อรรถกถาเล่มที่ ๓๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๕ ฉกฺก-ทสกนิปาต

                       ปทกุสลชาตกํ
     พหุสฺสุตนฺติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต เอกํ ทารกํ
อารพฺภ กเถสิ ฯ
     โส กิร สาวตฺถิยํ กุฏุมฺพิกปุตฺโต สตฺตวสฺสกาเลเยว
ปทกุสโล อโหสิ ฯ อถสฺส ปิตา อิมํ วีมํสิสฺสามีติ ตสฺส อชานนฺตสฺเสว
มิตฺตฆรํ อคมาสิ ฯ โส ปิตุ คตฏฺฐานํ อปุจฺฉิตฺวาว ตสฺส
ปทานุสาเรน คนฺตฺวา ปิตุ สนฺติเก อฏฺฐาสิ ฯ อถ นํ ปิตา เอกทิวสํว
ปุจฺฉิ ตาต ตฺวํ มยิ ตํ อชานาเปตฺวา คเตปิ กถํ มม
คตฏฺฐานํ ชานาสีติ ฯ ตาต ปทํ เต สญฺชานามิ ปทกุสโล
อหนฺติ ฯ อถสฺส วีมํสนตฺถาย ปิตา ภุตฺตปาตราโส ฆรา
นิกฺขมิตฺวา อนนฺตรํ ปฏิวิสฺสกฆรํ คนฺตฺวา ตโต ตติยํ ปวิสิตฺวา
ตติยฆรานิ นิกฺขมิตฺวา ปุน อตฺตโน ฆรทฺวารํ อาคนฺตฺวา ตโต
อุตฺตรทฺวารํ คนฺตฺวา ทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา นครํ วามํ กโรนฺโต
เชตวนํ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ธมฺมํ สุณนฺโต นิสีทิ ฯ
ทารโก กหํ เม ปิตาติ ปุจฺฉิตฺวา น ชานามาติ วุตฺเต ตสฺส
ปทานุสาเรน อนนฺตรํ ปฏิวิสฺสกฆรํ อาทึ กตฺวา ปิตุ คตมคฺเคเนว
เชตวนํ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ปิตุ สนฺติเก อฏฺฐาสิ ฯ
ปิตราปิ กถํ ตาต มม อิธาคตภาวํ อญฺญาสีติ ปุฏฺโฐ ปทํ
สญฺชานิตฺวา ปทานุสาเรน อาคโตมฺหีติ อาห ฯ สตฺถา กึ กเถสิ
อุปาสกาติ ปุจฺฉิตฺวา ภนฺเต อยํ ทารโก ปทกุสโล อหํ อิมํ
วีมํสนฺโต อิมินา นาม อุปาเยน อาคโต อยมฺปิ มํ เคเห
อทิสฺวา มม ปทานุสาเรเนว อาคโตติ วุตฺเต อนจฺฉริยํ อุปาสก
ภูมิยํ ปทสญฺชานนํ โปราณกปณฺฑิตา อากาเส ปทํ สญฺชานึสูติ
วตฺวา เตน ยาจิโต อตีตํ อาหริ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต ตสฺส อคฺคมเหสี
อติจริตฺวา รญฺญา ปุจฺฉิตา สเจ อหํ ตุมฺเห อติจรามิ อสฺสมุขี
ยกฺขินี โหมีติ สปถํ กตฺวา ตโต กาลํ กตฺวา เอกสฺมึ ปพฺพตปาเท
อสฺสมุขี ยกฺขินี หุตฺวา เลณคุหายํ วสมานา มหาอฏวิยํ ปุพฺพนฺตโต
อปรนฺตคมนมคฺเค อนุสญฺจรนฺเต มนุสฺเส คเหตฺวา ขาทติ ฯ สา
กิร ตีณิ วสฺสานิ เวสฺสวณํ อุปฏฺฐหิตฺวา อายามโต ตึส โยชเน
วิตฺถารโต ปญฺจ โยชเน ฐาเน มนุสฺเส ขาทิตุํ ลภิ ฯ อเถกทิวสํ
เอโก อฑฺโฒ มหทฺธโน มหาโภโค อภิรูโป พฺราหฺมโณ พหูหิ
มนุสฺเสหิ ปริวุโต ตํ มคฺคํ อภิรูหิ ฯ ตํ ทิสฺวา ยกฺขินี ตุสฺสิตฺวา
ปกฺขนฺทิ ฯ ปริวารมนุสฺสา ปลายึสุ ฯ สา วาตเวเคน คนฺตฺวา
พฺราหฺมณํ คณฺหิตฺวา ปิฏฺฐิยํ นิปชฺชาเปตฺวา คุหํ คจฺฉนฺตี ปุริสสมฺผสฺสํ
ปฏิลภิตฺวา กิเลสวเสน ตสฺมึ สิเนหํ อุปฺปาเทตฺวา ตํ อขาทิตฺวา
อตฺตโน สามิกํ อกาสิ ฯ เต อุโภปิ อญฺญมญฺญํ สมคฺคสํวาสํ
วสึสุ ฯ ตโต ปฏฺฐาย ยกฺขินี มนุสฺเส คณฺหนฺตี วตฺถตณฺฑุลเตลาทีนิปิ
คเหตฺวา ตสฺส นานคฺครสโภชนํ อุปเนตฺวา อตฺตโน มนุสฺสมํสํ
