นตฺถีติ นิรยภยํ อาวชฺเชตฺวา นิจฺจโลว อโหสิ ฯ ตํ กิญฺจิ น โอโลเกสิ ฯ เอวํ นฏสมชฺเชนาปิ เอกสํวจฺฉรํ อนฺตรนฺตรา วีมํสนฺตาปิสฺส อนฺตรํ น ปสฺสึสุ ฯ ราชา ราชปุริเส ปุจฺฉิ ตาตา ตุมฺเห อาคตกาเล กุมารํ คเหตฺวา อปเนถ กึ โส หตฺถํ วา ปาทํ วา จาเลสีติ ฯ นตฺถิ เทวาติ ฯ กึ กโรมาติ ฯ ตโต เทว นววสฺสิกทารกา นาม สตฺถสฺส ภายนฺติ เตน นํ วีมํสิสฺสามาติ ตํ ปญฺจทารกสเตหิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๒.

สทฺธึ ราชงฺคเณ นิสีทาเปสุํ ฯ ปญฺจทารกสตานํ กีฬนกาเล เอโก ปุริโส ผลิกวณฺณํ อสึ คเหตฺวา ปริพฺภมนฺโต นทนฺโต วคฺคนฺโต อุลฺลํฆนฺโต อปฺโผเฏนฺโต สเลนฺโต มหาโฆสํ กโรนฺโต กาสิกราชสฺส กิร กาฬกณฺณิ เอโก ปุตฺโต อตฺถิ กุหึ โส อหํ อสินา สีสมสฺส ฉินฺทิสฺสามีติ วตฺวา อภิธาวติ ฯ ตํ ทิสฺวา เสสทารกา ภีตตสิตา วิรวนฺตา ทิสาวิทิสาสุ ปลายึสุ ฯ โพธิสตฺโต นิรยภยํ อาวชฺเชตฺวา อุสฺสุทรนิรเย มรณโต จณฺฑขคฺคมุเข วินาสํเยว วรตรนฺติ อชานนฺโต วิย นิสีทิ ฯ อถ นํ โส ปุริโส อสินา สีสํ ปรามสิตฺวา อหํ เต สีสํ ฉินฺทิสฺสามีติ วตฺวา มหาสตฺตํ ตาเสนฺโตปิ ตาเสตุํ อสกฺโกนฺโต อปคญฺฉิ ฯ เอวํ ขคฺเคนาปิ เอกสํวจฺฉรํ อนฺตรนฺตรา วีมํสนฺตาปิสฺส อนฺตรํ น ปสฺสึสุ ฯ ราชา ราชปุริเส เอวํ ปุจฺฉิ ตาตา ตุมฺเห อาคตกาเล กุมารํ คเหตฺวา อปเนถ กึ โส หตฺถํ วา ปาทํ วา จาเลสีติ ฯ นตฺถิ เทวาติ ฯ กึ กโรมาติ ฯ ตโต ทสวสฺสิกทารกา นาม สทฺทสฺส ภายนฺติ เตนสฺส พธิรภาวํ วีมํสิตุํ วฏฺฏตีติ สยนํ สาณิยา ปริกฺขิปาเปตฺวา (ตสฺส) จตูสุ ปสฺเสสุ ฉิทฺทานิ กตฺวา โพธิสตฺตสฺส อตฺตานํ อทสฺเสตฺวา เหฏฺฐาสยเน สํขธมเก นิสีทาเปตฺวา เอกปฺปหาเรเนว สํเข ธมาเปนฺติ ฯ เอกนินฺนาทํ อโหสิ ฯ ธาติโย มหาสตฺตํ สยเน นิปชฺชาเปสุํ ฯ จตฺตาโร อมจฺจา จตูสุ ปสฺเสสุ ฐตฺวา มหาสตฺตสฺส อิริยาปถํ สาณิยา ฉิทฺเทหิ โอโลเกนฺตา มหาสตฺตสฺส เอกทิวสมฺปิ สติสมฺโมหํ หตฺถปาทวิการํ วา ผนฺทนมตฺตํ วา น ปสฺสึสุ ฯ ราชา ราชปุริเส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓.

ปุจฺฉิ ตาตา มม ปุตฺโต หตฺถํ วา ปาทํ วา จาเลสีติ ฯ นตฺถิ เทวาติ ฯ กึ กโรมาติ ฯ เอวํ สํขธมเนนาปิ เอกสํวจฺฉรํ อนฺตรนฺตรา วีมํสนฺตาปิสฺส เนว อนฺตรํ ปสฺสึสุ ฯ ตโต เทว เอกาทสวสฺสิกทารกา นาม เภริสทฺทสฺส ภายนฺติ เตน นํ วีมํสิตุํ วฏฺฏตีติ ฯ (เอกสํวจฺฉเร อติกฺกนฺเต) อมจฺจา (ปุน) เอกสํวจฺฉรํ ตเถว เภริสทฺเทน อนฺตรนฺตรา วีมํสนฺตาปิสฺส อนฺตรํ น ปสฺสึสุ ฯ ตโต เทว ทฺวาทสวสฺสิกทารกา นาม ทีปา ภายนฺติ เตน นํ วีมํสิสฺสามาติ รตฺติภาเค อนฺธกาเร สยาเปตฺวา (อปฺเปว นาม) โส หตฺถํ วา ปาทํ วา ผนฺทาเปติ นุโข โนติ ฆเฏสุ ทีเป ชาเลตฺวา เสสทีเป นิพฺพาเปตฺวา โพธิสตฺตํ อนฺธกาเร โถกํ สยาเปตฺวา ฆเฏหิ เตลปฺปทีเป อุกฺขิปิตฺวา เอกปฺปหาเรเนว อาโลกํ กตฺวา ตสฺสอิริยาปถํ อุปธาเรนฺตา มหาสตฺตสฺส ผนฺทนมตฺตมฺปิ น ปสฺสึสุ ฯ เอวํ ทีเปนาปิ เอกสํวจฺฉรํ อนฺตรนฺตรา วีมํสนฺตาปิสฺส กิญฺจิผนฺทนมตฺตมฺปิ น ปสฺสึสุ ฯ ราชา ราชปุริเส ปุจฺฉิ ตาตา มม ปุตฺโต หตฺถํ วา ปาทํ วา จาเลสีติ ฯ นตฺถิ เทวาติ ฯ กึ กโรมาติ ฯ ตโต เทว เตรสวสฺสิกทารกา นาม มกฺขิกานํ ภายนฺติ ผาณิเตน นํ วีมํสิสฺสามาติ สกลสรีรํ ผาณิเตน มกฺขิตฺวา พหุมกฺขิเก ฐาเน นิปชฺชาเปสุํ ฯ มกฺขิกา อุปฏฺฐเปนฺติ ฯ ตา ตสฺส สกลสรีรํ ปริวาเรตฺวา สูจีหิ วิชฺฌิยมานา วิย ขาทนฺติ ฯ โส จินฺเตสิ มยฺหํ อวีจินิรเย มรณโต มกฺขิกานํ มุเข มรณเมว เสยฺโยติ เวทนํ อธิวาเสตฺวา นิโรธสมาปนฺโน วิย มหาเถโร นิจฺจโลว อโหสิ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔.

เอวํ ผาณิเตนาปิ เอกสํวจฺฉรํ อนฺตรนฺตรา วีมํสนฺตาปิสฺส กิญฺจิ ผนฺทนมตฺตมฺปิ น ปสฺสึสุ ฯ ราชา ราชปุริเส ปุจฺฉิ ตาตา มม ปุตฺโต หตฺถํ วา ปาทํ วา จาเลสีติ ฯ นตฺถิ เทวาติ ฯ กึ กโรมาติ ฯ ตโต เทว จุทฺทสวสฺสิกกาเล ปนสฺส สมฺปตฺเต อิทาเนว เอส มหลฺลโก สุจิกาโม อสุจิชิคุจฺฉโก โหติ อสุจินา นํ วีมํสิสฺสามาติ ตโต ปฏฺฐาย ตํ เนว นหาเปนฺติ น อาจมาเปนฺติ สยนา น อุฏฺฐาเปนฺติ ฯ โส อุจฺจารปสฺสาวํ กตฺวา ตตฺเถว ปลฺลิปนฺโน สยติ ฯ ทุคฺคนฺเธน ปนสฺส อนฺตรุทรีนํ? นิกฺขมนกาโล วิย อโหสิ ฯ มกฺขิกา ตสฺส สรีเร อุปฏฺฐเปนฺติ ขาทนฺติ ฯ อถ นํ ปริวาเรตฺวา มาตาปิตโร เอวมาหํสุ ตาต เตมิยกุมาร อิทานิปิ ตฺวํ มหลฺลโกสิ โก ตํ สพฺพทา ปฏิชคฺคิสฺสติ กึ น ลชฺชสิ กสฺมา นิปนฺโนสิ อุฏฺฐาย สรีรํ ปฏิชคฺคาหีติ อกฺโกสนฺติ ปริภาสนฺติ ฯ โส ตถา ปฏิกูเล คูธราสิมฺหิ นิมฺมุคฺโคปิ ทุคฺคนฺธภาเวน โยชนสตมตฺถเก ฐิตานมฺปิ หทยุพฺพตฺตนสมตฺถสฺส คูธนิรยสฺส ทุคฺคนฺธภาวํ อาวชฺเชตฺวา มชฺฌตฺโตว อโหสิ ฯ เอวํ อสุจินาปิ เอกสํวจฺฉรํ อนฺตรนฺตรา วีมํสนฺตาปิสฺส อนฺตรํ น ปสฺสึสุ ฯ ตโต เทว ปณฺณรสวสฺสิกทารกา นาม อุณฺหสฺส ภายนฺติ องฺคาเรน นํ วีมํสิสฺสามาติ ฯ อถสฺส เหฏฺฐามญฺจเก อคฺคิกปลฺลานิ ฐเปสุํ อปฺเปว นาม อุเณฺหน ปีฬิโต เวทนาปฺปตฺโต เวทนํ อสหมาโน หตฺถปาทผนฺทนํ ทสฺเสยฺยาติ ฯ ธาติโย มหาสตฺตํ มญฺจเก นิปชฺชาเปตฺวา นิกฺขมึสุ ฯ มหาสตฺโต อุเณฺหน ปีฬิโต ฯ ตสฺส อคฺคิชาลา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕.

สกลสรีเร โชตา วิย อุปฏฺฐหนฺติ ฯ มหาสตฺโตปิ อตฺตานํ โอวทิตฺวา ตาต เตมิยกุมาร อวีจินิรยสนฺตาโป โยชนสตมฺปิ ผรติ สตโยชนิเก ฐาเน ฐิตานํ สตฺตานํ อกฺขีนิ ภิชฺชนฺติ ตมฺหา อุณฺหา อิทํ อุณฺหํ สตคุเณน สหสฺสคุเณน สตสหสฺสคุเณน วรตรนฺติ ตํ อธิวาเสตฺวา นิโรธสมาปนฺโน วิย นิจฺจโลว อโหสิ ฯ อถสฺส มาตาปิตโร ตํ ทุกฺเขน ปีฬิตํ ทิสฺวา ภิชฺชมานหทยา วิย มนุสฺเส ปฏิกฺกมาเปตฺวา ตํ ตโต อคฺคิสนฺตาปโต อปเนตฺวา ตาต เตมิยกุมาร มยํ ตว อปีฐสปฺปิอาทิภาวํ ชานาม น หิ เอเตสํ เอวรูปานิ หตฺถปาทมุขกณฺณโสตานิ โหนฺติ ตวํ อมฺเหหิ ปตฺเถตฺวา ลทฺธปุตฺตโก มา โน นาเสหิ สกลชมฺพูทีปราชูนํ สนฺติกา ครหโต โน โมเจหีติ ตํ ยาจึสุ ฯ โส เตหิ เอวํ ยาจิโตปิ ตํ อสุณนฺโต วิย หุตฺวา นิจฺจโลว นิปชฺชิ ฯ อถสฺส มาตาปิตโร โรทมานา ปฏิกฺกมนฺติ ฯ เอกทาจิ ปิตา ตสฺส เอกโกว ตํ อุปสงฺกมิตฺวา ยาจติ ฯ เอกทาจิ มาตา เอกิกาว อุปสงฺกมิตฺวา นํ ยาจติ ฯ เอกทาจิ เต มาตาปิตโร เอกโตว อุปสงฺกมิตฺวา ยาจนฺติ ฯ เอวํ องฺคาเรนาปิ เอกสํวจฺฉรํ อนฺตรนฺตรา วีมํสนฺตาปิสฺส อนฺตรํ น ปสฺสึสุ ฯ อถสฺส โสฬสวสฺสิกกาเล อมจฺจพฺราหฺมณาทโย จินฺตยึสุ ปีฐสปฺปิ วา โหตุ มูโค วา พธิโร วา โน วา โหตุ วเย ปริณเต รชนีเย อรชนฺโต นาม นตฺถิ ทสฺสนีเย อทสฺสนฺโต นาม นตฺถิ ตุสนีเย อตุสนฺโต นาม นตฺถิ สมเย สมฺปตฺเต ปุปฺผวิกสนํ วิย หิ ธมฺมตา เอสา นาฏกาปิสฺส ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา ตาหิ นาฏกาหิ นํ วีมํสิสฺสามาติ ฯ ตโต อุตฺตมรูปธรา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖.

