อรรถกถาเล่มที่ ๔๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๗ วีสติ-จตฺตาฬีส

                       ปณฺฑรกชาตกํ
     วิกิณฺณวาจนฺติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต มุสาวาทํ กตฺวา
เทวทตฺตสฺส ปฐวิปฺปเวสนํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     ตทา หิ สตฺถา ภิกฺขูหิ ตสฺส อวณฺเณ กถิเต น ภิกฺขเว
อิทาเนว ปุพฺเพปิ เทวทตฺโต มุสาวาทํ กตฺวา ปฐวึ ปวิฏฺโฐเยวาติ
วตฺวา อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต ปญฺจสตวาณิชา
นาวาย สมุทฺทํ ปกฺขนฺทิตฺวา สตฺตเม ทิวเส อตีรทสฺสินิยา นาวาย
สมุทฺทปิฏฺเฐ ภินฺนาย ฐเปตฺวา เอกํ อวเสสา มจฺฉกจฺฉปภกฺขา
อเหสุํ ฯ เอโก ปน วาตเวเคน กทมฺพิยปฏฺฏนํ นาม ปาปุณิ ฯ
โส สมุทฺทโต อุตฺตริตฺวา นคฺคโภคฺโค ตสฺมึ ปฏฺฏเน ภิกฺขาย จริ ฯ
ตเมนํ มนุสฺสา อยํ สมโณ อปฺปิจฺโฉ สนฺตุฏฺโฐติ สมฺภาเวตฺวา
สกฺการํ กรึสุ ฯ โส ลทฺโธ เม ชีวิตุปาโยติ เตสุ นิวาสนปารุปนํ
ททนฺเตสุปิ น อิจฺฉิ ฯ เต นตฺถิ อิโต อุตฺตรึ อปฺปิจฺโฉ สมโณติ
ภิยฺโย ภิยฺโย ปสีทิตฺวา ตสฺส อสฺสมปทํ กตฺวา ตตฺถ นํ นิวาเสสุํ ฯ
โส กทมฺพิยอเจโลติ ปญฺญายิ ฯ ตสฺส ตตฺถ วสนฺตสฺส
มหาลาภสกฺกาโร อุทปาทิ ฯ
     เอโก นาคราชา จสฺส สุปณฺณราชา จ อุปฏฺฐานํ อาคจฺฉนฺติ ฯ
เตสุ นาคราชา นาเมน ปณฺฑรโก นาม ฯ อเถกทิวสํ สุปณฺณราชา
ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน เอวมาห ภนฺเต
อมฺหากํ ญาตกา นาเค คณฺหนฺตา พหู วินสฺสนฺติ เอเตสํ นาคานํ
คณฺหณนิยามํ มยํ น ชานาม คุยฺหการณํ กิร เนสํ อตฺถิ
สกฺกุเณยฺยาถ นุโข ตุมฺเห เอเต ปิยายมานา วิย ตํ การณํ
ปุจฺฉิตุนฺติ ฯ โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา สุปณฺณราเช วนฺทิตฺวา
ปกฺกนฺเต นาคราชสฺส อาคตกาเล วนฺทิตฺวา นิสินฺนํ นาคราชานํ
ปุจฺฉิ นาคราช สุปณฺณา กิร ตุมฺเห คณฺหนฺตา พหู วินสฺสนฺติ
ตุมฺเห คณฺหนฺตา กถํ คณฺหิตุํ น สกฺโกนฺตีติ ฯ ภนฺเต อิทํ
อมฺหากํ คุยฺหํ รหสฺสํ มยา อิมํ กเถนฺเตน ญาติสงฺฆสฺส มรณํ
อาหฏํ โหตีติ ฯ กึ ปน ตฺวํ อาวุโส อยํ อญฺญสฺส กเถสฺสตีติ
เอวํ สญฺญี โหสิ นาหํ อญฺญํ กเถสฺสามิ อตฺตนา ปน
ชานิตุกามตาย ปุจฺฉามิ ตฺวํ มยฺหํ สทฺทหิตฺวา นิพฺภโย หุตฺวา
กเถหีติ ฯ นาคราชา น กเถมิ ภนฺเตติ วนฺทิตฺวา ปกฺกามิ ฯ
ปุนทิวเสปิ ปุจฺฉิ ฯ ตถาปิสฺส น กเถสิ ฯ อถ นํ ตติยทิวเส
อาคนฺตฺวา นิสินฺนํ นาคราชานํ อชฺช ตติโย ทิวโส มม ปุจฺฉนฺตสฺส
กิมตฺถํ น กเถสีติ ฯ ตุมฺเห อญฺญสฺส อาจิกฺขิสฺสถาติ ภเยน
ภนฺเตติ ฯ กสฺสจิ น กเถสฺสามิ นิพฺภโย กเถหีติ ฯ เตนหิ
ภนฺเต อญฺญสฺส มา กถยิตฺถาติ ปฏิญฺญํ คเหตฺวา ภนฺเต มยํ
มหนฺเต ปาสาเณ คิลิตฺวา ภาริยา หุตฺวา นิปชฺชิตฺวา สุปณฺณานํ
อาคมนกาเล มุขํ นิพฺพาเหตฺวา ทนฺเต วิวริตฺวา สุปณฺเณ ฑํสิตุํ
อิจฺฉาม เต อาคนฺตฺวา อมฺหากํ สีสํ คณฺหนฺติ เตสํ อมฺเห
ครุภาเร หุตฺวา นิปนฺเน อุทฺธริตุํ วายมนฺตานญฺเญว อุทกํ โอตรติ
เต อนฺโตอุทเกเยว มรนฺติ อิมินา การเณน พหู สุปณฺณา วินสฺสนฺติ