ขาทติ ฯ คมนกาเล จ ตสฺส ปลายนภเยน มหติยา สิลาย คุหทฺวารํ
ปิทหิตฺวา คจฺฉติ ฯ เอวํ เตสุ สมฺโมทมาเนสุ วสนฺเตสุ โพธิสตฺโต
นิพฺพตฺตฏฺฐานา จวิตฺวา พฺราหฺมณํ ปฏิจฺจ ตสฺสา กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ
คณฺหิ ฯ สา ทสมาสจฺจเยน ปุตฺตํ ชเนตฺวา ปุตฺเต จ พฺราหฺมเณ
จ พลวสิเนหา หุตฺวา อุโภปิ โปเสสิ ฯ สา อปรภาเค ปุตฺเต
วุฑฺฒิปฺปตฺเต ปุตฺตํ ปิตรา สทฺธึ อนฺโตคุหายํ ปเวเสตฺวา ทฺวารํ
ปิทหติ ฯ อเถกทิวสํ โพธิสตฺโต ตสฺสา คตกาลํ ญตฺวา สิลํ
อปเนตฺวา ปิตรํ พหิ อกาสิ ฯ สา อาคนฺตฺวา เกน สิลา
อปนีตาติ วตฺวา อมฺม มยา  อปนีตา อนฺธกาเร นิสีทิตุํ น
สกฺโกมีติ วุตฺเต ปุตฺตสิเนเหน น กิญฺจิ อโวจ ฯ อเถกทิวสํ
โพธิสตฺโต ปิตรํ ปุจฺฉิ ตาต มยฺหํ มาตุ มุขํ อญฺญาทิสํ
ตุมฺหากํ อญฺญาทิสํ กึ นุ โข การณนฺติ ฯ ตาต ตว มาตา
มนุสฺสมํสขาทิตุกา ยกฺขินี มยํ อุโภ มนุสฺสาติ ฯ ตาต ยทิ
เอวํ อิธ กสฺมา วสาม เอหิ มนุสฺสปถํ คจฺฉามาติ ฯ ตาต
สเจ มยํ ปลายิสฺสาม อุโภปิ อมฺเห ตว มาตา มาเรสฺสตีติ ฯ
โพธิสตฺโต มา ภายิ ตาต ตว มนุสฺสปถสมฺปาทนํ มม ภาโรติ
ปิตรํ สมสฺสาเสตฺวา ปุนทิวเส มาตริ คตาย ปิตรํ คเหตฺวา ปลายิ ฯ
ยกฺขินี อาคนฺตฺวา เต อทิสฺวา วาตเวเคน ปกฺขนฺทิตฺวา เต คเหตฺวา
พฺราหฺมณ กึ ปลายสิ กินฺเต อิธ นตฺถีติ วตฺวา ภทฺเท มา
มํ กุชฺฌิ ปุตฺโตเต มํ คเหตฺวา ปลายตีติ วุตฺเต ปุตฺตสิเนเหน
นํ กิญฺจิ อวตฺวา เต อสฺสาเสตฺวา อตฺตโน วสนฏฺฐานเมว เต
คเหตฺวา คตา ฯ เอวํ ปุนปิ ตติยทิวเส ปลายนฺเต อาเนสิ ฯ โพธิ-
สตฺโต จินฺเตสิ มยฺหํ มาตุ ปริจฺฉินฺเนน โอกาเสน ภวิตพฺพํ ยนฺนูนาหํ
อิมิสฺสา อาณาปวตฺติฏฺฐานสีมํ ปุจฺเฉยฺยํ อถ นํ อติกฺกมิตฺวา
ปลายิสฺสามาติ ฯ โส เอกทิวสํ มาตรํ คเหตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน
อมฺม มาตุ สนฺตกํ นาม ปุตฺตานํ ปาปุณาติ อกฺขาหิ เม อตฺตโน
สนฺตกาย ภูมิยา ปริจฺเฉทนฺติ อาห ฯ สา สพฺพทิสาสุ ปพฺพตาทิ-
นิมิตฺตานิ กเถตฺวา อายามโต ตึสโยชนํ วิตฺถารโต ปญฺจโยชนํ
ฐานํ ปุตฺตสฺส กเถตฺวา อิทํ เอตฺตกํ ฐานํ สลฺลกฺเขหิ ปุตฺตาติ
อาห ฯ โส เทฺว ตโย ทิวเส อติกฺกมิตฺวา มาตุ อฏวึ คตกาเล
ปิตรํ ขนฺเธ อาโรเปตฺวา มาตรา ทินฺนสญฺญาย วาตเวเคน ปกฺขนฺทิตฺวา
ปริจฺเฉทนทีตีรํ สมฺปาปุณิ ฯ สาปิ อาคนฺตฺวา เต อปสฺสนฺตี
อนุพนฺธิ ฯ โพธิสตฺโต ปิตรํ คเหตฺวา นทีมชฺฌํ อคมาสิ ฯ สา
คนฺตฺวา นทีตีเร ฐตฺวา อตฺตโน ปริจฺเฉทํ อติกฺกนฺตภาวํ ญตฺวา
ตตฺเถว ฐตฺวา ตาต ปิตรํ คเหตฺวา เอหิ มยฺหํ โก โทโส
ตุมฺหากํ มํ นิสฺสาย กึ นาม น สมฺปชฺชติ นิวตฺเตถ สามีติ
ปุตฺตญฺจ ปติญฺจ ยาจิ ฯ อถ พฺราหฺมโณ นทึ โอตริ ฯ สา
ปุตฺตเมว ยาจนฺตี ตาต มา เอวํ กริ ปฏินิวตฺตาหีติ อาห ฯ
อมฺม มยํ มนุสฺสา ตฺวํ ยกฺขินี น สกฺกา สพฺพกาลํ ตว
สนฺติเก วสิตุนฺติ เนว นิวตฺติสฺสามาติ ฯ เนว นิวตฺติสฺสสิ ตาตาติ ฯ
อาม อมฺมาติ ฯ ตาต ยทิ น นิวตฺติสฺสสิ โลเก ชีวิตํ นาม