เทวกญฺญาโย วิย วิลาสสมฺปนฺนา นาฏกิตฺถิโย ปกฺโกสาเปตฺวา ราชา อิตฺถิโย อาห ตุมฺเหสุ ยา อิตฺถี กุมารํ หสาเปตุํ วา กิเลสวเสน วา พนฺธิตุํ สกฺโกติ สา ตสฺส อคฺคมเหสี ภวิสฺสตีติ ฯ ธาติโย กุมารํ คนฺโธทเกน นหาเปตฺวา กุมารํ เทวปุตฺตํ วิย อลงฺกริตฺวา เทววิมานสทิเส สิริคพฺเภ สุปญฺญตฺเต สิริสยเน นิปชฺชาเปตฺวา คนฺธทามมาลาทามปุปฺผทามธูปวาสจุณฺณาทีหิ อนฺโตคพฺเภ เอกคนฺธสมฺโมหํ กตฺวา ปฏิกฺกมึสุ ฯ อถ นํ ตา อิตฺถิโย ปริวาเรตวา นจฺจคีเตหิ เจว มธุรวจนาทีหิ จ นานปฺปกาเรหิ อภิรมาเปตุํ วายมึสุ ฯ โส พุทฺธิสมฺปนฺนตาย ตา อิตฺถิโย น โอโลเกตฺวา อิมา อิตฺถิโย เม สรีรสมฺผสฺสํ มา วินฺทึสูติ อธิฏฺฐหิตฺวา อสฺสาสปสฺสาเส นิรุมฺหิ ฯ อถสฺส สรีรํ ถทฺธํ อโหสิ ฯ ตา ตสฺส สรีรสมฺผสฺสํ อวินฺทนฺติโย ถทฺธสรีโร เอส นายํ มนุสฺโส ยกฺโข ภวิสฺสตีติ ภีตตสิตา หุตฺวา อตฺตานํ สณฺฐาเรตุํ อสกฺโกนฺติโย ปลายึสุ ฯ เอวํ อิตฺถีหิปิ เอกสํวจฺฉรํ อนฺตรนฺตรา วีมํสนฺตาปิสฺส อนฺตรํ น ปสฺสึสุ ฯ เอวํ โสฬส สํวจฺฉรานิ โสฬสหิ มหาวีมํสาหิ อเนกาหิ จ ขุทฺทกวีมํสาหิ เต อมจฺจา พฺราหฺมณา ราชา วีมํสมานาปิ ตํ ปริคณฺหิตุํ นาสกฺขึสุ ฯ ตโต ราชา อิตฺถิโย ปุจฺฉิ โภนฺติโย โส ตุมฺเหหิ สทฺธึ กึ หสตีติ ฯ นตฺถิ เทวาติ ฯ โส ตาสํ วจนํ สุตฺวา ตโต วิปฏิสารี หุตฺวา ลกฺขณปาฐเก พฺราหฺมเณ ปกฺโกสาเปตฺวา โภ พฺราหฺมณา ตุเมฺห กุมารสฺส ชาตกาเล ธญฺญปุญฺญลกฺขณสมฺปนฺโน เอส กุมาโร นตฺถิสฺส อนฺตราโยติ เม กถยิตฺถ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๗.

อิทานิ โส ปีฐสปฺปิ มูคพธิโร ชาโต กถา โว น รเมตีติ อาห ฯ อถ นํ พฺราหฺมณา อาหํสุ มหาราช อมฺหากํ อาจริเยหิ อทิฏฺฐกนฺนาม นตฺถิ อปิ จ โข อยํเทว ราชกุเลหิ ปตฺเถตฺวา ลทฺธปุตฺโต กาฬกณฺณีติ วุตฺเต ตุมฺหากํ โทมนสฺสํ สิยา ตสฺมา น กถยิมฺหาติ ฯ ราชา อิทานิ กึ กาตุํ วฏฺฏตีติ ปุจฺฉิ ฯ มหาราช สเจ กุมาเร อิมสฺมึ เคเห วสนฺเต ตโย อนฺตรายา ปญฺญายนฺติ ชีวิตสฺส วา อนฺตราโย เสตจฺฉตฺตสฺส วา อนฺตราโย อคฺคมเหสิยา วา อนฺตราโยติ ตสฺมา เทว ปปญฺจํ อกตฺวา อวมงฺคลรเถ อวมงฺคลอสฺเส โยชาเปตฺวาตตฺถ ตํ นิปชฺชาเปตฺวา ปจฺฉิมทฺวาเรน นีหริตฺวา อามกสุสาเน นิกฺขนิตุํ วฏฺฏตีติ พฺราหฺมณา อาหํสุ ฯ อถ ราชา เตสํ วจนํ สุตฺวา อนฺตรายภเยน ภีโต สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ ตทา จนฺทเทวี ตํ ปวุตฺตึ สุตฺวา ตุริตตุริตา เอกิกาว ราชานํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เทว ตุมฺเหหิ มยฺหํ วโร ทินฺโน มยา จ คหิตกํ กตฺวา ตุมฺหากํเยว ฐปิโต ตํ เม อิทานิ เทถาติ อาห ฯ คณฺหาหิ เทวีติ ฯ ปุตฺตสฺส เม รชฺชํ เทถาติ ฯ น สกฺกา เทวีติ ฯ กึ กรณาติ ฯ ปุตฺโต โน กาฬกณฺณีติ ฯ เตนหิ เทว ยาวชีวํ อทตฺวาปิ สตฺต วสฺสานิ รชฺชํ เทถาติ ฯ น สกฺกา เทวีติ ฯ เตนหิ เทว ฉ วสฺสานิ รชฺชํ เทถาติ ฯ น สกฺกา เทวีติ ฯ เตนหิ เทว ปญฺจ วสฺสานิ รชฺชํ เทถาติ ฯ น สกฺกา เทวีติ ฯ เตนหิ เทว จตฺตาริ วสฺสานิ รชฺชํ เทถาติ ฯ น สกฺกา เทวีติ ฯ เตนหิ เทว ตีณิ วสฺสานิ รชฺชํ เทถาติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘.

น สกฺกา เทวีติ ฯ เตนหิ เทว เทฺว วสฺสานิ รชฺชํ เทถาติฯ น สกฺกา เทวีติ ฯ เตนหิ เทว เอกวสฺสํ รชฺชํ เทถาติ ฯ น สกฺกา เทวีติ ฯ เตนหิ เทว สตฺต มาเส รชฺชํ เทถาติ ฯ น สกฺกา เทวีติ ฯ เตนหิ เทว ฉ มาเส รชฺชํ เทถาติ ฯ น สกฺกา เทวีติ ฯ เตนหิ เทว ปญฺจ มาเส รชฺชํ เทถาติ ฯ น สกฺกา เทวีติ ฯ เตนหิ เทว จตฺตาโร มาเส รชฺชํ เทถาติ ฯ น สกฺกา เทวีติ ฯ ตโย มาเส รชฺชํ เทถาติ ฯ น สกฺกา เทวีติ ฯ เตนหิ เทว เทฺว มาเส รชฺชํ เทถาติ ฯ น สกฺกา เทวีติ ฯ เตนหิ เทว เอกมาสํ รชฺชํ เทถาติ ฯ น สกฺกา เทวีติ ฯ เตนหิ เทว อฑฺฒมาสํ รชฺชํ เทถาติ ฯ น สกฺกา เทวีติ ฯ เตนหิ เทว สตฺต ทิวสานิ รชฺชํ เทถาติ ฯ สาธุ เทวิ คณฺหีติ ฯ สา ปุตฺตํ อลงฺการาเปตฺวา เตมิยกุมารสฺสิทํ รชฺชนฺติ อภิเสกํ กตฺวา สกลนคเร เภริญฺจาราเปตฺวา สกลนครํ อลงฺการาเปตฺวา ปุตฺตํ หตฺถิกฺขนฺธํ อาโรเปตฺวา เสตจฺฉตฺตํ ตสฺส มตฺถเก อาโรเปตฺวา นครํ ปทกฺขิณํ กตฺวา ตํ อาคตํ สิริสยเน นิปชฺชาเปตฺวา สพฺพรตฺตินฺทิวํ ยาจิตฺวา ตาต เตมิยกุมาร ตํ นิสฺสาย โสฬส วสฺสานิ นิทฺทํ อลภิตฺวา โรทมานาย เม อกฺขีนิ อุปฺปกฺกานิ โสเกน เม หทยํ ภิชฺชติ วิย อหํ ตว อปีฐสปฺปิอาทิภาวํ ชานามิ มา มํ อนาถํ กโรหีติ อิมินา นิยาเมน ปุนทิวเส ปญฺจ ทิวสานิ ยาจิ ฯ ฉฏฺเฐ ทิวเส สมฺปตฺเต ราชา สุนนฺทํ นาม สารถึ ปกฺโกสาเปตฺวา ตาต สุนนฺทสารถิ เสฺว ปาโตว อวมงฺคลรเถ อวมงฺคลอสฺเส โยเชตฺวา กุมารํ ตตฺถ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙.

นิปชฺชาเปตฺวา ปจฺฉิมทฺวาเรน นีหริตฺวา กาฬกณฺณีติ วทนฺโต อามกสุสาเน จตุภิตฺติกํ อาวาฏํ ขนิตฺวา ตตฺถ ตํ ขิปิตฺวา กุทฺทาลปิฏฺเฐน มตฺถกํ ภินฺทิตฺวา ชีวิตกฺขยํ ปาเปตฺวา อุปริ ปํสุํ ทตฺวา ปฐวิวฑฺฒนํ กตฺวา นหาตฺวา เอหีติ อาณาเปสิ ฯ โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ เทวีปิ ตํ สุตฺวา ภิชฺชมานหทยา วิย ปุตฺตสฺส สนฺติกํ คนฺตวา สพฺพรตฺตึ กุมารํ ยาจิตฺวา ตาต เตมิยกุมาร ตว ปิตา กาสิกราชา ตํ เสฺว ปาโตว อามกสุสาเน นิกฺขนิตุํ อาณาเปสิ เสฺว ปาโตว มรณํ ปาปุณิสฺสสิ ปุตฺตาติ อาห ฯ ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต ตุฏฺฐจิตฺโต จินฺเตสิ ตาต เตมิยกุมาร โสฬส วสฺสานิ ตยา กตวายาโม เสฺว เต มโนรโถ มตฺถกํ ปตฺโตติ ฯ ตสฺส เอวํ จินฺเตนฺตสฺส อพฺภนฺตเร ปีติ อุปฺปชฺชิ ฯ มาตุยา ปนสฺส หทยํ ภิชฺชมานํ วิย ทุกฺขํ อโหสิ ฯ เอวํ สนฺเตปิ สเจ ภณิสฺสามิ เม มโนรโถ มตฺถกํ น ปาปุณิสฺสตีติ จินฺเตตฺวา ตาย มาตุยา สทฺธึ น กเถสิ ฯ อถสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ปาโตว สา มหาสตฺตํ นหาตฺวา อลงฺกริตฺวา องฺเก นิสีทาเปตฺวา ตํ อาลิงฺคิตฺวา นิสีทิ ฯ อถ สุนนฺทสารถิ ปาโตว รถํ โยเชนฺโต เทวตาวิคฺคเหน มหาสตฺตสฺสานุภาเวน มงฺคลรเถ มงฺคลอสฺเส โยเชตฺวา รถํ ราชทฺวาเร ฐเปตฺวา มหาตเล อภิรุยฺหิตฺวา สิริคพฺภํ ปวิสิตฺวา เทวึ วนฺทิตฺวา เทวิ มา เม กุชฺฌิ อหํ รญฺญา อาณตฺโตติ วตฺวา ปุตฺตํ อาลิงฺคิตฺวา นิสินฺนํ เทวึ หตฺถปิฏฺเฐน อปเนตฺวา ปุปฺผกลาปํ วิย กุมารํ อุกฺขิปิตฺวา ปาสาทา โอตริ ฯ ตทา จนฺทเทวี เกเส วิกีริตฺวา อุรํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐.

