อรรถกถาเล่มที่ ๓๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๕ ฉกฺก-ทสกนิปาต

                       ติตฺติรชาตกํ
     โย เต ปุตฺตเกติ อิทํ สตฺถา คิชฺฌกูเฏ วิหรนฺโต เทวทตฺตสฺส
วธาย ปริสกฺกนํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     ตสฺมึ หิ สมเย ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺาเปสุํ อาวุโส
เทวทตฺโต นิลฺลชฺโช อนริโย เอวํ อุตฺตมคุณธรสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
อชาตสตฺตุนา สทฺธึ เอกโต หุตฺวา ธนุคฺคหปฺปโยชนสิลาปวิชฺฌน-
นาฬาคิริวิสฺสชฺชเนหิ วธาย อุปายํ กโรตีติ ฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา กาย
นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา อิมาย นามาติ
วุตฺเต น ภิกฺขเว อิทาเนว ปุพฺเพปิ เทวทตฺโต มยฺหํ วธาย
ปริสกฺกีติ วตฺวา อตีตํ อาหริ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต เอโก
ทิสาปาโมกฺโข อาจริโย พาราณสิยํ ปญฺจสตานํ มาณวกานํ สิปฺปํ
วาเจนฺโต เอกทิวสํ จินฺเตสิ มยฺหํ อิเธว วสนฺตสฺส ปลิโพโธ
โหติ มาณวกานมฺปิ สิปฺปํ น นิฏฺาติ หิมวนฺตปฺปเทเส อรญฺายตเน
ปวิสิตฺวา ตตฺถ วสนฺโต สิปฺปํ วาเจสฺสามีติ ฯ โส มาณวกานํ
กเถตฺวา ติลตณฺฑุลเตลวตฺถาทีนิ คาหาเปตฺวา อรญฺ ปวิสิตฺวา
มคฺคโต อวิทูเร าเน ปณฺณสาลํ การาเปตฺวา นิวาสํ กปฺเปสิ ฯ
มาณวาปิ อตฺตโน อตฺตโน ปณฺณสาลํ กรึสุ ฯ มาณวานํ
าตกา เตลตณฺฑุลาทีนิ เปเสนฺติ ฯ รฏฺวาสิโนปิ ทิสาปาโมกฺโข
อาจริโย กิร อรญฺเ อสุกฏฺาเน วสนฺโต สิปฺปํ อุคฺคณฺหาเปตีติ
ตสฺส ตณฺฑุลาทีนิ อภิหรนฺติ กนฺตารํ ปฏิปนฺนาปิ เทนฺติ ฯ อญฺตโร
ปุริโส ขีรปานตฺถาย สวจฺฉํ เธนุมฺปิ อทาสิ ฯ อาจริยสฺส ปน
ปณฺณสาลาย สนฺติเก ทฺวีหิ โปตเกหิ สทฺธึ เอกา โคธา วสติ ฯ
สีหพฺยคฺฆาปิสฺส อุปฏฺานํ อาคจฺฉนฺติ ฯ เอโก ติตฺติโรปิ ตตฺถ
นิพทฺธวาโส อโหสิ ฯ โส อาจริยสฺส มาณวานํ มนฺเต วาเจนฺตสฺส
สทฺทํ สุตฺวา ตโยปิ เวเท อุคฺคณฺหิ ฯ มาณวา เตน สทฺธึ
อติวิสฺสาสิกา อเหสุํ ฯ อปรภาเค มาณเวสุ นิปฺผตฺตึ อปฺปตฺเตสุเยว
อาจริโย กาลมกาสิ ฯ มาณวา ตสฺส สรีรํ ฌาเปตฺวา วาลุกาย
ถูปํ กตฺวา นานาปุปฺเผหิ ปูเชตฺวา โรทนฺติ ปริเทวนฺติ ฯ อถ เน
ติตฺติโร กสฺมา โรทถาติ อาห ฯ อาจริโย โน สิปฺเป อนิฏฺิเตเยว
กาลํ กโต ตสฺมา โรทามาติ ฯ เอวํ สนฺเต มา จินฺตยิตฺถ อหํ
