อรรถกถาเล่มที่ ๓๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๔ ติก-ปญฺจกนิปาต

                     กุฏิทูสกวคฺควณฺณนา
                      -----------
                       กุฏิทูสกชาตกํ
     มนุสฺสสฺเสว เต สีสนฺติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
มหากสฺสปตฺเถรสฺส ปณฺณสาลาฌามกํ ทหรภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     วตฺถุ ราชคเห สมุฏฺฐิตํ ฯ ตทา กิร เถโร ราชคหํ นิสฺสาย
อรญฺญกุฏิยํ วิหรติ ฯ เทฺว ตสฺส ทหรา อุปฏฺฐานํ กโรนฺติ ฯ เตสุ
เอโก เถรสฺส อุปการโก เอโก ทุพฺพโจ ๑- อิตเรน กตํ อตฺตนา
กตสทิสํ กโรติ เตน มุโขทกาทีสุ ปติฏฺฐาปิเตสุ เถรสฺส
สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ภนฺเต มยา อุทกํ ฐปิตํ มุขํ โธวถาติ
อาทีนิ วทติ ฯ เตน กาลสฺเสว วุฏฺฐาย เถรสฺส ปริเวเณ สมฺมฏฺเฐ
เถรสฺส นิกฺขมนเวลาย อิโตจิโตจ ปหรนฺโต สกลปริเวณํ อตฺตนา
สมฺมฏฺฐํ วิย กโรติ ฯ วตฺตสมฺปนฺโน จินฺเตสิ อยํ ทุพฺพโจ
มยา กตํ อตฺตนา กตสทิสํ กโรติ เอตสฺส กมฺมํ ๒- ปากฏํ
กริสฺสามีติ ฯ ตสฺมึ อตฺตโน มญฺจเก อนฺโตคาเม ภุตฺวา อาคนฺตฺวา
นิทฺทายนฺเตเยว นฺหาโนทกํ ตาเปตฺวา ปิฏฺฐิโกฏฺฐเก ฐเปตฺวา
อญฺญํ อฑฺฒนาฬิมตฺตํ อุทกํ อุทฺธเน ฐเปสิ ฯ อิตโร ปพุชฺฌิตฺวา
อาคนฺตฺวา อุสุมํ อุฏฺฐหนฺตํ ทิสฺวา อุทกํ ตาเปตฺวา โกฏฺฐเก
@เชิงอรรถ: ๑ ทุพฺพตฺโต ฯ             ๒ สฐกมฺมํ ฯ
ฐปิตํ ภวิสฺสตีติ เถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ภนฺเต นฺหานโกฏฺฐเก
อุทกํ ฐปิตํ นฺหายถาติ อาห ฯ เถโร นฺหายิสฺสามีติ เตน
สทฺธึเยว อาคนฺตฺวา โกฏฺฐเก อุทกํ อทิสฺวา กหํ อุทกํ กหํ
อุทกนฺติ ปุจฺฉิ ฯ โส เวเคน อคฺคิสาลํ คนฺตฺวา ตุจฺฉภาชเน อุฬุงฺกํ
โอตาเรสิ ฯ อุฬุงฺโก ตุจฺฉภาชนสฺส ตเล ปฏิหโต ฆราติ
สทฺทมกาสิ ฯ ตโต ปฏฺฐาย ตสฺส อุฬุงฺกสทฺทโกเตฺวว นามํ ชาตํ ฯ
ตสฺมึ ขเณ อิตโร ปิฏฺฐิโกฏฺฐกโต อุทกํ อาหริตฺวา นฺหายถ
ภนฺเตติ อาห ฯ เถโร นฺหาตฺวา อาวชฺเชนฺโต อุฬุงฺกสทฺทกสฺส
ทุพฺพจภาวํ ญตฺวา ตํ สายํ เถรุปฏฺฐานํ อาคตํ โอวทิ อาวุโส
สมเณน นาม อตฺตนา กตเมว กตํ เมติ วตฺตุํ วฏฺฏติ อญฺญถา
สมฺปชานมุสาวาโท โหติ อิโต ปฏฺฐาย เอวรูปํ มา อกาสีติ ฯ
โส เถรสฺส กุชฺฌิตฺวา ปุนทิวเส เถเรน สทฺธึ ปิณฺฑาย คามํ น
ปาวิสิ ฯ เถโร อิตเรเนว สทฺธึ ปาวิสิ ฯ อุฬุงฺกสทฺทโกปิ เถรสฺส
อุปฏฺฐากกุลํ คนฺตฺวา ภนฺเต เถโร กหนฺติ วุตฺเต อผาสุเกน
วิหาเรเยว นิสินฺโนติ วตฺวา กึ ภนฺเต ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ วุตฺเต
อิทญฺจ อิทญฺจ เทถาติ คเหตฺวา อตฺตโน รุจิตฏฺฐานํ คนฺตฺวา