เตสํ อมฺเห คณฺหนฺตานํ กึ สีเสน คหิเตน พาลา นงฺคุฏฺเฐ
คเหตฺวา อมฺเห เหฏฺฐาสีสเก กตฺวา คหิตํ โคจรํ มุเขน ฉฑฺฑาเปตฺวา
ลหุเก กตฺวา คนฺตุํ สกฺโกนฺตีติ ฯ อิติ โส อตฺตโน รหสฺสการณํ
ตสฺส ทุสฺสีลสฺส กเถสิ ฯ
     อถ ตสฺมึ ปกฺกนฺเต สุปณฺณราชา อาคนฺตฺวา กทมฺพิยํ อเจลํ
วนฺทิตฺวา กึ ภนฺเต ปุจฺฉิตํ เต นาคราชสฺส คุยฺหการณนฺติ อาห ฯ
โส อามาวุโสติ วตฺวา สพฺพํ เตน กถิตนิยาเมเนว กเถสิ ฯ ตํ
สุตฺวา สุปณฺโณ นาคราเชน อยุตฺตํ กตํ ญาตีนํ นาม นสฺสนนิยาโม
ปรสฺส น กเถตพฺโพ โหตุ มยา อชฺเชว สุปณฺณวาตํ
กตฺวา ปฐมํ เอตเมว คเหตุํ วฏฺฏตีติ ฯ โส สุปณฺณวาตํ กตฺวา
ปณฺฑรกนาคราชานํ นงฺคุฏฺเฐน คเหตฺวา เหฏฺฐาสีสกํ กตฺวา คหิตํ
โคจรํ ฉฑฺฑาเปตฺวา อุปฺปติตฺวา อากาสํ ปกฺขนฺทิ ฯ ปณฺฑโร
อากาเส เหฏฺฐาสีสกํ โอลมฺพนฺโต มยาว มม ทุกฺขํ อาภตนฺติ
ปริเทวนฺโต อาห
                วิกิณฺณวาจํ อนิคุยฺหมนฺตํ
                อสญฺญตํ อปริจกฺขิตารํ
                ภยํ ตมนฺเวติ สยํ อโพธํ
                นาคํ ยถา ปณฺฑรกํ สุปณฺโณ ฯ
                โย คุยฺหมนฺตํ ปริรกฺขเนยฺยํ
                โมหา นโร สํสติ หาสมาโน
                ตํ ภินฺนมนฺตํ ภยมนฺเวติ ขิปฺปํ
                นาคํ ยถา ปณฺฑรกํ สุปณฺโณ ฯ
        นานุมิตฺโต ครุอตฺถํ    คุยฺหํ เวทิตุมรหติ
        สุมิตฺโต จ อสมฺพุทฺธํ   สมฺพุทฺธํ วา อนตฺถวา ฯ
                วิสฺสาสมาปชฺชึ อหํ อเจโล
                สมโณ อยํ สมฺมโต ภาวิตตฺโต
                ตสฺสาหมกฺขึ วิวรึ คุยฺหมตฺถํ
                อตีตมตฺโถ กปณํ รุทามิ ฯ
                ตสฺสาหํ ปุริมํ พฺรเหฺม คุยฺหํ
                วาจมฺหิมํ นาสกฺขึ สํยเมตุํ
                ตปฺปกฺขโต หิ ภยมาคตํ มม
                อตีตมตฺโถ กปณํ รุทามิ ฯ
                โย เว นโร สุหทํ มญฺญมาโน
                คุยฺหมตฺถํ สํสติ ทุกฺกุลีเน
                โทสา ภยา อถวา ราครตฺโต
                ปลฺลิตฺโถ พาโล อสํสยํ โส ฯ
                ติโรกฺขวาโจ อสตํ ปวิฏฺโฐ
                โย สงฺคตีสุ มุทิเรติ วากฺยํ
                อาสีวิโส ทุมฺมุโขตฺยาหุ ตํ นรํ
                อารา อารา สํยเม ตาทิสมฺหา ฯ
                อนฺนํ ปานํ กาสิกจนฺทนญฺจ
                มนาปิตฺถิโย มาลุจฺฉาทนญฺจ
                โอหาย คจฺฉามฺหเส สพฺพกาเม
                สุปณฺณ ปาณูปคตาว ตฺยมฺหาติ ฯ
     ตตฺถ วิกิณฺณวาจนฺติ ปตฺถตวจนํ ฯ อนิคุยฺหมนฺตนฺติ
อปฺปฏิจฺฉนฺนมนฺตํ ฯ อสญฺญตนฺติ กายทฺวาราทีนิ รกฺขิตุํ อสกฺโกนฺตํ ฯ
อปริจกฺขิตารนฺติ อยํ มยา กถิตมนฺตํ รกฺขิตุํ สกฺขิสฺสติ น สกฺขิสฺสตีติ
ปุคฺคลํ โอโลเกตุํ อุปปริกฺขิตุํ อสกฺโกนฺตํ ฯ ภยํ ตมนฺเวตีติ
อิเมหิ จตูหิ องฺเคหิ สมนฺนาคตํ ฯ อโพธนฺติ นิปฺปญฺญํ ปุคฺคลํ
สยํ กตเมว ภยมนฺเวติ ยถา มํ ปณฺฑรกํ นาคํ สุปณฺโณ
อนฺวาคโตติ ฯ สํสติ หาสมาโนติ รกฺขิตุํ อสมตฺถสฺส ปาปปุริสสฺส
หาสมาโน กเถติ ฯ นานุมิตฺโตติ อนุวตฺตนมตฺเตน โย มิตฺโต น หทเยน
