อรรถกถาเล่มที่ ๔๐ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๖ เอกาทสก-ปกิณฺณก

หน้าที่ ๒๐๔.
                    ๘. ตกฺการิยชาตกํ ฯ
     อหเมว ทุพฺภาสิตํ ภาสิ พาโลติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
โกกาลิกํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     เอกสฺมึ หิ อนฺโตวสฺเส เทฺว อคฺคสาวกา คณํ ปหาย วิวิตฺตวาสํ
วสิตุกามา สตฺถารํ อาปุจฺฉิตฺวา โกกาลิกรฏฺเฐ โกกาลิกวสนฏฺฐานํ
คนฺตฺวา ตํ เอวมาหํสุ อาวุโส โกกาลิก ตํ นิสฺสาย อมฺหากํ
อมฺเห จ นิสฺสาย ตว ผาสุวิหาโร ภวิสฺสติ อิมํ เตมาสํ อิเธว
วเสยฺยามาติ ฯ โก ปนาวุโส มํ นิสฺสาย ตุมฺหากํ ผาสุวิหาโรติ ฯ
สเจ ตฺวํ อาวุโส อคฺคสาวกา อิธ วิหรนฺตีติ กสฺสจิ นาโรเจยฺยาสิ
มยํ สุขํ วิหเรยฺยาม อยํ ตํ นิสฺสาย อมฺหากํ ผาสุวิหาโรติ ฯ
อถ ตุมฺเห นิสฺสาย มยฺหํ โก ผาสุวิหาโรติ ฯ มยํ ตุยฺหํ อนฺโตเตมาสํ
ธมฺมํ วาเจสฺสาม ธมฺมกถํ กเถสฺสาม เอสตุยฺหํ อมฺเห นิสฺสาย
ผาสุวิหาโรติ ฯ วสถาวุโส ยถาชฺฌาสเยนาติ โส เตสํ ปฏิรูปํ
เสนาสนํ อทาสิ ฯ เต ผลสมาปตฺติสุเขน สุขํ วสึสุ ฯ โกจิ
เนสํ ตตฺถ วสนภาวํ น ชานาติ ฯ เต วุตฺถวสฺสา ปวาเรตฺวา
อาวุโส ตํ นิสฺสาย สุขํ วุตฺถมฺหา สตฺถารํ วนฺทิตุํ คจฺฉามาติ
ตํ อาปุจฺฉึสุ ฯ โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา เต อาทาย ธุรคาเม
ปิณฺฑาย จริ ฯ เถรา กตภตฺตกิจฺจา คามโต นิกฺขมึสุ ฯ โกกาสิโก
เต อุยฺโยเชตฺวา นิวตฺติตฺวา มนุสฺสานํ อาโรเจสิ อุปาสกา
ตุมฺเห ติรจฺฉานคตสทิสา เทฺว อคฺคสาวเก เตมาสํ ธุรวิหาเร วสนฺเต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๐๕.
น ชานิตฺถ อิทานิ โข คตาติ ฯ มนุสฺสา กสฺมา ปน ภนฺเต อมฺหากํ
นาโรจยิตฺถาติ วตฺวา พหุํสปฺปิเตลาทิเภสชฺชญฺเจว วตฺถจฺฉาทนญฺจ
คเหตฺวา เถเร อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ขมถ โน ภนฺเต มยํ
ตุมฺหากํ อคฺคสาวกภาวํ น ชานาม อชฺช โน โกกาลิกภทฺทนฺตสฺส
วจเนน ญาตํ อมฺหากํ อนุกมฺปาย อิมานิ เภสชฺชวตฺถจฺฉาทนานิ
คณฺหถาติ ฯ โกกาลิโก เถรา อปฺปิจฺฉา สนฺตุฏฺฐา อิมานิ วตฺถานิ
อตฺตนา อคเหตฺวา มยฺหํ ทสฺสนฺตีติ จินฺเตตฺวา อุปาสเกหิ สทฺธึเยว
เถรานํ สนฺติกํ คโต ฯ เถรา ภิกฺขุปริปาจิตตฺตา กิญฺจิ เนว อตฺตนา
คณฺหึสุ น โกกาลิกสฺส ทาเปสุํ ฯ อุปาสกา ภนฺเต อิทานิ
อคณฺหนฺตา ปุน อมฺหากํ อนุคฺคหตฺถาย อิธาคจฺเฉยฺยาถาติ ยาจึสุ ฯ
เถรา อธิวาเสตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ อคมึสุ ฯ โกกาลิโก อิเม
เถรา อตฺตนา อคณฺหนฺตา มยฺหมฺปิ น ทาเปสุนฺติ อาฆาตํ พนฺธิ ฯ
เถราปิ สตฺถุ สนฺติเก โถกํ วสิตฺวา อตฺตโน อตฺตโน ปริวาเร ปญฺจสเต
ภิกฺขู อาทาย ภิกฺขุสหสฺเสน สทฺธึ จาริกญฺจรมานา โกกาลิกรฏฺฐํ
ปตฺตา ฯ เต อุปาสกา ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา เถเร อาทาย ตเมว
วิหารํ เนตฺวา เทวสิกํ มหาสกฺการํ กรึสุ ฯ ปหูตํ เภสชฺชวตฺถจฺฉาทนํ
อุปฺปชฺชิ ฯ เถเร หิ สทฺธึ อาคตภิกฺขู จีวรานิ วิจาเรนฺตา สทฺธึ
อาคตานํ ภิกฺขูนญฺเญว เทนฺติ โกกาลิกสฺส น เทนฺติ ฯ เถราปิ
ตสฺส น ทาเปนฺติ ฯ โกกาลิโก จีวรํ อลภิตฺวา ปาปิจฺฉา
สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานา ปุพฺเพ ทิยฺยมานํ ลาภํ อคเหตฺวา อิทานิ
คณฺหนฺติ ปูเรตุํ น สกฺกา อญฺเญ น โอโลเกนฺตีติ เถเร อกฺโกสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๐๖.