ภุญฺชิตฺวา วิหารํ อคมาสิ ฯ ปุนทิวเส เถโร ตํ กุลํ คนฺตฺวา
นิสีทิ ฯ มนุสฺสา กึ ภนฺเต อยฺยสฺส อผาสุกํ หิยฺโย กิรตฺถ
วิหาเรเยว นิสินฺนา อสุกทหรสฺส หตฺเถ อาหารํ เปสยิมฺหา
อาหาโร ปริภุตฺโต อยฺเยนาติ ฯ เถโร ตุณฺหีภูโตว ภตฺตกิจฺจํ
กตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา สายํ เถรุปฏฺฐานกาเล อาคตํ อามนฺเตตฺวา
อาวุโส อสุกคาเม นาม อสุกกุเล เถรสฺส อิทญฺจ อิทญฺจ ลทฺธุํ
วฏฺฏตีติ วิญฺญาเปตฺวา กิร เต ภุตฺตนฺติ วตฺวา วิญฺญตฺติ นาม
น วฏฺฏติ มา ปุน เอวรูปํ นาม อนาจารํ จราติ อาห ฯ โส
เอตฺตเกน เถเร อาฆาตํ พนฺธิตฺวา อยํ หิยฺโยปิ อุทกมตฺตํ
นิสฺสาย มยา สทฺธึ กลหํ กริ อิทานิ ปนสฺส อุปฏฺฐากานํ เคเห
มยา ภตฺตมุฏฺฐิ ภุตฺตาติ อสหนฺโต ปุน กลหํ กโรติ ชานิสฺสามิสฺส
กตฺตพฺพยุตฺตกนฺติ ปุนทิวเส เถเร ปิณฺฑาย ปวิฏฺเฐ มุคฺครํ
คเหตฺวา ปริโภคภาชนานิ ภินฺทิตฺวา ปณฺณสาลํ ฌาเปตฺวา ปลายิ ฯ
โส ชีวมาโนว มนุสฺสเปโต หุตฺวา สุสฺสิตฺวา กาลํ กตฺวา
อวีจิมหานิรเย นิพฺพตฺติ ฯ โส เตน กโต อนาจาโร มหาชนสฺส มชฺเฌ
ปากโฏ ชาโต ฯ อเถกจฺเจ ภิกฺขู ราชคหา สาวตฺถิยํ อาคนฺตฺวา
สมฺปตฺตฏฺฐาเน สภาคฏฺฐาเน ปตฺตจีวรํ ปฏิสาเมตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ
คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา นิสีทึสุ ฯ สตฺถา เตหิ สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กตฺวา
กุโต อาคตตฺถาติ ปุจฺฉิ ฯ ราชคหา ภนฺเตติ ฯ โก ตตฺถ
โอวาททายโก อาจริโยติ ฯ มหากสฺสปตฺเถโร ภนฺเตติ ฯ สุขํ
ภิกฺขเว กสฺสปสฺสาติ ฯ อาม ภนฺเต เถรสฺส สุขํ สทฺธิวิหาริโก
ปนสฺส โอวาเท ทินฺเน กุชฺฌิตฺวา เถเรปิ  ปิณฺฑาย ปวิฏฺเฐ
มุคฺครํ คเหตฺวา ปริโภคภาชนานิ ภินฺทิตฺวา เถรสฺส ปณฺณสาลํ
ฌาเปตฺวา ปลายีติ ฯ ตํ สุตฺวา สตฺถา ภิกฺขเว กสฺสปสฺส
เอวรูเปน พาเลน สทฺธึ จรณโต เอกจริยาว เสยฺโยติ วตฺวา อิมํ
ธมฺมปเท คาถมาห
         จรญฺเจ นาธิคจฺเฉยฺย      เสยฺยํ สทิสมตฺตโน
         เอกจริยํ ทฬฺหํ กยิรา      นตฺถิ พาเล สหายตาติ ฯ
อิมญฺจปน วตฺวา ปุน เต ภิกฺขู อามนฺเตตฺวา น ภิกฺขเว
อิทาเนว เจโส กุฏิทูสโก ปุพฺเพปิ กุฏิทูสโกว น จ อิทาเนว
โอวาททายกสฺส กุชฺฌติ ปุพฺเพปิ กุชฺฌิเยวาติ วตฺวา เตหิ ยาจิโต
อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
สิงฺคิลสกุณโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต อตฺตโน มนาปํ อโนวสฺสํ
กุลาวกํ กตฺวา หิมวนฺตปฺปเทเส วสติ ฯ อเถโก มกฺกโฏ
วสฺสกาเล อจฺฉินฺนธาเร เทเว วสฺสนฺเต   สีตปีฬิโต ทนฺเต ขาทนฺโต
โพธิสตฺตสฺสาวิทูเร นิสีทิ ฯ โพธิสตฺโต ตํ ตถา กิลนฺตํ ทิสฺวา
เตน สทฺธึ สลฺลปนฺโต ปฐมํ คาถมาห