ปหริตฺวา มหาสทฺเทน ปริเทวิตฺวา โอโรธคเณหิ สทฺธึ มหาตเล โอหิยิ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต มาตรํ โรทนฺตํ ทิสฺวา สตฺตธา ภิชฺชมานหทโย วิย มยิ มาตุยา สทฺธึ อกถิเต มาตา เม หทเยน ผลิเตน มริสฺสตีติ กเถตุกาโม หุตฺวาปิ สเจ กเถสฺสามิ โสฬสวสฺสานิ มม กตวายาโม โมโฆ ภวิสฺสติ อกเถนฺโต ปนาหํ อตฺตโน จ มาตาปิตูนญฺจ มหาชนสฺส จ ปจฺจโย ภวิสฺสามีติ โสกํ อธิวาเสตฺวา มาตุยา สทฺธึ น กเถสิ ฯ อถ นํ สุนนฺทสารถิ รถํ อาโรเปตฺวา ปจฺฉิมทฺวาราภิมุขํ รถํ เปเสสฺสามีติ จินฺเตนฺโตปิ มหาสตฺตสฺสานุภาเวน เทวตาวิคฺคหิโต หุตฺวา รถํ นิวตฺเตตฺวา ปาจีนทฺวาราภิมุขํ รถํ ปาเชสิ ฯ อถ รถจกฺกํ อุมฺมาเร ปฏิหญฺญิ ฯ มหาสตฺโต ตํ สทฺทํ สุตฺวา มโนรโถ เม มตฺถกํ ปตฺโตติ จินฺเตตฺวา สุฏฺฐุตรํ ตุฏฺฐจิตฺโต อโหสิ ฯ รโถ นครา นิกฺขมิตฺวา เทวตานุภาเวน ติโยชนฏฺฐานํ คโต ฯ ตตฺถ วนฆฏํ สารถิสฺส อามกสุสานํ วิย อุปฏฺฐาสิ ฯ โส อิทํ ฐานํ ผาสุกนฺติ สลฺลกฺเขตฺวา รถํ มคฺคา โอกฺกมาเปตฺวา มคฺคปสฺเส ฐเปตฺวา รถา โอตริตฺวา มหาสตฺตสฺส อาภรณภณฺฑํ โอมุญฺจิตฺวา ภณฺฑิกํ กตฺวา ฐเปตฺวา กุทฺทาลํ อาทาย รถสฺส อวิทูเร จตุภิตฺติกํ อาวาฏํ ขนิตุํ อารภิ ฯ ตโต มหาสตฺโต จินฺเตสิ อยํ เม วายามกาโล อหํ หิ โสฬส วสฺสานิ วายามํ กตฺวา หตฺถปาเท น จาเลสึ กึ นุโข เม พลํ อตฺถิ อุทาหุ นตฺถีติ ฯ โส อุฏฺฐาย วามหตฺเถน ทกฺขิณหตฺถํ ปริมชฺชิตฺวา ทกฺขิณหตฺเถน วามหตฺถํ ปริมชฺชิตฺวา อุโภหิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑.

หตฺเถหิ เทฺว ปาเท สมฺพาหิตฺวา รถา โอตริตุํ จิตฺตํ อุปฺปาเทสิ ฯ ตาวเทวสฺส ปาทปฺปติฏฺฐานฏฺฐาเน วาตปุณฺณํ ภสฺมจมฺมํ วิย ปฐวี อุคฺคนฺตวา รถสฺส ปจฺฉิมนฺตํ อาหจฺจ อฏฺฐาสิ ฯ มหาสตฺโต รถา โอตริตฺวา กติปยวาเร อปราปรํ จงฺกมิตฺวา อิมินา นิยาเมน เอกทิวสํ โยชนสตมฺปิ อทฺธานํ เม คนฺตุํ พลํ อตฺถีติ ญตฺวา สเจ สารถิ มยา สทฺธึ ปฏิวิรุชฺเฌยฺย อตฺถิ นุโข เม เตน สห ปฏิวิรุชฺฌิตุํ พลนฺติ พลํ อุปธาเรนฺโต รถสฺส ปจฺฉิมนฺตํ คเหตฺวา กุมารกานํ กีฬนยานภณฺฑกํ วิย อุกฺขิปิตฺวา ตํ รถํ ปริพฺภมนฺโต อฏฺฐาสิ ฯ อถสฺส เม สารถินา ปฏิวิรุชฺฌิตุํ พลํ อตฺถีติ สลฺลกฺเขตฺวา ปสาธนตฺถาย จิตฺตํ อุปฺปชฺชิ ฯ ตํ ขณญฺเญว สกฺกสฺส ภวนํ อุณฺหาการํ ทสฺเสสิ ฯ สกฺโก อาวชฺเชนฺโต ตํ การณํ ญตฺวา เตมิยกุมารสฺส มโนรโถ มตฺถกํ ปตฺโต อิทานิ ปสาธนตฺถาย จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ กึ เอตสฺส มานุสิเกน ปสาธเนน ทิพฺพปฺปสาธเนน ตํ อลงฺการาเปสฺสามีติ วิสฺสุกมฺมํ อามนฺเตตฺวา ทิพฺพปสาธนํ คาหาเปตฺวา เปเสสิ คจฺฉ ตาต กาสิกราชสฺส ปุตฺตํ เตมิยกุมารํ ทิพฺพปสาธเนน อลงฺกโรหีติ ฯ โส สกฺกสฺส วจนํ สุตฺวา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา มนุสฺสโลกํ คนฺตวา ตสฺส สนฺติกํ คนฺตวา ทสหิ ทิพฺพทุสฺสสหสฺเสหิ เวฐนํ กตฺวา ทิพฺเพหิ เจว มานุสิเกหิ จ อลงฺกาเรหิ สกฺกํ วิย มหาสตฺตํ อลงฺกริตฺวา สกฏฺฐานเมว อคมาสิ ฯ โส เทวราชลีฬาย สารถิสฺส ขนโนกาสํ คนฺตวา อาวาฏตีเร ฐตฺวา ตํ สารถึ ปุจฺฉนฺโต ตติยํ คาถมาห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒.

กินฺนุ สนฺตรมาโนว กาสุํ ขนสิ สารถิ ปุฏฺโฐ เม สมฺม อกฺขาหิ กึ กาสุยา กริสฺสสีติ ฯ ตตฺถ กาสุนฺติ จตุภิตฺติกํ อาวาฏํ ฯ ตํ สุตฺวา สารถิ อาวาฏํ ขนนฺโต อุทฺธํ อโนโลเกตฺวา จตุตฺถํ คาถมาห รญฺโญ มูโค จ ปกฺโข จ ปุตฺโต ชาโต อเจตโส โสมฺหิ รญฺญา สมิชฺฌิตฺโถ ปุตฺตํ เม นิกฺขนํ วเนติ ฯ ตตฺถ ปกฺโขติ ปีฐสปฺปี ฯ มูโคติ วจเนเนว ปนสฺส พธิรภาโวปิ สิชฺฌติ พธิรสฺส หิ ปฏิวจนํ กเถตุํ อสกฺกุเณยฺยตา ฯ อเจตโสติ อจิตฺตโก วิย ชาโต โสฬสวสฺสานิ อกถิตตฺตา เอวมาห ฯ สมิชฺฌิตฺโถติ อาณตฺโต เปสิโต ฯ นิกฺขนํ วเนติ วเน นิกฺขเนยฺยาสิ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต อาห น พธิโร น มูโคสฺมิ น ปกฺโข น จ ปิงฺคโล อธมฺมํ สารถิ กยิรา มญฺเจ ตฺวํ นิกฺขนํ วเน อูรู พาหู จ เม ปสฺส ภาสิตญฺจ สุโณหิ เม อธมฺมํ สารถิ กยิรา มญฺเจ ตฺวํ นิกฺขนํ วเนติ ฯ ตตฺถ พธิโรติ สมฺม สารถิ สเจ ราชา ตํ เอวรูปํ ปุตฺตํ นิกฺขนิตุํ อาณาเปสิ อหํ ปน เอวรูโป น ภวามีติ ทีเปตุํ เอวมาห ฯ ปิงฺคโลติ วิกลินฺทฺรีโย ฯ มญฺเจ ตฺวํ นิกฺขนํ วเนติ สเจ พธิรภาวาทิวิรหิตํ เอวรูปํ มํ วเน นิกฺขเนยฺยาสิ ตวํ อธมฺมํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓.

กเรยฺยาสิ ฯ อูรูติ อิมํ โส ปุริมคาถํ สุตฺวาปิ ตํ อตฺตานํ อโนโลเกนฺตเมว ทิสฺวา มม อพธิรํ อมูคํ อปกฺขํ อลงฺกตสรีรมสฺส ทสฺเสสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อาห ฯ ตสฺสตฺโถ สมฺม สารถิ กาญฺจนกทลิกฺขนฺธสทิเส เม มม เทฺว อูรู กาญฺจนกทฺทลิปตฺตวณฺเณ เม มม เทฺว พาหู จ ปสฺส มธุรวจนญฺจ เม สุโณหีติ ฯ ตโต สารถิ จินฺเตสิ โก นุโข เอส อาคตกาลโต ปฏฺฐาย อตฺตานเมว วณฺเณตีติ ฯ โส อาวาฏขนนํ ปหาย อุทฺธํ โอโลเกนฺโต ตสฺส รูปสมฺปตฺตึ ทิสฺวา กึ นุ โข อยํ ปุริโส มนุสฺโส วา เทโว วาติ ตํ อชานนฺโต อิมํ คาถมาห เทวตา นุสิ คนฺธพฺโพ อาทู สกฺโก ปุรินฺทโท โก วา ตวํ กสฺส วา ปุตฺโต กถํ ชาเนมุ ตํ มยนฺติ ฯ อถสฺส มหาสตฺโต อตฺตานํ อาจิกฺขนฺโต อาวีกโรนฺโต ธมฺมํ เทเสนฺโต อาห นมฺหิ เทโว น คนฺธพฺโพ นาปิ สกฺโก ปุรินฺทโท กาสิรญฺโญ อหํ ปุตฺโต ยํ กาสุยา นิหญฺญสิ ตสฺส รญฺโญ อหํ ปุตฺโต ยํ ตฺวํ สมฺมูปชีวสิ อธมฺมํ สารถิ กยิรา มญฺเจ ตฺวํ นิกฺขนํ วเน ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย นิสีเทยฺย สเยยฺย วา น ตสฺส สาขํ ภญฺเชยฺย มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปโก ยถา รุกฺโข ตถา ราชา ยถา สาขา ตถา อหํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔.

ยถา ฉายูปโค โปโส เอวํ ตวมสิ สารถิ อธมฺมํ สารถิ กยิรา มญฺเจ ตฺวํ นิกฺขนํ วเนติ ฯ ตตฺถ นิหญฺญสีติ นิหนิสฺสสิ ฯ ยํ ตฺวํ เอตฺถ นิหนิสฺสามีติ สญฺญาย กาสุํ ขนสิ โส อหนฺติ ทีเปติ ฯ โส ราชปุตฺโต อหนฺติ วุตฺเตปิ น สทฺทหติเยว ฯ มธุรกถาย ปนสฺส พุชฺฌิตฺวา ธมฺมํ สุณนฺโต อฏฺฐาสิ ฯ มิตฺตทุพฺโภติ มิตฺตฆาตโก มิตฺตานํ ปราธิโก ฯ รุกฺขสฺสาติ ปริภุตฺตฉายสฺส รุกฺขสฺสาปิ ตาว มูลํ วา ขนฺธํ วา ผลํ วา ปตฺตํ วา องฺกุรํวา ภญฺชนฺโต มิตฺตฆาตโก มิตฺตปราธิโก โหติ ฯ ปาปโกติ ลามกปุริโส กิมงฺคํ ปน มนุสฺสฆาตโก ฯ ฉายูปโคติ รุกฺขสฺส สารถิ ปริโภคตฺถาย ฉายํ อุปคโต ปุริโส วิย ราชานํ นิสฺสาย ชีวมาโนสิ ตวนฺติ วทติ ฯ โส เอวํ กเถนฺเตปิ โพธิสตฺเต น สทฺทหติเยว ฯ อถ มหาสตฺโต สทฺทหาเปสฺสามิ นนฺติ จินฺเตตฺวา เทวตานํ สาธุกาเรน เจว อตฺตโน วจีโฆเสน จ วนฆฏํ อุนฺนาเทนฺโต ทสมิตฺตปูช คาถา นาม กเถนฺโต อาห พหุตพฺภกฺโข ภวติ วิปฺปมุตฺโต สกํฆรา พหู นํ อุปชีวนฺติ โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ ยํ ยํ ชนปทํ ยาติ นิคเม ราชธานิโย สพฺพตฺถ ปูชิโต โหติ โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ นาสฺส โจรา ปสหนฺติ นาติมญฺเญติ ขตฺติโย สพฺเพ อมิตฺเต ตรติ โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕.

