อรรถกถาเล่มที่ ๓๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๕ ฉกฺก-ทสกนิปาต

                       มหากปิชาตกํ
     อตฺตานํ สงฺกมํ กตฺวาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
าตตฺถจริยํ อารพฺภ กเถสิ ฯ วตฺถุ ภทฺทสาลชาตเก อาวีภวิสฺสติ ฯ
     ตทา จ ปน ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺาเปสุํ อาวุโส สมฺมาสมฺพุทฺโธ
าตกานํ อตฺถํ จรตีติ ฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา กาย นุตฺถ ภิกฺขเว
เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา อิมาย นามาติ วุตฺเต
น ภิกฺขเว อิทาเนว ปุพฺเพปิ ตถาคโต าตีนํ อตฺถํ จรเตวาติ
วตฺวา อตีตํ อาหริ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
กปิโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต อาโรหปริณาหสมฺปนฺโน
ถามพลูเปโต ปญฺจหตฺถิพลปริมาโณ อสีติสหสฺสกปิคณปริวาโร หิมวนฺตปฺ-
ปเทเส วสิ ฯ ตตฺถ คงฺคาตีรํ นิสฺสาย สาขาวิฏปสมฺปนฺโน สณฺฑจฺ-
ฉาโย พหลปตฺโต ปพฺพตกูฏํ วิย สมุคฺคโต อมฺพรุกฺโข อโหสิ
นิโคฺรธรุกฺโขติ วทนฺติ ฯ ตสฺส มธุรานิ ผลานิ ทิพฺพคนฺธรสสทิสานิ
มหนฺตผลานิ มหนฺตกุมฺภปฺปมาณานิ ฯ ตสฺส เอกิสฺสา สาขาย
ผลานิ ถเล ปตนฺติ เอกิสฺสา สาขาย คงฺคาย อุทเก ปตนฺติ ฯ
ทฺวินฺนํ สาขานํ ผลานิ มชฺเฌ รุกฺขมูเล ปตนฺติ ฯ โพธิสตฺโต
กปิคณํ อาทาย ตตฺถ ผลานิ ขาทนฺโต เอกสฺมึ กาเล อิมสฺส
รุกฺขสฺส อุทเก ปติตผลํ นิสฺสาย อมฺหากํ ภยํ อุปฺปชฺชิสฺสตีติ
อุทกมตฺถเก สาขาย เอกผลํปิ อนวเสเสตฺวา ปุปฺผกาเล กาฬาย-
ปตฺตกาลโต ปฏฺาย ขาทาเปติ เจว ปาตาเปติ จ ฯ เอวํ สนฺเตปิ
อสีติยา วานรสหสฺเสหิ อทิฏฺ กิปิลฺลิกปุฏปฏิจฺฉนฺนํ เอกํ ปกฺกผลํ
นทิยํ ปติตฺวา อุทฺธญฺจ อโธ จ ชาลํ พนฺธาเปนฺตสฺส อุทกกีฬํ
กีฬนฺตสฺส พาราณสีรญฺโ อุทฺธํชาเล ลคฺคิ ฯ รญฺโ ทิวสํ
กีฬิตฺวา สายํ คมนสมเย เกวฏฺฏา ชาลํ อุกฺขิปนฺตา ตํ ทิสฺวา
อสุกผลนฺนามาติ อชานนฺตา รญฺโ ทสฺเสสุํ ฯ ราชา กึ ผลนฺนาเมตนฺติ
ปุจฺฉิ ฯ น ชานาม เทวาติ ฯ เก ชานิสฺสนฺตีติ ฯ วนจรกา
เทวาติ อาหํสุ ฯ โส วนจรเก ปกฺโกสาเปตฺวา เตสํ สนฺติกา
อมฺพปกฺกนฺติ สุตฺวา ฉุริกาย ฉินฺทิตฺวา ปมํ วนจรเก ขาทาเปตฺวา
ปจฺฉา อตฺตนาปิ ขาทิ ฯ อิตฺถาคารสฺสาปิ อมจฺจานํปิ ขาทาเปสิ ฯ