โส คุยฺหํ อตฺถํ ชานิตุํ นารหตีติ ปริเทวติ ฯ อสมฺพุทฺธนฺติ อสมฺพุทฺธํ
อชานนฺโต อปฺปญฺโญติ อตฺโถ ฯ สมฺพุทฺธนฺติ สมฺพุทฺธํ ชานนฺโต
สปฺปญฺโญติ อตฺโถ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ โยปิ สุหทโย มิตฺโต
อปฺปญฺโญปิ สปฺปญฺโญปิ วา โย อนตฺถวา อนตฺถจโร โสปิ
คุยฺหํ เวเทตุํ นารหเตติ ฯ สมโณ อยนฺติ อยํ สมโณติ จ
โลกสมฺมโตติ จ ภาวิตตฺโตติ จ มญฺญมาโน อหํ เอตสฺมึ วิสฺสาสมาปชฺชึ ฯ
อกฺขินฺติ กเถสึ ฯ อตีตมตฺโถติ อตีตตฺโถ อติกฺกนฺตตฺโถ หุตฺวา
อิทานิ กปณํ รุทามีติ ปริเทวติ ฯ ตสฺสาติ ตสฺส อเจลสฺส ฯ
พฺรเหฺมติ สุปณฺณํ อาลปติ ฯ สํยเมตุนฺติ อิมํ คุยฺหวาจํ รหสฺสการณํ
รกฺขิตุํ นาสกฺขึ ฯ ตปฺปกฺขโต หีติ อิทานิ อิทํ ภยํ มม
ตสฺส อเจลสฺส ปกฺขโต โกฏฺฐาสโต สนฺติกา อาคตํ อิติ อตีตตฺโถ
กปณํ รุทามีติ ฯ สุหทนฺติ สุหโท เม อยนฺติ มญฺญมาโน ฯ
ทุกฺกุลีเนติ อกุลเช นีเจ ฯ โทสาติ เอเตหิ โทสาทีหิ การเณหิ
โย เอวรูปํ คุยฺหํ สํสติ โส พาโล อสํสยํ ปลฺลตฺถิโต ปริวตฺเตตฺวา
ปาปิโต หโตเยว นามาติ อตฺโถ ฯ ติโรกฺขวาโจติ อตฺตโน
ยํ วาจํ ภาสิตุกาโม ตสฺสา ติโร กตตฺตา อปฺปฏิจฺฉนฺนวาโจ ฯ
อสตํ ปวิฏฺโฐติ อสปฺปุริสานํ อนฺตรํ ปวิฏฺโฐ อสปฺปุริเสสุ
ปริยาปนฺโน ฯ สงฺคตีสุ มุทิเรตีติ โย เอวรูโป ปเรสํ รหสฺสํ สุตฺวาว
ปริสมชฺเฌสุ อสุเกน อสุกํ นาม กตํ วา วุตฺตํ วาติ วากฺยํ
อุทิเรติ ตํ นรํ อาสีวิโส ทุมฺมุโข ปูติมุโขติ อาหุ ตาทิสมฺหา
ปุริสา อารา อารา สํยเม ทูรทูรโตว วิรเมยฺย ปริวชฺเชยฺย นนฺติ
อตฺโถ ฯ มาลุจฺฉาทนญฺจาติ มาลญฺจ ทิพฺพํ จตุชาติยคนฺธญฺจ
อุจฺฉาทนญฺจ ฯ โอหายาติ เอเต ทิพฺพอนฺนาทโย สพฺพกาเม
อชฺช มยํ โอหาย ฉฑฺเฑตฺวา คมิสฺสาม ฯ สุปณฺณ ปาณูปคตาว
ตฺยมฺหาติ โภ สุปณฺณ ปาเณหิ อุปคตาว เต อมฺหากํ สรณํ
โน โหหีติ ฯ
     เอวํ ปณฺฑรโก อากาเส เหฏฺฐาสีสโก โอลมฺพนฺโต อฏฺฐหิ
คาถาหิ ปริเทวิ ฯ สุปณฺโณ ตสฺส ปริเทวนสทฺทํ สุตฺวา นาคราช
อตฺตโน รหสฺสํ อเจลกสฺส กเถตฺวา อิทานิ กิมตฺถํ ปริเทวสีติ ตํ
ครหิตฺวา
                โกนีธ ติณฺณํ ครหํ อุเปติ
                อสฺมึธ โลเก ปาณภู นาคราช
                สมโณ สุปณฺโณ อถวา ตเวว
                กึการณา ปณฺฑรก คหิโตติ
คาถมาห ฯ
     ตตฺถ โกนีธาติ อิธ อมฺเหสุ ตีสุ ชเนสุ โก นุ อตฺถิ ฯ
อสฺมึธาติ เอตฺถ อิธาติ นิปาตมตฺตํ อสฺมึ โลเกติ อตฺโถ ฯ ปาณภูติ
ปาณภูโต ฯ อถวา ตเววาติ อุทาหุ ตวเยว ฯ ตตฺถ สมณํ ตาว
มา ครห โส หิ อุปาเยน รหสฺสํ ปุจฺฉิ สุปณฺณมฺปิ มา
ครห อหํ หิ ตว ปจฺจตฺถิโกว ฯ ปณฺฑรก คหิโตติ สมฺม
ปณฺฑรก อหํ กึการณา สุปณฺเณน คหิโตติ จินฺเตตฺวา ปน
อตฺตานเมว ครหึ ฯ ตยา หิ รหสฺสํ กเถนฺเตน อตฺตนาว อตฺตโน
อนตฺโถ กโตติ อยเมตฺถ อธิปฺปาโย ฯ
     ตํ สุตฺวา ปณฺฑรโก คาถมาห
                สมโณติ เม สมฺมตตฺโต อโหสิ
                ปิโย จ เม มนสา ภาวิตตฺโต
                ตสฺสาหมกฺขึ วิวรึ คุยฺหมตฺถํ
                อตีตมตฺโถ กปณํ รุทามีติ ฯ
     ตตฺถ สมฺมตตฺโตติ โส สมโณ มยฺหํ สปฺปุริโส อยนฺติ
