อรรถกถาเล่มที่ ๔๐ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๖ เอกาทสก-ปกิณฺณก

                    ๔. อุทฺทาลกชาตกํ ฯ
     ขราชินา ชฏิลา ปงฺกทนฺตาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
เอกํ กุหกํ ภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     โส หิ นิยฺยานิกสาสเน ปพฺพชิตฺวาปิ จตุปจฺจยตฺถาย ติวิธํ
กุหกวตฺถุํ ปูเรติ ฯ อถสฺส อคุณํ ปกาเสนฺตา ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ
สมุฏฺาเปสุํ อาวุโส อสุโกนาม ภิกฺขุ เอวรูเป นิยฺยานิกสาสเน
ปพฺพชิตฺวา กุหกํ นิสฺสาย ชีวิตํ กปฺเปตีติ ฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา
กายนุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา อิมายนามาติ
วุตฺเต น ภิกฺขเว อิทาเนเวส ปุพฺเพปิ กุหโกเยวาติ วตฺวา
อตีตํ อาหริ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
ปุโรหิโต อโหสิ ปณฺฑิโต พฺยตฺโต ฯ โส เอกทิวสํ อุยฺยานกีฬํ
คโต เอกํ อภิรูปกํ คณิกํ ทิสฺวา ปฏิพทฺธจิตฺโต ตาย สทฺธึ สํวาสํ
กปฺเปสิ ฯ สา ตํ ปฏิจฺจ คพฺภํ ลภิ คพฺภสฺส ปฏิลทฺธภาวํ
ตฺวา ตํ อาห สามิ คพฺโภ เม ปติฏฺิโต ชาตกาเล
นามํ กโรนฺตี อสฺส กินฺติ นามํ กโรมีติ ฯ โส วณฺณทาสิยา
กุจฺฉิสฺมึ นิพฺพตฺตตฺตา น สกฺกา กุลนามํ กาตุนฺติ จินฺเตตฺวา ภทฺเท
อยํ วาตฆาตรุกฺโข อุทฺทาลโกนาม อิธ ปฏิลทฺธตฺตา อุทฺทาลโกติสฺส
นามํ กเรยฺยาสีติ วตฺวา องฺคุลิมุทฺทิกํ อทาสิ สเจ ธีตา โหติ
อิมาย นํ โปเสยฺยาสิ สเจ ปุตฺโต อถ นํ วยปฺปตฺตํ มยฺหํ
ทสฺเสยฺยาสีติ ฯ สา อปรภาเค ตํ ปุตฺตํ วิชายิตฺวา อุทฺทาลโกติสฺส
นามํ อกาสิ ฯ โส วยปฺปตฺโต มาตรํ ปุจฺฉิ อมฺม โก เม ปิตาติ ฯ
ปุโรหิโต ตาตาติ ฯ ยทิ เอวํ เวเท อุคฺคณฺหิสฺสามีติ มาตุ หตฺถโต
มุทฺทิกญฺจ อาจริยภาคญฺจ คเหตฺวา ตกฺกสิลํ คนฺตฺวา ทิสาปาโมกฺขสฺส
อาจริยสฺส สนฺติเก สิปฺปํ คณฺหนฺโต เอกํ ตาปสคณํ ทิสฺวา
อิเมสํ สนฺติเก วรํ สิปฺปํ ภวิสฺสติ ตํ อุคฺคณฺหิสฺสามีติ สิปฺปโลเภน
ปพฺพชิตฺวา เตสํ วตฺตปฏิวตฺตํ กตฺวา อาจริยา มํ ตุมฺหากํ
ชานนสิปฺปํ สิกฺขาเปถาติ อาห ฯ เต อตฺตโน ชานนนิยาเมน
ตํ สิกฺขาเปสุํ ฯ ปญฺจนฺนํ ตาปสสตานํ เอโกปิ เตน อติเรกปญฺโ
