อรรถกถาเล่มที่ ๔๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๗ วีสติ-จตฺตาฬีส

                      โรหนมิคชาตกํ
     เอเต ยูถา ปฏิยนฺตีติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อายสฺมโต
อานนฺทสฺส ชีวิตปริจฺจาคํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     โส ปนสฺส ชีวิตปริจฺจาโค อสีตินิปาเต จุลฺลหํสชาตเก
ธนปาลทมเน อาวิภวิสฺสตีติ ฯ เอวนฺเตนายสฺมตา สตฺถุ อตฺถาย ชีวิเต
ปริจฺจตฺเต ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ อาวุโส อายสฺมา
อานนฺโท เสกฺโข ปฏิสมฺภิทาปฺปตฺโต หุตฺวา ทสพลสฺสตฺถาย ชีวิตํ
ปริจฺจชีติ ฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา กายนุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย
สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา อิมาย นามาติ วุตฺเต น ภิกฺขเว อิทาเนว
ปุพฺเพเปส มมตฺถาย ชีวิตํ ปริจฺจชิเยวาติ วตฺวา อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต เขมา นามสฺส
อคฺคมเหสี อโหสิ ฯ ตทา โพธิสตฺโต หิมวนฺตปฺปเทเส มิคโยนิยํ
นิพฺพตฺเตตฺวา สุวณฺณวณฺโณ อโหสิ ฯ โสภคฺคปฺปตฺโต กนิฏฺโฐปิสฺส
จิตฺตมิโค นาม สุวณฺณวณฺโณ อโหสิ ฯ กนิฏฺฐภคินีปิสฺส สุตฺตนา
นาม สุวณฺณวณฺณาว อโหสิ ฯ มหาสตฺโต ปน โรหโน นาม
มิคราชา อโหสิ ฯ โส หิมวนฺเต เทฺว ปพฺพตราชิโย อติกฺกมิตฺวา
ตติยาย อนฺตเร โรหนํ นาม สรํ นิสฺสาย อสีติมิคสหสฺสปริวาโร
วาสํ กปฺเปสิ ฯ โส อนฺเธ ชิณฺเณ มาตาปิตโร โปเสสิ ฯ
     อเถโก พาราณสิโต อวิทูเร เนสาทคามวาสี เนสาทปุตฺโต
อตฺถิ ฯ โส หิมวนฺตํ ปวิฏฺโฐ มหาสตฺตํ ทิสฺวา อตฺตโน คามกํ
อาคนฺตฺวา อปรภาเค กาลํ กโรนฺโต ปุตฺตสฺส อาโรเจสิ ตาต
อมฺหากํ กมฺมภูมิยํ อสุกสฺมึ นาม ฐาเน สุวณฺณวณฺโณ มิโค
วสติ สเจ ราชา ปุจฺเฉยฺย กเถยฺยาสีติ ฯ
     อเถกทิวสํ เขมา นาม เทวี ปจฺจูสกาเล สุปินํ อทฺทส ฯ
เอวรูโป สุปิโน อโหสิ สุวณฺณวณฺโณ มิโค กาญฺจนปีเฐ
นิสีทิตฺวา สุวณฺณกึกนิกํ อาโกฏฺเฏนฺโต วิย มธุเรน สเรน เทวิยา
ธมฺมํ เทเสสิ ฯ สา สาธุการํ ทตฺวา ธมฺมํ สุณาติ ฯ มิโค
ธมฺมกถาย อนิฏฺฐิตาย เอว อุฏฺฐาย คจฺฉติ ฯ สามิ มิคํ คณฺหถ
คณฺหถาติ วทนฺตีเยว ปพุชฺฌิ ฯ ปริจาริกาโย ตสฺสา สทฺทํ
สุตฺวา ปิทหิตทฺวารกวาตปานํ เคหํ ชนสฺสาปิ โอกาโสปิ นตฺถิ
อยฺยา อิมาย เวลาย มิคํ คณฺหาเปตีติ อวหสึสุ ฯ สา ตสฺมึ
ขเณ สุปิโน อยนฺติ ญตฺวา จินฺเตสิ สุปิโน เม ทิฏฺโฐติ สเจ
วกฺขามิ ราชา อนาทโร ภวิสฺสติ โทหโลติ วุตฺเต ปน อาทเรน
ปริเยสิสฺสติ สุวณฺณวณฺณมิคสฺส ธมฺมํ สุณิสฺสามีติ ฯ สา
คิลานาลยํ กตฺวา นิปชฺชิ ฯ ราชา อาคนฺตฺวา ภทฺเท กึ เต
อผาสุกนฺติ ปุจฺฉิ ฯ เทว อญฺญํ นตฺถิ โทหโล ปน เม อุปฺปนฺโนติ ฯ