อกุทฺโธ สฆรํ เอติ สภาย ปฏินนฺทิโต ญาตีนํ อุตฺตโม โหติ โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ สกฺกตวา สกฺกโต โหติ ครุ โหติ สคารโว วณฺณกิตฺติภโต โหติ โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ ปูชโก ลภเต ปูชํ วนฺทโก ปฏิวนฺทนํ ยโสกิตฺติญฺจ ปปฺโปติ โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ อคฺคิ ยถา ปชฺชลติ เทวตาว วิโรจติ สิริยา อชฺชหิโต โหติ โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ คาโว ตสฺส ปชายนฺติ เขตฺเต วุตฺตํ วิรุฬฺหติ วุตฺตานํ ผลมสฺนาติ โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ ทริโต ปพฺพตาโตวา รุกฺขโต ปติโต นโร จุโต ปติฏฺฐํ ลภติ โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ วิรุฬฺหมูลสนฺตานํ นิโครธมิว มาลุโต อมิตฺตา นปฺปสหนฺติ โย มิตฺตานํ น ทุพฺภตีติ ฯ ตตฺถ พหุตพฺภกฺโขติ สุลพฺภกฺโข ฯ สกํฆราติ สกา ฆรา อยเมว วา ปาโฐ ฯ น ทุพฺภตีติ น ทุสฺสติ ฯ สพฺพตฺถ ปูชิโต โหตีติ อิทํ สีวลิวตฺถุนา วณฺเณตพฺพํ ฯ นาสฺส โจรา ปสหนฺตีติ ปสยฺหาการํ กาตุํ น สกฺโกนฺติ ฯ อิทํ สํกิจฺจสามเณรวตฺถุนา ทีเปตพฺพํ ฯ นาติมญฺเญติ ขตฺติโยติ อิทํ โชติกเสฏฺฐิวตฺถุนา ทีเปตพฺพํ ฯ ตรตีติ อติกฺกมติ ฯ สฆรํ เอตีติ มิตฺตทุพฺโพ หิ อตฺตโน ฆรํ อาคจฺฉนฺโตปิ ฆฏฺฏิตจิตฺโต กุทฺโธว อาคจฺฉติ อยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖.

อกุทฺโธ สฆรํ เอติ ฯ ปฏินนฺทิโตติ พหูนํ สนฺนิปาตฏฺฐาเน อมิตฺตทุพฺภิโน คุณกถํ กเถนฺติ ฯ ตาย โส ปฏินนฺทิโต โหติ ปมุทิโต ฯ สกฺกตฺวา สกฺกโต โหตีติ ปรํ สกฺกตฺวา สยมฺปิ ปเรหิ สกฺกโต โหติ ฯ ครุ โหติ สคารโวติ ปเรสุ สคารโว สยมฺปิ ปเรหิ ครุโก โหติ ฯ วณฺณกิตฺติภโต โหตีติ ภตวณฺณกิตฺติ คุณญฺเจว กิตฺติสทฺทญฺจ อุกฺขิปิตฺวา จรนฺโต โหตีติ อตฺโถ ฯ ปูชโกติ มิตฺตานํ ปูชโก หุตฺวา สยมฺปิ ปูชํ ลภติ ฯ วนฺทโกติ พุทฺธาทีนํ กลฺยาณมิตฺตานํ วนฺทโก ปุนพฺภเว ปฏิวนฺทนํ ลภติ ฯ ยโสกิตฺตินฺติ อิสฺสรนิยปริวารญฺจ คุณกิตฺติสทฺทญฺจ ปปฺโปติ ฯ อิมาย คาถาย จิตฺตคหปติโน วตฺถุํ กเถตพฺพํ ฯ ปชฺชลตีติ อิสฺสริยปริวาเรน ปชฺชลติ ฯ สิริยา อชฺชหิโต โหตีติ เอตฺถ อนาถปิณฺฑิกสฺส วตฺถุํ กเถตพฺพํ ฯ อสฺนาตีติ ปริภุญฺชติ ฯ ปติฏฺฐํ ลภตีติ จุลฺลปทุมชาตเกน ทีเปตพฺพํ ฯ วิรุฬฺหมูลสนฺตานนฺติ วฑฺฒิตมูลปาโรหํ ฯ อมิตฺตา นปฺปสหนฺตีติ เอตฺถ กุลฆเร โสณตฺเถรสฺส มาตุ เคหํ ปวิฏฺฐโจรวตฺถุํ กเถตพฺพํ ฯ ตํ สุตฺวา สุนนฺโท เอตฺตกาหิ คาถาหิ ธมฺมํ เทเสนฺตํปิ ตํ อสญฺชานิตฺวาว โก นุโข อยนฺติ อาวาฏขนนํ ปหาย อุฏฺฐาย รถสฺส สมีปํ คนฺตวา ตตฺถ ตญฺจ ปสาธนภณฺฑิกญฺจ อุภยํ อทิสฺวา ปุนาคนฺตวา ตํ โอโลเกนฺโต ตํ สญฺชานิตฺวา ตสฺส ปาเทสุ นิปติตฺวา อญฺชลึ ปคฺคยฺห ยาจนฺโต อิมํ คาถมาห เอหิ ตํ ปฏิเนสฺสามิ ราชปุตฺตํ สกํ ฆรํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗.

รชฺชํ กาเรหิ ภทฺทนฺเต กึ อรญฺเญ กริสฺสสีติ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต อาห อลํ เม เตน รชฺเชน ญาตเกน ธเนน วา ยํ เม อธมฺมจริยาย รชฺชํ ลพฺเภถ สารถีติ ฯ ตตฺถ อลนฺติ ปฏิกฺเขปวจนํ สารถิ อาห ปุณฺณปตฺตํ มํ ลาเภหิ ๑- ราชปุตฺต อิโต คโต ปิตา มาตา จ เม ทชฺชุํ ราชปุตฺต ตยี คเต โอโรธา จ กุมารา จ เวสิยานา จ พฺราหฺมณา เตปิ อตฺตมนา ทชฺชุํ ราชปุตฺต ตยี คเต หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา รถิกา ปตฺติการกา เตปิ อตฺตมนา ทชฺชุํ ๒- ราชปุตฺต ตยี คเต ปหูตธญฺญา ชานปทา เนคมา จ สมาคตา อุปยานานิ เม ทชฺชุํ ราชปุตฺต ตยี คเตติ ฯ ตตฺถ ปุณฺณปตฺตนฺติ ตุฏฺฐิทายํ ตุฏฺฐิทานํ ฯ ทชฺชุนฺติ สตฺตรตนวสฺสํ วสฺสนฺตา วิย มม อชฺฌาสยปูรณํ ตุฏฺฐิทายํ ทเทยฺยุนฺติ ฯ อิทํ โส อปฺเปว นาม มยิ อนุกมฺปาย คจฺเฉยฺยาติ จินฺเตตฺวา อาห ฯ เวสิยานาติ เวสฺสา ฯ อุปยานานีติ ปณฺณาการานิ ฯ ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต อาห ปิตุ มาตุ จหํ จตฺโต รฏฺฐสฺส นิคมสฺส จ @เชิงอรรถ: ปุณฺณปตฺตํ ปลพฺเภหีติปิ ปาโฐ ฯ เตปิ ทชฺชุํ ปตีตา เมติปิ ปาโฐ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘.

อโถ สพฺพกุมารานํ นตฺถิ มยฺหํ สกํ ฆรํ อนุญฺญาโต อหํ มตฺยา สญฺจตฺโต ปิตรา อหํ เอโก อรญฺเญ ปพฺพชิโต น กาเม อภิปตฺถเยติ ฯ ตตฺถ ปิตุ มาตุ จาติ ปิตรา จ มาตรา จ ฯ จตฺโตติ ปริจฺจตฺโต ฯ อิตเรสุปิ เอเสว นโย ฯ มตฺยาติ สมฺม สารถิ อหํ สตฺตาหํ รชฺชํ ปริจฺฉินฺทิตฺวา วรํ คณฺหนฺติยา มาตรา อนุญฺญาโต นาม ฯ สญฺจตฺโตติ สุฏฺฐุจตฺโต ฯ ปพฺพชิโตติ ปพฺพชิตฺวา อรญฺเญ วสนตฺถาย นิกฺขนฺโตติ อตฺโถ ฯ เอวํ มหาสตฺตสฺส อตฺตโน คุเณ กเถนฺตสฺเสว ปีติ อุปฺปชฺชิ ฯ ตโต ปีติเวเคน อุทานํ อุทาเนนฺโต อาห อปิ อตรมานานํ ผลาสาว สมิชฺฌติ วิปกฺกพฺรหฺมจริโยสฺมิ เอวํ ชานาหิ สารถิ อปิ อตรมานานํ สมฺมทตฺโถ วิปจฺจติ วิปกฺกพฺรหฺมจริโยสฺมิ นิกฺขนฺโต อกุโต ภโยติ ฯ ตตฺถ ผลาสาวาติ อตรมานสฺส มม โสฬสหิ วสฺเสหิ สมิทฺธํ อชฺฌาสยผลนฺติ ทสฺเสตุํ เอวมาห ฯ วิปกฺกพฺรหฺมจริโยสฺมีติ นิฏฺฐปตฺตมโนรโถ ฯ สมฺมทตฺโถ วิปจฺจตีติ สมฺมา อุปาเยน การเณน กตพฺพกิจฺจํ ฌานาทิเภทํ สมฺปชฺชตีติ ฯ สารถิ อาห เอวํ วคฺคุกโถ สนฺโต วิสฏฺฐวจโน จ โส กสฺมา ปิตุ จ มาตุ จ สนฺติเก น ภณี ตทาติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙.

ตตฺถ วคฺคุกโถติ มธุรกโถ สขิลกโถ ฯ ตโต มหาสตฺโต อาห นาหํ อสนฺธิตา ปกฺโข น พธิโร อโสตตา นาหํ อชิวฺหตา มูโค มา มํ มูคมธารยิ ปุริมํ สรามิหํ ชาตึ ยตฺถ รชฺชมการยึ การยิตฺวา ตหึ รชฺชํ ปาปตฺถํ นิรยํ ภุสํ วีสติญฺเจว วสฺสานิ ตหึ รชฺชมการยึ อสีติวสฺสสหสฺสานิ นิรยมฺหิ อปจฺจสึ ตสฺส รชฺชสฺสาหํ ภีโต มา มํ รชฺเชภิเสจยุํ ตสฺมา ปิตุ จ มาตุ จ สนฺติเก น ภณึ ตทา อุจฺจงฺเก มํ นิสีทิตฺวา ปิตา อตฺถานุสาสติ เอกํ หนถ พนฺธถ เอกํ ขาราปตจฺฉกํ เอกํ สูลสฺมึ อุพฺเพถ อิจฺจสฺส อนุสาสติ ตายาหํ ผรุสํ สุตฺวา วาจาโย สมุทีริตา อมูโค มูควณฺเณน อปกฺโข ปกฺขสมฺมโต สเก มุตฺตกรีสสฺมึ อจฺฉาหํ สํปริปลุโต กสิรญฺจ ปริตฺตญฺจ ตญฺจ ทุกฺเขน สํยุตํ โกมํ ชีวิตมาคมฺม เวรํ กยิราถ เกนจิ ปญฺญาย จ อลาเภน ธมฺมสฺส จ อทสฺสนา โกมํ ชีวิตมาคมฺม เวรํ กยิราถ เกนจิ อปิ อตรมานานํ ผลาสาว สมิชฺฌติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐.

วิปกฺกพฺรหฺมจริโยสฺมิ เอวํ ชานาหิ สารถิ อปิ อตรมานานํ สมฺมทตฺโถ วิปจฺจติ วิปกฺกพฺรหฺมจริโยสฺมิ นิกฺขนฺโต อกุโต ภโยติ ฯ ตตฺถ อสนฺธิตาติ สนฺธีนํ อภาเวน ฯ อโสตตาติ โสตานํ อภาเวน ฯ อชิวฺหตาติ สมฺปริวตฺตนชิวฺหาย อภาเวน มูโค โสหํ น ภวามิ ฯ ยตฺถาติ ยาย ชาติยา พาราณสินคเรเยว รชฺชํ กาเรสึ ฯ ปาปตฺถนฺติ ปาปตํ ปติโตสฺมีติ วทติ ฯ รชเชภิเสจยุนฺติ รชฺเช อภิเสจยุํ ฯ นิสีทิตฺวาติ นิสีทาเปตฺวา ฯ อตฺถานุสาสตีติ มิจฺฉา อตฺถํ อนุสาสติ ฯ ขาราปตจฺฉกนฺติ สตฺตีหิ ปหริตฺวา ขารปตจฺฉกํ กโรถ ฯ อุพฺเพถาติ อาโรเปถ อาวุนถ ฯ อิจฺจสฺส อนุสาสตีติ เอวํ อสฺส มหาชนสฺส อตฺถํ อนุสาสติ ฯ ตายาหนฺติ ตาโย วาจาโย อหํ สุตฺวา ฯ ปกฺขสมฺมโตติ ปกฺขสมฺมโต ปกฺขสทิโส อโหสึ ฯ อจฺฉาหนฺติ อจฺฉึ อหํ วสินฺติ อตฺโถ ฯ สํปริปลุโตติ สํปริกิณฺโณ นิมฺมุคฺโค หุตฺวาติ อตฺโถ ฯ กสิรนฺติ ทุกฺขํ ฯ ปริตฺตนฺติ อปฺปํ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ สมฺม สารถิ สเจ สตฺตานํ ชีวิตํ ทุกฺขมฺปิ สมานํ พหุํ จิรฏฺฐิติกํ ภเวยฺย วตฺเตยฺย ปริตฺตญฺจปิ สมานํ สเจ สุขํ ภเวยฺย วตฺเตยฺย อิทํ ปน กสิรญฺจ ปริตฺตญฺจ อปฺปญฺจ สกเลเนว วฏฺฏทุกฺเขน สํยุตฺตํ สนฺนิหิตํ ชาติชรามรณโสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสอุปายาเสหิ โอมทฺทิตํ ฯ โกมนฺติ โก อิมํ ฯ เวรนฺติ ปาณาติปาตาทิปญฺจวิธเวรํ ฯ เกนจีติ เกนจิ การเณน ฯ กยิราถาติ กเรยฺย ฯ ปญฺญายาติ วิปสฺสนาปญฺญาย ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑.

