อรรถกถาเล่มที่ ๔๐ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๖ เอกาทสก-ปกิณฺณก

                     เตรสนิปาตวณฺณนา
                     ------------
                      ๑ อมฺพชาตกํ ฯ
     อาหาสิ เม อมฺพผลานิ ปุพฺเพติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
เทวทตฺตํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     เทวทตฺโต หิ อหํ พุทฺโธ ภวิสฺสามิ มยฺหํ สมโณ โคตโม เนว
อาจริโย น อุปชฺฌาโยติ อาจริยํ ปจฺจกฺขาย ฌานา ปริหีโน สงฺฆํ
ภินฺทิตฺวา อนุปุพฺเพน สาวตฺถึ อาคจฺฉนฺโต พหิเชตวเน ปฐวิยา วิวเร
ทินฺเน อวีจึ ปาวิสิ ฯ ตทา ธมฺมสภายํ ภิกฺขู กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ อาวุโส
เทวทตฺโต อาจริยํ ปจฺจกฺขาย มหาวินาสํ ปตฺโต อวีจิมหานิรเย
นิพฺพตฺโตติ ฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย
สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา อิมาย นามาติ วุตฺเต น ภิกฺขเว อิทาเนว
ปุพฺเพปิ เทวทตฺโต อาจริยํ ปจฺจกฺขาย มหาวินาสํ ปตฺโต เยวาติ
วตฺวา อตีตํ อาหริ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต ตสฺส ปุโรหิตกุลํ
อหิวาตกโรเคน วินสฺสิ ฯ เอโก ปุตฺโต ภิตฺตึ ภินฺทิตฺวา ปลายิโต ฯ
โส ตกฺกสิลํ คนฺตฺวา ทิสาปาโมกฺขสฺส อาจริยสฺส สนฺติเก ตโย
เวเท จ อวเสสสิปฺปานิ จ อุคฺคณฺหิตฺวา อาจริยํ วนฺทิตฺวา นิกฺขมนฺโต
เทสจาริตฺตํ ชานิสฺสามีติ จรนฺโต เอกํ ปจฺจนฺตนครํ ปาปุณิ ฯ
ตํ นิสฺสาย มหาจณฺฑาลคามโก อโหสิ ฯ ตทา โพธิสตฺโต ตสฺมึ
คาเม ปฏิวสติ ปณฺฑิโต พฺยตฺโต อกาเล ผลํ คณฺหาปนมนฺตํ
ชานาติ ฯ โส ปาโต วุฏฺฐาย กาชํ อาทาย ตโต คามา
นิกฺขมิตฺวา อรญฺเญ เอกํ อมฺพรุกฺขํ อุปคนฺตฺวา สตฺตปทมตฺถเก
ฐิโต ตํ มนฺตํ ปริวตฺเตตฺวา อมฺพรุกฺขํ เอเกน อุทกปสเตน ปหริ ฯ
รุกฺขโต ตํ ขณญฺเญว ปุราณปณฺณานิ ปตนฺติ นวานิ อุฏฺฐหนฺติ
ปุปฺผานิ ปุปฺผิตฺวา ปตนฺติ อมฺพผลานิ อุฏฺฐาย มุหุตฺเตเนว ปจิตฺวา
มธุรานิ โอชวนฺตานิ ทิพฺพมฺพสทิสานิ หุตฺวา รุกฺขโต ปตนฺติ ฯ
มหาสตฺโต ตานิ อุจฺจินิตฺวา ยาวทตฺถํ ขาทิตฺวา กาชํ ปูเรตฺวา
เคหํ คนฺตฺวา ตานิ วิกีณิตฺวา ปุตฺตทารํ โปเสสิ ฯ โส พฺราหฺมณกุมาโร
มหาสตฺตํ อกาเล อมฺพปกฺกานิ อาหริตฺวา วิกีณนฺตํ ทิสฺวา นิสฺสํสเยน