นาโหสิ ฯ เสฺวว เตสํ ปญฺาย อคฺโค ฯ อถสฺส เต สนฺนิปติตฺวา
อาจริยฏฺานํ อทํสุ ฯ อถ เน โส อาห มาริสา ตุมฺเห
นิจฺจํ วนมูลผลาหารา อรญฺเ วสถ มนุสฺสปถํ กสฺมา
น คจฺฉถาติ ฯ มาริส มนุสฺสานาม มหาทานํ ทตฺวา อนุโมทนํ
การาเปนฺติ ธมฺมกถํ กถาเปนฺติ ปญฺหํ ปุจฺฉนฺติ มยํ เตน
ภเยน ตตฺถ น คจฺฉามาติ ฯ มาริสา สเจปิ จกฺกวตฺติราชา
ภวิสฺสติ มนํ คเหตฺวา กถนํ นาม มยฺหํ ภาโร ตุมฺเห มา
ภายิตฺถาติ วตฺวา เตหิ สทฺธึ จาริกํ จรมาโน อนุปุพฺเพน พาราณสึ
ปตฺวา ราชุยฺยาเน วสิตฺวา ปุนทิวเสเยว สพฺเพหิ สทฺธึ ทฺวารคาเม
ภิกฺขาย จริ ฯ มนุสฺสา มหาทานํ อทํสุ ฯ ตาปสา ปุนทิวเส
นครํ ปวิสึสุ ฯ มนุสฺสา มหาทานํ อทํสุ ฯ อุทฺทาลกตาปโส อนุโมทนํ
กโรติ มงฺคลํ วทติ ปญฺหํ วิสชฺเชติ ฯ มนุสฺสา ปสีทิตฺวา พหู
ปจฺจเย อทํสุ ฯ สกลนาครา ปณฺฑิโต คณสตฺถา ธมฺมิกตาปโส
อาคโตติ รญฺโ กถยึสุ ฯ ราชา กุหึ วสตีติ ปุจฺฉิตฺวา อุยฺยาเนติ
สุตฺวา สาธุ อชฺช เนสํ ทสฺสนาย คมิสฺสามีติ อาห ฯ เอโกปิ
ปุริโส คนฺตฺวา ราชา กิร โว ปสฺสิตุํ อาคจฺฉตีติ อุทฺทาลกสฺส
กเถสิ ฯ โส อิสิคณํ อามนฺเตตฺวา มาริสา กิร ราชา อาคมิสฺสติ
อิสฺสโรนาม เอกทิวสํ อาราเธตฺวา ยาวชีวํ อลํ โหตีติ ฯ กึ
ปน กาตพฺพํ อาจริยาติ ฯ โส เอวมาห ตุมฺเหสุ เอกจฺเจ วคฺคุลิวตฺตํ
จรนฺตุ เอกจฺเจ อุกฺกุฏิกปฺปธานมนุยุญฺชนฺตุ เอกจฺเจ กณฺฏเกสุ สยิกา
ภวนฺตุ เอกจฺเจ ปญฺจตปํ ตปนฺตุ เอกจฺเจ อุทโกโรหณกมฺมํ กโรนฺตุ
เอกจฺเจ ตตฺถ มนฺเต สชฺฌายนฺตูติ ฯ เต ตถา กรึสุ ฯ สยํ ปน
อฏฺ วา ทส วา ปณฺฑิเต ปณฺฑิตวาทิโน คเหตฺวา มโนรเม อาธารเก
รมณียํ โปฏฺกํ เปตฺวา อนฺเตวาสิกปริวุโต สุปญฺตฺเต อาสเน
นิสีทิ ฯ ตสฺมึ ขเณ ราชา ปุโรหิตํ อาทาย มหนฺเตน ปริวาเรน
อุยฺยานํ คนฺตฺวา เต มิจฺฉาตปํ จรนฺเต ทิสฺวา อปายภเยหิ มุตฺตาติ
ปสีทิตฺวา อุทฺทาลกสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา เอกมนฺตํ
นิสินฺโน ตุฏฺมานโส ปุโรหิเตน สทฺธึ สลฺลปนฺโต ปมํ คาถมาห
                ขราชินา ชฏิลา ปงฺกทนฺตา
                ทุมฺมกฺขรูปา เย มนฺตํ ชปนฺติ
                กจฺจิ นุ เต มานุสเก จ โยเค
                อิทํ วิทู ปริมุตฺตา อปายาติ ฯ