กึ อิจฺฉสีติ ฯ สุวณฺณวณฺณสฺส มิคสฺส ธมฺมํ โสตุํ อิจฺฉามิ
เทวาติ ฯ ภทฺเท ยํ นตฺถิ ตตฺถ กึ เต โทหโล อุปฺปนฺโน
สุวณฺณวณฺโณ นาม มิโคเยว นตฺถีติ ฯ สา สเจ น ลภามิ
อิเธว เม มรณนฺติ รญฺโญ ปิฏฺฐึ ทตฺวา นิปชฺชิ ฯ ราชา สเจ
อตฺถิ ลภิสฺสสีติ ปริสมชฺเฌ นิสีทิตฺวา โมรชาตเก วุตฺตนเยเนว อมจฺเจ
จ พฺราหฺมเณ จ ปุจฺฉิตฺวา สุวณฺณวณฺณา นาม มิคา โหนฺตีติ
สุตฺวา ลุทฺทเก สนฺนิปาตาเปตฺวา เกเนวรูโป มิโค ทิฏฺโฐ เกน
สุโตติ ปุจฺฉิตฺวา เตน เนสาทปุตฺเตน ปิตุ สนฺติกา สุตนิยาเมน
กถิเต สมฺม ตสฺส เต มิคสฺส อานีตกาเล มหนฺตํ สกฺการํ
กริสฺสามิ คจฺฉ อาเนหิ นนฺติ วตฺวา ปริพฺพยํ ทตฺวา ตํ เปเสสิ ฯ
โสปิ สจาหํ เทว ตํ อาเนตุํ น สกฺขิสฺสามิ จมฺมมสฺส
อาเนสฺสามิ ตํ อาเนตุํ อสกฺโกนฺโต โลมานิปิสฺส อาเนยฺยามิ
ตุมฺเห มา จินฺตยิตฺถาติ วตฺวา นิเวสนํ คนฺตฺวา ปุตฺตทารสฺส
ปริพฺพยํ ทตฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา ตํ มิคราชานํ ทิสฺวา กิสฺมึ นุโข
ฐาเน ปาสํ โอฑฺเฑตฺวา อิมํ คณฺหิตุํ สกฺขิสฺสามีติ วีมํสนฺโต
ปานียติตฺเถ โอกาสํ ปสฺสิ ฯ โส ทฬฺหํ จมฺมโยตฺตํ ปาสํ วฏฺเฏตฺวา
มหาสตฺตสฺส ปานียํ ปิวนฏฺฐาเน ยฏฺฐิปาสํ โอฑฺเฑสิ ฯ
     ปุนทิวเส มหาสตฺโต อสีติยา มิคสหสฺเสหิ สทฺธึ โคจเร
จริตฺวา ปกติติตฺเถเยว ปานียํ ปิวิสฺสามีติ ตตฺถ คนฺตฺวา
โอตรนฺโตเยว ปาเส พชฺฌิ ฯ โส สจาหํ อิทาเนว พนฺธรวํ รวิสฺสามิ
ญาติคโณ ปานียํ อปิวิตฺวา ภีโต ปลายิสฺสตีติ จินฺเตตฺวา ยฏฺฐึ
อลฺลิยิตฺวา อตฺตโน ปสฺเส วตฺเตตฺวา ปานียํ ปิวนฺโต วิย อโหสิ ฯ
อถ อสีติยา มิคสหสฺสานํ ปานียํ ปิวิตฺวา อุตฺตริตฺวา ฐิตกาเล
ปาสํ ฉินฺทิสฺสามีติ ติกฺขตฺตุํ อากฑฺฒติ ฯ ปฐมวาเร จมฺมํ ฉิชฺชิ
ทุติยวาเร มํสํ ฉิชฺชิ ตติยวาเร นหารุ ฉิชฺชิ ฯ ปาโส อฏฺฐึ
อาหจฺจ อฏฺฐาสิ ฯ โส ฉินฺทิตุํ อสกฺโกนฺโต พนฺธรวํ รวิ ฯ
มิคคณา ภายิตฺวา ตีหิ ฆฏาหิ ปลายึสุ ฯ จิตฺตมิโค ติณฺณํ
ฆฏานํ อนฺตเร มหาสตฺตํ อทิสฺวา อิทํ ภยํ อุปฺปชฺชมานํ มม
ภาตุ อุปฺปนฺนํ ภวิสฺสตีติ จินฺเตตฺวา ตสฺส สนฺติกํ อาคนฺตฺวา ตํ
พนฺธํ ปสฺสิ ฯ
     อถ นํ มหาสตฺโต ทิสฺวา ตาต ภาติก มา อิธ ติฏฺฐ
สาสงฺกํ อิทํ ฐานนฺติ วตฺวา อุยฺโยเชนฺโต ปฐมํ คาถมาห
         เอเต ยูถา ปฏิยนฺติ    ภีตา มรณา จิตฺตก
         คจฺฉ ตุวํปิ มา กงฺขิ    ชีวิสฺสนฺติ ตยา สหาติ ฯ
     ตตฺถ เอเตติ จกฺขุปถํ อติกฺกมิตฺวา ทูรคเต สนฺธายาห ฯ
ปฏิยนฺตีติ ปฏิคจฺฉนฺติ ปลายนฺตีติ อตฺโถ ฯ จิตฺตกาติ ตํ อาลปติ ฯ
ตยา สหาติ ตฺวํ เอเตสํ มม ฐาเน ฐตฺวา ราชา โหหิ เอเต
ตยา สทฺธึ ชีวิสฺสนฺตีติ ฯ
     ตโต อุภินฺนํปิ ติสฺโส เอกนฺตริกา คาถา โหนฺติ ฯ
         นาหํ โรหน คจฺฉามิ   หทยํ เม อวกสฺสติ
         น ตํ อหํ ชเหสฺสามิ   อิธ เหสฺสามิ ชีวิตํ ฯ