ทุกฺขํ สิปฺปํ อชานนฺตา ชีวิตุํ น สกฺโกนฺติ อหํ เอกํ จินฺตามณึ
นาม วิชฺชํ ชานามิ ตสฺสานุภาเวน ทฺวาทสสํวจฺฉรมตฺถเก คตานมฺปิ
ปทานุปทํ วิย สกฺกา คณฺหิตุํ อยํ เต ชีวิกา ภวิสฺสติ อุคฺคณฺห
ตาต ตํ อนคฺฆํ มนฺตนฺติ ตถารูเปน ทุกฺเขน อภิภูตาปิ ปุตฺตสิเนเหน
มนฺตํ อทาสิ ฯ โพธิสตฺโต นทิยา ฐิตโกว มาตรํ วนฺทิตฺวา หตฺถ-
กจฺฉปุฏํ กตฺวา มนฺตํ คเหตฺวา มาตรํ วนฺทิตฺวา คจฺฉ อมฺมาติ
อาห ฯ ตาต ตุมฺเหสุ อนิวตฺตนฺเตสุ มยฺหํ ชีวิตํ นตฺถีติ วตฺวา คาถมาห
        เอหิ ปุตฺต นิวตฺตสฺสุ   มา อนาถํ กโรหิ เม
        อชฺช ปุตฺตํ อปสฺสนฺตี   ยกฺขินี มรณํ คตาติ ฯ
ยกฺขินีปิ อุรํ ปหริ ฯ ตาวเทวสฺสา ปุตฺตโสเกน หทยํ ผลิ ฯ
สา มริตฺวา ตตฺเถว ปติตา ฯ ตทา โพธิสตฺโต ตสฺสา มตภาวํ
ญตฺวา ปิตรํ ปกฺโกสิตฺวา มาตุ สนฺติกํ คนฺตฺวา จิตฺตกํ กตฺวา
ฌาเปตฺวา อาหฬนํ นิพฺพาเปตฺวา นานาวณฺเณหิ ปุปฺเผหิ ปูเชตฺวา
โรทิตฺวา ปริเทวิตฺวา ปิตรํ อาทาย พาราณสิยํ คนฺตฺวา ราชทฺวาเร
ฐตฺวา ปทกุสโล มาณโว ทฺวาเร ฐิโตติ รญฺโญ ปฏิเวเทตฺวา
เตนหิ อาคจฺฉตูติ วุตฺเต ปวิสิตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา ตาต
ตฺวํ กึ สิปฺปํ ชานาสีติ วุตฺเต เทว ทฺวาทสสํวจฺฉรมตฺถเก หตภณฺฑํ
ปทานุปทํ คนฺตฺวา คณฺหิตุํ ชานามีติ อาห ฯ เตนหิ มํ อุปฏฺฐาหีติ ฯ
เทวสิกํ สหสฺสํ ลภนฺโต อุปฏฺฐหิสฺสามีติ ฯ สาธุ ตาต อุปฏฺฐหีติ ฯ
ราชา เทวสิกํ สหสฺสํ ทาเปสิ ฯ อเถกทิวสํ ปุโรหิโต ราชานํ
อาห มหาราช มยํ ตสฺส มาณวสฺส สิปฺปานุภาเวน กสฺสจิ
กมฺมสฺส อกตตฺตา ตํ สิปฺปํ อตฺถิ วา นตฺถิ วาติ น ชานาม
วีมํสิสฺสาม ตาว นนฺติ ฯ ราชา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อุโภปิ
ชนา รตนโคปกานํ สญฺญํ ทตฺวา รตนสารํ คเหตฺวา ปาสาทา
โอรุยฺห ราชนิเวสนนฺตเร ติกฺขตฺตุํ อาวิชฺฌิตฺวา นิสฺเสณึ อตฺถริตฺวา
ปาการมตฺถเกน พหิ โอตริตฺวา วินิจฺฉยสาลํ ปวิสิตฺวา ตตฺถ
นิสีทิตฺวา ปุนาคนฺตฺวา นิสฺเสณึ อตฺถริตฺวา ปาการมตฺถเกน โอตริตฺวา
อนฺเตปุเร โปกฺขรณิยา ตีรํ คนฺตฺวา โปกฺขรณึ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ
กตฺวา โอตริตฺวา อนฺโตโปกฺขรณิยํ ภณฺฑํ ฐเปตฺวา คนฺตฺวา
ปาสาทํ อภิรูหึสุ ฯ ปุนทิวเส ราชนิเวสนโต โจรา กิร รตนํ
หรึสูติ เอกโกลาหลํ อโหสิ ฯ ราชา อชานนฺโต วิย หุตฺวา
โพธิสตฺตํ ปกฺโกสาเปตฺวา ตาต ราชนิเวสนโต พหุรตนภณฺฑํ หตํ
หนฺท นํ อนุวิชฺฌิตุํ วฏฺฏตีติ อาห ฯ มหาราช ทฺวาทสสํวจฺฉร-
มตฺถเก หตภณฺฑํ โจรานํ ปทานุปทํ คนฺตฺวา อาหรณสมตฺถสฺส
มม อนจฺฉริยํ อชฺช รตฺตึ หตํ ภณฺฑํ อาหริตุํ สกฺขิสฺสามิ ตํ
มา จินฺตยิตฺถาติ ฯ เตนหิ ตาต อาหราติ ฯ โส สาธุ เทวาติ
วตฺวา มาตรํ วนฺทิตฺวา มนฺตํ ปริวตฺเตตฺวา มหาตเล ฐิโตว
มหาราช ทฺวินฺนํ โจรานํ ปทํ ปญฺญายตีติ วตฺวา รญฺโญ จ
ปุโรหิตสฺส จ ปทานุสาเรน สิริคพฺภํ ปวิสิตฺวา ตโต นิกฺขมิตฺวา