สมฺมตสภาโว อโหสิ ฯ ภาวิตตฺโตติ สมฺภาวิตสภาโว จ เม อโหสิ ฯ
     ตโต สุปณฺโณ จตสฺโส คาถา อภาสิ
                น จตฺถิ สตฺโต อมโร ปฐพฺยา
                ปญฺญาวิธา นตฺถิ น นินฺทิตพฺพา
                สจฺเจน จ ธมฺเมน ธิติยา ทเมน
                อลมฺพมพฺยาหรตี นโร อิธ ฯ
                มาตาปิตา ปรมา พนฺธวานํ
                นาสฺส ตติโย อนุกมฺปกตฺถิ
                เตสํปิ คุยฺหํ ปรมํ น สํเส
                มนฺตสฺส เภทํ ปริสงฺกมาโน ฯ
                มาตาปิตา ภคินี ภาตโร จ
                สหายา วา ยสฺส โหนฺติ สปกฺขา
                เตสมฺปิ คุยฺหํ ปรมํ น สํเส
                มนฺตสฺส เภทํ ปริสงฺกมาโน ฯ
         ภริยา เจ ปุริสํ วชฺชา   โกมารี ปิยภาณินี
         ปุตฺตรูปยสูเปตา        ญาติสงฺฆปุรกฺขตา
                ตสฺสาปิ คุยฺหํ ปรมํ น สํเส
                มนฺตสฺส เภทํ ปริสงฺกมาโนติ ฯ
     ตตฺถ อมโรติ อมรณสภาโว สตฺโต นาม นตฺถิ ฯ ปญฺญาวิธา
นตฺถีติ นกาโร ปทสนฺธิกาโร ฯ ปญฺญาวิธา อตฺถีติ อตฺโถ ฯ อิทํ
วุตฺตํ โหติ นาคราช โลเก อมโรปิ นตฺถิ ปญฺญาวิธาปิ อตฺถิ
สา อญฺเญสํ ปญฺญาโกฏฺฐาสสงฺขาตา ปญฺญาวิธา อตฺตโน ชีวิตเหตุ
น นินฺทิตพฺพาติ ฯ อถวา ปญฺญาวิธาติ ปญฺญาสทิสา น นินฺทิตพฺพา
นาม อญฺญา ธมฺมชาติ นตฺถิ ตํ กสฺมา นินฺทิสีติ ฯ เยสํ ปน
ปญฺญาวิธํปิ น นินฺทิตพฺพนฺติปิ ปาโฐ ฯ เตสํ อุชุกเมว ฯ สจฺเจนาติ
อาทีสุ วจีสจฺเจน จ สุจริตธมฺเมน จ ปญฺญาสงฺขาตาย ธิติยา จ
อินฺทฺริยทเมน จ อลพฺภํ ทุลฺลภํ อฏฺฐสมาปตฺติมคฺคผลนิพฺพานสงฺขาตํปิ
วิเสสํ อพฺยาหรติ อาวหติ ตํ นิปฺผาเทติ นโร อิธ ตสฺมา นารหสิ
อเจลํ นินฺทิตุํ อตฺตานเมว ครห อเจเลน หิ อตฺตโน
ปญฺญวนฺตตาย อุปายกุสลตาย จ วญฺเจตฺวา ตฺวํ รหสฺสํ คุยฺหมนฺตํ
ปุจฺฉิโตติ อตฺโถ ฯ ปรมาติ เอเต อุโภ พนฺธวานํ อุตฺตมพนฺธวา
นาม ฯ นาสฺส ตติโยติ อสฺส ปุคฺคลสฺส มาตาปิตูหิ อญฺโญ ตติโย
สตฺโต อนุกมฺปโก นาม นตฺถิ ฯ มนฺตสฺส เภทํ ปริสงฺกมาโน
ปณฺฑิโต เตสํ มาตาปิตูนมฺปิ ปรมํ คุยฺหํ น สํเสยฺย ตฺวํ ปน
มาตาปิตูนมฺปิ อกเถตพฺพํ อเจลกสฺส กเถสีติ อตฺโถ ฯ สหายา วาติ
สุหทยมิตฺตา วา ฯ สปกฺขาติ เปตฺเตยฺยมาตุลปิตุจฺฉามาตุจฺฉาทโย
สมานปกฺขา ญาตโย ฯ เตสํปีติ เอเตสํปิ ญาติมิตฺตานํ น กเถยฺย
ตฺวํ ปน อเจลกสฺส กเถสิ อตฺตโนว กุชฺฌสฺสูติ ทีเปติ ฯ ภริยา
เจติ โกมารี ปิยภาณินี ปุตฺเตหิ จ รูเปน จ ยเสน จ อุเปตา
เอวรูปา ภริยาปิ เจ อาจิกฺขาหิ เม ตว คุยฺหนฺติ วเทยฺย ตสฺสาปิ
น สํเสยฺย ฯ
ตโต ปรา อาห
        น คุยฺหมตฺถํ วิวเรยฺย       รกฺเขยฺย นํ ยถา นิธึ
        น หิ ปาตุกโต สาธุ        คุยฺหมตฺโถ ปชานตา ฯ
        ถิยา คุยฺหํ น สํเสยฺย       อมิตฺตสฺส จ ปณฺฑิโต
        โย จามิเสน สํหีโร        หทยตฺเถโน จ โย นโร ฯ
        คุยฺหมตฺถมสมฺพุทฺธํ          สมฺโพธยติ โย นโร
        มนฺตเภทภยา ตสฺส         ทาสภูโต ติติกฺขติ ฯ
        ยาวนฺโต ปุริสสฺสตฺถํ        คุยฺหํ ชานนฺติ มนฺตินํ