รญฺโ อมฺพปกฺกรโส สกลสรีรํ ผริตฺวา อฏฺาสิ ฯ โส รสตณฺหาย
พชฺฌิตฺวา ตสฺส รุกฺขสฺส ิตฏฺานํ วนจรเก ปุจฺฉิตฺวา เตหิ
หิมวนฺตปฺปเทเส นทีตีเรติ วุตฺเต พหู นาวาสงฺฆาเฏ พนฺธาเปตฺวา
วนจรเกหิ เทสิตมคฺเคน อุทฺธํโสตํ อคมาสิ ฯ เอตฺตกานิ ทิวสานีติ
ปริจฺเฉโท น กถิโตติ ฯ อนุปุพฺเพน ตํ านํ ปตฺวา เอโส
เทวรุกฺโขติ วนจรกา รญฺโ อาจิกฺขึสุ ฯ ราชา นาวํ นทิยํ
เปตฺวา มหาชนปริวุโต ปทสา ตตฺถ คนฺตฺวา รุกฺขมูเล สยนํ
ปญฺาเปตฺวา อมฺพปกฺกานิ ขาทิตฺวา นานคฺครสโภชนํ ภุญฺชิตฺวา
นิปชฺชิ ฯ สพฺพทิสาสุ อารกฺขํ เปตฺวา อคฺคึ กรึสุ ฯ มหาสตฺโต
มนุสฺเสสุ นิทฺทํ โอกฺกมนฺเตสุ อฑฺฒรตฺติสมเย ปริสาย สทฺธึ อคมาสิ ฯ
อสีติสหสฺสวานรา สาขาย สาขํ จรนฺตา อมฺพานิ ขาทนฺติ ฯ ราชา
ปพุชฺฌิตฺวา กปิคณํ ทิสฺวา มนุสฺเส อุฏฺาเปตฺวา ธนุคฺคเห ปกฺโกสา-
เปตฺวา ยถา เอเต ผลขาทกา วานรา น ปลายนฺติ ตถา เน
ปริกฺขิปิตฺวา วิชฺฌถ เสฺว อมฺพานิ เจว วานรมํสญฺจ ขาทิสฺสามาติ
อาห ฯ ธนุคฺคหา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา รุกฺขํ ปริวาเรตฺวา สเรน
สนฺนหิตฺวา อฏฺสุ ฯ เต ทิสฺวา วานรา มรณภยภีตา ปลายิตุํ
อสกฺโกนฺตา มหาสตฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เทว ปลายนมกฺกเฏ วิชฺฌิสฺสามาติ
รุกฺขํ ปริกฺขิปิตฺวา ธนุคฺคหา ิตา กึ กโรมาติ ปุจฺฉิตฺวา
กมฺปมานา อฏฺสุ ฯ โพธิสตฺโต มา ภายิตฺถ อหํ โว ชีวิตํ
ทสฺสามีติ วานรคณํ สมสฺสาเสตฺวา อุชุกํ อุคฺคตสาขํ อารุยฺห
คงฺคาภิมุขึ คตสาขํ คนฺตฺวา ตสฺสา ปริยนฺตโต ปกฺขนฺทิตฺวา
ธนุสตมตฺตฏฺานํ อติกฺกมฺม คงฺคาตีเร เอกสฺมึ คุมฺพมตฺถเก ปติตฺวา
ตโต โอรุยฺห มมาคตฏฺานํ เอตฺตกํ ภวิสฺสตีติ อากาสํ ปริจฺฉินฺทิตฺวา
เอกํ เวตฺตลตํ มูเล ฉินฺทิตฺวา โสเธตฺวา เอตฺตกํ านํ รุกฺเข
พนฺธิสฺสติ เอตฺตกํ อากาสฏฺ ภวิสฺสตีติ อิมานิ เทฺว านานิ
ววฏฺเปตฺวา อตฺตโน กฏิยํ พนฺธนฏฺานํ น สลฺลกฺเขสิ ฯ โส ตํ
เวตฺตลตํ อาทาย เอกํ โกฏึ คงฺคาตีเร ปติฏฺิตรุกฺเข พนฺธิตฺวา
เอกํ อตฺตโน กฏิยํ พนฺธิตฺวา วาตจฺฉินฺนวลาหกา วิย เวเคน
ธนุสตมตฺตํ านํ ลงฺฆิตฺวา กฏิยํ พนฺธนฏฺานสฺส อสลฺลกฺขิตตฺตา
รุกฺขํ ปาปุณิตุํ อสกฺโกนฺโต อุโภหิ หตฺเถหิ อมฺพสาขํ ทฬฺหํ คณฺหิตฺวา