ปาสาทา โอรุยฺห ราชนิเวสนนฺตเร ติกฺขตฺตุํ ปริคนฺตฺวา
ปาสาทานุสาเรเนว ปาการสมีปํ คนฺตฺวา ปากาเร ฐตฺวา มหาราช
อิมสฺมึ ฐาเน ปาการโต มุญฺจิตฺวา อากาเส ปทํ ปญฺญายติ นิสฺเสณึ
เทถาติ นิสฺเสณึ อตฺถราเปตฺวา ปาการมตฺถเกน โอตริตฺวา
ปทานุสาเรเนว วินิจฺฉยสาลํ คนฺตฺวา ปุน ราชนิเวสนํ อาคนฺตฺวา นิสฺเสณึ
อตฺถราเปตฺวา ปาการมตฺถเกน โอรุยฺห โปกฺขรณึ คนฺตฺวา ติกฺขตฺตุํ
ปทกฺขิณํ กตฺวา มหาราช โจรา อิมํ โปกฺขรณึ โอติณฺณาติ
วตฺวา อตฺตนา ฐปิตํ วิย ภณฺฑกํ นีหริตฺวา รญฺโญ ทตฺวา
มหาราช อิเม เทฺว โจรา อภิญฺญาตมหาโจรา อิมินา มคฺเคน
ราชนิเวสนํ อภิรูหึสูติ อาห ฯ มหาชโน ตุฏฺฐปหฏฺโฐ องฺคุลิโย
ปปฺโผเฏสิ ฯ เจลุกฺเขปา ปวตฺตึสุ ฯ ราชา จินฺเตสิ อยํ มาณโว
ปทานุสาเรน คนฺตฺวา โจเรหิ ฐปิตภณฺฑฐานเมว มญฺเญ ชานาติ
โจเร ปน คเหตุํ น สกฺโกตีติ ฯ อถ นํ อาห โจเรหิ หตภณฺฑํ
ตาว โน ตยา อาหตํ โจเร ปน โน คเหตฺวา ทาตุํ สกฺขิสฺสสีติ ฯ
มหาราช อิเธว โจรา น ทูเรติ ฯ โก จ โจโร โก จ
โจโรติ ฯ มหาราช โย อิจฺฉติ โสว โจโร โหติ ตุมฺหากํ
ภณฺฑกสฺส ลทฺธกาลโต ปฏฺฐาย โจเรหิ โก อตฺโถ มา
ปุจฺฉถาติ ฯ ตาต อหํ ตุยฺหํ เทวสิกํ สหสฺสํ ทมฺมิ โจเร เม
คเหตฺวา เทหีติ ฯ มหาราช ธเน ลทฺเธ กึ โจเรหีติ ฯ ธนโตปิ
โน ตาต โจเร ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ ฯ เตนหิ มหาราช อิเม นาม
โจราติ ตุมฺหากํ น กเถสฺสามิ อตีเต ปวตฺติตการณํ ปน โว
อาหริสฺสามิ สเจ ตุมฺเห ปญฺญวนฺโต ตํ การณํ ชานถาติ โส
เอวํ วตฺวา อตีตํ อาหริ
     มหาราช อตีเต พาราณสิโต อวิทูเร นทีตีรคามเก ปาฏลี นาม
เอโก นฏมาณโว วสติ ฯ โส เอกสฺมึ อุสฺสวทิวเส ภริยํ อาทาย
พาราณสึ ปวิสิตฺวา นจฺจิตฺวา คายิตฺวา ธนํ ลภิตฺวา อุสฺสวปริโยสาเน
พหุํ สุราภตฺตํ คาหาเปตฺวา อตฺตโน คามํ คจฺฉนฺโต นทีตีรํ ปตฺวา
นโวทกํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ภตฺตํ ภุญฺชิตฺวา สุรํ ปิวนฺโต นิสีทิตฺวา
มตฺโต อตฺตโน พลํ อชานนฺโต มหาวีณํ คีวาย พนฺธิตฺวา นทึ
โอตริตฺวา คมิสฺสามีติ ภริยํ หตฺเถ คเหตฺวา นทึ โอตริ ฯ
วีณาฉิทฺเทหิ อุทกํ ปาวิสิ ฯ อถ นํ สา วีณา อุทเก โอสีทาเปสิ ฯ
ภริยา ปนสฺส โอสีทนภาวํ ญตฺวา ตํ วิสฺสชฺเชตฺวา อุตฺตริตฺวา
ตีเร อฏฺฐาสิ ฯ นฏปาฏลี สกึ อุมฺมุชฺชติ สกึ นิมฺมุชฺชติ อุทกํ
ปิวิตฺวา อุทฺธุมาโตทโร อโหสิ ฯ อถสฺส ภริยา จินฺเตสิ มยฺหํ
สามิโก อิทานิ มริสฺสติ เอกํ คีตกํ ยาจิตฺวา ปริสมชฺเฌ ตํ
คายนฺตี ชีวิตํ กปฺเปสฺสามีติ จินฺเตตฺวา สามิ ตฺวํ อุทเก นิมฺมุชฺชสิ
เอกํ เม คีตกํ เทหิ เตน ชีวิตํ กปฺเปสฺสามีติ วตฺวา คาถมาห
        พหุสฺสุตํ จิตฺตกถํ      คงฺคา วหติ ปาฏลึ
        วุยฺหมานก ภทฺทนฺเต   เอกํ เม เทหิ คาถกนฺติ ฯ
     ตตฺถ คาถกนฺติ ขุทฺทกคาถํ ฯ
     อถ นํ นฏปาฏลี ภทฺเท กถํ เต คีตกํ ทสฺสามิ อิทานิ
มหาชนสฺส ปฏิสรณภูตํ อุทกํ มาเรสฺสตีติ วตฺวา คาถมาห