         เต หิ นูน มริสฺสนฺติ   อนฺธา อปรินายกา
         คจฺฉ ตุวํปิ มา กงฺขิ   ชีวิสฺสนฺติ ตยา สห ฯ
         นาหํ โรหน คจฺฉามิ   หทยํ เม อวกสฺสติ
         น ตํ พนฺธํ ชหิสฺสามิ   อิธ เหสฺสามิ ชีวิตนฺติ ฯ
     ตตฺถ โรหนาติ มหาสตฺตํ นาเมน อาลปติ ฯ อวกสฺสตีติ
คฬฺหยติ กฑฺฒติ โสเกน วา กฑฺฒิยติ ฯ เต หิ นูนาติ เต
อมฺหากํ มาตาปิตโร เอกํเสเนว ทฺวีสุ อมฺเหสุ อิธ มเตสุ อปรินายกา
หุตฺวา อปฺปฏิชคฺคิยมานา สุสฺสิตฺวา มริสฺสนฺติ ตสฺมา ภาติก
จิตฺตก คจฺฉ ตุวํ ตยา สห เต ชีวิสฺสนฺตีติ อตฺโถ ฯ อิธ
เหสฺสามีติ อิมสฺมึเยว ฐาเน ชีวิตํ ชหิสฺสามีติ ฯ
     อิติ วตฺวา คนฺตฺวา โพธิสตฺตสฺส ทกฺขิณปสฺสํ นิสฺสาย ตํ
สนฺธาเรตฺวา อสฺสาเสนฺโต อฏฺฐาสิ ฯ สุตฺตนาปิ มิคโปติกา ปลายิตฺวา
มิคานํ อนฺตเร อุโภ ภาติเก อปสฺสนฺตี อิทํ ภยํ มม ภาติกานํ
อุปฺปนฺนํ ภวิสฺสตีติ นิวตฺเตตฺวา เตสํ สนฺติกํ อาคโต ฯ ตํ อาคจฺฉนฺตึ
ทิสฺวา มหาสตฺโต ปญฺจมํ คาถมาห
         คจฺฉ ภีรุ ปลายสฺสุ    กูเฏ พนฺโธสฺมิ อายเส
         คจฺฉ ตุวํปิ มา กงฺขิ   ชีวิสฺสนฺติ ตยา สหาติ ฯ
     ตตฺถ ภีรูติ มาตุคาโม นาม อปฺปมตฺตเกนาปิ ภายติ เตน
ตํ เอวํ อาลปติ ฯ กูเฏติ ปฏิจฺฉนฺนปาเส ฯ อายเสติ โส หิ
อนฺโต อุทเก อยกฺขนฺธํ โกฏฺเฏตฺวา ตตฺถ สารทารุยฏฺฐึ พนฺธิตฺวา
โอฑฺฑิโต ตสฺมา เอวมาห ฯ ตยา สหาติ เต อสีติสหสฺสา
มิคา ตยา สทฺธึ ชีวิสฺสนฺตีติ ฯ
     ตโต ปรา ปุริมนเยเนว ติสฺโส คาถา โหนฺติ ฯ
         นาหํ โรหน คจฺฉามิ     หทยํ เม อวกสฺสติ
         น ตํ พนฺธํ ชเหสฺสามิ    อิธ เหสฺสามิ ชีวิตํ ฯ
         เต หิ นูน มริสฺสนฺติ     อนฺธา อปรินายกา
         คจฺฉ ตุวํปิ มา กงฺขิ     ชีวิสฺสนฺติ ตยา สห ฯ
         นาหํ โรหน คจฺฉามิ     หทยํ เม อวกสฺสติ
         น ตํ พนฺธํ ชหิสฺสามิ     อิธ เหสฺสามิ ชีวิตนฺติ ฯ
     ตตฺถ เต หิ นูนาติ อิธาปิ มาตาปิตโรว สนฺธายาห ฯ
     สาปิ ตเถว ปฏิกฺขิปิตฺวา มหาสตฺตสฺส วามปสฺสํ นิสฺสาย
อสฺสาสยมานา อฏฺฐาสิ ฯ ลุทฺโทปิ เต มิเค ปลายนฺเต ทิสฺวา
พนฺธรวญฺจ สุตฺวา พนฺโธ ภวิสฺสติ มิคราชาติ ทฬฺหํ กจฺฉํ
พนฺธิตฺวา มิคมรณสตฺตึ อาทาย เวเคนาคจฺฉิ ฯ มหาสตฺโต ตํ
อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา นวมํ คาถมาห
          อยํ โส ลุทฺทโก เอติ    ลุทฺทรูโป สหาวุโธ
          โย โน วธิสฺสติ อชฺช    อุสุนา สตฺติยามปีติ ฯ
     ตตฺถ ลุทฺทรูโปติ ทารุณชาติโก ฯ สตฺติยามปีติ อุสุนา
สตฺติยาปิ โน ปริหริตฺวา วธิสฺสติ ตสฺมา ยาว โส นาคจฺฉติ
ตาว ปลายถาติ ฯ
     ตํ ทิสฺวาปิ จิตฺตมิโค น ปลายิ ฯ สุตฺตนา ปน สกภาเวน
สนฺธาเรตุํ อสกฺโกนฺตี มรณภยภีตา โถกํ ปลายิตฺวา อหํ เทฺว