ปริภาสติ ฯ เถรา โกกาลิโก อมฺเห นิสฺสาย อกุสลํ ปสวตีติ
สปริวารา นิกฺขมิตฺวา อญฺญํ ภนฺเต กติปาหํ วสถาติ มนุสฺเสหิ
ยาจิยมานาปิ นิวตฺติตุํ น อิจฺฉึสุ ฯ อเถโก ทหรภิกฺขุ อาห
อุปาสกา กถํ เถรา วสิสฺสนฺติ ตุมฺหากํ กุลุปกตฺเถโร อิเมสํ
วาสํ น สหตีติ ฯ เต ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ภนฺเต ตุมฺเห กิร
เถรานํ อิธ วาสํ น สหถ คจฺฉถ ภนฺเต ขมาเปตฺวา วา
นิวตฺเตถ ปลายิตฺวา วา อญฺญตฺถ วสถาติ ฯ โส อุปาสกานํ
ภเยน คนฺตฺวา เถเร ยาจิ ฯ เถรา คจฺฉาวุโส น มยํ นิวตฺตามาติ
ปกฺกมึสุ ฯ โส เถเร นิวตฺเตตุํ อสกฺโกนฺโต วิหารเมว ปจฺจาคโต ฯ
อถ นํ อุปาสกา ปุจฺฉึสุ นิวตฺติตา เต ภนฺเต เถราติ ฯ นิวตฺเตตุํ
นาสกฺขึ อาวุโสติ ฯ อถ นํ อิมสฺมึ ปาปธมฺเม อิธ วสนฺเต
เปสลา ภิกฺขู น วสิสฺสนฺติ นิกฑฺฒิสฺสาม นนฺติ จินฺเตตฺวา ภนฺเต
มา ตฺวํ อิธ วส อมฺเห นิสฺสาย ตุยฺหํ กิญฺจิ นตฺถีติ อาหํสุ ฯ
โส เตหิ อพหุมานกโต ปตฺตจีวรมาทาย เชตวนํ คนฺตฺวา สตฺถารํ
อุปสงฺกมิตฺวา ปาปิจฺฉา ภนฺเต สารีปุตฺตโมคฺคลฺลานา ปาปิกานํ
อิจฺฉานํ วสํ คตาติ อาห ฯ อถ นํ สตฺถา มาเหวํ โกกาลิก
อวจ ปสาเทหิ โกกาลิก สารีปุตฺตโมคฺคลฺลาเนสุ จิตฺตํ เปสลา
ภิกฺขูติ ธาเรหิ ฯ โกกาลิโก ตุมฺเห ภนฺเต ตุมฺหากํ อคฺคสาวกานํ
สทฺทหถ อหํ ปจฺจกฺขโต อทฺทสํ ปาปกา เอเต ปฏิจฺฉนฺนกมฺมนฺตา
ทุสฺสีลาติ วตฺวา ยาวตติยํ สตฺถารา นิวาริโตปิ ตเถว วตฺวา
อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิ ฯ ตสฺส ปกฺกนฺตมตฺตสฺเสว สกลสรีเร
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๐๗.
สาสปมตฺตา ปิฬกา อุฏฺฐหิตฺวา อนุปุพฺเพน วฑฺฒิตฺวา เวฬุวปกฺกมตฺตา
หุตฺวา ภิชฺชิตฺวา ปุพฺพโลหิตานิ ปคฺฆรึสุ ฯ โส นิตฺถุนนฺโต เวทนาปฺ-
ปตฺโต เชตวนทฺวารโกฏฺฐเก นิปชฺชิ ฯ โกกาลิเกน เทฺว อคฺคสาวกา
อกฺกุฏฺฐาติ ยาว พฺรหฺมโลกา เอกโกลาหลํ อโหสิ ฯ อถสฺส
อุปชฺฌาโย ตุทีนาม พฺรหฺมา ตํ การณํ ญตฺวา อาคนฺตฺวา ตํ
เถเร ขมาเปสฺสามีติ อากาเส ฐตฺวา โกกาลิก ผรุสํ เต กมฺมํ
กตํ อคฺคสาวเก ปสาเทหีติ อาห ฯ โก ปน ตฺวํ อาวุโสติ ฯ
ตุทีพฺรหฺมานาม อหนฺติ นนุ ตฺวํ อาวุโส ภควตา อนาคามีติ
พฺยากโต อนาคามี จ อนาวตฺติธมฺโม ตสฺมา โลกาติ วุตฺตํ ตฺวํ
สงฺการฏฺฐาเน ยกฺโข ภวิสฺสตีติ มหาพฺรหฺมานํ อปสาเทสิ ฯ โส
ตํ อตฺตโน วจนํ คาหาเปตุํ อสกฺโกนฺโต ตว วาจาย ตฺวเมว
ปญฺญายิสฺสสีติ วตฺวา สุทฺธาวาสเมว คโต ฯ โกกาลิโกปิ กาลํ
กตฺวา ปทุมนิรเย อุปฺปชฺชิ ฯ ตสฺส ตตฺถ นิพฺพตฺตภาวํ ญตฺวา
สหมฺปติมหาพฺรหฺมา ตถาคตสฺส อาโรเจสิ ฯ สตฺถา ภิกฺขูนํ อาโรเจสิ ฯ
ภิกฺขู ตสฺสอคุณํ กเถนฺตา ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ อาวุโส
โกกาลิโก กิร สารีปุตฺตโมคฺคลฺลาเน อกฺโกสิตฺวา อตฺตโน มุขํ
นิสฺสาย ปทุมนิรเย อุปฺปนฺโนติ ฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา กายนุตฺถ
ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา อิมายนามาติ วุตฺเต
น ภิกฺขเว โกกาลิโก อิทาเนว วจเนน หโต อตฺตโน มุขํ นิสฺสาย
ทุกฺขํ อนุภวติ ปุพฺเพเปส อตฺตโน มุขํ นิสฺสาย ทุกฺขํ อนุโภสิเยวาติ
วตฺวา อตีตํ อาหริ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๐๘.