วานรคณสฺส สญฺ อทาสิ สีฆํ เม ปิฏฺิยํ มทฺทมานา เวตฺตลตาย
โสตฺถิคมนํ คจฺฉถาติ ฯ อสีติสหสฺสวานรา มหาสตฺตํ วนฺทิตฺวา
ขมาเปตฺวา ตถา อคมํสุ ฯ ตทา เทวทตฺโตปิ มกฺกโฏ หุตฺวา
เตสํ อพฺภนฺตเร โหติ ฯ โส อยํ เม ปจฺจามิตฺตสฺส ปิฏฺึ ปสฺสิตุํ
กาโลติ อุจฺจสาขํ อารุยฺห เวคํ ชเนตฺวา ตสฺส ปิฏฺิยํ ปติ ฯ
มหาสตฺตสฺส หทยํ ภิชฺชิ พลวเวทนา อุปฺปชฺชิ ฯ โสปิ ตํ เวทนาปตฺตํ
กตฺวา ปกฺกามิ ฯ มหาสตฺโต เอกโกว อโหสิ ฯ ราชา อนิทฺทายนฺโต
วานเรหิ จ มหาสตฺเตน จ กตกิริยํ สพฺพํ ทิสฺวา อยํ ติรจฺฉาโน
หุตฺวา อตฺตโน ชีวิตํ อคเณตฺวา ปริสาย โสตฺถิภาวเมว อกาสีติ
จินฺเตนฺโต นิปชฺชิ ฯ โส ปภาตาย รตฺติยา มหาสตฺตสฺส ตุสฺสิตฺวา น
ยุตฺตํ อิมํ กปิราชานํ นาเสตุํ อุปาเยน นํ โอตาเรตฺวา ปฏิชคฺคิสฺสามีติ
อนฺโตคงฺคาย นาวาสงฺฆาฏํ เปตฺวา ตตฺถ อฏฺฏกํ พนฺธาเปตฺวา
สณิกํ มหาสตฺตํ โอตาราเปตฺวา ปิฏฺิยํ กาสาววตฺถํ ปตฺถราเปตฺวา
คงฺโคทเกน นหาเปตฺวา ผาณิโตทกํ ปาเยตฺวา ปริสุกฺขสรีรํ สหสฺส-
ปากเตเลน อพฺภญฺชาเปตฺวา สยนปิฏฺเ เอฬกจมฺมํ สนฺถราเปตฺวา
ตตฺถ นํ นิปชฺชาเปตฺวา อตฺตนา นีเจ อาสเน นิสีทิตฺวา ปมํ
คาถมาห
         อตฺตานํ สงฺกมํ กตฺวา      โย โสตฺถึ สมตารยิ
         กึ ตฺวํ เตสํ กึเม ตุยฺหํ     โหนฺติ เหเต มหากปีติ ฯ
     ตสฺสตฺโถ โภ มหากปิ โย ตฺวํ อตฺตานํ สงฺกมํ กตฺวา
ตุลํ อาโรเปตฺวา ชีวิตํ ปริจฺจชิตฺวา อิเม วานเร โสตฺถึ สมตารยิ
เขเมน สนฺตาเรสิ กึ ตฺวํ เตสํ อโหสิ กึเม ตุยฺหํ วา กึ
เม เอเต โหนฺตีติ ฯ
     ตํ สุตฺวา โพธิสตฺโต ราชานํ โอวทนฺโต เสสคาถา อภาสิ
         ราชาหํ อิสฺสโร เตสํ      ยูถสฺส ปริหารโก
         เตสํ โสกปเรตานํ        ภีตานนฺเต อรินฺทม ฯ
         อุลฺลงฺฆยิตฺวา อตฺตานํ      วิสฺสฏฺธนุโน สตํ
         ตโต อปรปาเทสุ         ทฬฺหํ พนฺธํ ลตาคุลํ ฯ
         ฉินฺนพฺภมิว วาเตน        นุณฺโณ รุกฺขมุปาคมึ
         โสหํ อปฺปภวํ ตตฺถ        สาขํ หตฺเถหิ อคฺคหึ ฯ
         ตํ มํ วีณายตํ สนฺตํ        สาขาย จ ลตาย จ
         สมนุกฺกมนฺตา ปาเทหิ      โสตฺถึ สาขมิคา คตา ฯ
         ตํ มํ น ตปฺปตี พนฺโธ      วโธ เม น ตเปสฺสติ
         สุขมาหริตํ เตสํ          เยสํ รชฺชมการยึ ฯ
         เอสา เต อุปมา ราช     ตํ สุณาหิ อรินฺทม