ภาติเก ปหาย กหิ ปลายิสฺสามีติ อตฺตโน ชีวิตํ ชหิตฺวา นลาเฏ
มจฺจุํ อาทาย ปุนาคนฺตฺวา ภาตุ วามปสฺเส อฏฺฐาสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา ทสมํ คาถมาห
         สา มุหุตฺตํ ปลายิตฺวา    ภยฏฺฏา ภยตชฺชิตา
         สุทุกฺกรํ อกรา ภีรุ      มรณายูปนิวตฺตถาติ ฯ
     ตตฺถ มรณายูปนิวตฺตถาติ มรณตฺถาย อุปนิวตฺติ ฯ
     ลุทฺโทปิ อาคนฺตฺวา เต ตโย ชเน เอกโต ฐิเต ทิสฺวา
เมตฺตจิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา เอกกุจฺฉิยํ นิพฺพตฺตภาตโร วิย มญฺญมาโน
จินฺเตสิ มิคราชา ตาว ปาเส พนฺโธ อิเม ปน เทฺว ชนา
หิโรตฺตปฺปพนฺเธน พนฺธา กึ นุโข อิเม เอตสฺส โหนฺตีติ ฯ อถ
นํ ปุจฺฉนฺโต คาถมาห
         กินฺนุ เตเม มิคา โหนฺติ   มุตฺตา พนฺธํ อุปาสเร
         น ตํ จชิตุมิจฺฉนฺติ        ชีวิตสฺสาปิ การณาติ ฯ
     ตตฺถ กินฺนุ เตเมติ กินฺนุ เต อิเม ฯ อุปาสเรติ อุปาสนฺติ ฯ
     อถสฺส โพธิสตฺโต อาจิกฺขิ
         ภาตโร โหนฺติ เม ลุทฺท   โสทริยา เอกมาตุกา
         น มํ จชิตุมิจฺฉนฺติ        ชีวิตสฺสาปิ การณาติ ฯ
     โส ตสฺส วจนํ สุตฺวา ภิยฺโยโส มตฺตาย มุทุจิตฺโต อโหสิ ฯ
จิตฺตมิคราชา ตสฺส มุทุจิตฺตํ ญตฺวา สมฺม ลุทฺทก มา ตฺวํ
เอตํ มิคราชานํ มิคมตฺโตเยวาติ มญฺญิตฺถ อยํ หิ มิคราชา
อสีติยา มิคสหสฺสานํ ราชา สีลาจารสมฺปนฺโน สพฺพสตฺเตสุ มุทุจิตฺโต
มหาปญฺโญ อนฺเธ ชิณฺเณ มาตาปิตโร โปเสสิ สเจ ตฺวํ เอวรูปํ
ธมฺมิกมิคํ มาเรสิ เอตํ มาเรนฺโต มาตาปิตโร จ โน มญฺจ
ภคินิญฺจ เมติ อมฺเห ปญฺจปิ ชเน มาเรสิเยว มยฺหํ ปน ภาตุ
ชีวิตํ เทนฺโต ปญฺจนฺนํปิ โน ชีวิตทายโก อโหสีติ วตฺวา คาถมาห
         เต หิ นูน มริสฺสนฺติ      อนฺธา อปรินายกา
         ปญฺจนฺนํ ชีวิตํ เทหิ       ภาตรํ มุญฺจ ลุทฺทกาติ ฯ
     โส ตสฺส ธมฺมกถํ สุตฺวา ปสนฺนจิตฺโต มา ภายีติ วตฺวา
อนนฺตรํ คาถมาห
         โส โว อหํ ปโมกฺขามิ    มาตาเปติภรํ มิคํ
         นนฺทนฺตุ มาตาปิตโร      มุตฺตํ ทิสฺวา มหามิคนฺติ ฯ
     ตตฺถ โวติ นิปาตมตฺตํ ฯ ทิสฺวาติ พนฺธนา ปมุตฺตํ ปสฺสิตฺวา ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา จินฺเตสิ รญฺญา ทินฺนยโส มยฺหํ กึ
กริสฺสติ สจาหํ อิมํ มิคราชานํ วธิสฺสามิ อยํ วา เม ปฐวี
ภิชฺชิตฺวา วิวรํ ทสฺสติ อสนิ วา เม มตฺถเก ปติสฺสติ
วิสชฺชิสฺสามิ นนฺติ ฯ โส มหาสตฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ยฏฺฐึ ปาเตตฺวา
จมฺมโยตฺตํ ฉินฺทิสฺสามีติ มิคราชานํ อาลิงฺคิตฺวา อุทกปริยนฺเต
นิปชฺชาเปตฺวา มุทุจิตฺเตน สนิกํ ปาสา โมเจตฺวา นหารุนา นหารุํ
มํเสน มํสํ จมฺเมน จมฺมํ สโมธาเนตฺวา อุทเกน โลหิตํ โธวิตฺวา
เมตฺตจิตฺเตน ปุนปฺปุนํ ปริมชฺชิ ฯ ตสฺส เมตฺตานุภาเวน มหาสตฺตสฺส