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต ตสฺส ปุโรหิโต
ปิงฺคโล นิกฺขนฺตทาโฒ อโหสิ ฯ ตสฺส พฺราหฺมณี อญฺเญน
พฺราหฺมเณน สทฺธึ อติจริ ฯ โสปิ ตาทิโสว ฯ ปุโรหิโต พฺราหฺมณึ
ปุนปฺปุนํ วาเรนฺโตปิ วาเรตุํ อสกฺโกนฺโต จินฺเตสิ อิมํ มม เวรึ
สหตฺถา มาเรตุํ น สกฺกา อุปาเยน นํ มาเรสฺสามีติ ฯ โส ราชานํ
อุปสงฺกมิตฺวา อาห มหาราช ตว นครํ สกลชมฺพูทีเป อคฺคนครํ
ตฺวํ อคฺคราชา เอวํ อคฺครญฺโญนาม ตว ทกฺขิณทฺวารํ ทุยุตฺตํ
อวมงฺคลนฺติ ฯ อาจริย อิทานิ กึ กาตพฺพนฺติ ฯ มงฺคลํ โยเชตพฺพนฺติ ฯ
กึ ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ ฯ ปุราณทฺวารํ หาเรตฺวา มงฺคลยุตฺตานิ ทารูนิ
คเหตฺวา นครปริคฺคาหกานํ ภูตานํ พลึ ทตฺวา มงฺคลนกฺขตฺเตน
ปติฏฺฐาเปตุํ วฏฺฏตีติ ฯ เตนหิ เอวํ กโรถาติ ฯ ตทา โพธิสตฺโต
ตกฺการิโยนาม มาณโว หุตฺวา ตสฺส สนฺติเก สิปฺปํ อุคฺคณฺหาติ ฯ
ปุโรหิโต ปุราณทฺวารํ หาเรตฺวา นวํ ปติฏฺฐาเปตฺวา ราชานํ อาห
นิฏฺฐิตํ เทว ทฺวารํ เสฺว ภทฺทกนกฺขตฺตํ ตํ อนติกฺกมิตฺวา พลึ กตฺวา
ทฺวารํ ปติฏฺฐาเปตุํ วฏฺฏตีติ ฯ เตนหิ อาจริย พลิกมฺมตฺถาย
กึ ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ ฯ เทว มเหสกฺขํ ทฺวารํ มเหสกฺขเทวตาหิ
ปริคฺคหิตํ เอกํ ปิงฺคลํ นิกฺขนฺตทาฒํ อุภโต วิสุทฺธํ พฺราหฺมณํ
มาเรตฺวา ตสฺส มํสโลหิเตน พลึ กตฺวา สรีรํ เหฏฺฐา
ขิปิตฺวา ทฺวารํ ปติฏฺฐาเปตพฺพํ เอวํ ตุมฺหากญฺจ นครสฺส จ
โสตฺถิ ภวิสฺสตีติ ฯ สาธุ อาจริย เอวรูปํ พฺราหฺมณํ มาเรตฺวา
ทฺวารํ ปติฏฺฐาเปหีติ ฯ โส ตุฏฺฐมานโส เสว ปจฺจามิตฺตสฺส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๐๙.
ปิฏฺฐึ ปสฺสิสฺสามีติ อุสฺสาหชาโต อตฺตโน เคหํ คนฺตฺวา มุขํ รกฺขิตุํ
อสกฺโกนฺโต ตุริตตุริโต ภริยํ อาห ปาเป จณฺฑาลิ อิโต ปฏฺฐาย
เกน สทฺธึ อภิรมิสฺสสิ เสฺว เต ชารํ มาเรตฺวา พลิกมฺมํ กริสฺสามีติ ฯ
นิรปราธํ กึการณา มาเรสฺสสีติ ฯ ราชา กฬารปิงฺคลสฺส พฺราหฺมณสฺส
มํสโลหิเตน พลิกมฺมํ กตฺวา นครทฺวารํ ปติฏฺฐาเปหีติ อาห ชาโร
จ เต กฬารปิงฺคโล ตํ มาเรตฺวา พลิกมฺมํ กริสฺสามีติ ฯ สา
ชารสฺส สนฺติกํ สาสนํ ปาเหสิ ราชา กิร กฬารปิงฺคลํ พฺราหฺมณํ
มาเรตฺวา พลึ กาตุกาโม สเจ ชีวิตุกาโม อญฺเญปิ ตยา สทิเส
พฺราหฺมเณ คเหตฺวา สกาลสฺเสว ปลายสฺสูติ ฯ โส ตถา อกาสิ ฯ
ตํ นคเร ปากฏํ อโหสิ ฯ สกลนครโต สพฺเพ กฬารปิงฺคลา
ปลายึสุ ฯ ปุโรหิโต อมิตฺตสฺส ปลาตภาวํ อชานิตฺวา ปาโตว
ราชานํ อุปสงฺกมิตฺวา เทว อสุกฏฺฐาเน กฬารปิงฺคโล พฺราหฺมโณ
อตฺถิ ตํ คณฺหาเปถาติ อาห ฯ ราชา อมจฺเจ เปเสสิ ฯ เต
ตํ อปสฺสนฺตา อาคนฺตฺวา ปลาโต กิราติ อาโรเจสุํ ฯ อญฺญตฺถ
อุปธาเรถาติ ฯ สกลนคเร อุปธาเรนฺตาปิ น ปสฺสึสุ ฯ ตโต
อญฺญํ อุปธาเรถาติ วุตฺเต เทว ฐเปตฺวา ปุโรหิตํ อญฺโญ
เอวรูโป นตฺถีติ วทึสุ ฯ ปุโรหิตํ น สกฺกา มาเรตุนฺติ ฯ เทว
กึ วเทถ ปุโรหิตสฺส การณา อชฺช ทฺวาเร อปติฏฺฐาปิเต นครํ
อคุตฺตํ ภวิสฺสติ อาจริโย กเถนฺโต อชฺช อติกฺกมิตฺวา อิโต
สํวจฺฉรจฺจเยน นกฺขตฺตํ ลภิสฺสสีติ กเถสิ สํวจฺฉรํ นคเร อทฺวารเก
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๑๐.