ธมฺมสฺสาติ โสตาปตฺติมคฺคสฺส อทสฺสเนน ฯ ปุน อุทานคาถา อคนฺตุกามตาย ถิรภาวทีปนตฺถํ กเถสิ ฯ ตํ สุตฺวา สุนนฺโท อยํ กุมาโร เอวรูปํ รชฺชสิรึ กุณปํ วิย ฉฑฺเฑตฺวา อตฺตโน อธิฏฺฐานํ อภินฺทิตฺวา ปพฺพชิสฺสามีติ อรญฺญํ ปวิฏฺโฐ มม อิมินา ทุชฺชีวิเตน โก อตฺโถ อหมฺปิ เตน สทฺธึ ปพฺพชิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา คาถมาห อหมฺปิ ปพฺพชิสฺสามิ ราชปุตฺต ตวนฺติเก อวหยสฺสุ มํ ภทฺทนฺเต ปพฺพชฺชา มม รุจฺจตีติ ฯ ตตฺถ ตวนฺติเกติ ตว สนฺติเก ฯ อวฺหยสฺสูติ เอหิ ปพฺพชาหีติ มํ ปกฺโกสสฺสุ ฯ เอวํ เตน ยาจิโตปิ มหาสตฺโต สจาหํ อิทาเนว ตํ ปพฺพาเชสฺสามิ มาตาปิตโร จ เม อิธ นาคจฺฉิสฺสนฺติ อถ เนสํ ปริหานี ภวิสฺสติ อิเม อสฺสา จ รโถ จ ปสาธนภณฺฑญฺจ นสฺสิสฺสนฺติ ยกฺเขน โส ขาทิโต นุโข เตน สารถีติ ครหาปิ เม อุปฺปชฺชิสฺสตีติ จินฺเตตฺวา อตฺตโน จ ครหา โมจนตฺถํ มาตาปิตูนญฺจ วุฑฺฒึ สมฺปสฺสมาโน อสฺเส จ รถญฺจ ปสาธนภณฺฑญฺจ ตสฺส อิณํ กตฺวา ทสฺเสนฺโต คาถมาห รถํ นิยฺยาทยิตฺวาน อนโณ เอหิ สารถิ อนณสฺส หิ ปพฺพชฺชา เอตํ อิสีภิ วณฺณิตนฺติ ฯ ตตฺถ เอตนฺติ เอตํ ปพฺพชฺชากรณํ ฯ อิสีภิ วณฺณิตนฺติ พุทฺธาทีหิ อิสีหิ ปสฏฺฐํ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒.

ตํ สุตฺวา สารถิ สเจ มยิ นครํ คเต เอส อญฺญตฺถ คจฺเฉยฺย ปิตาปิสฺส อิมํ ปวุตฺตึ สุตฺวา ปุตฺตํ เม ทสฺเสหีติ อาคโต อิมํ น ปสฺเสยฺย ราชทณฺฑมฺปิ เม กเรยฺย ตสฺมา เอตสฺส อตฺตโน คุณํ กเถตฺวา อญฺญตฺถ อคมนตฺถาย ปฏิญฺญํ คณฺหิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา คาถาทฺวยมาห ยเทว ตยาหํ วจนํ ภทฺทมตฺถุ เต ตเทว เม ตวํ วจนํ ยาจิโต กาตุมรหสิ อิเธว ตาว อจฺฉสฺสุ ยาว ราชานมานเย อปฺเปว เต ปิตา ทิสฺวา ปีติโต สุมโน สิยาติ ฯ ตตฺถ เตติ ตว ภทฺทํ อตฺถุ ยํ วจนํ เม เต ตยา วุตฺตํ อหํ ตํ วจนํ อกรํ อกรึ อกาสึ ตํ เอว วจนํ ตวํ เม มยา ยาจิโต กาตุํ อรหสีติ ฯ ตโต มหาสตฺโต อาห กโรมิ เต ตํ วจนํ ยํ มํ ภณสิ สารถิ อหมฺปิ ทฏฺฐุกาโมสฺมิ ปิตรํ เม อิธาคตํ เอหิ สมฺม นิวตฺตสฺสุ กุสลํ วชฺชาสิ ญาตินํ มาตรํ ปิตรํ มยฺหํ วุตฺโต วชฺชาสิ วนฺทนนฺติ ฯ ตตฺถ กโรมิ เต ตนฺติ กโรมิ เต เอตํ วจนํ ฯ เอหิ สมฺม นิวตฺตสฺสูติ สมฺม สารถิ ตตฺถ คนฺตฺวา เอหิ เอตฺโตว ขิปฺปเมว นิวตฺตสฺสุ ฯ วุตฺโต วชฺชาสีติ มยา ตวํ วุตฺโต หุตฺวา ปุตฺโต โว เตมิยกุมาโร ตุมฺหากํ ปาเท วนฺทตีติ มม วนฺทนํ วเทยฺยาสีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓.

อตฺโถ ฯ อิติ วตฺวา มหาสตฺโต สุวณฺณกทฺทลิกฺขนฺธํ วิย อตฺตานํ โอนมิตฺวา ปญฺจางฺคปติฏฺฐิเตน พาราณสีนคราภิมุโข มาตาปิตโร วนฺทิตฺวา สารถิสฺส สาสนํ อทาสิ ฯ โส สาสนํ คเหตฺวา กุมารํ ปทกฺขิณํ กตฺวา ตสฺส ปาเท วนฺทิตฺวา รถมารุยฺห พาราณสีนคราภิมุโข ปายาสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตสฺส ปาเท คเหตฺวาน กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณํ สารถิ รถมารุยฺห ราชทฺวารมุปาคมีติ ฯ ตตฺถ ตสฺสาติ ภิกฺขเว เอวํ วุตฺโต โส สารถิ ตสฺส กุมารสฺส ปาเทสุ คเหตฺวา ตํ ปทกฺขิณํ กตฺวา รถมารุยฺห ราชทฺวารํ อุปาคมีติ อตฺโถ ฯ ตสฺมึ ขเณ จนฺทเทวี สีหปญฺชรํ วิวริตฺวา กา นุโน เม ปุตฺตสฺส ปวุตฺตีติ สารถิสฺส อาคมนํ โอโลเกนฺตี ตํ เอกกํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ภิชฺชมานหทยา วิย ปริเทวิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห สุญฺญํ มาตา รถํ ทิสฺวา เอกํ สารถิมาคตํ อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ โรทนฺตี นํ อุทิกฺขติ อยํ โส สารถิ เอติ นิหนฺตฺวา มม อตฺรชํ นิหโต นูน เม ปุตฺโต ปฐพฺยา ภูมิวฑฺฒโน อมิตตา นูน นนฺทนฺติ ปีติตา นูน เวริโน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔.

อาคตํ สารถึ ทิสฺวา นิหนฺตฺวา มม อตฺรชํ สุญฺญํ มาตา รถํ ทิสฺวา เอกํ สารถิมาคตํ อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ โรทนฺตี นํ ปริปุจฺฉติ กินฺนุ มูโค กินฺนุ ปกฺโข กินฺนุ โส วิลปี ตทา นิหญฺญมาโน ภูมิยา ตํ เม อกฺขาหิ สารถิ กถํ หตฺเถหิ ปาเทหิ มูโค ปกฺโข วิวฏฺฏยิ นิหญฺญมาโน ภูมิยา ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโตติ ฯ ตตฺถ มาตาติ เตมิยกุมารสฺส มาตา ฯ ปฐพฺยา ภูมิวฑฺฒโนติ โส มม ปุตฺโต ภูมิวฑฺฒโน ปฐวิยํ นูน นิหโต ฯ โรทนฺตี นํ ปริปุจฺฉตีติ รถํ เอกมนฺเต ฐเปตฺวา มหาตลํ อารุยฺห ตํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ ฐิตํ สารถึ ปริปุจฺฉติ ฯ กินฺนูติ กินฺนุ โส มม ปุตฺโต มูโค เจว ปกฺโข จ ภวติ ฯ ตทาติ ยทา นํ ตวํ กาสุยา ปกฺขิปิตฺวา กุทฺทาลปิฏฺเฐน มตฺถกํ ปหรสิ ตทา ฯ นิหญฺญมาโน ภูมิยาติ ตยา ภูมิยํ นิหญฺญมาโน กินฺนุ โส วิลปี ฯ ตํ เม อกฺขาหีติ ตํ สพฺพํ อปริหาเปตฺวา เม อกฺขาหิ ฯ วิวฏฺฏยีติ อเปหิ สารถิ มา มํ มาเรหีติ กถํ หตฺเถ ปาเท จ ผนฺทนฺโต ตํ อนุวทติ ฯ อถ นํ สารถิ อาห อกฺเขยฺยนฺเต อหํ อยฺเย ทชฺชาสิ อภยํ มม ยํ เม สุตํ วา ทิฏฺฐํ วา ราชปุตฺตสฺส สนฺติเกติ ฯ ตตฺถ ทชฺชาสีติ สเจ อภยํ ทเทยฺยาสิ ฯ อิทํ โส สจาหํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕.

ตว ปุตฺโต เนว มูโค น ปกฺโข น พธิโร มธุรกโถ ธมฺมกถิโกติ วกฺขามิ อถ กสฺมา ตํ มม ปุตฺตํ อคฺคเหตฺวา อาคโตสีติ ราชา เม กุทฺโธ ราชทณฺฑํปิ กเรยฺย อภยํ ตาว ยาจามีติ จินฺเตตฺวา อาห อถ นํ จนฺทเทวี อาห อภยํ สมฺม เต ทมฺมิ อภีโต ภณ สารถิ ยนฺเต สุตํ วา ทิฏฺฐํ วา ราชปุตฺตสฺส สนฺติเกติ ฯ ตโต สารถิ อาห น โส มูโค น โส ปกฺโข วิสฏฺฐวจโน จ โส รชฺชสฺส กิร โส ภีโต อกรา อาลเย พหู ปุริมํ สรติ โส ชาตึ ยตฺถ รชฺชมการยิ การยิตฺวา ตหึ รชฺชํ ปาปตฺถํ นิรยํ ภุสํ วีสติ เจว วสฺสานิ ตหึ รชฺชมการยิ อสีติวสฺสสหสฺสานิ นิรยมฺหิ อปจฺจิ โส ตสฺส รชฺชสฺส โส ภีโต มา มํ รชฺเชภิเสจยุํ ตสฺมา ปิตุ จ มาตุ จ สนฺติเก น ภณี ตทา องฺคปจฺจงฺคสมฺปนฺโน อาโรหปริณาหวา วิสฏฺฐวจโน ปญฺโญ มคฺเค สคฺคสฺส ติฏฺฐติ สเจ ตวํ ทฏฺฐุกามาสิ ราชปุตฺตํ ตวตฺรชํ เอหิ ตํ ปาปยิสฺสามิ ยตฺถ สมฺมติ เตมิโยติ ฯ ตตฺถ วิสฏฺฐวจโนติ อปลิพุทฺธกโถ ฯ อกรา อาลเย พหูติ ตุมฺหากํ วญฺจนานิ พหูนิ อกาสิ ฯ ปญฺโญติ ปญฺญวา ฯ สเจ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖.

ตวนฺติ ราชานํ ธุรํ กตฺวา อุโภปิ เต เอวมาห ฯ ยตฺถ สมฺมตีติ ยตฺถ ตว ปุตฺโต มยา คหิตปฏิญฺโญ หุตฺวา อจฺฉติ ตตฺถ ตํ ปาปยิสฺสามิ ปปญฺจํ อกตฺวา ลหุํ คนฺตุํ วฏฏตีติ อาห ฯ เตมิยกุมาโร ปน สารถึ เปเสตฺวา ปพฺพชิตุกาโม หุตฺวา ชาโต ฯ อถ สกฺโก ตสฺส มนํ ญตฺวา วิสฺสุกมฺมํ เปเสสิ ตาต วิสฺสุกมฺม เตมิยกุมาโร ปพฺพชิตุกาโม ตสฺส ปณฺณสาลญฺจ ปพฺพชิตปริกฺขารญฺจ มาเปตฺวา เอหีติ ฯ โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา สคฺคโต โอตริตฺวา ติโยชนิเก วนสณฺเฑ อสฺสมํ มาเปตฺวา รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺฐานานิ จ โปกฺขรณีอาวาฏญฺจ มาเปตฺวา อกาลผลรุกฺขสมฺปนฺนํ กตฺวา ปณฺณสาลาย สมีเป จตุวีสติหตฺถปฺปมาณํ จงฺกมํ มาเปตฺวา อนฺโตจงฺกเม ผลิกวณฺณํ วาลุกํ โอกีริตฺวา สพฺเพ จ ปพฺพชิตปริกฺขารานิ คเหตฺวา ปพฺพชนฺตูติ ภิตฺติยํ อกฺขรานิ ลิขิตฺวา อสฺสมปเท มิคปกฺขิโน ปลาเปตฺวา สกฏฺฐานเมว คโต ฯ ตสฺมึ ขเณ มหาสตฺโต ตํ ทิสฺวา อกฺขรานิ วาเจตฺวา สกฺกทตฺติยภาวํ ญตฺวา ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา สกวตฺถานิ อปเนตฺวา รตฺตวากจีรํ นิวาเสตฺวา เอกํ ปารุเปตฺวา อชินจมฺมํ เอกํสํ กตฺวา ชฏามณฺฑลํ พนฺธิตฺวา กาชํ อํเส กตฺวา กตฺตรทณฺฑํ อาทาย ปรฺณสาลโต นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิตสิรึ สมุฏฺฐหนฺโต อปราปรํ จงฺกมิตฺวา อโห สุขํ ปรมสุขํ ปพฺพชฺชา เม อธิคตาติ อุทานํ อุทาเนตฺวา ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา กฏฺฐตฺถรเก นิสินฺโน ปญฺจาภิญฺญาโย จ อฏฺฐสมาปตฺติโย จ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗.