เตหิ มนฺตพเลน อุปฺปนฺเนหิ ภวิตพฺพํ อิมํ ปุริสํ นิสฺสาย อิมํ
อนคฺฆมนฺตํ ลภิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา มหาสตฺตสฺส อมฺพานิ
อาหรณนิยามํ ปริคฺคณฺหนฺโต ตถโต ญตฺวา ตสฺมึ อรญฺญโต
อนาคเตเยว ตสฺส เคหํ คนฺตฺวา อชานนฺโต วิย หุตฺวา ตสฺส ภริยํ
กุหึ อาจริโยติ ปุจฺฉิตฺวา อรญฺญํ คโตติ วุตฺเต ตํ อาคมยมาโน
ฐตฺวา อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ปจฺจุคฺคนฺตฺวา หตฺถโต กาชํ คเหตฺวา
อาหริตฺวา  เคเห ฐเปสิ ฯ มหาสตฺโต ตํ โอโลเกนฺโต ภริยํ
อาห ภทฺเท อยํ มาณโว มนฺตตฺถาย อาคโต น ปนสฺส หตฺเถ
มนฺโต ฐสฺสติ อสปฺปุริโส เอโสติ ฯ มาณโวปิ อหํ อิมํ มนฺตํ
อาจริยสฺส อุปการโก หุตฺวา ลภิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ตโต ปฏฺฐาย
ตสฺส เคเห สพฺพกิจฺจานิ กโรติ ทารูนิ อาหรติ วิหึ โกเฏติ
ภตฺตํ ปจติ มุขโธวนาทีนิ เทติ ปาเท โธวติ ฯ เอกทิวสํ
มหาสตฺเตน ตาต มาณว มญฺจปาทานํ อุปธานํ เทหีติ วุตฺเต
อญฺญํ อปสฺสิตฺวา สพฺพรตฺตึ อูรุมฺหิ ฐเปตฺวา นิสีทิ ฯ อปรภาเค
มหาสตฺตสฺส ภริยา ปุตฺตํ วิชายิ ฯ ตสฺสา ปสูติกาเล ปริกมฺมํ
สพฺพมกาสิ ฯ สา เอกทิวสํ มหาสตฺตํ อาห สามิ อยํ มาณโว
ชาติสมฺปนฺโน หุตฺวาปิ มนฺตตฺถาย อมฺหากํ เวยฺยาวจฺจํ กโรติ
เอตสฺส หตฺเถ มนฺโต ติฏฺฐตุ วา มา วา เทถสฺส มนฺตนฺติ ฯ
โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตสฺส มนฺตํ ทตฺวา เอวมาห ตาต
อนคฺโฆ มนฺโต ตว อิมํ นิสฺสาย มหาลาภสกฺกาโร ภวิสฺสติ
รญฺญา วา ราชมหามตฺเตน วา โก เต อาจริโยติ ปุฏฺฐกาเล
มา มํ นิคฺคหิ สเจ หิ มยฺหํ อาจริโย จณฺฑาโล ตสฺส
เม สนฺติกา มนฺโต คหิโตติ ลชฺชนฺโต พฺราหฺมณมหาสาโล เม
อาจริโยติ กเถสฺสสิ อิมสฺส มนฺตสฺส ผลํ น ภวิสฺสตีติ ฯ โส
กึการณา นิคฺคหิสฺสามิ เกนจิ ปุฏฺฐกาเล ตุมฺเหเยว กเถสฺสามีติ
วตฺวา ตํ วนฺทิตฺวา จณฺฑาลคามโต นิกฺขมิตฺวา มนฺตํ วิมํสิตฺวา
อนุปุพฺเพน พาราณสึ ปตฺวา อมฺพานิ วิกีณิตฺวา พหุธนํ ลภิ ฯ
อเถกทิวสํ อุยฺยานปาโล ตสฺส หตฺถโต อมฺพํ กีณิตฺวา รญฺโญ
อทาสิ ฯ ราชา ตํ ปริภุญฺชิตฺวา อโห อติมธุโร กุโต ตยา
เอวรูปํ อมฺพํ ลทฺธนฺติ ปุจฺฉิ ฯ เทว เอโก มาณโว อกาลอมฺพผลานิ
อาเนตฺวา วิกีณติ ตโต เม คหิตนฺติ ฯ อิโต ปฏฺฐาย อิธ
อมฺพานิ อาหรตูติ นํ วเทหีติ ฯ โสปิ ตถา อกาสิ ฯ มาณโวปิ