ปจฺจตฺถิกานํ โอกาโส ภวิสฺสติ อิมํ มาเรตฺวา อญฺเญน พฺยตฺเตน
พฺราหฺมเณน พลิกมฺมํ กาเรตฺวา ทฺวารํ ปติฏฺฐาเปสฺสามาติ ฯ อตฺถิ
ปนญฺโญ อาจริยสทิโส ปณฺฑิตพฺราหฺมโณติ ฯ อตฺถิ เทว ตสฺเสว
อนฺเตวาสิโก ตกฺการิยมาณโวนาม ตสฺส ปุโรหิตฏฺฐานํ ทตฺวา
มงฺคลํ กโรถาติ ฯ ราชา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา สมฺมานํ กาเรตฺวา
ปุโรหิตฏฺฐานํ ทตฺวา ตถา กาตุํ อาณาเปสิ ฯ โส มหนฺเตน
ปริวาเรน นครทฺวารํ อคมาสิ ฯ ปุโรหิตํ ราชานุภาเวน พนฺธิตฺวา
อานยึสุ ฯ มหาสตฺโต ทฺวารฐปนฏฺฐาเน อาวาฏํ ขณาเปตฺวา สาณึ
ปริกฺขิปาเปตฺวา อาจริเยน สทฺธึ อนฺโตสาณิยํ อฏฺฐาสิ ฯ อาจริโย
อาวาฏํ โอโลเกนฺโต อตฺตโน ปติฏฺฐํ อลภนฺโต อนตฺโถ ตาว
เม นิปฺผาทิโต อโหสิ พาลตาย ปน มุขํ รกฺขิตุํ อสหนฺโต
เวเคน ปาปิตฺถิยา กเถสึ อตฺตนาว เม อตฺตโน วโธ อาภโตติ
มหาสตฺตํ อาลปนฺโต ปฐมํ คาถมาห
                อหเมว ทุพฺภาสิตํ ภาสิ พาโล
                ภงฺโกว อรญฺเญ อหิมวฺหายมาโน
                ตกฺการิเย โสพฺภมิมํ ปตามิ
                น กิเรว สาธุ อติเวลภาณีติ
     ตตฺถ ทุพฺภาสิตํ ภาสีติ ทุพฺภาสิตํ ภาสึ ฯ ภงฺโกวาติ ยถา
อรญฺเญ มณฺฑโก วสนฺโต อตฺตโน ขาทกํ อหึ อเวหติ โส ตํ
อวฺหยมาโน ทุพฺภาสิตํ ภาสตินาม เอวํ อหเมว ทุพฺภาสิตํ ภาสึ ฯ
ตกฺการิเยติ ตสฺส นามํ อิตฺถีลิงฺคํ ตํ อาลปนฺโต เอวมาห ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๑๑.
     ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต ทุติยํ คาถมาห
                ปปฺโปติ มจฺโจ อติเวลภาณี
                พนฺธํ วธํ โสกปริเทวญฺจ
                อตฺตานํเยว ครหาสิ เอตฺโต
                อาจริย ตํ นิขณนฺติ โสพฺเภติ ฯ
     ตตฺถ อติเวลภาณีติ เวลาติกฺกนฺตํ ปมาณาติกฺกนฺตํ กตฺวา
กถนํนาม น สาธุ อติเวลภาณี ปุริโส น สาธูติปิ อตฺโถ ฯ
โสกปริเทวญฺจาติ อาจริย เอวเมว อติเวลภาณี ปุริโส วธพนฺธญฺจ
โสกญฺจ มหนฺเตน สทฺเทน ปริเทวญฺจ ปปฺโปติ ฯ ครหาสีติ ปรํ
อครหิตฺวา อตฺตานํเยว ครเหยฺยาสิ ฯ เอตฺโตติ เอตสฺมึ การเณ ฯ
อาจริย ตนฺติ อาจริย เยน การเณน ตํ นิขณนฺติ โสพฺเภ
ตํ ตยาว กตํ ตสฺมา อตฺตานเมว ครเหยฺยาสีติ วทติ ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา อาจริย วาจํ อรกฺขิตฺวา น เกวลํ
ตวเมว ทุกฺขปฺปตฺโต อญฺเญปิ ปตฺตาเยวาติ อตีตํ อาหริตฺวา
ทสฺเสติ
     ปุพฺเพ กิร พาราณสิยํ กาลีนาม คณิกา อโหสิ ฯ ตสฺสา
ตุณฺฑิโลนาม ภาตา ฯ กาลี เอกทิวสํ สหสฺสํ คณฺหาติ ฯ ตุณฺฑิโล
ปน อิตฺถีธุตฺโต สุราธุตฺโต อกฺขธุตฺโต จ อโหสิ ฯ สา ตสฺส
ธนํ เทติ ฯ โส ลทฺธลทฺธํ วินาเสติ ฯ สา ตํ วาเรนฺตีปิ วาเรตุํ
นาสกฺขิ ฯ โส เอกทิวสํ ชูเต ปราชิโต นิวตฺถวตฺถานิ ทตฺวา
กฏสารขณฺฑํ นิวาเสตฺวา ตสฺสา เคหํ อาคมิ ฯ ตาย จ ทาสิโย
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๑๒.