โว สิปฺปํ วาเจสฺสามีติ ฯ ตฺวํ กถํ ชานาสีติ ฯ อหํ อาจริเย
ตุมฺหากํ วาเจนฺเต สุตฺวาว ตโย เวเท ปคุเณ อกาสินฺติ ฯ เตนหิ
อตฺตโน ปคุณภาวํ อมฺเห ชานาเปหีติ ฯ ติตฺติโร เตนหิ สุณาถาติ
เตสํ คณฺิคณฺิานเมว ปพฺพตมตฺถกา นทึ โอตรนฺโต วิย
โอสาเรสิ ฯ มาณวา หฏฺตุฏฺา หุตฺวา ติตฺติรปณฺฑิตสฺส สนฺติเก
สิปฺปํ ปฏฺเปสุํ ฯ โสปิ ทิสาปาโมกฺขาจริยสฺส าเน ตฺวา เตสํ
สิปฺปํ วาเจสิ ฯ มาณวา ตสฺส สุวณฺณปญฺชรํ กตฺวา อุปริ วิตานํ
พนฺธิตฺวา สุวณฺณตฏฺฏเก มธุลาชาทีนิ อุปสํหรนฺตา นานาวณฺเณหิ
ปุปฺเผหิ ปูเชนฺตา มหนฺตํ สกฺการํ กรึสุ ฯ ติตฺติโร หิ อรญฺายตเน
ปญฺจสเต มาณเว มนฺเต วาเจตีติ สกลชมฺพุทีเป ปากโฏ อโหสิ ฯ
ตทา ชมฺพุทีเป คิรคฺคสมชฺชสทิสํ มหนฺตํ ฉณํ โฆสยึสุ ฯ มาณวานํ
มาตาปิตโร ฉณทสฺสนตฺถาย อาคจฺฉนฺตูติ เปเสสุํ ฯ มาณวา
ติตฺติรสฺส อาโรเจตฺวา ติตฺติรปณฺฑิตํ สพฺพญฺจ อสฺสมปทํ โคธํ
ปฏิจฺฉาเทตฺวา อตฺตโน อตฺตโน นครเมว อาคมึสุ ฯ ตทา เอโก
นิกฺการุณิโก ทุฏฺตาปโส ตตฺถ ตตฺถ วิจรนฺโต ตํ านํ สมฺปาปุณิ ฯ
โคธา ตํ ทิสฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา อสุกฏฺาเน ตณฺฑุลา อสุกฏฺาเน
เตลาทีนิ อตฺถิ ภตฺตํ ปจิตฺวา ภุญฺชาหีติ วตฺวา โคจรตฺถาย
คตา ฯ ตาปโส ปาโตว ภตฺตํ ปจิตฺวา เทฺว โคธปุตฺตเก มาเรตฺวา
รสํ กตฺวา ภุญฺชิ ฯ ทิวา ติตฺติรปณฺฑิตญฺจ วจฺฉกญฺจ มาเรตฺวา
ขาทิ ฯ สายํ เธนุํ อาคตํ ทิสฺวา ตมฺปิ มาเรตฺวา มํสํ ขาทิตฺวา
รุกฺขมูเล นิปชฺชิตฺวา ฆุรฆุรายนฺโต นิทฺทํ โอกฺกมิ ฯ โคธา สายํ
อาคนฺตฺวา ปุตฺตเก อปสฺสนฺตี อุปธาริยมานา วิจริ ฯ รุกฺขเทวตา
โคธํ ปุตฺตเก อทิสฺวา กมฺปมานํ โอโลเกตฺวา ขนฺธวิวเร ทิพฺพานุภาเวน
ตฺวา โคเธ มา กมฺปิ อิมินา ปาปปุริเสน ตว ปุตฺตกา จ
ติตฺติโร จ วจฺโฉ จ เธนุ จ มาริตา คีวายํ นํ ฑํสิตฺวา
ชีวิตกฺขยํ ปาเปหีติ สลฺลปนฺตี ปมํ คาถมาห
        โย เต ปุตฺตเก อขาทิ     ทินฺนภตฺโต อทูสเก
        ตสฺมึ ทาเ นิปาเตหิ      มา เต มุญฺจิตฺถ ชีวเตติ ฯ
     ตตฺถ ทินฺนภตฺโตติ ภตฺตํ ปจิตฺวา ภุญฺชาติ ตยา ทินฺนภตฺโต ฯ
อทูสเกติ นิทฺโทเส นิราปราเธ ฯ ตสฺมึ ทาเติ ปาปปุริเส จตสฺโสปิ
ทาา นิปาเตหีติ อธิปฺปาโย ฯ มา เต มุญฺจิตฺถ ชีวเตติ ชีวนฺโต
สชีโว หุตฺวา ตว หตฺถโต เอส ปาปธมฺโม มา มุญฺจิตฺถ โมกฺขํ
มา ลภตุ ชีวิตกฺขยํ ปาเปหีติ อตฺโถ ฯ
     ตโต โคธา เทฺว คาถา อภาสิ
        อากิณฺณลุทฺโธ ปุริโส       ธาติโจลํว มกฺขิโต