     ตตฺถ ขราชินาติ สขุเรหิ อชินจมฺเมหิ สมนฺนาคตา ฯ
ปงฺกทนฺตาติ ทนฺตกฏฺสฺส อขาทเนน มลคฺคหิตทนฺตา ฯ ทุมฺมกฺขรูปาติ
อนญฺชิตกฺขา อมณฺฑิตรูปา ลูขสงฺฆาฏิธรา ฯ มานุสเก จ โยเคติ
มนุสฺเสหิ กตฺตพฺพวิริเย ฯ อิทํ วิทูติ อิทํ ตปจรณญฺจ มนฺตชฺฌานญฺจ
ชานนฺตา ฯ อปายาติ กจฺจิ อาจริยา อิเมหิ จตูหิ อปาเยหิ
มุตฺตาติ ปุจฺฉติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ปุโรหิโต อยํ ราชา อฏฺาเน ปสนฺโน ตุณฺหีภวิตุํ
น วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา ทุติยํ คาถมาห
                ปาปานิ กมฺมานิ กเรยฺย ราช
                พหุสฺสุโต เจ น จเรยฺย ธมฺมํ
                สหสฺสเวโทปิ น ตํ ปฏิจฺจ
                ทุกฺขา ปมุญฺเจ จรณํ อปตฺวาติ ฯ
     ตตฺถ พหุสฺสุโตติ สเจ มหาราช อหํ พหุสฺสุโตมฺหีติ ปคุณเวโทปิ
ทสกุสลธมฺมํ น จเรยฺย ตีหิ ทฺวาเรหิ ปาปาเนว กเรยฺย ติฏฺนฺตุ
ตโย เวทา สหสฺสเวทาปิ สมานา ตํ พาหุสจฺจํ ปฏิจฺจ
อฏฺสมาปตฺติสงฺขาตํ จรณํ อปตฺวา อปายทุกฺขโต น มุจฺเจยฺยาติ ฯ
     ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา อุทฺทาลโก จินฺเตสิ ราชา ยถา วา
ตถา วา อิสิคณสฺส ปสีทิ อยํ ปน พฺราหฺมโณ จรนฺตํ โคณํ
ทณฺเฑน ปหรติ วฑฺฒิตภตฺเต กจวรํ ขิปติ กเถสฺสามิ เตน
สทฺธินฺติ กเถนฺโต ตติยํ คาถมาห
                   สหสฺสเวโทปิ น ตํ ปฏิจฺจ
                   ทุกฺขา ปมุญฺเจ จรณํ อปตฺวา
                   มญฺามิ เวทา อผลา ภวนฺติ
                   สสํยมํ จรณญฺเว สจฺจนฺติ ฯ
     ตตฺถ อผลาติ ตว วาเท เวทา จ เสสสิปฺปานิ จ อผลานิ
อาปชฺชนฺติ ตานิ กสฺมา อุคฺคณฺหนฺติ สีลสํยเมน สทฺธึ จรณญฺเว
เอกํ สจฺจํ อาปชฺชตีติ ฯ
     ตโต ปุโรหิโต คาถมาห
                   นาเหว เวทา อผลา ภวนฺติ
                   สสํยมํ จรณญฺเว สจฺจํ
                   กิตฺติญฺจ ปปฺโปติ อธิจฺจ เวเท
                   สนฺตึ ปาปุณาติ จรเณน ทนฺโตติ ฯ
     ตตฺถ นาเหวาติ นาหํ เวทา อผลาติ วทามิ อปิจ โข ปน
สสํยมํ จรณํ สจฺจเมว สภาวภูตํ อุตฺตมํ เตน หิ สกฺกา ทุกฺขา
มุจฺจิตุํ ฯ สนฺตึ ปาปุณาตีติ สมาปตฺติสงฺขาเตน จรเณน ทนฺโต
หทยสนฺติกรํ นิพฺพานํ ปาปุณาตีติ ฯ