        เยน สิญฺจนฺติ ทุกฺขิตํ   เยน สิญฺจนฺติ อาตุรํ
        ตสฺส มชฺเฌ มริสฺสามิ  ชาตํ สรณโต ภยนฺติ ฯ
     โพธิสตฺโต อิมํ คาถํ ทสฺเสตฺวา มหาราช ยถา อุทกํ
มหาชนสฺส ปฏิสรณํ ตถา ราชาโนปิ เตสํ สนฺติกา ภเย อุปฺปชฺช-
มาเน ตํ ภยํ โก ปฏิพาหิสฺสตีติ วตฺวา มหาราช อิทํ การณํ
ปฏิจฺฉนฺนํ มยา ปน ปณฺฑิตเวทนียํ กตฺวา กถิตํ ชานาหิ
มหาราชาติ อาห ฯ ตาต อหํ เอวรูปํ ปฏิจฺฉนฺนํ กถํ ชานามิ
โจเร เม คเหตฺวา เทหีติ อาห ฯ อถสฺส มหาสตฺโต เตนหิ
มหาราช อิทํ สุตฺวา ชานาหีติ อปรมฺปิ การณํ อาหริ
     เทว ปุพฺเพ อิมิสฺสา จ พาราณสิยา ทฺวารคาเม เอโก
กุมฺภกาโร ภาชนตฺถาย มตฺติกํ อาหรนฺโต เอกสฺมิญฺเญว ฐาเน
นิพทฺธํ คณฺหิตฺวา อนฺโตปพฺภารํ มหนฺตํ อาวาฏํ ขณิ ฯ อเถกทิวสํ
ตสฺส มตฺติกํ คณฺหนฺตสฺส อกาลมหาเมโฆ อุฏฺฐหิตฺวา มหาวุฏฺฐึ
ปาเตสิ ฯ อุทกํ อวตฺถรมานํ อาวาฏํ ปาเตสิ ฯ เตนสฺส มตฺถโก
ภิชฺชิ ฯ โส ปริเทวนฺโต คาถมาห
        ยตฺถ วีชานิ รูหนฺติ    สตฺตา ยตฺถ ปติฏฺฐิตา
        สา เม สีสํ นิปฺปีเฬติ  ชาตํ สรณโต ภยนฺติ ฯ
     ตตฺถ นิปฺปีเฬตีติ นิปติตฺวา ปีเฬติ ภินฺทติ ฯ
     ยถา หิ เทว มหาชนสฺส ปฏิสรณภูตา มหาปฐวี กุมฺภการสฺส
สีสํ ภินฺทิ เอวํ มหาปฐวีสเม สพฺพโลกสฺส ปฏิสรเณ นรินฺเท
อุฏฺฐาย โจรกมฺมํ กโรนฺเต โก ปฏิพาหิสฺสติ สกฺขิสฺสสิ มหาราช
เอวํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา กถิตํ โจรํ ชานิตุนฺติ ฯ ตาต มยฺหํ ปฏิจฺฉนฺน-
การณํ นตฺถิ อยํ โจโรติ เอวํ เม โจรํ คเหตฺวา เทหีติ ฯ
โส ราชานํ รกฺขนฺโต ตฺวํ โจโรติ อวตฺวา อปรมฺปิ อุทาหรณํ
อาหริ
     มหาราช ปุพฺเพ อิมสฺมึเยว นคเร เอกสฺส ปุริสสฺส เคเห
อาทิตฺเต โส อนฺโต ปวิสิตฺวา ภณฺฑกํ นีหราติ อญฺญํ อาณาเปสิ ฯ
ตสฺมึ ปวิสิตฺวา นีหรนฺเต เคหทฺวารํ ปิทหิ ฯ โส ธูมนฺโธ
หุตฺวา นิกฺขมนมคฺคํ อลภนฺโต อุปฺปนฺนฑาหทุกฺโข หุตฺวา อนฺโต
ฐิโต ปริเทวนฺโต คาถมาห
        เยน ภตฺตานิ ปจฺจนฺติ   สีตํ เยน วิหญฺญติ
        โส มํ ฑหติ คตฺตานิ    ชาตํ สรณโต ภยนฺติ ฯ
     ตตฺถ โส มํ ฑหตีติ โส เม ฑาหติ ฯ อยเมว วา ปาโฐ ฯ
     มหาราช อคฺคิ วิย มหาชนสฺส ปฏิสรณภูโต เอโก มนุสฺโส
รตนภณฺฑิกํ หริ มา มํ โจรํ ปุจฺฉสีติ ฯ ตาต มยฺหํ โจรํ
เทหิเยวาติ ฯ โส ราชานํ ตฺวํ โจโรติ อวตฺวา อปรมฺปิ อุทาหรณํ
อาหริ
     เทว ปุพฺเพ อิมสฺมึเยว นคเร เอโก ปุริโส อติพหุํ ภุญฺชิตฺวา
ชีราเปตุํ อสกฺโกนฺโต เวทนาปตฺโต หุตฺวา ปริเทวนฺโต คาถมาห
        เยน ภตฺเตน ยาเปนฺติ   ปุถู พฺราหฺมณขตฺติยา
        โส มํ ภุตฺโต พฺยาปาทิ   ชาตํ สรณโต ภยนฺติ ฯ
     ตตฺถ โส มํ ภุตฺโต พฺยาปาทีติ โส โอทโน ภุตฺโต มํ
พฺยาปาเทติ มาเรติ ฯ
     มหาราช ภตฺตํ วิย มหาชนสฺส ปฏิสรณภูโต เอโก ภณฺฑกํ
หริ ตสฺมึ ลทฺเธ กึ โจรํ ปุจฺฉสีติ ฯ ตาต สกฺโกนฺโต โจรํ
เม เทหีติ ฯ โส อปรมฺปิ อุทาหรณํ อาหริ