ปารมิตานุภาเวน สพฺพานิ นหารุมํสจมฺมานิ สนฺธิยึสุ ฯ ปาโท
สุจฺฉนฺนจมฺมโลโม อโหสิ ฯ อสุกสฺมึ ฐาเน พนฺโธ วโณ อโหสีติ
น ปญฺญายิตฺถ ฯ มหาสตฺโต สุขปฺปตฺโต อฏฺฐาสิ ฯ ตํ ทิสฺวา
จิตฺตมิโค โสมนสฺสชาโต ลุทฺทสฺส อนุโมทนํ กโรนฺโต คาถมาห
        เอวํ ลุทฺทก นนฺทสฺสุ     สห สพฺเพหิ ญาติภิ
        ยถาหมชฺช นนฺทามิ      มุตฺตํ ทิสฺวา มหามิคนฺติ ฯ
     อถ นํ มหาสตฺโต กินฺนุ โข เอส ลุทฺโท มํ คณฺหนฺโต
อตฺตโน กมฺเมน คณฺหิ อุทาหุ อญฺญสฺส อาณตฺติยาติ จินฺเตตฺวา
คหิตการณํ ปุจฺฉิ ฯ ลุทฺทปุตฺโต อาห สามิ น มยฺหํ ตุมฺเหหิ
กมฺมํ อตฺถิ รญฺโญ ปน อคฺคมเหสี เขมา นาม ตุมฺหากํ ธมฺมกถํ
โสตุกามา ตทตฺถาย รญฺโญ อาณตฺติยา ตฺวํ มยา คหิโตติ ฯ
สมฺม เอวํ สนฺเต มํ วิสชฺเชนฺโต อติทุกฺกรํ กโรสิ เอหิ มํ
เนตฺวา รญฺโญ ทสฺเสหิ เทวิยา ธมฺมํ กเถสฺสามีติ ฯ สามิ
ราชาโน นาม กกฺขลา โก ชานาติ กึ ภวิสฺสติ มยฺหํ รญฺญา
ทินฺเนน ยเสน กมฺมํ นตฺถิ คจฺฉ ตฺวํ ยถาสุขนฺติ ฯ ปุน
มหาสตฺโต อิมินา มํ วิสชฺเชนฺเตน อติทุกฺกรํ กตํ ยสปฏิลาภอุปายมสฺส
กริสฺสามีติ จินฺเตตฺวา สมฺม ปิฏฺฐึ ตาว เม หตฺเถน
ปริมชฺชาหีติ อาห ฯ โส ปริมชฺชิ ฯ หตฺโถ สุวณฺณวณฺเณหิ
โลเมหิ ปริปูริ ฯ สามิ อิเมหิ กึ กโรมีติ ฯ สมฺม อิมานิ หริตฺวา
รญฺโญ จ เทวิยา จ ทสฺเสตฺวา อิมานิ ตสฺส สุวณฺณมิคสฺส
โลมานีติ วตฺวา มม ฐาเน ฐตฺวา อิมาหิ คาถาหิ เทวิยา ธมฺมํ
เทเสหิ สุตฺวาเยว หิสฺสา โทหโล ปฏิปสฺสมฺภิสฺสตีติ ฯ ธมฺมญฺจร
มหาราชาติ ทส ราชธมฺมคาถา อุคฺคณฺหาเปตฺวา ปญฺจ สีลานิ ทตฺวา
อปฺปมาเทน โอวทิตฺวา อุยฺโยเชสิ ฯ ลุทฺทปุตฺโต มหาสตฺตํ อาจริยฏฺฐาเน
ฐเปตฺวา ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ กตฺวา จตูสุ ฐาเนสุ วนฺทิตฺวา
โลมานิ ปทุมินิปตฺเตน คเหตฺวา ปกฺกามิ ฯ เตปิ นํ ตโย ชนา
โถกํ อนุคนฺตฺวา มุเขน โคจรญฺจ ปานียญฺจ คเหตฺวา มาตาปิตูนํ
สนฺติกํ คมึสุ ฯ มาตาปิตโร ตาต โรหน ตฺวํ กิร ปาเส พนฺโธ
กถํ มุตฺโตสีติ ปุจฺฉนฺตา คาถมาหํสุ
        กถํ ตฺวํ ปโมกฺโข อาสิ    อุปนีตสฺมิ ชีวิเต
        กถํ ปุตฺต ปโมกฺขสิ       กูฏปาสมฺหา ลุทฺทโกติ ฯ
     ตตฺถ อุปนีตสฺมินฺติ ตฺวํ ชีวิเต มรณสนฺติกํ อุปนีเต กถํ
ปโมกฺโข อาสีติ ฯ
     ตํ สุตฺวา โพธิสตฺโต ติสฺโส คาถาโย อภาสิ
        ภณํ กณฺณสุขํ วาจํ        หทยงฺคํ หทยนิสฺสิตํ
        สุภาสิตาหิ วาจาหิ       จิตฺตโก มํ อโมจยิ ฯ
        ภณํ กณฺณสุขํ วาจํ        หทยงฺคํ หทยนิสฺสิตํ
        สุภาสิตาหิ วาจาหิ       สุตฺตนา มํ อโมจยิ ฯ
        สุตฺวา กณฺณสุขํ วาจํ      หทยงฺคํ หทยนิสฺสิตํ
        สุภาสิตานิ สุตฺวาน       ลุทฺทโก มํ อโมจยีติ ฯ
     ตตฺถ ภณนฺติ ภณนฺโต ฯ หทยงฺคนฺติ หทยงฺคมํ ฯ ทุติยคาถาย