        ตาวนฺโต ตสฺส อุพฺเพคา     ตสฺมา คุยฺหํ น วิสชฺเช ฯ
                วิวิจฺจ ภาเสยฺย ทิวา รหสฺสํ
                รตฺตึ คิรํ นาติเวลํ ปมุญฺเจ
                อุปสฺสูติกา หิ สุณนฺติ มนฺตํ
                ตสฺมา มนฺโต ขิปฺปมุเปติ เภทนฺติ ฯ
ปญฺจ คาถา อุมฺมงฺคชาตเก ปญฺจปณฺฑิตปญฺเห อาวิภวิสฺสนฺติ ฯ
ตโต ปราสุ
                ยถาปิ อโยนครํ มหนฺตํ
                อทฺวารกํ อยสํ ภณฺฑสาลํ
                สมนฺตขาตาปริขาอุเปตํ
                เอวมฺปิ เม เต อิธ คุยฺหมนฺตา ฯ
                เย คุยฺหมนฺตา อวิกิณฺณวาจา
                ทฬฺหา สทตฺเถสุ นรา ทุชิวฺหา
                อารา อมิตฺตา พฺยวชนฺติ เตหิ
                อาสีวิสา วาริว สตฺตสงฺฆาติ
ทฺวีสุ คาถาสุ ฯ
     ตตฺถ ภณฺฑสาลนฺติ อาปณาทีหิ สาลาหิ สมฺปนฺนํ ฯ
สมนฺตขาตาปริขาอุเปตนฺติ สมนฺตา ขาตาหิ ปริขาหิ อุปคตํ ฯ เอวมฺปิ
เมติ เอวมฺปิ เม มยฺหนฺเต ปุริสา ขายนฺติ กตเรเยว อิธ คุยฺหมนฺตา ฯ
อิทํ วุตฺตํ โหติ ยถา อทฺวารกสฺส อโยมยนครสฺส มนุสฺสานํ
อุปโภคปริโภโค อนฺโตว โหติ น อพฺภนฺตริมา พหิ นิกฺขมนฺติ
น พาหิรา อนฺโต ปวิสนฺติ อปราปรํ สญฺจาโร ฉิชฺชติ คุยฺหมนฺตา
ปุริสา เอวรูปา โหนฺติ อตฺตโน คุยฺหํ อตฺตโน อนฺโตเยว
ชิราเปนฺติ น อญฺญสฺส กเถนฺตีติ ฯ ทฬฺหา สทตฺเถสูติ อตฺตโน
อตฺเถสุ ถิรา ฯ ทุชิวฺหาติ ปณฺฑรกนาคํ อาลปติ ฯ พฺยวชนฺตีติ
ปฏิกฺกมนฺติ ฯ อาสีวิสา วาริว สตฺตสงฺฆาติ เอตฺถ วาติ นิปาตมตฺตํ ฯ
อาสีวิสา สตฺตสงฺฆา ริวาติ อตฺโถ ฯ ยถา อาสีวิสโต สตฺตสงฺฆา
ชีวิตุกามา มนุสฺสา อารา ปฏิกฺกมนฺติ เอวํ เตหิ คุยฺหมนฺเตหิ
นเรหิ อารา อมิตฺตา ปฏิกฺกมนฺติ อุปคนฺตุํ โอกาสํ น ลภนฺตีติ
วุตฺตํ โหติ ฯ
     เอวํ สุปณฺเณน ธมฺเมน กถิเต ปณฺฑรโก
                หิตฺวา ฆรํ ปพฺพชิโต อเจโล
                นคฺโค มุณฺโฑ จรติ ฆาสเหตุ
                ตมฺหิ นุโข วิวรึ คุยฺหมตฺถํ
                อตฺถา จ ธมฺมา จ อปคตมฺหา ฯ
                กถํกโร โหติ สุปณฺณราช
                กึสีโล เกน วเตน วตฺตํ
                สมโณ จรํ หิตฺวา มมายิตานิ
                กถํกโร สคฺคมุเปติ ฐานนฺติ
อาห ฯ
     ตตฺถ ฆาสเหตูติ นิสฺสิรีโก กุจฺฉิปูรณตฺถาย ขาทนียโภชนีเย
ปริเยสนฺโต จรติ ฯ อปคตมฺหาติ อปคตา ปริหีนมฺหา ฯ กถํกโรติ
อิทํ นาคราชา นคฺคสฺส สมณภาวํ ญตฺวา สมณปฏิปตฺตึ ปุจฺฉนฺโต
อาห ฯ ตตฺถ กึสีโลติ กตเรน สมนฺนาคโต ฯ เกน วเตนาติ
กตเรน วตสมาทาเนน วตฺตนฺโต ฯ สมโณ จรนฺติ ปพฺพชฺชาย
จรนฺโต ตณฺหามมายิตานิ หิตฺวา กถํ สมิตปาปสมโณ นาม โหติ ฯ
สคฺคนฺติ กถํ กโรนฺโตว สุฏฺฐุ อคฺคํ เทวนครํ โส สมโณ อุเปตีติ ฯ
     สุปณฺโณ อาห
                หิริยา ติติกฺขาย ทเมน ขนฺติยา
                อกฺโกธโน เปสุณิยํ ปหาย
                สมโณ ปรํ หิตฺวา มมายิตานิ
                เอวํกโร สคฺคมุเปติ ฐานนฺติ ฯ
     ตตฺถ หิริยาติ สมฺม นาคราช อชฺฌตฺตพหิทฺธา สมุฏฺฐาเนหิ
หิโรตฺตปฺเปหิ ติติกฺขา สงฺขาตาย อธิวาสนขนฺติยา อินฺทฺริยทเมน จ