         มนุสฺสสฺเสว เต สีสํ       หตฺถปาทา จ พานร
         อถ เกน นุ วณฺเณน       อคารนฺเต น วิชฺชตีติ ฯ
     ตตฺถ วณฺเณนาติ การเณน ฯ อคารนฺติ ตว นิวาสนเคหํ
เกน การเณน นตฺถีติ ปุจฺฉิ ฯ
     ตํ สุตฺวา พานโร ทุติยํ คาถมาห
         มนุสฺสสฺเสว เม สีสํ       หตฺถปาทา จ สิงฺคิล
         ยาหุ เสฏฺฐา มนุสฺเสสุ     สา เม ปญฺญา น วิชฺชตีติ ฯ
     ตตฺถ สิงฺคิลาติ ตํ สกุณํ นาเม นาลปติ ฯ ยาหุ เสฏฺฐา
มนุสฺเสสูติ ยา มนุสฺเสสุ เสฏฺฐาติ กเถนฺติ  สา มม
วิจารณปญฺญา นตฺถิ สีสหตฺถปาทกายพลาทีนิ โลเก อปฺปมาณํ
วิจารณปญฺญาว เสฏฺฐา สา มม นตฺถิ ตสฺมา เม อคารํ น
วิชฺชตีติ ฯ
     ตํ สุตฺวา โพธิสตฺโต อิตรํ  คาถาทฺวยมาห
         อนวฏฺฐิตจิตฺตสฺส          ลหุจิตฺตสฺส ทุพฺภิโน
         นิจฺจํ อทฺธุวสีลสฺส         สุจิภาโว ๑- น วิชฺชติ
         โส กรสฺสานุภาวํ ตฺวํ      วีติวตฺตสฺสุ สีลิยํ
         สีตวาตปริตฺตาณํ          กรสฺสุ กุฏิกํ กปีติ ฯ
     ตตฺถ อนวฏฺฐิตจิตฺตสฺสาติ อปฺปติฏฺฐิตจิตฺตสฺส ฯ ทุพฺภิโนติ
มิตฺตทุพฺภิสฺส ฯ อทฺธุวสีลสฺสาติ น สพฺพกาลํ สีลรกฺขนกสฺส ฯ
โส กรสฺสานุภาวํ ตฺวนฺติ โส ตฺวํ สมฺม มกฺกฏ ปญฺญาย
อุปฺปาทนตฺถํ อานุภาวํ พลํ อุปาทาย กโรหิ ฯ วีติวตฺตสฺสุ สีลิยนฺติ
อตฺตโน ทุสฺสีลภาวสงฺขาตํ สีลิยํ อติกฺกมิตฺวา สีลวา โหหิ ฯ
กุฏิกนฺติ สีตวาตสฺส ปริตฺตาณสมตฺถํ อตฺตโน กุฏิกํ กุลาวกํ เอกํ
วสนาคารกํ กโรหีติ ฯ
     มกฺกโฏ จินฺเตสิ อยํ ตาว อตฺตโน อโนวสฺสกฏฺฐาเน
นิสินฺนภาเวน มํ ปริภาสติ ๒- น นิสีทาเปสฺสามิ นํ อิมสฺมึ กุลาวเกติ ฯ
ตโต โพธิสตฺตํ คณฺหิตุกาโม ปกฺขนฺทิ ฯ โพธิสตฺโต อุปฺปติตฺวา
อญฺญตฺถ คโต ฯ มกฺกโฏ กุลาวกํ วิทฺธํสิตฺวา จุณฺณวิจุณฺณํ
กตฺวา ปกฺกามิ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ สุขภาโว  ฯ           ๒ ปริภวติ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา
มกฺกโฏ กุฏิฌามโก อโหสิ สิงฺคิลสกุโณ ปน อหเมวาติ ฯ
                     กุฏิทูสกชาตกํ ปฐมํ
                      -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๘ หน้า ๓๑๕-๓๒๐.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=38&A=6540&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=38&A=6540&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=582
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=2902
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=2860
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=2860
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27