ภณนฺติ ภณมานา ฯ สุตฺวาติ โส อิเมสํ อุภินฺนํ วาจํ สุตฺวา ฯ
     อถสฺส มาตาปิตโร อนุโมทนฺตา อาหํสุ
        เอวํ อานนฺทิโต โหตุ     สห ทาเรหิ ลุทฺทโก
        ยถา มยํ จ นนฺทาม      ทิสฺวา โรหนมาคตนฺติ ฯ
     ลุทฺโทปิ อรญฺญา นิกฺขมิตฺวา ราชกุลํ คนฺตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา
เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ ตํ ทิสฺวา ราชา คาถมาห
        นนุ ตฺวํ อวจ ลุทฺท       มิคจมฺมานิ อาหรึ
        อถ เกน นุ วณฺเณน      มิคจมฺมานิ นาหรีติ ฯ
     ตตฺถ มิคจมฺมานีติ มิคํ วา จมฺมํ วา ฯ อาหรินฺติ อาหริสฺสามีติ ฯ
อิทํ วุตฺตํ โหติ อมฺโภ ลุทฺทก นนุ ตฺวํ เอวํ อวจ มิคํ
อาเนตุํ อสกฺโกนฺโต จมฺมํ อาหริสฺสามิ จมฺมํ อาเนตุํ อสกฺโกนฺโต
โลมานีติ โส ตฺวํ เกน การเณน เนว มิคํ น มิคจมฺมํ
อาหรีติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ลุทฺโท คาถมาห
        อาคมญฺเญว หตฺถตฺถํ      กูฏปาสญฺจ โส มิโค
        อพชฺฌิ ตํ มิคราชํ        ตญฺจ มุตฺตา อุปาสเร ฯ
        ตสฺส เม อหุ สํเวโค     อพฺภูโต โลมหํสโน
        อิมญฺจาหํ มิคํ หญฺเญ      อชฺช หิสฺสามิ ชีวิตนฺติ ฯ
     ตตฺถ อาคมนฺติ มหาราช โส มิโค มม หตฺถตฺถํ
หตฺถวสญฺเจว มยา โอฑฺฑิตํ กูฏปาสมฺหิ อาคโต ตสฺมึ กูฏปาเส
อพชฺฌิ ฯ ตญฺจ มุตฺตา อุปาสเรติ ตญฺจ พนฺธํ อุปาสเร มุตฺตา
อพนฺธาว เทฺว มิคา อสฺสาเสนฺตา ตํ นิสฺสาย อฏฺฐํสุ ฯ อพฺภูโตติ
ปุพฺเพ อพฺภูตปุพฺโพ ฯ อิมญฺจาหนฺติ อิมํ อหํ ฯ อถ เม
สํวิคฺคสฺส เอตทโหสิ สเจ อหํ อิมํ มิคํ หนิสฺสามิ อชฺเชว
อิมสฺมึเยว ฐาเน ชีวิตํ ชหิสฺสามีติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา อาห
        กีทิสา เต มิคา ลุทฺท    กีทิสา ธมฺมิกา มิคา
        กถํวณฺณา กถํสีลา       พาฬฺหํ โข เต ปสํสสีติ ฯ
อิทํ โส ราชา วิมฺหยวเสน ปุนปฺปุนํ ปุจฺฉติ ฯ ตํ สุตฺวา ลุทฺโท
คาถมาห
        โอทาตสิงฺคา สุจิพาลา   ชาตรูปตจูปมา
        ปาทา โลหิตกา เตสํ    อญฺชิตกฺขา มโนรมาติ ฯ
     ตตฺถ โอทาตสิงฺคาติ รชฏทามสทิสา สิงฺคา ฯ สุจิพาลาติ
จามรีพาลสทิเสน สุจินา พาเลน สมนฺนาคตา ฯ โลหิตกาติ
รตฺตโลมปวาลสทิสา ฯ ปาทาติ ขุรปริยนฺตา ฯ อญฺชิตกฺขาติ อญฺชิเตหิ
วิย วิสุทฺธปญฺจปสาเทหิ อกฺขีหิ สมนฺนาคตา ฯ
     อิติ โส กเถนฺโตว มหาสตฺตสฺส สุวณฺณวณฺณานิ โลมานิ
รญฺโญ หตฺเถ ฐเปตฺวา เตสํ มิคานํ สรีรวณฺณํ ปกาเสนฺโต คาถมาห
        เอทิสา เต มิคา เทว   เอทิสา ธมฺมิกา มิคา
        มาตาเปติภรา เทว     น เต โส อภิหารยุนฺติ ฯ
     ตตฺถ มาตาเปติภราติ ชิณฺเณ อนฺเธ มาตาปิตโร โปเสนฺติ
เอตาทิสา ธมฺมิกา ฯ น เต โส อภิหารยุนฺติ โส มิคราชา น