     มหาราช ปุพฺเพ อิมสฺมึเยว นคเร เอกสฺส วาโต อุฏฺฐหิตฺวา
คตฺตานิ ภญฺชิ ฯ โส ปริเทวนฺโต คาถมาห
        คิมฺหานํ ปจฺฉิเม มาเส   วาตมิจฺฉนฺติ ปณฺฑิตา
        โส เม ภญฺชติ คตฺตานิ   ชาตํ สรณโต ภยนฺติ ฯ
     อิติ มหาราช สรณโต ภยํ อุปฺปนฺนํ ชาเนตํ การณนฺติ ฯ
ตาต โจรเมว เทหีติ ฯ โส ตสฺส สญฺญาปนตฺถํ อปรมฺปิ
อุทาหรณํ อาหริ
     มหาราช อตีเต หิมวนฺตปฺปเทเส สาขาวิฏปสมฺปนฺโน มหารุกฺโข
อโหสิ อเนกสหสฺสานํ สกุณานํ นิวาโส ฯ ตสฺส เทฺว สาขา
อญฺญมญฺญํ ฆฏฺเฏสุํ ฯ ตโต ธูโม อุปฺปชฺชิ อคฺคิจุณฺณานิ
ปตึสุ ฯ ตํ ทิสฺวา สกุณเชฏฺฐโก คาถมาห
        ยํ นิสฺสิตา ชคติรุหํ    (วิหงฺคมา) โสยํ อคฺคึ ปมุญฺจติ
        ทิสฺวา ภชถ วงฺกงฺคา  ชาตํ สรณโต ภยนฺติ ฯ
     ตตฺถ ชคติรุหนฺติ มหิรุหํ ฯ
     ยถา หิ เทว รุกฺโข ปกฺขีนํ ปฏิสรณํ เอวํ ราชา
มหาชนสฺส ตสฺมึ โจริกํ กโรนฺเต โก ปฏิพาหิสฺสติ สลฺลกฺเขหิ
เทวาติ ฯ ตาต มยฺหํ โจรเมว เทหีติ ฯ อถสฺส โส อปรมฺปิ
อุทาหรณํ อาหริ
     มหาราช เอกสฺมึ กาสิกคาเม อญฺญตรสฺส กุลสฺส ปจฺฉิมภาเค
กกฺขลสุํสุมารนที อตฺถิ ฯ ตสฺส จ กุลสฺส เอโกว ปุตฺโต ตสฺส
ปิตริ กาลกเต มาตรํ ปฏิชคฺคิ ฯ ตสฺส มาตา อนิจฺฉมานสฺเสเวกํ
กุลธีตรํ อาเนสิ ฯ อถ สา ปุพฺพภาเค สสฺสุํ สมฺปิยายิตฺวา ปจฺฉา
ปุตฺตธีตาหิ วฑฺฒมานา ตํ นีหริตุกามา อโหสิ ฯ ตสฺสาปิ มาตา
ตสฺมึเยว ฆเร วสติ ฯ อถ สา สามิกสฺส สนฺติเก สสฺสุยา
นานปฺปการํ โทสํ วตฺวา ปริภินฺทิตฺวา อหํ เต มาตรํ โปเสตุํ
น สกฺโกมิ มาเรหิ นนฺติ วตฺวา มนุสฺสมรณํ นาม ภาริยํ
กถํ นํ มาเรมีติ วุตฺเต นิทฺโทกฺกมนกาเล นํ มญฺจเกเนว คเหตฺวา
สุํสุมารนทิยํ ขิปิสฺสาม อถ นํ สุํสุมารา ขาทิสฺสนฺตีติ อาห ฯ
ตุยฺหํ ปน มาตา กุหินฺติ ฯ ตสฺสาเยว สนฺติเก สยตีติ ฯ เตนหิ
คจฺฉ ตสฺสา นิปนฺนมญฺจเก รชฺชุํ พนฺธิตฺวา สญฺญํ กโรหีติ ฯ อถ
สา ตถา กตฺวา กตา เม สญฺญาติ อาห ฯ อิตโร โถกํ
อธิวาเสหิ มนุสฺสา ตาว สยนฺตูติ นิทฺทายนฺโต วิย นิปชฺชิตฺวา
คนฺตฺวา ตํ รชฺชุํ ภริยาย มาตุ มญฺจเก พนฺธิตฺวา ภริยํ ปโพเธ วา
อุโภปิ คนฺตฺวา มญฺจเกเนว สทฺธึ อุกฺขิปิตฺวา นทิยํ ปกฺขิปึสุ ฯ
ตตฺถ นํ นิทฺทายมานํ สุํสุมารา วิทฺธํเสตฺวา ขาทึสุ ฯ ปุนทิวเส
มาตุ ปริวตฺติตภาวํ ญตฺวา สามิ มม มาตา มาริตา อิทานิ
ตว มาตรํ มาเรหีติ วตฺวา เตนหิ สาธูติ วุตฺเต สุสาเน จิตฺตกํ
กตฺวา อคฺคิมฺหิ นํ ปกฺขิปิตฺวา มาเรสฺสามาติ อาห ฯ อถ นํ
นิทฺทายมานํ อุโภปิ สุสานํ เนตฺวา ฐปยึสุ ฯ ตตฺถ สามิโก ภริยํ
อาห อคฺคิ เต อาภโตติ ปมฺมุฏฺฐา น อาภโต สามีติ ฯ
เตนหิ คนฺตฺวา อาเนหีติ ฯ น สกฺขิสฺสามิ สามิ ตยิ คเตปิ ฐาตุํ
น สกฺขิสฺสามิ อุโภปิ คจฺฉิสฺสามาติ ฯ เตสุ คเตสุ มหลฺลิกา
สีตวาเตน ปโพธิตา สุสานภาวํ ญตฺวา อิเม มํ มาเรตุกามา
อคฺคิอตฺถาย คตาติ จ อุปธาเรตฺวา น เม พลํ ชานนฺตีติ เอกํ