อาณตฺตา โหนฺติ ตุณฺฑิลสฺส อาคตกาเล กิญฺจิ อทตฺวา คีวายํ
นํ คเหตฺวา นีหเรยฺยาถาติ ฯ ตา ตถา กรึสุ ฯ โส คนฺตฺวา
ทฺวารมูเล โรทนฺโต อฏฺฐาสิ ฯ อเถโก เสฏฺฐีปุตฺโต นิจฺจกาลํ
กาลิยา สหสฺสํ อาหรนฺโต ตํทิวสํ ตํ ทิสฺวา กึ ตุณฺฑิล โรทสีติ
ปุจฺฉิ ฯ สามิ ชูเต ปราชิโต มม ภคินิยา สนฺติกํ อาคโตมฺหิ
ตา มํ ทาสิโย คีวายํ คเหตฺวา นีหรึสูติ ฯ เตนหิ ติฏฺฐ ภคินิยา
เต กเถสฺสามีติ โส คนฺตฺวา ภาตา เต กฏสารขณฺฑํ นิวาเสตฺวา
ทฺวารมูเล ฐิโต วตฺถานิสฺส กิมตฺถํ น เทสีติ อาห ฯ อหํ
ตาวน เทมิ สเจ ปน เต สิเนโห อตฺถิ ตฺวํ เทหีติ ฯ
ตสฺมึ ปน คณิกาย ฆเร อิทํ จาริตฺตํ อาภตํ สหสฺสโต ปญฺจ
สตานิ คณิกาย โหนฺติ ปญฺจ สตานิ วตฺถคนฺธมาลา มูลานิ โหนฺติ ฯ
อาคตปุริสา ตสฺมึ ฆเร ลทฺธวตฺถานิ นิวาเสตฺวา รตฺตึ วสิตฺวา
ปุนทิวเส คจฺฉนฺตา ตมฺปิ ฐเปตฺวา อาภตวตฺถาเนว นิวาเสตฺวา
คจฺฉนฺติ ฯ ตสฺมา เสฏฺฐีปุตฺโต ตาย ทินฺนวตฺถานิ นิวาเสตฺวา
อตฺตโน สาฏเก ตุณฺฑิลสฺส ทาเปสิ ฯ โส นิวาเสตฺวา นทนฺโต
ตชฺเชนฺโต คนฺตฺวา สุราเคหํ ปาวิสิ ฯ กาลีปิ ทาสิโย อาณาเปสิ
เสฺว เอตสฺส คมนกาเล วตฺถานิ อจฺฉินฺเทยฺยาถาติ ฯ ตา ตสฺส
นิกฺขมนกาเล อิโตจิโต จ อุปธาวิตฺวา วิลุมฺปมานาวิย สาฏเก
คเหตฺวา อิทานิ ยาหิ กุมาราติ นคฺคํ กตฺวา วิสชฺเชสุํ ฯ โส
นคฺโคว นิกฺขมิ ฯ ชโน ปริหาสํ กโรติ ฯ โส ลชฺชิตฺวา มยาเวตํ
กตํ อหเมว อตฺตโน มุขํ รกฺขิตุํ นาสกฺขินฺติ ปริเทวิ ฯ อิทํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๑๓.
ตาว ทสฺเสตุํ ตติยํ คาถมาห
                กิเมวาหํ ตุณฺฑิลํ อปุจฺฉึ
                กเรยฺยาสํ ภาตรํ กาลิกาย
                นคฺโควาหํ วตฺถยุคญฺจ ฉินฺโน
                อยมฺปิ อตฺโถ พหุ ตาทิโสวาติ ฯ
     ตตฺถ พหุ ตาทิโสวาติ เสฏฺฐีปุตฺโตปิ หิ อตฺตนา กเตเหว
ทุกฺขํ ปตฺโต ตฺวมฺปิ ตสฺมา อยํ ตุยฺหํ ทุกฺขปฺปตฺติ พหูหิ การเณหิ
ตาทิโสว ฯ
     อปโรปิ พาราณสิยํ อชปาลานํ ปมาเทน โคจรภูมิยํ ทฺวีสุ
เมณฺเฑสุ ยุชฺฌนฺเตสุ เอโก กุลิงฺคสกุโณ อิเม อิทานิ ภินฺเนหิ
สีเสหิ มริสฺสนฺติ วาเรสฺสามิ เตติ มาตุล มา ยุชฺฌถาติ วาเรตฺวา
เตสํ กถํ อคเหตฺวา ยุชฺฌนฺตานญฺเญว ปิฏฺฐิยมฺปิ สีเสปิ นิสีทิตฺวา
ยาจิตฺวา วาเรตุํ อสกฺโกนฺโต เตนหิ มํ มาเรตฺวา ยุชฺฌถาติ
อุภินฺนํ สีสนฺตรํ ปาวิสิ ฯ เต อญฺญมญฺญํ ปหรึสุเยว ฯ โส
สณฺหกรณียํ ปึสิโตวิย อตฺตนา กเตเนว วินาสํ ปตฺโต ฯ อิทํ
อปรํปิ การณํ ทสฺเสนฺโต จตุตฺถํ คาถมาห
                โย ยุชฺฌมานานํ อยุชฺฌมาโน
                เมณฺฑนฺตรํ ปจฺจุปติ กุลิงฺโค
                โส ปึสิโต เมณฺฑสิเรหิ ตตฺถ
                อยมฺปิ อตฺโถ พหุ ตาทิโสวาติ ฯ
     ตตฺถ เมณฺฑนฺตรนฺติ เมณฺฑานํ อนฺตรํ ฯ ปจฺจุปตีติ อติคนฺตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๑๔.