นิพฺพตฺเตตฺวา สายณฺหสมเย ปณฺณสาลโต นิกฺขมิตฺวา จงฺกมโกฏิยํ ฐิตการรุกฺขโต ปณฺณานิ คเหตฺวา สกฺกทตฺติยภาชเนน อโลณเกน อตกฺเกน นิทฺธูปเนน อุณฺโหทเกน เสเทตฺวา อมตํ ปริภุญฺชนฺโต วิย ปริภุญฺชิตฺวา จตฺตาโร พฺรหฺมวิหาเร ภาเวนฺโต ตตฺถ วาสํ กปฺเปสิ ฯ กาสิกราชาปิ สุนนฺทสารถิสฺส วจนํ สุตฺวา มหาเสนาคุตฺตํ ปกฺโกสาเปตฺวา ตรมานรูโป คมนปริวจฺฉํ กาเรตุกาโม อาห โยชยนฺตุ รเถ อสฺเส กจฺฉํ นาเค นิพนฺธถ อุทฺธริยนฺตุ สํขปณฺฑวา นทนฺตุ เอกโปกฺขรา นทนฺตุ เภริสนฺนทฺธา วคฺคู นทนฺตุ ทุนฺทุภิ เนคมา จ มํ อเนฺวนฺตุ คจฺฉํ ปุตฺตนิวาทโก โอโรธา จ กุมารา จ เวสิยานา จ พฺราหฺมณา ขิปฺปํ ยานานิ โยเชนฺตุ คจฺฉํ ปุตฺตนิวาทโก หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา รถิกา ปตฺติการกา ขิปฺปํ ยานานิ โยเชนฺตุ คจฺฉํ ปุตฺตนิวาทโกติ ฯ สมาคตา ชานปทา เนคมา จ สมาคตา ขิปฺปํ ยานานิ โยเชนฺตุ คจฺฉํ ปุตฺตนิวาทโกติ ฯ ตตฺถ อุทฺธริยนฺตูติ นาทํ มุญฺจนฺตุ ฯ นทนฺตูติ วชฺชนฺตุ ฯ เอกโปกฺขราติ เอกมุขา เภริโย ฯ สนฺนทฺธาติ สุฏฺฐุ สนฺนทฺธา ฯ วคฺคูติ มธุรสรา ฯ คจฺฉนฺติ คจฺฉิสฺสามิ ฯ ปุตฺตนิวาทโกติ ปุตฺตสฺส นิวาทโก โอวาทโก หุตฺวา คจฺฉามิ ฯ ตํ โอวทิตฺวา มม วจนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘.

คาหาเปตฺวา ตตฺเถว นํ รตนราสิมฺหิ ฐเปตฺวา อภิสิญฺจิตฺวา อาเนตุํ คจฺฉามีติ อธิปฺปาเยเนวมาห ฯ เนคมาติ กุฏุมฺพิกชนา ฯ สมาคตาติ สนฺนิปติตา หุตฺวา มํ อนฺเวนฺตุ ฯ เอวํ รญฺญา อาณตฺตา สารถิโน อสฺเส โยเชตฺวา รเถ ราชทฺวาเร ฐเปตฺวา รญฺโญ อาโรเจสุํ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห อสฺเส จ สารถี ยุตฺเต สินฺธเว สีฆพาหเน ราชทฺวารํ อุปาคญฺฉุํ ยุตฺตา เทฺว อิเม หยาติ ฯ ตตฺถ สินฺธเวติ สินฺธวชาติเก อสฺเส ฯ สีฆพาหเนติ ชวนสมฺปนฺเน อสฺเส อาทาย ฯ สารถีติ สารถิโน ฯ ยุตฺเตติ รเถสุ โยชิเต ฯ อุปาคญฺฉุนฺติ เต รเถสุ ยุตฺเต อสฺเส อาทาย อาคมึสุ อาคนฺตฺวา จ ปน ยุตฺตา เทฺว อิเม หยาติ อาโรเจสุํ ฯ ตโต ราชา อาห ถูลา ชเวน หายนฺติ กีสา หายนฺติ ถามสา กีเส ถูเล วิวชฺชิตฺวา สํสฏฺฐา โยชิตา หยาติ ฯ ตตฺถ สํสฏฺฐาติ เอวรูเป อสฺเส มา คณฺหถาติ อาห ฯ กีเส ถูเล วิวชฺชิตฺวาติ กีเส ถูเล อสฺเส มา คณฺหถาติ ฯ สํสฏฺฐา โยชิตา หยาติ วเยน จ วณฺเณน จ ชเวน จ พเลน จ สทิสา อสฺสา โยชิตาติ อตฺโถ ฯ อถ ราชา ปุตฺตสฺส สนฺติกํ คจฺฉนฺโต จตฺตาโร วณฺเณ อฏฺฐารสเสนิโย สพฺพญฺจ พลนิกายํ สนฺนิปาเตสิ ฯ ตสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙.

สนฺนิปาเตนฺตสฺเสว ตโย ทิวสา อติกฺกนฺตา ฯ อถ จตุตฺเถ ทิวเส กาสิกราชา เสนาย สทฺธึ นครโต นิกฺขมิตฺวา คเหตพฺพยุตฺตกํ ธนํ คาหาเปตฺวา ตสฺส อสฺสมํ ปตฺวา ปุตฺเตน สห ปฏินนฺทิโต ปฏิสนฺถารํ อกาสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตโต ราชา ตรมาโน ยุตฺตมารุยฺห สินฺธวํ อิตฺถาคารํ อชฺฌภาสิ สพฺพา ว อนุยาถ มํ พาลวีชนิมุณฺหิสํ ขคฺคํ ฉตฺตญฺจ ปณฺฑรํ อุปาที รถมารุยฺห สุวณฺเณหิ อลงฺกตา ตโต จ ราชา ปายาสิ ปุรกฺขิตฺวาน สารถึ ขิปฺปเมว อุปาคญฺฉิ ยตฺถ สมฺมติ เตมิโย ตญฺจ ทิสฺวาน อายนฺตํ ชลนฺตมิว เตชสา ขคฺคสํฆปริพฺยุฬฺหํ เตมิโย เอตทพฺรวิ กจฺจิ นุ ตาต กุสลํ กจฺจิ ตาต อนามยํ กจฺจิ เต ราชกญฺญาโย อโรคา มยฺห มาตโรติ ฯ ราชา อาห กุสลญฺเจว เม ปุตฺต อโถ ปุตฺต อนามยํ สพฺพา (จ) เม ราชกญฺญาโย อโรคา ตุยฺห มาตโรติ ฯ อถ นํ โพธิสตฺโต อาห กจฺจิ อมชฺชโป ตาต กจฺจิ เต สุรมปฺปิยํ กจฺจิ สจฺเจ จ ธมฺเม จ ทาเน เต รมตี มโนติ ฯ อถ นํ ราชา อาห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐.

อมชฺชโป จาหํ ปุตฺต อโถ เม สุรมปฺปิยํ อโถ สจฺเจ จ ธมฺเม จ ทาเน เม รมตี มโนติ ฯ มหาสตฺโต อาห กจฺจิ อโรคํ โยคนฺเต ๑- กจฺจิ วหติ พาหนํ กจฺจิ เต พยาธิโย นตฺถิ สรีรสฺสุปตาปิยาติ ฯ ราชา อาห อโถ อโรคํ โยคํ เม อโถ วหติ พาหนํ อโถ เม พยาธิโย นตฺถิ สรีรสฺสุปตาปิยาติ ฯ มหาสตฺโต อาห กจฺจิ อนฺตา จ เต ผิตา มชฺเฌ จ พหลา ตว โกฏฺฐาคารญฺจ โกสญฺจ กจฺจิ เต ปฏิสณฺฐิตนฺติ ฯ ราชา อาห อโถ อนฺตา จ เม ผิตา มชฺเฌ จ พหลา มม โกฏฺฐาคารญฺจ โกสญฺจ สพฺพํ เม ปฏิสณฺฐิตนฺติ ฯ มหาสตฺโต อาห สฺวาคตนฺเต มหาราช อโถ เต อทุราคตํ ปติฏฺฐาเปนฺตุ ปลฺลงฺกํ ยตฺถ ราชา นิสกฺกตีติ ฯ ตตฺถ อุปาที รถมารุยฺหาติ สุวณฺณปาทุกา จ รถํ อารุยฺห ฯ อิเม ตโย ปเท ปุตฺตสฺส ตตฺเถว อภิเสกกรณตฺถาย ปญฺจราชกกุธภณฺฑานิ คณฺหถาติ อาณาเปนฺโต ราชา อาห ฯ สุวณฺเณหิ @เชิงอรรถ: โยคฺคนติปิปาโฐ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๑.

อลงฺกตาติ ปาทุกํ สนฺธายาห ฯ อุปาคญฺฉีติ อุปาคโต อโหสิ ฯ กาย เวลาย ฯ มหาสตฺตสฺส การปณฺณานิ ปจิตฺวา นิพฺพาเปนฺตสฺส นิสินฺนเวลาย ฯ ชลนฺตมิว เตชสาติ ราชเตเชน ชลนฺตํ วิย ฯ ขคฺคสํฆปริพฺยุฬฺหนฺติ กถาผาสุเกน อมจฺจสํเฆน ปริวุตํ ฯ เอตทพฺรวีติ กาสิกราชานํ พหิ ขนฺธาวารํ นิวาสาเปตฺวา ปทสา ว ปณฺณสาลํ อาคนฺตฺวา ตํ วนฺติตฺวา นิสินฺนํ ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต เอตํ วจนํ อพฺรวิ ฯ กุสลํ อนามยนฺติ อุภเยนปิ ปเทน อาโรคยเมว ปุจฺฉติ ฯ กจฺจิ อมชฺชโป ตาตาติ กจฺจิสิ อมชฺชโป มชฺชํ นปิวสีติ ตํ ปุจฺฉิ ฯ อปฺปมชฺโชติปิ ปาโฐ ฯ กุสลกมฺเมสุ นปฺปมชฺชสีติ อตฺโถ ฯ สุรมปฺปิยนฺติ สุราปานํ เต อปฺปิยํ ฯ สุรมปฺปิยาติปิ ปาโฐ ฯ สุรา เต อปฺปิยาติ อตฺโถ ฯ ธมฺเมติ ทสวิเธ ราชธมฺเม ฯ โยคนฺติ โยเคสุ ยุญฺชิตพฺพํ อสฺสโคณาทิกํ ฯ กจฺจิ วหตีติ กจฺจิ อโรคํ หุตฺวา วหติ ฯ พาหนนฺติ หตฺถิอาทิกํ สพฺพํ พาหนํ ฯ สรีรสฺสุปตาปิยาติ สรีรสฺส อุปตาปิยา ฯ อนฺตาติ ปจฺจนฺตชนปทา ฯ ผิตาติ อิทฺธา สุภิกฺขา คาฬฺหวาสา ฯ มชฺเฌ จาติ รฏฺฐมชฺเฌ ฯ พหลาติ คามนิคมา ฆนวาสา ฯ ปฏิสณฺฐิตนฺติ ปฏิจฺฉาทิตํ สุคุตฺตํ ปริปุณฺณํ วา ฯ นิสกฺกตีติ ยสฺมึ ปลฺลงฺเก ราชา นิสีทิสฺสติ ตํ ปญฺญาเปนฺตูติ วทติ ฯ ราชา มหาสตฺตสฺส คารเวน ปลฺลงฺเก น นิสีทิ ฯ อถ มหาสตฺโต สเจ ปลฺลงฺเก น นิสีทติ ปณฺณสนฺถรํ ปญฺญาเปตฺวา เทถาติ วตฺวา ตสฺมึ ปญฺญตฺเต นิสีทนตฺถาย ราชานํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒.