มตกเลวรํ คเหตฺวา มญฺจเก นิปชฺชาเปตฺวา อุปริ ปิโลติกาย
ปฏิจฺฉาเทตฺวา สยํ ปลายิตฺวา ตตฺเถว เลณคุหํ ปาวิสิ ฯ อิตเร อคฺคึ
อาหริตฺวา มหลฺลิกาติ สญฺญาย กเลวรํ ฌาเปตฺวา ปกฺกมึสุ ฯ
อถ เอเกน จ โจเรน ตสฺมึ คุหเลเณ ปุพฺเพ ภณฺฑิกา ฐปิตา
โส ตํ คฺณฺหิสฺสามีติ อาคนฺตฺวา มหลฺลิกํ ทิสฺวา เอกา ยกฺขินี
ภวิสฺสติ ภณฺฑิกา เม อมนุสฺสปริคฺคหิตา ชาตาติ เอกํ ภูตเวชฺชํ
อาเนสิ ฯ อถ เวชฺโช มนฺตํ กโรนฺโต คุหํ ปาวิสิ ฯ อถ นํ
สา อาห นาหํ ยกฺขินี เอหิ อุโภปิ อิมํ ธนํ ขาทิสฺสามาติ ฯ
กถํ สทฺทหิตพฺพนฺติ ฯ ตว ชิวฺหํ มม ชิวฺหาย ฐเปหีติ ฯ โส
ตถา อกาสิ ฯ อถสฺส สา ชิวฺหํ ฑํสิตฺวา ฉินฺทิตฺวา ปาเตสิ ฯ
ภูตเวชฺโช อทฺธา เอสา ยกฺขินีติ ชิวฺหาย โลหิตํ ปคฺฆรนฺโต
วิรวมาโน ปลายิ ฯ อถ มหลฺลิกาปิ ปุนทิวเส มฏฺฐสาฏกํ
นิวาเสตฺวา นานารตนภณฺฑิกํ คเหตฺวา ฆรํ อคมาสิ ฯ อถ สุณิสา
ตํ ทิสฺวา กหํ เต อมฺม อิทํ ลทฺธนฺติ ปุจฺฉิ ฯ อมฺม เอตสฺมึ
สุสาเน ทารุจิตฺตกาย ฌาปิตา เอวรูปํ ลภนฺตีติ ฯ เตนหิ อมฺม
มยาปิ สกฺกา ลทฺธุนฺติ ฯ มาทิสี หุตฺวา ลภิสฺสสีติ ฯ อถ สา
ปิลนฺธนภณฺฑิกโลเภน สามิกสฺส กเถตฺวา ตตฺถ อตฺตานํ ฌาเปสิ ฯ
อถ นํ ปุนทิวเส สามิโก ตํ อปสฺสนฺโต อมฺม อิมาย จ
เวลาย ตฺวํ อาคตา สุณิสา ปน นาคจฺฉตีติ ฯ ตํ สุตฺวา สา
ตํ อเร ปาปปุริส กึ มตา นาม อาคจฺฉนฺตีติ ตชฺเชตฺวา คาถมาห
        ยมานยึ โสมนสฺสํ    มาลินึ จนฺทนุสฺสทํ
        สา มํ ฆรา นีหรติ   ชาตํ สรณโต ภยนฺติ ฯ
     ตตฺถ โสมนสฺสนฺติ โสมนสฺสํ อุปฺปาเทตฺวา โสมนสฺสาติ
วา ปาโฐ ฯ โสมนสฺสรติ หุตฺวาติ อตฺโถ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ
ยมหํ อิมํ เม นิสฺสาย ปุตฺโต ปุตฺตธีตาหิ วฑฺฒิสฺสตีติ มญฺญามิ
มหลฺลิกกาเล โปเสสฺสตีติ มาลินึ จนฺทนุสฺสทํ กตฺวา อลงฺกริตฺวา
โสมนสฺสํ อาเนสึ สา มํ อชฺช ฆรา นีหรติ สรณโต ภยํ
อุปฺปนฺนนฺติ ฯ
     อิติ มหาราช สุณิสา วิย สสฺสุยา มหาชนสฺส ราชา ปฏิสรณํ
ตโต ภเย อุปฺปนฺเน กึ สกฺกา กาตุํ สลฺลกฺเขหิ เทวาติ ฯ ตํ สุตฺวา
ราชา ตาต นาหํ ตยา อาหตํ การณํ ชานามิ โจรเมว
เทหีติ ฯ โส ราชานํ รกฺขิสฺสามีติ ปุน อปรมฺปิ การณํ อาหริ
     เทว ปุพฺเพ อิมสฺมิญฺเญว นคเร เอโก ปุริโส ปตฺถนํ กตฺวา
ปุตฺตํ ลภิ ฯ โส ตสฺส ชาตกาเล ปุตฺโต เม ลทฺโธติ ปีติโสมนสฺส-
ชาโต ตํ โปเสตฺวา วยปฺปตฺตกาเล ทาเรน สํโยเชตฺวา อปรภาเค
ชรํ ปตฺวา กมฺมนฺตํ อธิฏฺฐาตุํ นาสกฺขิ ฯ อถ นํ ปุตฺโต ตฺวํ
กมฺมํ กาตุํ น สกฺโกสิ อิโต นิกฺขมาติ เคหโต นีหริ ฯ โส
กิจฺเฉน กสิเรน ภิกฺขาย ชีวิตํ กปฺเปนฺโต ปริเทวมาโน คาถมาห
       เยน ชาเตน นนฺทิสฺสํ    ยสฺส วิภวมิจฺฉิสํ
       โส มํ ฆรา นิจฺฉุภติ     ชาตํ สรณโต ภยนฺติ ฯ
     ตตฺถ โส มนฺติ โส ปุตฺโต มํ ฆรโต นีหรติ สฺวาหํ
ภิกฺขํ จริตฺวา ทุกฺขํ ชีวามิ สรณโตเยว เม ภยํ ชาตนฺติ ฯ
     มหาราช ยถา ปิตา นาม มหลฺลโก ปฏิพเลน ปุตฺเตน