อุเปโต อกุชฺฌนสีโล ปิสุณวาจํ ปหาย ตณฺหามมายิตานิ จ หิตฺวา
ปพฺพชฺชาย จรนฺโต สมโณ นาม โหติ เอวํกโรเยว จ เอตานิ
หิริอาทีนิ กุสลานิ กโรนฺโต สคฺคมุเปติ ฐานนฺติ ฯ
     อิมํ สุปณฺณราชสฺส ธมฺมกถํ สุตฺวา ปณฺฑรโก ชีวิตํ ยาจนฺโต
                มาตาว ปุตฺตํ ตรุณํ ตนุชํ
                สมฺปสฺสตา สพฺพคตฺตํ ผเรติ
                เอวมฺปิ เม ตฺวํ ปาตุรหุ ทิชินฺท
                มาตาว ปุตฺตํ อนุกมฺปมาโนติ
คาถมาห ฯ
     ตสฺสตฺโถ ยถา มาตา ตนุชํ อตฺตโน สรีรชาตํ ตรุณํ
ปุตฺตํ สมฺปสฺสตา ทิสฺวา ตํ อุเร นิปชฺชาเปตฺวา ถญฺญํ ปาเยนฺตี
ปุตฺตํ สมฺผสฺเสน สพฺพํ อตฺตโน คตฺตํ ผเรติ นปิ มาตา
ปุตฺตโต ยาติ น ปุตฺโต มาติโต เอวมฺปิ เม ตฺวํ ปาตุรหุ
ปาตุภูโต ฯ ทิชินฺทาติ ทิชราช ตฺวํปิ มาตาว ปุตฺตํ มุทุเกน
หทเยน อนุกมฺปมาโน มํ ปสฺส ชีวิตํ เม เทหีติ ฯ
     อถสฺส สุปณฺโณ ชีวิตํ ททนฺโต อิตรํ คาถมาห
                หนฺทชฺช ตฺวํ มุจฺจ วธา ทุชิวฺห
                ตโย หิ ปุตฺตา นหิ อญฺโญ อตฺถิ
                อนฺเตวาสี ทินฺนโก อตฺรโช จ
                รชสฺสุ ปุตฺตญฺญตโร เม อโหสีติ ฯ
        ตตฺถ มุจฺจาติ มุญฺจ ฯ อยเมว วา ปาโฐ ฯ ทุชิวฺหาติ
ตํ อาลปติ ฯ อญฺโญ จตุตฺโถ ปุตฺโต นาม นตฺถิ ฯ อนฺเตวาสี
ทินฺนโก อตฺรโช จาติ สิปฺปํ วา อุคฺคณฺหนฺโต ปญฺหํ วา สุณนฺโต
สนฺติเก นิวฏฺโฐ ฯ ทินฺนโกติ อยนฺเต ปุตฺโต โหตูติ ปเรหิ
ทินฺโน ฯ รชสฺสูติ อภิรมสฺสุ ฯ อญฺญตโรติ ตีสุ ปุตฺเตสุ อญฺญตโร
อนฺเตวาสิปุตฺโต เม ตฺวํ ชาโตติ ทีเปติ ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา อากาสา โอตริตฺวา ตํ ภูมิยํ ปติฏฺฐาเปสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา เทฺว คาถา อภาสิ
                อิจฺเจวํ วากฺยํ วิสชฺชิ สุปณฺโณ
                ภูมฺยํ ปติฏฺฐาย ทิโช ทุชิวฺหํ
                มุตฺตชฺช ตฺวํ สพฺพภยาติวตฺโต
                ถลูทเก โหหิ มยาภิคุตฺโต ฯ
                อาตํกินํ ยถา กุสโล ภึสโก
                ปิปาสิตานํ รหโทว สีโต
                เวสฺมํ ยถา หิมสีตฏฺฏิตานํ
                เอวมฺปิ เต สรณมหํ ภวามีติ ฯ
     ตตฺถ อิจฺเจวํ วากฺยนฺติ อิติ เอวํ วจนํ วตฺวา ตํ นาคราชํ
วิสชฺชิ วิสชฺเชสิ ฯ ภูมฺยนฺติ โส สยมฺปิ ภูมิยํ ปติฏฺฐาย ทิโช
ตํ ทุชฺชิวฺหํ สมสฺสาเสนฺโต มุตฺโต อชฺช ตฺวํ อิโต ปฏฺฐาย
สพฺพภยานิ อติวตฺโต ถเล จ อุทเก จ มยา อภิคุตฺโต รกฺขิโต
โหหีติ อาห ฯ อาตํกินนฺติ คิลานานํ ฯ เอวมฺปิ เตติ เอวํ อหํ
เต สรณํ ภวามิ ฯ
     คจฺฉ ตฺวนฺติ ตํ อุยฺโยเชสิ ฯ โส นาคภวนํ ปาวิสิ ฯ
อิตโรปิ สุปณฺณภวนํ คนฺตฺวา มยา ปณฺฑรกนาโค สปถํ กตฺวา
สทฺทหาเปตฺวา วิสชฺชิโต กีทิสํ นุโข มยิ ตสฺส หทยํ
วีมํสิสฺสามิ นนฺติ นาคภวนํ คนฺตฺวา สุปณฺณวาตํ อกาสิ ฯ ตํ ทิสฺวา
นาโค สุปณฺณราชา มํ คเหตุํ อาคโต ภวิสฺสตีติ มญฺญมาโน
พฺยามสหสฺสมตฺตํ อตฺตภาวํ มาเปตฺวา ปาสาเณ จ วาลุกญฺจ
คิลิตฺวา ภาริโก หุตฺวา นงฺคุฏฺฐํ เหฏฺฐา กตฺวา โภคมตฺถเก ผณํ