ตโต ปฏฺฐาย อมฺพานิ ราชกุลํ หรติ ฯ รญฺญา มํ อุปฏฺฐหาติ
วุตฺเต ราชานํ อุปฏฺฐหนฺโต พหุธนํ ลภิตฺวา อนุกฺกเมน วิสฺสาสิโก
ชาโต ฯ อถ นํ เอกทิวสํ ราชา ปุจฺฉิ มาณว กุโต อกาเล
เอวรูปานิ วณฺณคนฺธรสสมฺปนฺนานิ อมฺพานิ อาหรสิ กินฺเต นาโค
วา สุปณฺโณ วา เทโว วา โกจิ เทติ อุทาหุ มนฺตพลํ เอตนฺติ ฯ
น เม มหาราช โกจิ เทติ อนคฺโฆ ปน เม มนฺโต อตฺถิ
ตสฺเสตํ พลนฺติ ฯ เตนหิ มยมฺปิ เต เอกทิวสํ มนฺตพลํ ทฏฺฐุกามาติ ฯ
สาธุ เทว ทสฺเสสฺสามีติ ฯ ราชา ปุนทิวเส เตน สทฺธึ อุยฺยานํ
คนฺตฺวา ทสฺเสหีติ  อาห ฯ โส สาธูติ อมฺพรุกฺขํ อุปคนฺตฺวา
สตฺตปทมตฺถเก ฐิโต มนฺตํ ปริวตฺเตตฺวา รุกฺขํ อุทเกน ปหริ ฯ
ตํ ขณญฺเญว อมฺพรุกฺโข เหฏฺฐาวุตฺตนิยาเมเนว ผลํ คเหตฺวา
มหาเมโฆ วิย อมฺพผลวสฺสํ วสฺสิ ฯ มหาชโน สาธุการํ อทาสิ ฯ
เจลุกฺเขปา ปวตฺตึสุ ฯ ราชา อมฺพผลานิ ขาทิตฺวา ตสฺส พหุธนํ
ทตฺวา มาณว เอวรูโป เต อจฺฉริยมนฺโต กสฺส สนฺติเก คหิโตติ
ปุจฺฉิ ฯ มาณโว สจาหํ จณฺฑาลสฺส สนฺติเกติ วกฺขามิ ลชฺชิตพฺพตฺตํ
ภวิสฺสติ มญฺจ ครหิสฺสนฺติ มนฺโต โข ปน เม ปคุโณ อิทานิ
น นสฺสิสฺสติ ทิสาปาโมกฺขํ อาจริยํ อปทิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา
มุสาวาทํ กตฺวา ตกฺกสิลายํ ทิสาปาโมกฺขาจริยสฺส สนฺติเก คหิโต
เมติ วทนฺโต อาจริยํ ปจฺจกฺขาสิ ฯ ตํ ขณญฺเญว มนฺโต อนฺตรธายิ ฯ
ราชา โสมนสฺสชาโต ตํ อาทาย นครํ ปวิสิตฺวา ปุเนกทิวสํ
อมฺพานิ ขาทิสฺสามีติ อุยฺยานํ คนฺตฺวา มงฺคลสิลาปเฏ นิสินฺโน
มาณว อมฺพานิ อาหราติ ฯ โส สาธูติ อมฺพํ อุปคนฺตฺวา
สตฺตปทมตฺถเก ฐิโต มนฺตํ ปริวตฺเตสฺสามีติ มนฺเต อนุปฏฺฐหนฺเต
อนฺตรหิตภาวํ ญตฺวา ลชฺชิโต อฏฺฐาสิ ฯ ราชา อยํ ปุพฺเพ
ปริสมชฺเฌเยว  อมฺพานิ  อาหริตฺวา อมฺหากํ เทติ ฆนเมฆวสฺสํ วิย
อมฺพวสฺสํ วสฺสาเปติ อิทานิ ถทฺโธ วิย ฐิโต กินฺนุโข การณนฺติ
จินฺเตตฺวา ตํ ปุจฺฉนฺโต ปฐมํ คาถมาห
                อาหาสิ เม อมฺพผลานิ ปุพฺเพ
                อณูนิ ถูลานิ จ พฺรหฺมจาริ
                เตเหว มนฺเตหิ นทานิ ตุยฺหํ
                ทุมปฺผลานิ ปาตุภวนฺติ พฺรหฺเมติ ฯ
     ตตฺถ อาหาสีติ อาหริ ฯ ทุมปฺผลานีติ รุกฺขผลานิ ฯ
     ตํ สุตฺวา มาณโว สเจ อชฺช ผลํ น คณฺหามีติ วกฺขามิ
ราชา เม กุชฺฌิสฺสติ มุสาวาเทน นํ วญฺเจสฺสามีติ ทุติยํ คาถมาห
                นกฺขตฺตโยคํ ปฏิมานยามิ