อุปฺปติ อากาเส สีสานํ เวมชฺเฌ อฏฺฐาสีติ อตฺโถ ฯ ปึสิโตติ
ปีฬิโต ฯ
     อปเรปิ พาราณสีวาสิโน โคปาลกา ผลิตํ ตาลรุกฺขํ ทิสฺวา
เอกํ ผลตฺถาย รุกฺขํ อาโรเปสุํ ฯ ตสฺมึ ผลานิ ปาเตนฺเต เอโก
กณฺหสปฺโป วมฺมิกา นิกฺขมิตฺวา ตาลรุกฺขํ อภิรูหิ ฯ เหฏฺฐา
ฐิตา ทณฺฑาทีหิ ปหรนฺตาปิ ตํ นิวาเรตุํ นาสกฺขึสุ ฯ เต สปฺโป
ตาลํ อภิรูหตีติ อิตรสฺส อาจิกฺขึสุ ฯ โส ภีโต มหารวํ รวิ ฯ
เหฏฺฐา ฐิตา เอกํ ถิรสาฏกํ จตูสุ กณฺเณสุ คเหตฺวา อิมสฺมึ
สาฏเกปติตาติ อาหํสุ ฯ โส ปริคลนฺโต จตุนฺนํปิ อนฺตเร
สาฏกมชฺเฌ ปติ ฯ ตสฺส ปาตนเวเคน เต สณฺฐาเรตุํ อสกฺโกนฺตา
อญฺญมญฺญํ สีเสน ปหริตฺวา ภินฺเนหิ สีเสหิ ชีวิตกฺขยํ ปตฺตา ฯ
อิทํ การณํ ทสฺเสนฺโต ปญฺจมํ คาถมาห
                จตุโร ชนา โปฏฺฐกํ อคฺคเหสุํ
                เอกญฺจ โปสํ อนุรกฺขมานา
                สพฺเพว เต ภินฺนสิรา สยึสุ
                อยมฺปิ อตฺโถ พหุ ตาทิโสวาติ ฯ
     ตตฺถ โปฏฺฐกนฺติ สาฏกํ ฯ สพฺเพว เตติ เตปิ จตฺตาโร
ชนา อตฺตนา กเตเนว ภินฺนสีสา สยึสุ ฯ
     อปราปิ พาราณสีวาสิโน เอฬกโจรา รตฺตึ เอกํ อชํ เถเนตฺวา
ทิวา อรญฺเญ ขาทิสฺสามาติ ตสฺสา อวสฺสนตฺถาย มุขํ พนฺธิตฺวา
เวฬุคุมฺเพ ฐเปสุํ ฯ ปุนทิวเส ตํ ขาทิตุํ คจฺฉนฺตา อาวุธํ ปมุสฺสิตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๑๕.
อคมํสุ ฯ เต อชํ มาเรตฺวา มํสํ ปจิตฺวา ขาทิสฺสาม อาหรถาวุธนฺติ
เอกสฺสาปิ หตฺเถ อาวุธํ อทิสฺวา วินา อาวุเธน เอตํ มาเรตฺวาปิ
มํสํ คเหตุํ น สกฺกา วิสชฺเชม นํ ปุญฺญมสฺสา อตฺถีติ วิสชฺเชสุํ ฯ
ตทา เอโก เวฬุกาโร เวฬุํ คเหตฺวา ปุนปิ อาคนฺตฺวา คเหสฺสามีติ
นฬการสตฺถํ เวฬุปตฺตนฺตเร ฐเปตฺวา ปกฺกามิ ฯ อชา มุตฺตมฺหีติ
ตุสิตฺวา เวฬุมูเล กีฬมานา ปจฺฉิมปาเทหิ ปหริตฺวา ตํ สตฺถกํ ปาเตสิ ฯ
โจรา สตฺถสทฺทํ สุตฺวา อุปธาเรนฺตา ตํ ทิสฺวา ตุฏฺฐมานสา อชํ
มาเรตฺวา มํสํ ขาทึสุ ฯ อิติ สาปิ อชา อตฺตนา กเตเนว มตาติ
อิทํ ทสฺเสตุํ ฉฏฺฐํ คาถมาห
                อชา ยถา เวฬุคุมฺพสฺมึ พนฺธา
                อเวกฺขิปนฺตี อสิมชฺฌคจฺฉิ
                เตเนว ตสฺสา คลกํ วิกนฺตา
                อยมฺปิ อตฺโถ พหุ ตาทิโสวาติ ฯ
     ตตฺถ อเวกฺขิปนฺตีติ กีฬมานา ปจฺฉิมปาเท ขิปนฺตี ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา อตฺตโน วจนํ รกฺขิตฺวา มิตภาณิโนนาม
มรณทุกฺขา มุญฺจนฺตีติ ทสฺเสตฺวา กินฺนรวตฺถุํ อาหริ
     พาราณสีวาสี กิเรโก ลุทฺทกปุตฺโต หิมวนฺตํ คนฺตฺวา เอเกน
อุปาเยน ชายปติเก เทฺว กินฺนเร คเหตฺวา อาเนตฺวา รญฺโญ
อทาสิ ฯ ราชา อทิฏฺฐปุพฺเพ กินฺนเร ทิสฺวา ตุสิตฺวา ลุทฺทก
อิเมสํ โก คุโณติ ปุจฺฉิ ฯ เทว เอเต มธุเรน สเรน คายนฺติ
มนุญฺญํ นจฺจนฺติ มนุสฺสา เอวํ คายิตุํ วา นจฺจิตุํ วา น
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๑๖.