ธารยมาโน นิปชฺชิตฺวา สุปณฺณราชานํ ฑํสิตุกาโม วิย อโหสิ ฯ
ตํ ทิสฺวา สุปณฺโณ อิตรํ คาถมาห
        สทฺธึ กตฺวา อมิตฺเตน      อณฺฑเชน ชลามฺพุช
        วิวริ ยทา ฑํสยสิ         กุโต เต ภยมาคตนฺติ ฯ
     ตํ สุตฺวา นาคราชา ติสฺโส     คาถา อภาสิ
        สงฺเกเถว อมิตฺตมฺหิ       มิตฺตสฺมึปิ น วิสฺสเส
        อภยา ภยมุปฺปนฺนํ         อปิ มูลานิ กนฺตติ ฯ
        กถํ นุ วิสฺสเส ตฺยมฺหิ      เยนาสิ กลโห กโต
        นิจฺจยตฺเตน ฐาตพฺพํ       โส ทิสพฺภิ น รชฺชติ ฯ
                วิสฺสาสเย น จ นํ วิสฺสเสยฺย
                อสงฺกิโต จ สงฺกิโต ภเวยฺย
                ตถา ตถา วิญฺญู ปรกฺกเมยฺย
                ยถา ยถา ภาวํ ปโร น ชญฺญาติ ฯ
     ตตฺถ อภยาติ อภยฏฺฐานภูตา มิตฺตมฺหา ภยํ อุปฺปนฺนํ
ชีวิตสงฺขาตานิ มูลาเนว กนฺตติ ฯ ตฺยมฺหีติ ตสฺมึ ฯ เยนาสีติ เยน
สทฺธึ กลโห กโต อโหสิ ฯ นิจฺจยตฺเตนาติ นิจฺจปฏิยตฺเตน ฯ
โส ทิสพฺภิ น รชฺชตีติ โย นิจฺจยตฺเตน อภิติฏฺฐติ โส อตฺตโน
สตฺตูหิ สทฺธึ วิสฺสาสวเสน น รชฺชติ ตโต เตสํ ยถากามกรณีโย
น โหตีติ อตฺโถ ฯ วิสฺสาสเยติ ปรํ อตฺตนิ วิสฺสาสเย ตํ ปน
สยํ น วิสฺสาเสยฺย ปเรน อสงฺกิโต อตฺตาว ตํ สงฺกิโต
ภเวยฺย ฯ ภาวํ ปโรติ ยถา ยถา ปณฺฑิโต ปรกฺกมติ ตถา
ตถา ตสฺส ปโรภาวํ น ชานาติ ตสฺมา ปณฺฑิเตน วิริยํ
กตฺตพฺพเมวาติ ทีเปติ ฯ
     อิติ เต อญฺญมญฺญํ สลฺลปิตฺวา สมคฺคา สมฺโมทมานา
อุโภปิ อเจลกสฺส อสฺสมํ อคมึสุ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
                เต เทววณฺณา สุขุมาลรูปา
                อุโภ สมา สุชยา ปุญฺญกฺขนฺธา
                อุปาคมุํ กาทมฺพิยํ อเจลํ
        มิสฺสีภูตา อสฺสวาหาว นาคาติ ฯ
     ตตฺถ สมาติ สมานรูปา สทิสสณฺฐานา หุตฺวา ฯ สุชยาติ
สุขวยา ปริสุทฺธา ฯ อยเมว วา ปาโฐ ฯ ปุญฺญกฺขนฺธาติ
กตกุสลตาย ปุญฺญกฺขนฺธา วิย ฯ มิสฺสีภูตาติ หตฺเถน หตฺถํ
คเหตฺวา กายมิสฺสีภาวํ อุปคตา ฯ อสฺสวาหาว นาคาติ ธุเร
ยุตฺตกา รถวาหา เทฺว อสฺสา วิย ปุริสนาคา ตสฺส อสฺสมํ
อคมํสุ ฯ
     คนฺตฺวา จ ปน สุปณฺณราชา จินฺเตสิ อยํ นาคราชา
อเจลกสฺส ชีวิตํ น ทสฺสติ เอตํ ทุสฺสีลํ น วนฺทิสฺสามีติ ฯ โส พหิ
ฐตฺวา นาคราชานเมว ตสฺส สนฺติกํ เปเสสิ ฯ ตํ สนฺธาย อิตรํ
คาถมาห
                ตโต หเว ปณฺฑรโก อเจลํ
                สยเมวุปาคมฺม อิทํ อโวจ
                มุตฺตชฺชหํ สพฺพภยาติวตฺโต
        น หิ นูน ตุยฺหํ มนโส ปิยมฺหาติ ฯ
     ตตฺถ ปิยมฺหาติ ทุสฺสีลนคฺคโภคฺคมุสาวาทิ นูน มยํ ตว มนโส
นปฺปิยา อหุมฺหาติ ปริภาสิ ฯ
     ตโต อเจโล อิตรํ คาถมาห
                ปิโย หิ เม อาสิ สุปณฺณราชา
                อสํสยํ ปณฺฑรเกน สจฺจํ
                โส ราครตฺโต จ อกาสิ เอตํ
                ปาปกมฺมํ สมฺปชาโน น โมหาติ ฯ
     ตตฺถ ปณฺฑรเกนาติ ตยา ปณฺฑรเกน โส มม ปิยตโร อโหสิ
สจฺจเมตํ ฯ โสติ โส อหํ ตสฺมึ สุปณฺเณ ราเคน รตฺโต หุตฺวา
เอตํ ปาปกมฺมํ ชานนฺโต อกาสึ น โมเหน อชานนฺโตติ ฯ