     ตํ สุตฺวา อุทฺทาลโก น สกฺกา อิมินา สทฺธึ ปฏิปกฺขวเสน
วาทิตุํ ปุตฺเตน วุตฺเต สิเนหํ อกโรนฺโตนาม นตฺถิ ปุตฺตภาวมสฺส
กเถสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ปญฺจมํ คาถมาห
             ภจฺจา มาตา ปิตา พนฺธุ    เยน ชาโตสฺวเยว โส
             อุทฺทาลโก อหํ โภโต      โสตฺถิยา กุลวํสโกติ ฯ
     ตตฺถ ภจฺจาติ มาตา จ ปิตา จ เสสพนฺธุ จ ภริตพฺพานาม
เยน ปน ชาโต โสเยว โส โหติ อตฺตาเยว หิ อตฺตโน ชายติ
อหํปิ ตยา อุทฺทาลรุกฺขมูเล ชาโต ตยา วุตฺตเมว นามํ กตํ
อุทฺทาลโก อหํ โภติ ฯ
     โส เอกํเสน อุทฺทาลโก ตฺวนฺติ วุตฺเต อามาติ วตฺวา
มยา เต มาตุ สญฺาณํ ทินฺนํ ตํ กุหินฺติ อิทํ พฺราหฺมณาติ
มุทฺทิกํ ตสฺสหตฺเถ เปสิ ฯ พฺราหฺมโณ มุทฺทิกํ สญฺชานิตฺวา
นิจฺจเยน ปน ตฺวํ พฺราหฺมโณ พฺราหฺมณธมฺเม ปน ปชานาสีติ
วตฺวา พฺราหฺมณธมฺเม ปุจฺฉนฺโต ฉฏฺ คาถมาห
             กถํ โภ พฺราหฺมโณ โหติ    กถํ ภวติ เกวลี
             กถญฺจ ปรินิพฺพานํ         ธมฺมฏฺโ กินฺติ วุจฺจตีติ ฯ
อุทฺทาลโก ตสฺส อาจิกฺขนฺโต สตฺตมํ คาถมาห
                   นิรํ กตฺวา อคฺคิมาทาย พฺราหฺมโณ
                   อาโปสิญฺจํ ยชํ อุสฺเสติ ยูปํ
                   เอวงฺกโร พฺราหฺมโณ โหติ เขมี
                   ธมฺเม ิตํ เตน อมาปยึสูติ ฯ
     ตตฺถ นิรํ กตฺวา อคฺคิมาทายาติ นิรนฺตรํ กตฺวา อคฺคึ กตฺวา
ปริจรติ ฯ อาโปสิญฺจํ ยชํ อุสฺเสติ ยูปนฺติ อภิเสกกมฺมํ กโรนฺโต
สมฺมาปาสํ วา วาจาเปยฺยํ วา นิรคฺคลํ วา ยชนฺโต สุวณฺณยูปํ
อุสฺสาเปติ ฯ เขมีติ เขมปฺปตฺโต ฯ อมาปยึสูติ เตเนว จ การเณน
ธมฺเม ิตํ กเถนฺติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ปุโรหิโต เตน กถิตํ พฺราหฺมณธมฺมํ ครหนฺโต
อฏฺมํ คาถมาห
             น สุทฺธิ เสจเนน อตฺถิ     นปิ เกวลิ พฺราหฺมโณ
             น เจว ขนฺติ โสรจฺจํ      นปิ โส ปรินิพฺพุโตติ ฯ
     ตตฺถ เสจเนนาติ เตน วุตฺเตสุ พฺราหฺมณธมฺเมสุ เอกํ ทสฺเสตฺวา
สพฺพํ ปฏิกฺขิปติ อิทํ วุตฺตํ โหติ อคฺคิสฺส ปริจรเณน วา
อุทกเสจเนน วา ปสุฆาตยญฺเน วา สุทฺธินาม นตฺถิ นปิ
เอตฺตเกน พฺราหฺมโณ เกวลปริปุณฺโณ โหติ น อธิวาสนขนฺติ น