นิมนฺเตนฺโต คาถมาห อิเธว เต นิสินฺนสฺสุ ๑- นิยเต ปณฺณสนฺถเร เอตฺโต อุทกมาทาย ปาเท ปกฺขาลยสฺสุ เตติ ฯ ตตฺถ นิยเตติ สุสณฺฐิเต ฯ เอตฺโตติ ปริโภคอุทกํ ทสฺเสนฺโต อาห ฯ ราชา มหาสตฺตสฺส คารเวน ปณฺณสนฺถเรปิ อนิสีทิตฺวา ภูมิยํ นิสีทิ ฯ มหาสตฺโต สาลํ ปวิสิตฺวา ตํ ปณฺณกํ นีหริตฺวา ราชานํ เตน นิมนฺเตนฺโต คาถมาห อิทมฺปิ ปณฺณกํ มยฺหํ รนฺทํ ๒- ราช อโลณกํ ปริภุญฺช มหาราช ปาหุโน เมสิ อาคโตติ ฯ อถ นํ ราชา อาห น จาหํ ปณฺณกํ ภุญฺเช น เหตํ มยฺห โภชนํ สาลีนํ โอทนํ ภุญฺเช สุจิมํสุปเสจนนฺติ ฯ ตตฺถ น จาหนฺติ วุตฺตปฏิกฺเขปวจนํ ฯ ปฏิกฺขิปิตฺวา จ ปน ราชา อตฺตโน โภชนํ วณฺเณตฺวา ตสฺมึ คารเวน โถกํ ปณฺณกํ หตฺถตเล ฐเปตฺวา ตาต ตวํ เอวรูปํ โภชนํ ภุญฺชสีติ อาห ฯ อาม มหาราชาติ ฯ ราชา ปุตฺเตน สทฺธึ ปิยกถํ กเถนฺโต นิสีทิ ฯ ตสฺมึ ขเณ จนฺทเทวี โอโรธคณปริวุตา อาคนฺตฺวา ปิยปุตฺตสฺส ปาเทสุ คเหตฺวา วนฺทิตฺวา โรทิตฺวา อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ @เชิงอรรถ: ๑. นิสีทสฺสูติปิปาโฐ ฯ ๒. รนฺธนฺติปิปาโฐ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๓.

เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ อถ นํ ราชา ภทฺเท ตว ปุตฺตสฺส โภชนํ ปสฺสาหีติ วตฺวา โถกํ ปณฺณกํ ตสฺสา หตฺเถ ฐเปตฺวา เสสิตฺถีนมฺปิ โถกํ โถกํ อทาสิ ฯ ตา สพฺพาปิ อิตฺถิโย เอวรูปํ นาม โภชนํ ภุญฺชสิ สามีติ วตฺวา ตํ คเหตฺวา อตฺตโน อตฺตโน สีเส กตฺวา อติทุกฺกรํ กโรสิ สามีติ วตฺวา นมสฺสมานา นิสีทึสุ ฯ อถ นํ ราชา ตาต อิทํ มยฺหํ อจฺฉริยํ หุตฺวา อุปฏฺฐาตีติ วตฺวา คาถมาห อจฺเฉรกํ มํ ปฏิภาติ เอกกมฺปิ รโหคตํ อีทิสํ ภุญฺชมานานํ เกน วณฺโณ ปสีทตีติ ฯ ตตฺถ เอกกนฺติ ตาต ตํ เอกกมฺปิ รโหคตํ อิมินา โภชเนน ยาเปนฺตํ ทสฺวา มม อจฺฉริยํ อุปฏฺฐาติ ฯ อีทิสนฺติ เอวรูปํ อโลณกํ อตกฺกํ นิทฺธูปนํ อุทเกน เสทิตํ โภชนํ ภุญฺชมานานํ เกน การเณน วณฺโณ ปสีทตีติ ตํ ปุจฺฉิ ฯ อถสฺส โส อาจิกฺขนฺโต อาห เอโก ราช นิปชฺชามิ นิยเต ปณฺณสนฺถเร ตาย เม เอกเสยฺยาย ราช วณฺโณ ปสีทติ น จ เนตฺตึ สพนฺธา เม ราชรกฺขา อุปฏฺฐิตา ตาย เม เอกเสยฺยาย ราช วณฺโณ ปสีทติ อตีตํ นานุโสจามิ นปฺปชปฺปามนาคตํ ปจฺจุปฺปนฺเนน ยาเปมิ เตน วณฺโณ ปสีทติ อนาคตปฺปชปฺปาย อตีตสฺสานุโสจนา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๔.

เอเตน พาลา สุสฺสนฺติ นโฬ ว หริโต ลุโตติ ฯ ตตฺถ เนตฺตึ สพนฺธาติ ขคฺคพนฺธา ฯ ราชรกฺขาติ ราชานํ รกฺขิตา ฯ นปฺปชปฺปามีติ น ปตฺเถมิ ฯ หริโตติ หริตวณฺโณ ฯ ลุโตติ ลุญฺจิตฺวา อาตเป ขิตฺตนโฬ วิย ฯ อถ ราชา อิเธว นํ อภิสิญฺจิตฺวา อาทาย นครํ คมิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา รชฺเชน นิมนฺเตนฺโต อาห หตฺถานีกํ รถานีกํ อสฺเส ปตฺติญฺจ จมฺมิโน นิเวสนานิ รมฺมานิ อหํ ปุตฺต ททามิ เต อิฏฺฐาคารญฺจ ๑- เต ทมฺมิ สพฺพาลงฺการภูสิตํ ตาสุ ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ ตวํ โน ราชา ภวิสฺสสิ กุสลา นจฺจคีตสฺส สุสิกฺขิตา จตุริตฺถิโย กาเม ตํ รมยิสฺสนฺติ กึ อรญฺเญ กริสฺสสิ ปฏิราชูหิ เต กญฺญา อานยิสฺสํ อลงฺกตา ตาสุ ปุตฺเต ชเนตฺวาน อถ ปจฺฉา ปพฺพชิสฺสสิ ยุวา จ ทหโร จาปิ ปฐมุปฺปตฺติโต สุสู รชฺชํ กาเรหิ ภทฺทนฺเต กึ อรญฺเญ กริสฺสสีติ ฯ ตตฺถ หตฺถานีกนฺติ ทสหตฺถิโต ปฏฺฐาย อธิปติกตา หตฺถานีกํ นาม ตถา รถานีกํ นาม ฯ จมฺมิโนติ จมฺมพนฺเธ สุรโยเธ ฯ กุสลาติ เฉกา ฯ สุสิกฺขิตาติ อญฺเญสุปิ อิตฺถิกิจฺเจสุ สุสิกฺขิตา ฯ จตุริตฺถิโยติ จตุรา วิลาสา อิตฺถิโย อถวา จตุรา นาครา อิตฺถิโย @เชิงอรรถ: ๑. อิตฺถาคารนฺติยุตฺตตรํ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๕.

อถวา จตุรา นาม นาฏกิตฺถิโย ฯ ปฏิราชูหิ กญฺญาติ ปุตฺต อญฺเญหิ ราชูหิ อญฺญาปิ ราชกญฺญาโย ตุยฺหํ อานยิสฺสํ ฯ ยุวาติ โยพฺพนปฺปตฺโต ฯ ทหโรติ ตรุโณ ฯ ปฐมุปฺปตฺติโตติ ปฐมวเยน อุปฺปตฺติโต สมุคฺคโต ฯ สุสูติ อติตรุโณ กาฬเกโสติ อตฺโถ ฯ อิโต ปฏฺฐาย มหาสตฺตสฺส ธมฺมกถา นาม โหติ ฯ โส รญฺโญ ธมฺมํ กเถนฺโต อาห ยุวา จเร พฺรหฺมจริยํ พฺรหฺมจารี ยุวา สิยา ทหรสฺส หิ ปพฺพชฺชา เอตํ อิสีภิ วณฺณิตํ ยุวา จเร พฺรหฺมจริยํ พฺรหฺมจารี ยุวา สิยา พฺรหฺมจริยํ จริสฺสามิ นาหํ รชฺเชนมตฺถิโก ปสฺสามิ โวหํ ทหรํ อมฺมตาต วทนฺนรํ กิจฺฉาลทฺธํ ปิยํ ปุตฺตํ อปตฺวาว ชรํ มตํ ปสฺสามิ โวหํ ทหรึ กุมาริญฺจารุทสฺสนึ นววงฺสกลีรํ ว ปลุตฺตํ ชีวิตกฺขยํ ทหราปิ หิ มียนฺติ นรา จ อถ นาริโย ตตฺถ โก วิสฺสเส โปโส ทหโรมฺหีติ ชีวิเต ยสฺส รตฺยาธิวาเสน อายุํ อปฺปตรํ สิยา อปฺโปทเกว มจฺฉานํ กินฺนุ โกมาริกํ ตหึ นิจฺจมพฺภาหโต โลโก นิจฺจญฺจ ปริวาริโต อโมฆาสุ วชฺชนฺตีสุ กึ มํ รชฺเชภิสิญฺจสีติ ฯ ราชา อาห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖.

เกนมพฺภาหโต โลโก เกน จ ปริวาริโต กาโย อโมฆา คจฺฉนฺติ ตํ เม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโตติ ฯ มหาสตฺโต อาห มจฺจุมพฺภาหโต โลโก ชราย ปริวาริโต รตฺยา อโมฆา คจฺฉนฺติ เอวํ ชานาหิ ขตฺติย ยถาปิ ตนฺเต วิตนฺเต ยํ ยํ เทโว ปวุยฺหติ อปฺปกํ โหติ เวตพฺพํ เอวํ มจฺจาน ชีวิตํ ยถา วาริวโห ปูโร คจฺฉํ น ปริวตฺตติ เอวมายุ มนุสฺสานํ คจฺฉํ น ปริวตฺตติ ยถา วาริวโห ปูโร วเห รุกฺเข ปกุลเช เอวํ ชราย มรเณน วุยฺหนฺเต สพฺพปาณิโนติ ฯ ตตฺถ พฺรหฺมจารี ยุวา สิยาติ พฺรหฺมจริยํ จรนฺโต ยุวา เอว สิยา ฯ อิสีภิ วณฺณิตนฺติ พุทฺธาทีหิ อิสีหิ ปสฏฺฐํ โถมิตํ ฯ รชฺเชนมตฺถิโกติ รชฺเชน อตฺถิโก น โหมิ ฯ อมฺมตาต วทนฺนรนฺติ อมฺมตาตาติ วทนฺตํ นรํ ฯ ปลุตฺตนฺติ มจฺจุนา ลุญฺจิตฺวา คหิตํ ฯ ยสฺส รตฺยาธิวาเสนาติ มหาราช ยสฺส กุมารสฺส มาตุ กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธิคหณกาลโต ปฏฺฐาย รตฺตินฺทิวาติกฺกเมน อปฺปตรํ อายุํ โหติ ฯ โกมาริกํ ตหินฺติ ตสฺมึ วเย ตรุณภาโว กึ กริสฺสติ ฯ เกนมพฺภาหโตติ เกน อพฺภาหโต อยํ โลโก ฯ อิมํ ราชา สํขิตฺเตน ภาสิตสฺส อตฺถํ อชานนฺโต ปุจฺฉิ ฯ รตฺยาติ รตฺติโย ฯ ตาต อิเมสํ สตฺตานํ อายุญฺจ วณฺณญฺจ พลญฺจ เขเปนฺติโย ว คจฺฉนฺตีติ อโมฆา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๗.

คจฺฉนฺติ นามาติ เวทิตพฺพํ ฯ ยํ ยํ เทโว ปวุยฺหตีติ ตสฺมึ วิตนฺเต ยํ ยํ เสสํ เวตพฺพํ ตํ ตํ ปุรโต ยถา อปฺปกํ โหติ เอวํ สตฺตานํ ชีวิตํ ฯ น ปริวตฺตตีติ ตสฺมึ ขเณ คตํ คตเมว โหติ ตํ น อุปริ วตฺตติ ฯ วเห รุกฺเข ปกุลเช ติ อุปกุลเช รุกฺเข วเหยฺย ฯ ราชา มหาสตฺตสฺส ธมฺมกถํ สุตฺวา ฆราวาเสน อนุกฺกณฺฐิโต ปพฺพชิตุกาโม หุตฺวา อหํ ปุน นครํ น คมิสฺสามิ อิเธว ปพฺพชิสฺสามิ สเจ ปน เม ปุตฺโต นครํ คจฺเฉยฺย เสตจฺฉตฺตมสฺส ทเทยฺยนฺติ ตํ วีมํสิตุํ ปุน รชฺเชน นิมนฺเตนฺโต อาห หตฺถานีกํ รถานีกํ อสฺเส ปตฺติญฺจ จมฺมิโน นิเวสนานิ รมฺมานิ อหํ ปุตฺต ททามิ เต อิตฺถาคารญฺจ เต ทมฺมิ สพฺพาลงฺการภูสิตํ ตาสุ ปุตฺต ปฏิปชฺชสฺสุ ตฺวํ โน ราชา ภวิสฺสสิ กุสลา นจฺจคีตสฺส สุสิกฺขิตา จตุริตฺถิโย กาเม ตํ รมยิสฺสนฺติ กึ อรญฺเญ กริสฺสสิ ปฏิราชูหิ เต กญฺญา อานยิสฺสํ อลงฺกตา ตาสุ ปุตฺเต ชเนตฺวาน อถ ปจฺฉา ปพฺพชิสฺสสิ โกฏฺฐาคารญฺจ โกสญฺจ พาหนานิ พลานิ จ นิเวสนานิ รมฺมานิ อหํ ปุตฺต ททามิ เต โคมณฺฑลปริพฺยุฬฺโห ทาสีสํฆปุรกฺขิโต รชฺชํ กาเรหิ ภทฺทนฺเต กึ อรญฺเญ กริสฺสสีติ ตตฺถ โคมณฺฑลปริพฺยุฬฺโหติ สุภคฺคีนํ ราชกญฺญานํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๘.

