อรรถกถาเล่มที่ ๓๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๔ ติก-ปญฺจกนิปาต

                        สิริชาตกํ
     ยํ อุสฺสุกฺกา สงฺฆรนฺตีติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต เอกํ
สิริโจรพฺราหฺมณํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     อิมสฺมึ ชาตเก ปจฺจุปฺปนฺนวตฺถุ เหฏฺา ขทิรงฺคารชาตเก
วิตฺถาริตเมว ฯ อิธ ปน สา อนาถปิณฺฑิกสฺส ฆเร จตุตฺเถ
ทฺวารโกฏฺเก วสนกา มิจฺฉาทิฏฺิเทวตา ทณฺฑกมฺมํ กโรนฺตี
จตุปณฺณาสหิรญฺโกฏิโย อาหริตฺวา โกฏฺเก ปูเรตฺวา เสฏฺินา สทฺธึ
สหายิกา อโหสิ ฯ อถ นํ โส อาทาย สตฺถุ สนฺติกํ อคมาสิ ฯ
สตฺถา ตสฺสา ธมฺมํ เทเสสิ ฯ สา ธมฺมํ สุตฺวา โสตาปนฺนา
อโหสิ ฯ ตโต ปฏฺาย เสฏฺิโน ยโส ยถาปุราโณว ชาโต ฯ
อเถโก สาวตฺถีวาสี สิริลกฺขณชานนพฺราหฺมโณ จินฺเตสิ
อนาถปิณฺฑิโก ทุคฺคโต หุตฺวา ปุน อิสฺสโร ชาโต ยนฺนูนาหํ ตํ
ทฏฺุกาโม วิย คนฺตฺวา ตสฺส ฆรโต สิรึ เถเนตฺวา อาคจฺเฉยฺยนฺติ ฯ
โส ตสฺส ฆรํ คนฺตฺวา เตน กตสกฺการสมฺมาโน สาราณียกถาย
วตฺตมานาย กิมตฺถํ อาคโตสีติ วุตฺเต กตฺถ นุโข สิริ
ปติฏฺิตาติ โอโลเกสิ ฯ เสฏฺิโน จ สพฺพเสโต โธตสงฺขปฏิภาโค
กุกฺกุโฏ สุวณฺณปญฺชเร ปกฺขิปิตฺวา ปิโต อตฺถิ ฯ ตสฺส
จูฬาย สิริ ปติฏฺาสิ ฯ พฺราหฺมโณ โอโลกยมาโน สิริยา ตตฺถ
ปติฏฺิตภาวํ ตฺวา อหํ มหาเสฏฺิ ปญฺจสเต มาณเว มนฺเต
วาเจมิ อกาลรวึ เอกํ กุกฺกุฏํ นิสฺสาย เต จ มยญฺจ กิลมาม
อยญฺจ กิร กุกฺกุโฏ กาลรวี อิมสฺสตฺถาย อาคโตมฺหิ เทหิ เม
เอตํ กุกฺกุฏนฺติ อาห ฯ คณฺห พฺราหฺมณ เทมิ เต กุกฺกุฏนฺติ ฯ
เทมีติ จ วุตฺตกฺขเณเยว สิริ ตสฺส จูฬโต อปคนฺตฺวา อุสฺสีสเก
ปิเต มณิกฺขนฺเธ ปติฏฺาสิ ฯ พฺราหฺมโณ สิริยา มณิมฺหิ
ปติฏฺิตภาวํ ตฺวา ตมฺปิ ยาจิ ฯ มณิมฺปิ เทมีติ วุตฺตกฺขเณเยว สิริ
มณิโต อปคนฺตฺวา อุสฺสีสเก ปิตอารกฺขยฏฺิยํ ปติฏฺาสิ ฯ พฺราหฺมโณ
ตตฺถ ปติฏฺิตภาวํ ตฺวา ตมฺปิ ยาจิ ฯ คเหตฺวา คจฺฉาติ
วุตฺตกฺขเณเยว สิริ ยฏฺิโต อปคนฺตฺวา ปุญฺลกฺขณเทวิยา นาม
เสฏฺิโน อคฺคมเหสิยา สีเส ปติฏฺาสิ ฯ สิริโจรพฺราหฺมโณ ตตฺถ
ปติฏฺิตภาวํ ตฺวา อวิสชฺชนิยํ ภณฺฑํ เอตํ ยาจิตุมฺปิ น
สกฺโกมีติ จินฺเตตฺวา เสฏฺึ เอตทโวจ มหาเสฏฺิ อหํ ตุมฺหากํ
เคเห สิรึ เถเนตฺวา คมิสฺสามีติ อาคญฺฉึ สิริ ปน เต
กุกฺกุฏสฺส จูฬาย ปติฏฺิตา อโหสิ อิมสฺมึ มม ทินฺเน ตโต
อปคนฺตฺวา มณิมฺหิ ปติฏฺหิ มณิมฺหิ ทินฺเน อารกฺขยฏฺิยํ ปติฏฺหิ
อารกฺขยฏฺิยา ทินฺนาย ตโต อปคนฺตฺวา ปุญฺลกฺขณเทวิยา สีเส