สีลโสรจฺจํ นปิ กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพุโตนาม โหตีติ ฯ
     ตโต นํ อุทฺทาลโก ยทิ เอวํ พฺราหฺมโณ น โหติ อถ
กถํ โหตีติ ปุจฺฉนฺโต นวมํ คาถมาห
             กถํ โภ พฺราหฺมโณ โหติ    กถํ ภวติ เกวลี
             กถญฺจ ปรินิพฺพานํ         ธมฺมฏฺโ กินฺติ วุจฺจตีติ ฯ
     ปุโรหิโตปิสฺส กเถนฺโต อิตรํ คาถมาห
                   อกฺเขตฺตพนฺธุ อมโม นิราโส
                   นิโลภปาโป ภวโลภขีโณ
                   เอวงฺกโร พฺราหฺมโณ โหติ เขมี
                   ธมฺเม ิตํ เตน อมาปยึสูติ ฯ
     ตตฺถ อกฺเขตฺตพนฺธูติ อเขตฺโต อพนฺธุ เขตฺต วตฺถุ
คามนิคมปริคฺคเหน เจว าติพนฺธวมิตฺตพนฺธวสหายพนฺธวสิปฺปพนฺธว-
ปริคฺคเหน จ รหิโต ฯ อมโมติ สตฺตสงฺขาเรสุ ตณฺหาทิฏฺิมมายนา
รหิโต ฯ นิราโสติ ลาภธนปุตฺตชีวิตาสาย รหิโต ฯ นิโลภปาโปติ
ปาปโลเภน วิสมโลเภน รหิโต ฯ ภวโลภขีโณติ ขีโณ ภวราโค ฯ
     ตโต อุทฺทาลโก คาถมาห
             ขตฺติยา พฺราหฺมณา เวสฺสา  สุทฺทา จณฺฑาลปุกฺกุสา
             สพฺเพว สุรตา ทนฺตา      สพฺเพว ปรินิพฺพุตา
             สพฺเพสํ สีตภูตานํ         อตฺถิ เสยฺโยว ปาปิโยติ ฯ
     ตตฺถ อตฺถิ เสยฺโยว ปาปิโยติ เอเต ขตฺติยาทโย สพฺเพ
โสรจฺจาทีหิ สมนฺนาคตา โหนฺติ เอวํ ภูตานํ ปน เอเตสํ อยํ
เสยฺโย อยํ ปาปิโยติ เอวํ หีนุกฺกฏฺตา อตฺถิ นตฺถีติ ปุจฺฉติ ฯ
     อถสฺส อรหตฺตุปฺปตฺติโต ปฏฺาย หีนุกฺกฏฺตานาม นตฺถีติ
ทสฺเสตุํ พฺราหฺมโณ คาถมาห
             ขตฺติยา พฺราหฺมณา เวสฺสา  สุทฺทา จณฺฑาลปุกฺกุสา
             สพฺเพว สุรตา ทนฺตา      สพฺเพว ปรินิพฺพุตา
             สพฺเพสํ สีตภูตานํ         นตฺถิ เสยฺโยว ปาปิโยติ ฯ
     อถ นํ ครหนฺโต อุทฺทาลโก คาถทฺวยมาห
             ขตฺติยา พฺราหฺมณา เวสฺสา  สุทฺทา จณฺฑาลปุกฺกุสา
             สพฺเพว สุรตา ทนฺตา      สพฺเพว ปรินิพฺพุตา ฯ
             สพฺเพสํ สีตภูตานํ         นตฺถิ เสยฺโยว ปาปิโย
             ปสฏฺ จรสิ พฺราหฺมญฺ     โสตฺถิยกุลวํสตนฺติ ฯ
     ตสฺสตฺโถ ยทิ เอเตหิ คุเณหิ สมนฺนาคตานํ วิเสโส นตฺถิ เอโก
จ วณฺโณ โหติ เอวํ สนฺเต ตฺวํ อุภโต สุชาตภาวํ นาเสนฺโต ปสฏฺ