มณฺฑเลน ปุรกฺขิโต ฯ อถ มหาสตฺโต รชฺเชน อนตฺถิกภาวํ ปกาเสนฺโต อาห กึ มํ ธเนน ชิยฺเยถ กึ ภริยาย มริสฺสติ กึ โยพฺพเนน ชิณฺเณน ยํ ชรายาภิภุยฺยเต ตตฺถ กา นนฺทิ กา ขิฑฺฑา กา รติ กา ธเนสินา กึ เม ปุตฺเตหิ ทาเรหิ ราช มุตฺโตสฺมิ พนฺธนา โยหํ เอวํ ปชานามิ มจฺจุ เม นปฺปมชฺชติ อนฺตเกนาธิปนฺนสฺส กา รติ กา ธเนสินา ผลานมิว ปกฺกานํ นิจฺจํ ปตฺตนโต ภยํ เอวํ ชาตานมจฺจานํ นิจฺจํ มรณโต ภยํ สายเมเก น ทิสฺสนฺติ ปาโต ทิฏฺฐา พหู ชนา ปาโต เอเก น ทิสฺสนฺติ สายํ ทิฏฺฐา พหู ชนา น ตตฺถ หตฺถีนํ ภูมิ น รถานํ น ปตฺติยา น จาปิ มนฺตยุทฺเธน สกฺกา เชตุํ ธเนน วา ขตฺติเย พฺราหฺมเณ เวสฺเส สุทฺเท จณฺฑาลปุกฺกุเส น กิญฺจิ ปริวชฺเชติ สพฺพเมวาภิมทฺทติ อชฺเชว กิจฺจมาตปฺปํ โก ชญฺญา มรณํ สุเว น หิ โน สงฺครนฺเตน มหาเสเนน มจฺจุนา โจรา ธนสฺส ปตฺเถนฺติ ราช มุตฺโตสฺมิ พนฺธนา เอหิ ราช นิวตฺตสฺสุ นาหํ รชฺเชน มตฺถิโกติ ฯ ตตฺถ ชิยฺเยถาติ มหาราช กึ ตฺวํ มํ ธเนน นิมนฺเตสิยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๙.

ชิยฺเยถ ขยํ คจฺเฉยฺย ธนํ วา ปุริสํ จเชติ ปุริโส วา ธนํ จชิตฺวา คจฺฉติ สพฺพํปิ ขยคามิเมว โหติ กึ มํ เตน นิมนฺเตสิ ฯ กึ ภริยาย มริสฺสตีติ ยา ปน มยิ ฐิเตเยว มริสฺสติ อหํปิ ตาย ฐิตาย มริสฺสามิ ตาย กึ กริสฺสสิ ฯ ชิณฺเณนาติ ชราย อนุปริเตน อนุภูเตน ฯ ตตฺถาติ ตสฺมึ เอวํ ชรามรณธมฺเม โลกสนฺนิวาเส ฯ กา นนฺทีติ กา นาม ตุฏฺฐิ ฯ กา ขิฑฺฑาติ กา นาม กีฬา ฯ กา รตีติ กา ปญฺจกามคุณรติ ฯ พนฺธนาติ กามพนฺธนา ตณฺหาพนฺธนา วา อหํ มุตฺโตสฺมิ มหาราชาติ ฌาเนน วิกฺขมฺภิตตฺตา เอวมาห ฯ มจฺจุ เมติ มจฺจุ เม มยิ ฯ นปฺปมชฺชตีติ นิจฺจํ มม วธาย อปฺปมตฺโตเยวาติ อตฺโถ ฯ โยหนฺติ โย อหํ เอวํ ชานามิ ฯ อนฺตเกนาธิปนฺนสฺสาติ ตสฺส มม อนฺตเกน อธิปนฺนสฺส อวฏฺฐิตสฺส กา นาม รติ กา ธเนสินาติ ฯ นิจฺจนฺติ กลลกาลโต ปฏฺฐาย สพฺพทา มรณโต ภยเมว อุปฺปชฺชติ ฯ อาตปฺปนฺติ กุสลวิริยํ ฯ กิจฺจนฺติ กตฺตพฺพํ ฯ โก ชญฺญา มรณํ สุเวติ สุเว วา ปรสุเว วา มรณํ วา ชีวิตํ วาติ โก ชาเนยฺย ฯ สงฺครนฺติ สํเกตํ ฯ มหาเสเนนาติ ปญฺจวีสติมหาภยทวตฺตึสกมฺมกรณ- ฉนฺนวุตฺติโรคาทิวเสน ปุถุเสเนน ฯ โจรา ธนสฺส ปตฺเถนฺตีติ ธนสฺส อตฺถาย ชีวิตํ จชนฺตา โจรา ธนสฺส ปตฺเถนฺติ นาม ฯ ราช มุตฺโตสฺมีติ สมหาราช อหํ ธนปตฺถนสํขาตา พนฺธนา มุตฺโตสฺมิ น เม ธเนนตฺโถติ ฯ นิวตฺตสฺสูติ มม วจเนน สมฺมา นิวตฺตสฺสุ กึ รชฺชํ ปหาย เนกฺขมฺมํ ปฏิสรณํ กตฺวา ปพฺพชสฺสุ ยํ ปน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๐.

จินฺเตสิ อิมํ รชฺเช ปติฏฺฐเปสฺสามีติ ตํ มา จินฺตยิ นาหํ รชฺเชนมตฺถิโกติ ฯ อิติ มหาสตฺตสฺส ธมฺมเทสนา ยถานุสนฺธิ นาม มตฺถกํ ปตฺตา ฯ ตํ สุตฺวา ราชานญฺจ จนฺทเทวิญฺจ อาทึ กตฺวา โสฬสสหสฺสา โอโรธา จ อมจฺจาทโย จ ตสฺมึ สมเย ปพฺพชิตุกามา อเหสุํ ฯ อถ ราชา นคเร เภริญฺจาราเปสิ เย เย มม ปุตฺตสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตุํ อิจฺฉนฺติ เตเต ปพฺพชนฺตูติ ฯ สพฺเพสญฺจ สุวณฺณโกฏฺฐาคาราทีนํ ทฺวารานิ วิวราเปตฺวา อสุกฏฺฐาเน จ อสุกฏฺฐาเน จ มหานิธิกุมฺภานิ อตฺถิ ตานิ อตฺถิกา คณฺหนฺตูติ สุวณฺณปตฺเต ลิขาเปตฺวา มหาตลถมฺเภ พนฺธาเปสิ ฯ นคราปิ ยถาปสาริตาเนว อาปณานิ วิวฏฺฏทวาราเนว เคหานิ ปหาย รญฺโญ สนฺติกํ อคมํสุ ฯ ราชา มหาชเนน สทฺธึ มหาสตฺตสฺส สนฺติเก ปพฺพชิ ฯ สกฺกทตฺติยํ ติโยชนิกํ อสฺสมปทํ ปริปุณฺณํ อโหสิ ฯ มหาสตฺโต ปณฺณสาลาโย วิจาเรตฺวา มชฺฌฏฺฐาเน ปณฺณสาลาโย อิตฺถีนํ ทาเปสิ ฯ กึ การณาติ ฯ ภีรุกชาติกา เอตาติ ฯ อาวชฺเชตฺวา พหิ ปณฺณสาลาโย ปุริสานํ ทาเปสิ ฯ สพฺเพปิ วิสฺสุกมฺมุนา มาปิเตสุ ผลธรรุกฺเขสุ อุโปสถิกกาเล ภูมิยํ ปติตานิ ผลานิ คเหตฺวา ปริภุญฺชิตฺวา สมณธมฺมํ กโรนฺติ ฯ เตสุ โย กามวิตกฺกํ วา พยาปาทวิตกฺกํวา วิหึสาวิตกฺกํวา วิตกฺเกติ ตสฺส มนํ ญตฺวา มหาสตฺโต อากาเส นิสีทิตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ ฯ ตํ สุตฺวา สพฺเพปิ เต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๑.

ขิปฺปเมว ปญฺจาภิญฺญา จ สมาปตฺติโย จ นิพฺพตฺเตนฺติ ฯ ตทา เอโก สามนฺตราชา กาสิกราชา กิร ปพฺพชิโตติ สุตฺวา พาราณสิยํ รชฺชํ คณฺหิสฺสามีติ นครา นิกฺขมิตฺวา พาราณสึ ปตฺวา นครํ ปวิสิตฺวา อลงฺกตนครํ ทิสฺวา ราชนิเวสนํ อารุยฺห สตฺตวิธํ วรรตนํ โอโลเกตฺวา อิมํ ธนํ นิสฺสาย เอเกน ภเยน ภวิตพฺพนฺติ จินฺเตตฺวา สุราโสณฺเฑ ปกฺโกสาเปตฺวา อมฺโภ สุราโสณฺฑา ตุมฺหากํ สามิกสฺส รญฺโญ อิธ นคเร ภยํ อุปฺปนฺนํ อตฺถีติ ปุจฺฉิ ฯ นตฺถิ เทวาติ ฯ กึ การณาติ ปุจฺฉิ ฯ เทว อมฺหากํ ราชปุตฺโต เตมิยกุมาโร พาราณสิยํ รชฺชํ กึ กริสฺสามีติ อมูโคปิ มูโค วิย หุตฺวา อิมมฺหา นครา นิกฺขมิตฺวา วนํ ปวิสิตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิ เตน การเณน อมฺหากํ ราชาปิ มหาชเนหิ สทฺธึ อิมมฺหา นครา นิกฺขมิตฺวา เตมิยกุมารสฺส สนฺติกํ คนฺตวา ปพฺพชิโตติ อาโรเจสุํ ฯ ตาตา ตุมฺหากํ ราชา กตเรน ทวาเรน นิกฺขนฺโตติ ปุจฺฉิตฺวา ปาจีนทฺวาเรน นิกฺขนฺโตติ วุตฺเต เตเนว ทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา นทีตีเรน ปายาสิ ฯ ตสฺสาคมนํ ญตฺวา มหาสตฺโต ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา อากาเส นิสีทิตฺวา ตสฺส ธมฺมํ เทเสสิ ฯ โส ราชา ปริสาย สทฺธึ ธมฺมํ สุตฺวา ตสฺส สนฺติเก ปพฺพชิ ฯ เอวํ อปโรปิ อปโรปีติ เอวํ อญฺเญปิ ราชาโน ตีณิ รชฺชานิ ฉฑฺเฑตฺวา ตเถว ปพฺพชึสุ ฯ มหนฺโต สมาคโม อโหสิ ฯ หตฺถีปิ อรญฺญหตฺถี ชาตา อสฺสาปิ อรญฺญอสฺสา ชาตา อเหสุํ ฯ รถาปิ อรญฺเญเยว นสฺสึสุ ฯ ภณฺฑกหาปเณ อสฺสมปเท พาลุกํ กตฺวา วิกีรึสุ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๒.

สพฺเพปิ ตตฺเถว เต อฏฺฐสมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา ชีวิตปริโยสาเน พฺรหฺมโลกปรายนา อเหสุํ ฯ ติรจฺฉานคตา หตฺถิอสฺสาปิ อิสิคเณสุ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา ฉสุ กามา วจรเทวโลเกสุ นิพฺพตฺตึสุ ฯ สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา น ภิกฺขเว อิทาเนว ปุพฺเพปิ อหํ รชฺชํ ปหาย นิกฺขนฺโตเยวาติ วตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ฯ ตทา ฉตฺเต อธิวตฺถา เทวตา อุปฺปลวณฺณา อโหสิ ฯ สารถิ สาริปุตฺโต อโหสิ ฯ สกฺโก อนุรุทฺโธ อโหสิ ฯ มาตาปิตโร มหาราชกุลานิ อเหสุํ ฯ เสสปริสา พุทฺธปริสา อเหสุํ ฯ มูคปกฺขปณฺฑิโต ปน อหเมว สมฺมาสมฺพุทฺโธติ ฯ เตมิยชาตกํ นิฏฺฐิตํ ฯ ------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๓ หน้า ๑-๕๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=43&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=43&A=1&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=28&i=394              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=28&A=2607              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=28&A=3157              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=28&A=3157              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘ http://84000.org/tipitaka/read/?index_28

อ่านเล่มก่อนหน้าไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]