ชานนฺตีติ ฯ ราชา ลุทฺทกสฺส พหุธนํ ทตฺวา กินฺนเร คายถ
นจฺจถาติ อาห ฯ กินฺนรา สเจ มยํ คายนฺตา พฺยญฺชนํ
ปริปุณฺณํ กาตุํ น สกฺขิสฺสาม ทุคฺคหิตํ โหติ อมฺเห ครหิสฺสนฺติ
วธิสฺสนฺติ พหุํ กเถนฺตานญฺจ มุสาวาโทปิ โหตีติ มุสาวาทภเยน
รญฺญา ปุนปฺปุนํ วุตฺตาปิ น คายึสุ น นจฺจึสุ ฯ ราชา กุชฺฌิตฺวา
อิเม มาเรตฺวา มํสํ ปจิตฺวา อาหรถาติ อาณาเปนฺโต สตฺตมํ
คาถมาห
                นยิเม เทวา นาปิ คนฺธพฺพปุตฺตา
                มิคา อิเม อตฺถวสาภตา อิเม
                เอกญฺจ นํ สายมาเส ปจนฺตุ
                เอกญฺจ นํ ปุน ปาตราเส ปจนฺตูติ ฯ
     ตตฺถ มิคา อิเมติ อิเม สเจ เทวา คนฺธพฺพา วา ภเวยฺยุํ
นจฺเจยฺยุญฺเจว คาเยยฺยุญฺจ อิเม ปน มิคา ติรจฺฉานคตา ฯ
อตฺถวสาภตา อิเมติ อตฺถํ ปจฺจาสึสนฺเตน ลุทฺเทน อานีตตฺตา
อตฺถวเสน มม หตฺถํ อาภตา เอเตสุ เอกํ สายมาเส เอกํ
ปาตราเส ปจนฺตูติ ฯ
     กินฺนรี จินฺเตสิ ราชา กุทฺโธ นิสฺสํสยํ มาเรสฺสติ อิทานิ
กเถตุํ กาโลติ อนนฺตรํ คาถมาห
                สตํ สหสฺสาน ทุพฺภาสิตานํ
                กลมฺปิ นาคฺฆติ สุภาสิตสฺส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๑๗.
                ทุพฺภาสิตํ สงฺกมาโน กิเลโส
                ตสฺมา ตุณฺหี กึปุริโส น พาลยาติ
     ตตฺถ สงฺกมาโน กิเลโสติ กทาจิ อหํ ภาสมานา ทุพฺภาสิตํ
ภาเสยฺยํ เอวํ ทุพฺภาสิตํ สงฺกมาโน กิลิสฺสติ กิลมติ ฯ ตสฺมาติ
เตน การเณน ตุมฺหากํ น คายึ น พาลภาเวนาติ ฯ
     ราชา กินฺนริยา ตุสิตฺวา อนนฺตรํ คาถมาห
                ยา เมสา พฺยากาสิ ปมุญฺจเถตํ
                คิริญฺจ นํ หิมวนฺตํ นยนฺตุ
                อิมญฺจ โข เทนฺตุ มหานสาย
                ปาโตว นํ ปาตราเส ปจนฺตูติ ฯ
     ตตฺถ ยา เมสาติ ยา เม เอสา ฯ เทนฺตูติ มหานสตฺถาย
เทนฺตุ ฯ
     กินฺนโร รญฺโญ วจนํ สุตฺวา อยํ มํ อกเถนฺตํ อวสฺสํ
มาเรสฺสติ อิทานิ กเถตุํ วฏฺฏตีติ อิตรํ คาถมาห
       ปชฺชุนฺนนาถา ปสโว        ปสุนาถา อยํ ปชา
       ตฺวํ นาโถสิ มหาราช       อมฺหนาถา มม ภริยา
       ทฺวินฺนมญฺญตรํ ญตฺวา        มุตฺโต คจฺเฉยฺยปพฺพตนฺติ
     ตตฺถ ปชฺชุนฺนนาถาติ ติณภกฺขา ปสโว เมฆนาถานาม ฯ
ปสุนาถา อยํ ปชาติ อยํ ปน มนุสฺสปชา ปญฺจโครเสหิ อุปชีวนฺตี
ปสุนาถา ปสุปติฏฺฐา ฯ ตฺวํ นาโถสีติ ตฺวํ มม ปติฏฺฐา อสิ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๑๘.