         รญฺา รฏฺสฺส โยคฺคสฺส    พลสฺส นิคมสฺส จ
         สพฺเพสํ สุขเมตพฺพํ        ขตฺติเยน ปชานตาติ ฯ
     ตตฺถ เตสนฺติ เตสํ อสีติสหสฺสานํ วานรานํ ฯ ภีตานนฺเตติ
ตว วิชฺฌนตฺถาย อาณาเปตฺวา ิตสฺส ภีตานํ ฯ อรินฺทมาติ
ราชานํ อาลปติ ฯ ราชา หิ โจราทีนํ อรีนํ ทมนโต อรินฺทโมติ
วุจฺจติ ฯ วิสฺสฏฺธนุโน สตนฺติ อาโรปิตธนุสตปฺปมาณํ านํ อตฺตานํ
อากาเส อุลฺลงฺฆยิตฺวา วิสฺสชฺเชตฺวา ฯ ตโตติ อิมมฺหา รุกฺขา
ลงฺฆยิตฺวา คตฏฺานโต ฯ อปรปาเทสูติ ปจฺฉาปาเทสุ ฯ อิทํ
กฏิภาคํ สนฺธาย วุตฺตํ ฯ โพธิสตฺโต หิ กฏิภาเคน ตํ ลตาคุลํ
ทฬฺหํ พนฺธิตฺวา ปจฺฉิมปาเทหิ ภูมึ อกฺกมิตฺวา วาตเวเคน อากาสํ
ปกฺขนฺทิ ฯ นุณฺโณ รุกฺขมุปาคมินฺติ วาตจฺฉินฺนํ อพฺภมิว อตฺตโน
เวคชนิเตน วาเตน นุณฺโณ ฯ ยถา วาตจฺฉินฺนพฺภวาเตน เอวํ
อตฺตโน เวเคน นุณฺโณ หุตฺวา อิมํ อมฺพรุกฺขํ อุปาคมึ ฯ อปฺปภวนฺติ
โส อหํ ตตฺถ อากาสปฺปเทเส รุกฺขํ ปาปุณิตุํ อปฺปโหนฺโต ตสฺส
สาขํ หตฺเถหิ อคฺคเหสินฺติ อตฺโถ ฯ วีณายตนฺติ รุกฺขสาขาย จ
เวตฺตลตาย จ วีณาย ภมรตนฺติ วิย วิคตํ อากฑฺฒิตสรีรํ ฯ
สมนุกฺกมนฺตาติ มยา อนุญฺาตา มํ วนฺทิตฺวา ขมาเปตฺวา ปาเทหิ
สมนุกฺกมนฺตา นิรนฺตรเมว อกฺกมนฺตา โสตฺถึ คตา ฯ ตํ มํ น
ตปฺปตี พนฺโธติ ตํ มํ นาปิ โส วลฺลิยา พนฺโธ ตปฺปติ นาปิ
อิทานิ มรณํ ตปฺเปสฺสติ ฯ กึการณา สุขมาหริตํ เตสนฺติ ยสฺมา
เยสํ อหํ รชฺชมการยึ เตสํ มยา สุขมาหริตํ เอเต หิ มหาราช
อยํ โน อุปฺปนฺนํปิ ทุกฺขํ หริตฺวา สุขํ อาหริสฺสตีติ มํ ราชานํ
อกํสุ อหํปิ ตุมฺหากํ อุปฺปนฺนํ ทุกฺขํ หริสฺสามิจฺเจว เอเตสํ
ราชา ชาโต ตํ อชฺช มยา เอเตสํ มรณทุกฺขํ หริตฺวา ชีวิตสุขํ
อาหฏํ เตน มํ นาปิ พนฺโธ ตปฺปติ น มรณวโธ ตปฺเปสฺสติ ฯ
เอสว เต อุปมาติ เอสา เต มหาราช  มยา กตกิริยาย อุปมา ฯ
ตํ สุณาหีติ ตสฺมา อิมาย อุปมาย สํสนฺเทตฺวา อตฺตโน ทิยฺยมานํ
โอวาทํ สุณาหิ ฯ รญฺา รฏฺสฺสาติ มหาราช รญฺา นาม
อุจฺฉุยนฺเต อุจฺฉุํ วิย รฏฺ อปีเฬตฺวาว จตุพฺพิธํ อคติคมนํ ปหาย
จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ สงฺคณฺหนฺเตน ทสสุ ราชธมฺเมสุ ปติฏฺาย มยา
วิย อตฺตโน ชีวิตํ ปริจฺจชิตฺวา กินฺเต เม รฏฺวาสิโน วิคตภยา
คิมฺหกาเล วิวฏทฺวารา าตีหิ จ ปริจาริเกหิ จ ปริวาริตา อุเร