จรสิ พฺราหฺมญฺ จณฺฑาลสโม โหติ โสตฺถิยกุลวํสตํ นาเสติ ฯ
     อถ นํ ปุโรหิโต อุปมาย สญฺาเปนฺโต คาถทฺวยมาห
             นานารตฺเตหิ วตฺเถหิ      วิมานํ ภวติ ฉาทิตํ
             น เตสํ ฉายา วตฺถานํ     โส ราโค อนุปชฺชถ
             เอวเมว มนุสฺเสสุ        ยทา สุชฺฌนฺติ มาณวา
             เต สชาตึ ปมุญฺจนฺติ       ธมฺมมญฺาย สุพฺพตาติ ฯ
     ตตฺถ วิมานนฺติ เคหํ วา มณฺฑโป วา ฯ ฉายาติ เตสํ
วตฺถานํ ฉายา โส นานาวิโธ ราโค วิจิตฺโต ราโค น โหติ
สพฺพา  ฉายา เอกวณฺณาว โหนฺติ ฯ เอวเมวาติ มนุสฺเสสุปิ
เอวเมว เอกจฺเจ อาณพฺราหฺมณา อกรเณเนว จตุวณฺณํ สทฺธึ
ปญฺาเปนฺติ เอสา อตฺถีติ มา คณฺหิ ยทา อริยมคฺเคน อิห
สุชฺฌนฺติ ตทา เตหิ ปฏิวิทฺธํ นิพฺพานธมฺมํ ชานิตฺวา สุพฺพตา
สีลวนฺโต ปณฺฑิตปุริสา เต สชาตึ มุญฺจนฺติ นิพฺพานปตฺติโต
ปฏฺาย หิ ชาตินาม นิรตฺถกาติ ฯ
     อุทฺทาลโก ปุน ปุจฺฉาหริตุํ อสกฺโกนฺโต อปฺปฏิภาโณ นิสีทิ ฯ
อถ นํ พฺราหฺมโณ ราชานํ อาห สพฺเพ เอเต มหาราช กุหกา
สกลชมฺพุทีปํ โกหญฺเเนว นาเสสฺสนฺติ อุทฺทาลกํ อุปฺปพฺพาเชตฺวา
ปุโรหิตํ กโรถ เสเส อุปฺปพฺพาเชตฺวา ผลกาวุธานิ ทตฺวา เสวเก
กโรถาติ ฯ สาธุ อาจริยาติ ตถา อกาสิ ฯ โส ราชานํ อุปฏฺหนฺโต
ยถากมฺมํ คโตติ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา น ภิกฺขเว อิทาเนว
ปุพฺเพเปส กุหโกเยวาติ วตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา อุทฺทาลโก
กุหกภิกฺขุ อโหสิ ราชา อานนฺโท ปุโรหิโต ปน อหเมวาติ ฯ
                   อุทฺทาลกชาตกํ จตุตฺถํ ฯ
                      -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๐ หน้า ๒๗๗-๒๘๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=40&A=5636&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=40&A=5636&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=1907
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=7380
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=7675
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=7675
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27