รกฺขิตพฺโพ เอวํ สพฺโพปิ ชนปโท รญฺญา รกฺขิตพฺโพ อิทญฺจ
ภยํ อุปฺปชฺชมานํ สพฺพสตฺเต รกฺขนฺตสฺส รญฺโญ สนฺติกา อุปฺปนฺนํ
อิมินา การเณน อสุโก นาม โจโรติ ชาน เทวาติ ฯ ตํ สุตฺวา
ราชา ตาต นาหํ การณํ วา อการณํ วา ชานามิ โจรเมว
เทหิ ตฺวญฺเญว วา โจโร โหหีติ เอวํ ราชา ปุนปฺปุนํ
มาณวํ อนุยุญฺชิ ฯ อถ นํ โส เอวมาห กึ ปน มหาราช
เอกํเสเนว โจรคฺคหณํ อาโรเจถาติ ฯ อาม ตาตาติ ฯ เตนหิ
อสุโก จ อสุโก จ โจโรติ ปริสมชฺเฌ ปกาเสสฺสามีติ ฯ เอวํ
กโรหิ ตาตาติ ฯ โส ตสฺส วจนํ สุตฺวา อยํ ราชา อตฺตานํ
รกฺขิตุํ น เทตีติ คณฺหิสฺสามิ อิทานิ โจรนฺติ สนฺนิปติเต ชานปเท
อามนฺเตตฺวา อิมา เทฺว คาถา อาห
       สุณนฺตุ เม ชานปทา       เนคมา จ สมาคตา
       ยโตทกํ ตทาทิตฺตํ         ยโต เขมํ ตโต ภยํ
       ราชา วิลุมฺปเต รฏฺฐํ      พฺราหฺมโณ จ ปุโรหิโต
       อตฺตคุตฺตา วิหรถ         ชาตํ สรณโต ภยนฺติ ฯ
     ตตฺถ ยโตทกํ ตทาทิตฺตนฺติ ยํ อุทกํ ตเทว อาทิตฺตํ ฯ
ยโต เขมนฺติ ยโต ราชโต เขเมน ภวิตพฺพํ ตโตว ภยํ
อุปฺปนฺนํ ฯ อตฺตคุตฺตา วิหรถาติ ตุมฺเหทานิ อนาถา ชาตา อตฺตานํ
มา วินาเสถ อตฺตนาว คุตฺตา หุตฺวา อตฺตโน สนฺตกํ ธนธญฺญํ
รกฺขถ ราชา นาม มหาชนสฺส ปฏิสรณภูโต ตโตว ตุมฺหากํ
ภยํ อุปฺปนฺนํ ราชา จ ปุโรหิโต จ วิโลปขาทกโจรา สเจ
โจเร คเหตุกามตฺถ อิเม เทฺว คณฺหิตฺวา กมฺมกรณํ กโรถาติ ฯ
     อถ เต ตสฺส กถํ สุตฺวา จินฺตยึสุ อยํ ราชา รกฺขณารโหปิ
สมาโน อิทานิ อญฺญสฺสุปริ โทสํ อาโรเปตฺวา อตฺตโน ภณฺฑกํ
สยเมว โปกฺขรณิยํ ฐเปตฺวา โจรํ ปริเยสาเปติ อิโต ทานิ
ปฏฺฐาย ปุน โจรกมฺมสฺส อกรณตฺถาย มาเรม นํ ปาปราชานนฺติ ฯ
อถ เต ทณฺฑมุคฺคราทิหตฺถา อุฏฺฐาย ตตฺเถว ราชานญฺจ ปุโรหิตญฺจ
โปเถตฺวา ชีวิตกฺขยํ ปาเปตฺวา มหาสตฺตํ อภิสิญฺจิตฺวา รชฺเช
ปติฏฺฐาเปสุํ ฯ
     อิติ สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา อนจฺฉริยํ อุปาสก
ปฐวิยํ ปทสญฺชานนํ โปราณกปณฺฑิตา เอวํ อากาเส ปทํ ชานึสูติ
วตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ฯ สจฺจปริโยสาเน
อุปาสโก จ ปุตฺโต จ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐิตา ฯ ตทา ปิตา
กสฺสโป อโหสิ ปทกุสโล มาณโว อหเมวาติ ฯ
                   ปทกุสลชาตกํ ฉฏฺฐมํ ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๙ หน้า ๓๖๔-๓๘๐.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=39&A=7349&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=39&A=7349&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=1255
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=5242
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=5286
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=5286
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27