สกฺกา เกนจิ ตว ปณฺณาการตฺถาย อภิหริตุนฺติ อตฺโถ ฯ
อภิหารยินฺติปิ ปาโฐ ฯ โส เต อหํ ตว ปณฺณาการตฺถาย นาภิหารยึ น
อาหรินฺติ อตฺโถ ฯ
     อิติ โส มหาสตฺตสฺส จิตฺตกมิคสฺส จ สุตฺตนาย จ มิคโปติกาย
คุเณ กเถตฺวา มหาราช อหํ เตน มิครญฺญา อตฺตโน โลมานิ
ทสฺเสตฺวา มม ฐาเน ฐตฺวา ทสหิ ราชธมฺมจริยาหิ คาถาหิ เทวิยา
ธมฺมํ กเถยฺยาสีติ อุคฺคณฺหาปิโต อาณตฺโตติ อาห ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา ตํ สตฺตรตนขจิเต ราชปลฺลงฺเก นิสีทาเปตฺวา
สยํ เทวิยา สทฺธึ นีจาสเน เอกมนฺตํ นิสีทิตฺวา ตํ อญฺชลึ ปคฺคยฺห
ยาจติ ฯ โส ธมฺมํ เทเสนฺโต อาห
        ธมฺมญฺจร มหาราช     มาตาปิตูสุ ขตฺติย
        อิธ ธมฺมญฺจริตฺวาน     ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
        ธมฺมญฺจร มหาราช     ปุตฺตทาเรสุ ขตฺติย
        อิธ ธมฺมญฺจริตฺวาน     ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
        ธมฺมญฺจร มหาราช     มิตฺตามจฺเจสุ ขตฺติย
        อิธ ธมฺมญฺจริตฺวาน     ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
        ธมฺมญฺจร มหาราช     พาหเนสุ พเลสุ จ
        อิธ ธมฺมญฺจริตฺวาน     ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
        ธมฺมญฺจร มหาราช     คาเมสุ นิคเมสุ จ
        อิธ ธมฺมญฺจริตฺวาน     ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
        ธมฺมญฺจร มหาราช     รฏฺเฐสุ ชนปเทสุ จ
        อิธ ธมฺมญฺจริตฺวาน     ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
        ธมฺมญฺจร มหาราช     สมเณ พฺราหฺมเณสุ จ
        อิธ ธมฺมญฺจริตฺวาน     ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
        ธมฺมญฺจร มหาราช     มิคปกฺขีสุ ขตฺติย
        อิธ ธมฺมญฺจริตฺวาน     ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
        ธมฺมญฺจร มหาราช     ธมฺโม สุจิณฺโณ สุขมาวหาติ
        อิธ ธมฺมญฺจริตฺวาน     ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
        ธมฺมญฺจร มหาราช     อินฺทา เทวา สพฺรหฺมกา
        สุจิณฺเณน ทิวํ ปตฺตา    มา ธมฺมํ ราช ปมาโท ฯ
        ตตฺเถว เต วตฺตปทา   เอสาว อนุสาสนี
        สปญฺญํ เสวิ กลฺยาณี    เอวํ ตฺวํ ติทิวงฺคโตติ ฯ
     อิติ เนสาทปุตฺโต มหาสตฺเตน เทสิตนิยาเมเนว อากาสคงฺคํ
วิย โอตาเรนฺโต พุทฺธลีลาย ธมฺมํ เทเสสิ ฯ มหาชโน
สาธุการสหสฺสานิ ปวตฺเตสิ ฯ ธมฺมกถํ สุตฺวาเยว เทวิยา โทหโล
ปฏิปสฺสมฺภิ ฯ ราชา ตุสฺสิตฺวา ลุทฺทปุตฺตํ มหนฺเตน ยเสน สนฺตปฺเปนฺโต
ติสฺโส คาถา อภาสิ
        ทมฺมิ นิกฺขสตํ ลุทฺท     ถูลญฺจ มณิกุณฺฑลํ
        จตุรสฺสญฺจ ปลฺลงฺกํ     อุมฺมาปุปฺผสิรินฺนิภํ ฯ