                ขณํ มุหุตฺตญฺจ มนฺเตน ปสฺสํ
                นกฺขตฺตโยคญฺจ ขณญฺจ ลทฺธา
                อทฺธา หริสฺสํ อมฺพผลํ พหุนฺติ
     ตตฺถ อทฺธา หริสฺสํ อมฺพผลนฺติ อทฺธา อมฺพผลํ อาหริสฺสามิ ฯ
     ราชา อยํ อญฺญทา นกฺขตฺตโยคํ น วทติ กินฺนุโข
เอตนฺติ ปุจฺฉนฺโต เทฺว คาถา อภาสิ
                นกฺขตฺตโยคํ น ปุเร อภาณิ
                ขณํ มุหุตฺตํ น ปุเร อสํสิ
                อถาหริ อมฺพผลํ มุหุตฺตํ
                วณฺเณน คนฺเธน รเสนุเปตํ ฯ
                มนฺตาภิชปฺเปน ปุเรปิ ตุยฺหํ
                ทุมปฺผลานิ ปาตุภวนฺติ พฺรหฺเม
                สวาชฺช น วาเทสิ ชปฺปมฺปิ มนฺตํ
                อยํ โส โก นาม ตวชฺชธมฺโมติ ฯ
     ตตฺถ น วาเทสีติ น สกฺโกสิ ฯ ชปฺปมฺปีติ ชปฺปนฺโตปิ
ปริวตฺเตนฺโตปิ ฯ อยํ โสติ อยเมว โส ตว สภาโว อชฺช โก นาม
ชาโตติ ฯ
     ตํ สุตฺวา มาณโว น สกฺกา ราชานํ มุสาวาเทน วญฺเจตุํ
สเจปิ เม สภาเว กถิเต น อาณํ กเรยฺย สภาวเมว กเถสฺสามีติ
จินฺเตตฺวา เทฺว คาถา อภาสิ
                จณฺฑาลปุตฺโต มม สมฺปทาสิ
                ธมฺเมน มนฺเต ปกติญฺจ สํสิ
                มาจสฺสุ เม ปุจฺฉิโต นามโคตฺตํ
                คุยฺหิตฺโถ มา ตํ วิชเหยฺยุ มนฺตา ฯ
                โสหํ ชนินฺเทน ชนมฺปิ ปุฏฺโฐ
                มกฺขาภิภูโต อลิกํ อภาณึ
                มนฺตา อิเม พฺราหฺมณสฺสาติ มิจฺฉา
                ปหีนมนฺโต กปโณ รุทามีติ ฯ
     ตตฺถ ธมฺเมนาติ สเมน การเณน อปฺปฏิจฺฉาเทตฺวาว อทาสิ ฯ
ปกติญฺจ สํสีติ มา เม ปุจฺฉิโต นามโคตฺตํ คุยฺหิตฺโถ สเจ คุยฺหิสิ
มนฺโต เต นสฺสิสฺสตีติ เตสํ นสฺสนปกติญฺจ มยฺหํ สํสิ ฯ พฺราหฺมณสฺสาติ
มิจฺฉาติ พฺราหฺมณสฺส สนฺติเก มยา อิเม มนฺตา คหิตาติ มิจฺฉา
อภาณึ เตน เม มนฺตา นฏฺฐา สฺวาหํ ปหีนมนฺโต อิทานิ กปโณ
โรทามีติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา อยํ ปาปธมฺโม เอวรูปํ รตนํ น โอโลเกสิ
เอวรูปสฺมึ อุตฺตมรตเน ลทฺเธ ชาติ กึ กริสฺสตีติ กุชฺฌิตฺวา ตสฺส
ครหนฺโต
        เอรณฺฑา ปุจิมนฺทา วา     อถ วา ปาลิภทฺทกา
        มธุํ มธุตฺถิโก วินฺเท       โส หิ ตสฺส ทุมุตฺตโม ฯ
        ขตฺติยา พฺราหฺมณา เวสฺสา  สุทฺทา จณฺฑาลปุกฺกุสา