อมฺหนาถา มม ภริยาติ อหมสฺสา ปติฏฺฐา ฯ ทฺวินฺนมญฺญตรํ
ญตฺวา มุตฺโต คจฺเฉยฺย ปพฺพตนฺติ อมฺหากํ ทฺวินฺนํ อนฺตเร เอโก
เอกํ มตํ ญตฺวา สยํ มรณโต มุตฺโต ปจฺฉา หิมวนฺตํ คจฺเฉยฺย
ชีวมานา มยํ อญฺญมญฺญํ น ชหาม ตสฺมา สเจปิ อิมํ หิมวนฺตํ
เปเสตุกาโม มํ ปฐมํ มาเรตฺวา ปจฺฉา เปเสหีติ ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา มหาราช น มยํ ตว วจนํ อกาตุกามตาย
ตุณฺหี อหุมฺหา มหากถาย ปน โทสํ ทิสฺวา น กถยิมฺหาติ ทีเปนฺโต
อิมํ คาถทฺวยมาห
                น เว นินฺทา สุปริวชฺชยาถ
                นานา ชนา เสวิตพฺพา ชนินฺท
                เยเนว เอโก ลภเต ปสํสํ
                เตเนว อญฺโญ ลภเต นินฺทิตารํ ฯ
                สพฺโพ โลโก ปรจิตฺเตน อติจิตฺโต
                สพฺโพ โลโก จิตฺตวาสมฺหิ จิตฺเต
                ปจฺเจกจิตฺตา ปุถุ สพฺพสตฺตา
                กสฺสีธ จิตฺตสฺส วเส น วตฺตตีติ ฯ
     ตตฺถ สุปริวชฺชยาถาติ มหาราช นินฺทา นาม สุเขน ปริวชฺเชตุํ
น สกฺกา ฯ นานา ชนาติ นานา ฉนฺทชนา ฯ เยเนวาติ เยน
สีลาทิคุเณน เอโก ปสํสํ ลภฺติ เตเนว อญฺโญ นินฺทิตารํ ลภติ
อมฺหากํ หิ กินฺนรานํ อนฺตเร กถเนน ปสํสํ ลภติ มนุสฺสานํ
อนฺตเร อกถเนน นินฺทํ อิติ นินฺทานาม ทุปริวชฺชนียา สฺวาหํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๑๙.
กถํ ตว สนฺติกา ปสํสํ ลภิสฺสามีติ ฯ สพฺโพ โลโก ปรจิตฺเตน
อติจิตฺโตติ มหาราช อสปฺปุริโส หิ ปาณาติปาตาทิจิตฺเตน สปฺปุริโส
ปาณาติปาตาเวรมณีอาทิจิตฺเตน อติจิตฺโตติ เอวํ สพฺโพ โลโก
ปรจิตฺเตน อติจิตฺโตติ อตฺโถ ฯ จิตฺตวาสมฺหิ จิตฺเตติ สพฺโพ โลโก
ปน อตฺตโน หีเนน วา ปณีเตน วา จิตฺเตน จิตฺตวานามเยว ฯ
ปจฺเจกจิตฺตาติ ปาฏิเยกจิตฺตา ปุถุปฺปเภทา สพฺเพ สตฺตา
เตสุ กสฺเสกสฺส ตว วา อญฺญสฺส วา จิตฺเต น กินฺนรี วา
มาทิโส วา อญฺโญ วา วตฺเตยฺย ตสฺมา อยํ มม จิตฺตวเส
น วตฺตตีติ มา มยฺหํ กุชฺฌิ สพฺเพ สตฺตา หิ อตฺตโน จิตฺตวเส น
คจฺฉนฺติ เทวาติ กึปุริโส รญฺโญ ธมฺมํ เทเสติ ฯ
     ราชา สภาวเมว เอส กเถติ ปณฺฑิโต กินฺนโรติ โสมนสฺสปฺปตฺโต
หุตฺวา โอสานคาถมาห
                ตุณฺหี อหุ กึปุริโส อภาณิโส
                โยทานิ พฺยากาสิ ภยสฺส ภีโต
                โสทานิ มุตฺโต สุขิโต อโรโค
                วาจา คิเรวตฺถวตี นรานนฺติ ฯ
     ตตฺถ วาจา คิเรวตฺถวตี นรานนฺติ วาจา คิรา อิเมสํ สตฺตานํ
อตฺถวตี หิตาวหา โหตีติ อตฺโถ ฯ
     ราชา กินฺนเร สุวณฺณปญฺชเร นิสีทาเปตฺวา ตเมว ลุทฺทกํ
ปกฺโกสาเปตฺวา คจฺฉ อิเม คหิตฏฺฐาเนเยว วิสชฺเชหีติ วิสชฺชาเปสิ ฯ
     มหาสตฺโตปิ ปสฺสาจริย เอวํ กินฺนรา วาจํ รกฺขิตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๒๐.
ปตฺตกาเล กถิเตน สุภาสิเตเนว มุตฺตา ตฺวมฺปน ทุกฺกถิเตน
มหาทุกฺขํ ปตฺโตติ อิทํ อุทาหรณํ ทสฺเสตฺวา อาจริย มา ภายิ
ชีวิตํ เต ทสฺสามีติ อสฺสาเสสิ อปิจ โข ปน ตุมฺเห มํ
รกฺเขยฺยาถาติ วุตฺเต น ตาว นกฺขตฺตโยโค ลพฺภตีติ ตํทิวสํ
วีตินาเมตฺวา มชฺฌิมยามสมนนฺตเร มตํ เอฬกํ อาหราเปตฺวา
พฺราหฺมณ ยตฺถ กตฺถจิ คนฺตฺวา ชีวาหีติ กญฺจิ อชานาเปนฺโต
อุยฺโยเชตฺวา เอฬกมํเสน พลึ กตฺวา ทฺวารํ ปติฏฺฐาเปสิ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา น ภิกฺขเว อิทาเนว
ปุพฺเพปิ โกกาลิโก วาจาย หโตเยวาติ วตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา
กฬารปิงฺคโล โกกาลิโก อโหสิ ตกฺการิยปณฺฑิโต ปน อหเมวาติ ฯ
                   ตกฺการิยชาตกํ อฏฺฐมํ ฯ
                      -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๐ หน้า ๒๐๔-๒๒๐.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=40&A=4158&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=40&A=4158&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=1826
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=7063
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=7304
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=7304
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27