        ปเทสํ ตํ น ปสฺสสามิ      ยตฺถ ทา นิปาตเย ฯ
        อกตญฺุสฺส โปสสฺส        นิจฺจํ วิวรทสฺสิโน
        สพฺพญฺเจ ปวึ ทชฺชา      เนว นํ อภิราธเยติ ฯ
     ตตฺถ อากิณฺณลุทฺโธติ คาฬฺหลุทฺโธ ฯ วิวรทสฺสิโนติ ฉิทฺทํ
โอตารํ ปริเยสนฺตสฺส ฯ เนว นํ อภิราธเยติ เอวรูปํ ปุคฺคลํ
สกลปวึ ททนฺโตติ โตเสตุํ น สกฺกุเณยฺย กิมงฺค ปนาหํ ภตฺต-
มตฺตทายิกาติ ทสฺเสติ ฯ
     โคธา เอวํ วตฺวา อยํ ปพุชฺฌิตฺวา มมฺปิ ขาเทยฺยาติ
อตฺตโน ชีวิตํ รกฺขมานา ปลายิ ฯ เตปิ ปน สีหพฺยคฺฆา ติตฺติรสฺส
สหายกาว ฯ กทาจิ เต อาคนฺตฺวา ติตฺติรํ ปสฺสนฺติ ฯ กทาจิ
โส คนฺตฺวา เตสํ ธมฺมํ เทเสตฺวา อาคจฺฉติ ฯ ตสฺมึ ปน ทิวเส
สีโห พฺยคฺฆํ อาห สมฺม จิรํ น ทิฏฺโ โน ติตฺติโร อชฺช
สตฺตฏฺทิวสา โหนฺติ คจฺฉ ตาวสฺส ปวตฺตึ ตฺวา เอหีติ ฯ
พฺยคฺโฆ สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา โคธาย ปลายิตกาเล ตํ านํ ปตฺวา
ตํ ปาปปุริสํ นิทฺทายนฺตํ ปสฺสิ ฯ ตสฺส ชฏนฺตเร ติตฺติรปณฺฑิตสฺส
โลมานิ ปญฺายนฺติ ฯ เธนุยา จ วจฺฉกสฺส จ อฏฺีนิ ปญฺายนฺติ ฯ
พฺยคฺฆราชา ตํ สพฺพํ ทิสฺวา สุวณฺณปญฺชเร ติตฺติรปณฺฑิตํ อทิสฺวา
อิมินา ปาปปุริเสเน เต มาริตา ภวิสฺสนฺตีติ ตํ ปาเทน ปหริตฺวา
อุฏฺาเปสิ ฯ โส ตํ ทิสฺวาว ภีตตสิโตว อโหสิ ฯ อถ นํ
พฺยคฺโฆ ตฺวํ เอเต มาเรตฺวา ขาทีติ ปุจฺฉิตฺวา เนว มาเรมิ
น ขาทามีติ ปาปธมฺม ตยิ อมาเรนฺเต อญฺโ โก มาเรสฺสติ
กเถหิ อกเถนฺตสฺส เต ชีวิตํ นตฺถีติ ฯ โส มรณภยภีโต
อาม สามิ โคธโปตเก จ วจฺฉกญฺจ เธนุญฺจ มาเรตฺวา ขาทึ
ติตฺติรํ ปน น มาเรมีติ ฯ โส ตสฺส พหุํ กเถนฺตสฺสาปิ อสทฺทหิตฺวา
ตฺวํ กุโต อาคโตสีติ ปุจฺฉิตฺวา สามิ กลิงฺครฏฺวาสิกานํ วาณิชกานํ
ภณฺฑํ วหนฺโต ชีวิตเหตุ อิทญฺจิทญฺจ กมฺมํ กตฺวา อิทานมฺหิ
อิธาคโตติ เตน สพฺพสฺมึ อตฺตนา กตกมฺเม กถิเต ปาปธมฺม ตยิ
ติตฺติรํ อมาเรนฺเต อญฺโ โก มาเรสฺสติ เอหิ สีหสฺส มิครญฺโ
สนฺติกํ ตํ เนสฺสามีติ ตํ ปุรโต กตฺวา ตาเสนฺโต อคมาสิ ฯ สีโห
พฺยคฺฆราชานํ ตํ อาเนนฺตํ ทิสฺวา พฺยคฺฆํ ปุจฺฉนฺโต จตุตฺถํ คาถมาห
                กินฺนุ สุพาหุ ตรมานรูโป
                ปจฺฉาคโตสิ สห มาณเวน
                กึ กิจฺจมตฺถํ อิธมตฺถิ ตุยฺหํ
                อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถนฺติ ฯ
     ตตฺถ สุพาหูติ พฺยคฺฆํ นาเมนาลปติ ฯ พฺยคฺฆสฺส หิ ปุริมกาโย