        ยมฺหา ธมฺมํ วิชาเนยฺย     โส หิ ตสฺส นรุตฺตโม ฯ
                อิมสฺส ทณฺฑญฺจ วธญฺจ ทตฺวา
                คเล คเหตฺวา พลยาถ ชมฺมํ
                โย อุตฺตมตฺถํ กสิเรน ลทฺธํ
                มานาติมาเนน วินาสยิตฺถาติ
     อิมา คาถา อาห ฯ
     ตตฺถ มธุตฺถิโกติ มธุอตฺถิโก ปุริโส อรญฺเญ มธุํ โอโลเกนฺโต
เอเตสํ รุกฺขานํ ยโต มธุํ ลภติ โสว ทุโม ตสฺส ทุมุตฺตโม นาม
ตเถว ขตฺติยาทีสุ ยมฺหา ปุริสา ธมฺมํ การณํ ยุตฺตมตฺถํ วิชาเนยฺย
โส ตสฺส อุตฺตโม นโร ฯ อิมสฺส ทณฺฑญฺจาติ อิมสฺส ปาปธมฺมสฺส
สพฺพหรณทณฺฑกเวฬุ เปสีกาทีหิ ปิฏฺฐิจมฺมํ อุปฺปาตาเปตฺวา อิมํ
ชมฺมํ คเล คเหตฺวาว พลยาถ พลการตฺตํ ปาเปตฺวา นิทฺธมถ
กึ อิมินา อิธ วสนฺเตนาติ ฯ
     ราชปุริสา ตถา กตฺวา ตฺวํ คจฺฉ อุปเนตฺวา ตวาจริยสฺส
สนฺติกํ คนฺตฺวา ตํ อาราเธตฺวาว สเจ ปุน มนฺเต ลภิสฺสสิ
อิธาคจฺเฉยฺยาสิ โน เจ อิมํ ทิสํ มา โอโลเกยฺยาสีติ ตํ
นิพฺพิสยมกํสุ ฯ โส อนาโถ หุตฺวา ฐเปตฺวา อาจริยํ น เม
อญฺญํ ปฏิสรณํ อตฺถิ ตสฺเสว สนฺติกํ คนฺตฺวา อาราเธตฺวา ปุน ตํ
มนฺตํ ยาจิสฺสามีติ โรทนฺโต ตํ คามํ อคมาสิ ฯ อถ นํ อาคจฺฉนฺตํ
ทิสฺวา มหาสตฺโต ภริยํ อามนฺเตตฺวา ภทฺเท ปสฺสิมํ ปาปกมฺมํ
ปริหีนมนฺตํ ปุน อาคจฺฉนฺตนฺติ อาห ฯ โส มหาสตฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา
วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน กึการณา อาคโตสีติ ปุฏฺโฐ อาจริย
มุสาวาทํ กตฺวา อาจริยํ ปจฺจกฺขิตฺวา มหาวินาสํ ปตฺโตมฺหีติ
วตฺวา อจฺจยํ เทเสตฺวา ปุน มนฺเต ยาจนฺโต คาถมาห
                ยถา สมํ มญฺญมาโน ปเตยฺย
                โสพฺภํ คุหํ นรกํ ปูติปาทํ
                รชฺชูติ วา อกฺกเม กณฺหสปฺปํ
                อนฺโธ ยถา โชติมธิฏฺฐเหยฺย
                เอวํปิ ตฺวํ มํ ขลิตํ สปญฺญ
                ปหีนมนฺตสฺส ปุน สมฺปทาหีติ ฯ
     ตตฺถ ยถา สมนฺติ ยถา ปุริโส อิทํ สมํ ฐานนฺติ มญฺญมาโน
โสพฺภํ คุหํ วา ภูมิผลิตสงฺขาตํ นรกํ วา ปูติปาทํ วา ปเตยฺย ฯ
ปูติปาทนฺติ หิมวนฺตปฺปเทเส มหารุกฺโข สุกฺขิตฺวา มโต ตสฺส
มูเลสุ ปูติเกสุ ชาเตสุ ตสฺมึ ฐาเน มหาอาวาโฏ โหติ ตสฺส
นามฏฺฐานํ ฯ โชติมธิฏฺฐเหยฺยาติ อคฺคึ อกฺกเมยฺย ฯ เอวํ
ปีติ เอวํ อหํปิ ปญฺญาจกฺขุโน อภาวา อนฺโธ ตุมฺหากํ วิเสสํ