     ตํ สุตฺวา นาคราชา เทฺว คาถา อภาสิ
                น เม ปิยํ อปฺปิยํ วาปิ โหติ
                สมฺปสฺสโต โลกมิมํ ปรญฺจ
                สุสญฺญตานํ หิ วิยญฺชเนน
                อสญฺญโต โลกมิมญฺจราสิ ฯ
                อริยาวกาโสสิ อนริยรูโป
                อสญฺญโต สญฺญตสนฺนิกาโส
                กณฺหาภิชาติโก อนริยรูโป
                ปาปํ พหุํ ทุจฺจริตํ อจรีติ ฯ
     ตตฺถ น เมติ อมฺโภ ทุสฺสีลนคฺคมุสาวาทิ ปพฺพชิตสฺส หิ
อิมญฺจ ปรญฺจ โลกํ สมฺปสฺสโต ปิยํ วา เม อปฺปิยํ วาปิ เมติ
น โหติ ตฺวํ ปน สุสญฺญตานํ สีลวนฺตานํ พฺยญฺชเนน
ปพฺพชิตลิงฺเคน อสญฺญโต หุตฺวา อิมํ โลกํ วญฺเจนฺโต จรสิ ฯ
อริยาวกาโสสีติ อริยปฏิรูปโกสิ ฯ อสญฺญโตติ กายาทีหิ อสญฺญโตสิ ฯ
กณฺหาภิชาติโกติ กาฬกสภาโว ฯ อนริยรูโปติ อหิริกสภาโว ฯ
อจรีติ อกาสิ ฯ
     อิติ นํ ครหิตฺวา อิทานิ อภิสปนฺโต อิมํ คาถมาห
        อทุฏฺฐสฺส ตฺวํ ทุพฺภิ    ทุพฺภี จ ปิสุโณ จสิ
        เอเตน สจฺจวชฺเชน   มุทฺธา เต ผลตุ สตฺตธาติ ฯ
     ตสฺสตฺโถ อมฺโภ ทุพฺภิ ตฺวํ อทุฏฺฐสฺส มิตฺตสฺส ทุพฺภี
จสิ ปิสุโณ จสีติ เอเตน สจฺจวชฺเชน มุทฺธา เต สตฺตธา ผลตูติ ฯ
     อิติ นาคราชสฺส สปนฺตสฺเสว อเจลสฺส สีสํ สตฺตธา ผลิ ฯ
นิสินฺนฏฺฐาเนเยวสฺส ภูมิ วิวรํ อทาสิ ฯ โส ปฐวึ ปวิสิตฺวา
อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺติ ฯ นาคราชสุปณฺณราชาโนปิ อตฺตโน ภวนเมว
อคมํสุ ฯ
     สตฺถา ตสฺส ปฐวีปวิฏฺฐภาวํ ปกาเสนฺโต โอสานคาถมาห
                ตสฺมาหิ มิตฺตานํ น ทุพฺภิตพฺพํ
                มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปิโย นตฺถิ อญฺโญ
                อาสิตฺตสตฺโต นิหโต ปฐพฺยา
                อินฺทสฺส วากฺเยน หิ สํวโร หโตติ ฯ
     ตตฺถ ตสฺมาติ ยสฺมา มิตฺตทุพฺภิกมฺมสฺส ผรุโส วิปาโก
ตสฺมา ฯ อาสิตฺตสตฺโตติ อาสิตฺตวิเสน สตฺโต ฯ อินฺทสฺสาติ
นาคินฺทสฺส วากฺเยน ฯ สํวโรติ อหํ สํวเร ฐิโตสฺมีติ ปฏิญฺญาย
เอว ปญฺญาโต อาชีวโก หโตติ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา น ภิกฺขเว อิทาเนว
ปุพฺเพปิ เทวทตฺโต มุสาวาทํ กตฺวา ปฐวึ ปวิฏฺโฐติ วตฺวา ชาตกํ
สโมธาเนสิ ตทา อเจโล เทวทตฺโต อโหสิ นาคราชา สารีปุตฺโต
สุปณฺณราชา ปน อหเมวาติ ฯ
                   ปณฺฑรกชาตกํ นิฏฺฐิตํ ฯ
                        อฏฺฐมํ ฯ
                      -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๑ หน้า ๒๘๓-๓๐๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=41&A=5817&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=41&A=5817&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=2387
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=9787
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=10571
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=10571
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27