มนาโป โหติ เตน นํ เอวมาห ฯ กึ กิจฺจมตฺถํ อิธมตฺถิ
ตุยฺหนฺติ กึ กรณียํ อตฺถสํหิตํ อิมินา มาณเวน อิธ อตฺถิ ฯ
ตุยฺหํ กึ กิจฺจมตฺถนฺติ ปาโ ฯ อยเมว อตฺโถ ฯ
     ตํ สุตฺวา พฺยคฺโฆ ปญฺจมํ คาถมาห
                โย เต สขา ททฺทโร สาธุรูโป
                ตสฺส วธํ ปริสงฺกามิ อชฺช
                ปุริสสฺส กมฺมายตนานิ สุตฺวา
                นาหํ สุขึ ททฺทรํ อชฺช มญฺเติ ฯ
     ตตฺถ ททฺทโรติ ติตฺติโร ฯ ตสฺส วธนฺติ ตสฺส ติตฺติรปณฺฑิตสฺส
อิมมฺหา ปุริสา อชฺช วธํ ปริสงฺกามิ ฯ นาหํ สุขินฺติ อหํ อชฺช
ททฺทรํ สุขึ อาโรคฺยํ น มญฺามิ ฯ
     อถ นํ สีโห ฉฏฺมํ คาถมาห
                กานิสฺส กมฺมายตนานิ อสฺสุ
                ปุริสสฺส วุตฺติสโมธานตาย
                กํ วา ปฏิญฺ ปุริสสฺส สุตฺวา
                ปริสงฺกสิ ททฺทรํ มาณเวนาติ ฯ
     ตตฺถ อสฺสูติ อสฺโสสิ ฯ วุตฺติสโมธานตายาติ ชีวิตวุตฺติสโมธานตฺ-
ถาย ฯ กานิ นาม อิมินา อตฺตโน กมฺมานิ ตุยฺหํ กถิตานีติ
อตฺโถ ฯ มาณเวนาติ กึ สุตฺวา อิมินา มาณเวน มาริตํ ปริสงฺกมสิ ฯ
     อถสฺส กเถนฺโต พฺยคฺฆราชา เสสคาถา อภาสิ
                จิณฺณา กลิงฺคา จริตา วณิชฺชา
                เวตฺตาจโร สงฺกุปโถปิ จิณฺโณ
                นเฏหิ จิณฺณํ สห วากุเรหิ
                ทณฺเฑน ยุทฺธมฺปิ สมชฺชมชฺเฌ ฯ
                พนฺธา กุลิกา มิตมาฬฺหเกน
                อกฺขา ิตา สญฺโม อพฺภตีโต
                อปฺปหิตํ ปุปฺผกํ อฑฺฒรตฺตํ
                หตฺถา ทฑฺฒา ปิณฺฑปฏิคฺคเหน ฯ
                ตานิสฺส กมฺมายตนานิ อสฺสุ
                ปุริสสฺส วุตฺติสโมธานตาย
                ยถา อยํ ทิสฺสติ โลมปิณฺโฑ
                คาโว หตา กึ ปน ททฺทรสฺสาติ ฯ
     ตตฺถ จิณฺณา กลิงฺคาติ วาณิชกานํ ภณฺฑํ วหนฺเตน กิร
เตน กลิงฺครฏฺเ จิณฺณา จริตา วณิชฺชาปิ เตน กตา ฯ เวตฺตาจโรติ
เวตฺเตหิ สญฺจริตพฺโพ ฯ สงฺกุปโถปิ จิณฺโณติ ขาณุกมคฺโคปิ
วลญฺชิโต ฯ นเฏหีติ ชีวิตเหตุเยว นเฏหิปิ สทฺธึ ฯ จิณฺณํ สห
วากุเรหีติ วากุเร วหนฺเตน วากุราหิปิ สทฺธึ จริตํ ฯ ทณฺเฑน
ยุทฺธนฺติ ทณฺฑยุทฺธมฺปิ กิร เตน ยุชฺฌิตํ ฯ พนฺธา กุลิกาติ สกุณิกาปิ
กิร เตน พนฺธา ฯ มิตมาฬฺหเกนาติ ธญฺมาปกมฺปิ กิร เตน กตํ ฯ
อกฺขา ิตาติ อกฺขธุตฺตานํ เวยฺยาวจฺจํ กโรนฺเตน อกฺขาปิ ปิตา ฯ