        เทฺว จ สาทิสิโย ภริยา อุสภญฺจ ควํ สตํ
        ธมฺเมน รชฺชํ กาเรสฺสํ  พหุกาโร เมสิ ลุทฺทก ฯ
        กสิวณิชฺชา อิณทานํ     อุญฺฉาจริยา จ ลุทฺทก
        เอเตน ทารํ โปเสหิ   มา ปาปํ อกริ ปุนาติ ฯ
     ตตฺถ ถูลนฺติ มหคฺฆํ มณิกุณฺฑลปสาธนญฺจ เต ทมฺมิ ฯ
จตุรสฺสนฺติ จตุตฺถุสฺสทํ จตุอุสฺสีสกนฺติ อตฺโถ ฯ
อุมฺมาปุปฺผสิรินฺนิภนฺติ นีลปจฺจตฺถรณตฺถตตฺตา อุมฺมาปุปฺผสทิสาย สนฺนิภาย
โอภาเสน สมนฺนาคตํ กาฬวณฺณทารุสารมยํ วา ฯ สาทิสิโยติ
อญฺญมญฺญํ รูเปน จ โภเคน จ สทิสา ฯ อุสภญฺจ ควํ สตนฺติ
อุสภํ เชฏฺฐกํ กตฺวา ควํ สตญฺจ เต ทมฺมิ ฯ กาเรสฺสนฺติ ทส
ราชธมฺเม อโกเปนฺโต ธมฺเมเนว รชฺชํ กาเรสฺสามีติ ฯ พหุกาโร
เมสีติ สุวณฺณวณฺณสฺส มิครญฺโญ ฐาเน ฐตฺวา ธมฺมสฺส เทสิตตฺตา
ตฺวํปิ มม พหูปกาโร มิคราเชน วุตฺตนิยาเมเนว เต อหํ ปญฺจสุ
สีเลสุ ปติฏฺฐาปิโต ฯ กสิวณิชฺชาติ สมฺม ลุทฺทก อหํ มิคราชํ
อทิสฺวา ตสฺส วจนเมว สุตฺวา ปญฺจสุ สีเลสุ ปติฏฺฐิโต ตฺวํปิ
ตโต ปฏฺฐาย สีลวา โหหิ ยานิ ตานิ กสิวณิชฺชานิ อิณทานญฺจ
กโรหิ ฯ อุญฺฉาจริยาติ อาชีวมุขานิ เอเตน สมฺมาอาชีเวน ตว
ปุตฺตทารํ โปเสหิ มา ปุน ปาปํ อกรีติ ฯ
     โส รญฺโญ กถํ สุตฺวา น เม ฆราวาเสน อตฺโถ ปพฺพชฺชํ
เม อนุชานาถ เทวาติ ฯ ราชานํ อนุชานาเปตฺวา รญฺญา ทินฺนํ
ธนํ ปุตฺตทารสฺส ทตฺวา หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา
อฏฺฐสมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา พฺรหฺมโลกปรายโน อโหสิ ฯ ราชาปิ
มหาสตฺตสฺส โอวาเท ฐตฺวา สคฺคปทํ ปูเรสิ ฯ ตสฺส โอวาโท
วสฺสสหสฺสํ ปวตฺตติ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา เอวํ ภิกฺขเว ปุพฺเพปิ
มมตฺถาย อานนฺเทน ชีวิตํ ปริจฺจตฺตเมวาติ วตฺวา ชาตกํ
สโมธาเนสิ ตทา ลุทฺโท ฉนฺโน อโหสิ ราชา สารีปุตฺโต เทวี
เขมา ภิกฺขุนี มาตาปิตโร มหาราชกุลานิ อเหสุํ สุตฺตนา
อุปฺปลวณฺณา จิตฺตมิโค อานนฺโท อสีติมิคสหสฺสานิ สากิยคณา
โรหนมิคราชา ปน อหเมวาติ ฯ
                   โรหนมิคชาตกํ นิฏฺฐิตํ ฯ
                        ปญฺจมํ ฯ
                      -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๑ หน้า ๕๒-๖๗.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=41&A=1059&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=41&A=1059&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=2104
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=8338
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=8812
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=8812
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27