ปุตฺเต นจฺเจนฺตา สีเตน วาเตน วิชียมานา ยถารุจึ อตฺตโน สนฺตกํ
ปริภุญฺชนฺตา กายิกเจตสิกสุขสมงฺคิโน ภเวยฺยุนฺติ สกลรฏฺสฺส จ
รถสกฏาทิยุตฺตวาหนสฺส โยคฺคสฺส จ ปตฺติกสงฺขาตสฺส พลสฺส จ
นิคมชานปทสงฺขาตสฺส นิคมสฺส จ สพฺเพสํ สุขเมว เอสิตพฺพํ
คเวสิตพฺพนฺติ อตฺโถ ฯ ขตฺติเยน ปชานตาติ เขตฺตานํ อธิปติภาเวน
ขตฺติโยติ ลทฺธนาเมน ปน เอเตน อวเสสสตฺเต อติกฺกมฺม ปชานตา
าณสมฺปนฺเนน ภวิตพฺพนฺติ ฯ
     เอวํ มหาสตฺโต ราชานํ โอวทนฺโต จ อนุสาสนฺโต จ
กาลมกาสิ ฯ ราชา อมจฺเจ ปกฺโกสาเปตฺวา อิมสฺส กปิราชสฺส
ราชูนํ วิย สรีรกิจฺจํ กโรถาติ วตฺวา อิตฺถาคารํปิ อาณาเปสิ
ตุมฺเห รตฺตวตฺถนิวตฺถา ปริกิณฺณเกสา ทณฺฑทีปิกหตฺถา กปิราชานํ
ปริวาเรตฺวา อาหฬนํ คจฺฉถาติ ฯ อมจฺจา ทารูนํ สกฏมตฺเตน
จิตฺตกํ กริตฺวา ราชูนํ กรณนิยาเมเนว มหาสตฺตสฺส สรีรกิจฺจํ
กตฺวา สีสกปาลํ คเหตฺวา รญฺโ สนฺติกํ อคมํสุ ฯ ราชา
มหาสตฺตสฺส อาหฬเน เจติยํ กาเรตฺวา ทีเป ชาลาเปตฺวา คนฺธมาลาทีหิ
ปูเชตฺวา สีสกปาลํ สุวณฺณขจิตํ กาเรตฺวา กุนฺตคฺเค เปตฺวา
ปุรโต กาเรตฺวา คนฺธมาลาทีหิ ปูเชนฺโต พาราณสึ คนฺตฺวา กุนฺตํ
ราชทฺวาเร เปตฺวา สกลนครํ สชฺชาเปตฺวา สตฺตาหํ ธาตุปูชํ
กาเรสิ ฯ อถ นํ ธาตุํ คเหตฺวา เจติยํ กาเรตฺวา ยาวชีวํ
คนฺธมาลาทีหิ ปูเชนฺโต โพธิสตฺตสฺส โอวาเท ปติฏฺาย ทานาทีนิ
ปุญฺานิ กโรนฺโต ธมฺเมน รชฺชํ กาเรตฺวา สคฺคปรายโน อโหสิ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ
สโมธาเนสิ ตทา ราชา อานนฺโท อโหสิ ทุฏฺกปิ เทวทตฺโต
ปริสา พุทฺธปริสา กปิราชา ปน อหเมวาติ ฯ
                    มหากปิชาตกํ ทุติยํ ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๙ หน้า ๑๘๙-๑๙๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=39&A=3774&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=39&A=3774&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=1050
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=4546
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=4575
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=4575
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27