สญฺโม อพฺภตีโตติ ชีวิตวุตฺตึ นิสฺสาย ปพฺพชนฺเตน สีลสญฺโม
อติกฺกนฺโต ฯ อปฺปหิตนฺติ ปิตํ อปฺปคฺฆรณํ กตํ ฯ ปุปฺผกนฺติ
โลหิตํ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ อิมินา กิร ชีวิตํ นิสฺสาย ราชาปราธิกานํ
หตฺถปาเท ฉินฺทิตฺวา เต อาเนตฺวา สาลายํ นิปชฺชาเปตฺวา วณมุเขหิ
ปคฺฆรนฺตํ โลหิตํ อฑฺฒรตฺติสมเย ตตฺถ คนฺตฺวา กณฺฑกธูมํ นาม
ทตฺวา ปิตนฺติ ฯ หตฺถา ทฑฺฒาติ อาชีวกปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตกาเล
อุณฺหปิณฺฑปฏิคฺคหเณน หตฺถาปิ กิรสฺส ทฑฺฒา ฯ ตานิสฺส กมฺมา-
ยตนานีติ ตานิ อสฺส กมฺมายตนานิ ฯ อสฺสูติ อสฺโสสึ ฯ ยถา
อยนฺติ ยถา เอส เอตสฺส ชฏนฺตเร ติตฺติรโลมปิณฺโฑปิ ทิสฺสติ
อิมินา การเณน เวทิตพฺพเมตํ เอเตเนว โส มาริโตติ ฯ คาโว
หตา กึ ปน ททฺทรสฺสาติ คาโวปิ เอเตน หตา ททฺทรสฺส ปน
กึ น มาริตพฺพมตฺถิ ตสฺมา เอส ตํ มาเรสฺสตีติ ฯ
     สีโหปิ ตํ ปุริสํ ปุจฺฉิ มาริโต เต ติตฺติรปณฺฑิโตติ ฯ อาม
สามีติ ฯ อถสฺส สจฺจวจนํ สุตฺวา สีโห ตํ วิสฺสชฺเชตุกาโม อโหสิ ฯ
พฺยคฺฆราชา ปน มาเรตพฺพยุตฺตโก เอส ปาโปติ วตฺวา ตตฺเถว นํ
ทาาหิ ปหริตฺวา มาเรตฺวา อาวาฏํ ขนิตฺวา ปกฺขิปิ ฯ มาณวา
อาคนฺตฺวา ติตฺติรปณฺฑิตํ อทิสฺวา โรทิตฺวา ปริเทวิตฺวา นิวตฺตึสุ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา เอวํ ภิกฺขเว เทวทตฺโต
ปุพฺเพปิ มยฺหํ วธาย ปริสกฺกีติ วตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา
ชฏิโล เทวทตฺโต อโหสิ โคธา กิสาโคตมี พฺยคฺโฆ โมคฺคลฺลาโน
สีโห สารีปุตฺโต ทิสาปาโมกฺโข อาจริโย กสฺสโป ติตฺติรปณฺฑิโต
อหเมวาติ ฯ
                   ติตฺติรชาตกํ ทฺวาทสมํ ฯ
                 นวกนิปาตวณฺณนา สมตฺตา ฯ
                  ------------------
@เชิงอรรถ:
@*** หน้านี้ไม่มีข้อมูล ***

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๙ หน้า ๔๑๐-๔๑๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=39&A=8284&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=39&A=8284&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=1310
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=5414
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=5470
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=5470
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27