อชานนฺโต ตุมฺเหสุ ขลิโต ตํ มํ ขลิตํ วิทิตฺวา ฯ สปญฺญาติ
ญาณสมฺปนฺน ปหีนมนฺตสฺส มม ปุนปิ เทถ ฯ
     อถ นํ อาจริโย ตาต กึ กเถสิ อนฺโธ หิ สญฺญาย
ทินฺนาย โสพฺภาทีนิ ปฏิหรติ มยา ปฐมเมว ตว กถิตํ อิทานิ
กิมตฺถํ มม สนฺติกํ อาคโตสีติ วตฺวา
                ธมฺเมน มนฺเต ตว สมฺปทาสึ
                ตฺวมฺปิ ธมฺเมน ปฏิคฺคเหสิ
                ปกติมฺปิ เต อตฺตมโน อสํสิ
                ธมฺเม ฐิตํ ตํ น ชเหยฺย มนฺโต ฯ
                โส พาล มนฺตํ กสิเรน ลทฺธํ
                ยํ ทุลฺลภํ อชฺช มนุสฺสโลเก
                กิจฺฉา ลทฺธา ชีวิตํ อปฺปปญฺญ
                วินาสยี อลิกํ ภาสมาโน ฯ
                พาลสฺส มุฬฺหสฺส อกตญฺญุโน จ
                มุสา ภณนฺตสฺส อสญฺญิตสฺส
                มนฺเต มยํ ตาทิสเก น เทม
                กุโต มนฺโต คจฺฉ น มยฺห รุจฺจสีติ
     อิมา คาถา อาห ฯ
     ตตฺถ ธมฺเมนาติ อหํปิ ตว อาจริยภาคํ หิรญฺญํ วา สุวณฺณํ
วา อคเหตฺวา ธมฺเมเนว สมฺปทาสึ ตฺวมฺปิ กิญฺจิ อทตฺวา ธมฺเมน
สเมเนว ปฏิคฺคเหสิ ฯ ธมฺเม ฐิตนฺติ อาจริยปูชกธมฺเม ฐิตํ ฯ
ตาทิสเกติ ตถารูเป อกาลผลคณฺหาปนเก มนฺเต น เทม คจฺฉ
น เม รุจฺจสีติ ฯ
     โส เอวํ อาจริเยน อุยฺโยชิโต กึ มยฺหํ ชีวิเตนาติ อรญฺญํ
ปวิสิตฺวา อนาถมรณํ มรีติ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา น ภิกฺขเว อิทาเนว
ปุพฺเพปิ เทวทตฺโต อาจริยํ ปจฺจกฺขาย มหาวินาสํ ปตฺโตติ วตฺวา
ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา อกตญฺญู มาณโว เทวทตฺโต อโหสิ
ราชา อานนฺโท จณฺฑาลปุตฺโต ปน อหเมวาติ ฯ
                     อมฺพชาตกํ ปฐมํ ฯ
                     -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๐ หน้า ๑๔๗-๑๕๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=40&A=2984&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=40&A=2984&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=1725
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=6765
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=6994
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=6994
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27