ปติฏฺหิ อิมํโข ปน อวิสชฺชนิยํ ภณฺฑนฺติ น สกฺกา ตว สิรึ เถเนตุํ
ตว สนฺตกํ ตเวว โหตูติ อุฏฺายาสนา ปกฺกามิ ฯ อนาถปิณฺฑิโก
อิมํ การณํ สตฺถุ กเถสฺสามีติ วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถารํ ปูเชตฺวา
วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน สพฺพนฺตํ ตถาคตสฺส อาโรเจสิ ฯ สตฺถา
ตํ สุตฺวา น โข คหปติ อิทาเนว อญฺเสํ สิริ อญฺตฺถ คจฺฉติ
ปุพฺเพปิ อปฺปปุญฺเหิ อุปฺปาทิตสิริ ปน ปุญฺวนฺตานํเยว ปาทมูเล
คตาติ วตฺวา เตน ยาจิโต อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
กาสิกรฏฺเ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต ตกฺกสิลายํ สิปฺปํ
อุคฺคณฺหิตฺวา อคารํ อชฺฌาวสนฺโต มาตาปิตูนํ กาลกิริยาย สํวิคฺโค
นิกฺขมิตฺวา หิมวนฺตปฺปเทเส อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา อภิญฺา จ
สมาปตฺติโย จ อุปฺปาเทตฺวา ทีฆสฺส อทฺธุโน อจฺจเยน
โลณมฺพิลเสวนตฺถาย ชนปทํ คนฺตฺวา พาราณสีรญฺโ อุยฺยาเน วสิตฺวา
ปุนทิวเส ภิกฺขํ จรมาโน หตฺถาจริยสฺส ฆรทฺวารํ อคมาสิ ฯ โส
ตสฺส อาจารวิหาเร ปสนฺโน ภิกฺขํ ทตฺวา อุยฺยาเน วสาเปตฺวา
นิจฺจํ ปฏิชคฺคิ ฯ ตสฺมึ กาเล เอโก กฏฺหาริโก อรญฺโต
ทารูนิ อาหรนฺโต เวลาย นครทฺวารํ ปาปุณิตุํ นาสกฺขิ ฯ สายํ เอกสฺมึ
เทวกุเล ทารุกลาปํ อุสฺสีสเก กตฺวา นิปชฺชิ ฯ เทวกุเล วิสฏฺาปิ
โข พหู กุกฺกุฏา ตสฺสาวิทูเร เอกสฺมึ รุกฺเข สยึสุ ฯ เตสํ
อุปริสยิตกุกฺกุโฏ ปจฺจูสกาเล วจฺจํ ปาเตนฺโต เหฏฺาสยิตกุกฺกุฏสฺส สรีเร
ปาเตสิ เกน เม สรีเร วจฺจํ ปาติตนฺติ จ วุตฺเต มยาติ
อาห ฯ กึการณาติ จ วุตฺเต อนุปธาเรตฺวาติ วตฺวา ปุนปิ
ปาเตสิ ฯ ตโต อุโภปิ อญฺมญฺ กุทฺธา กินฺเต พลํ กินฺเต
พลนฺติ กลหํ กรึสุ ฯ อถ เหฏฺาสยิตกุกฺกุโฏ อาห มํ มาเรตฺวา
องฺคาเร ปกฺกมํสํ ขาทนฺโต ปาโตว กหาปณสหสฺสํ ลภิสฺสตีติ ฯ
อุปริสยิตกุกฺกุโฏ อาห อมฺโภ มา ตฺวํ เอตฺตเกน คชฺชิ มม
ถูลมํสํ ขาทนฺโต หิ ราชา โหติ พหิมํสํ ขาทนฺโต ปุริโส เจ
เสนาปติฏฺานํ อิตฺถี เจ อคฺคมเหสิฏฺานํ ลภติ อฏฺิมํสํ ปน
เม ขาทนฺโต คิหี เจ ภณฺฑาคาริกฏฺานํ ปพฺพชิโต เจ ราชกุลุปกภาวํ
ลภตีติ ฯ กฏฺหาริโก เตสํ วจนํ สุตฺวา รชฺเช ปตฺเต
สหสฺเสน กิจฺจํ นตฺถีติ สณิกํ อภิรุยฺหิตฺวา อุปริสยิตกุกฺกุฏํ คเหตฺวา
มาเรตฺวา อุจฺฉงฺเค กตฺวา ราชา ภวิสฺสามีติ คนฺตฺวา วิวเฏ
ทฺวาเรเยว นครํ ปวิสิตฺวา กุกฺกุฏํ นิตฺตจํ กตฺวา อุทเกน โสเธตฺวา
อิทํ กุกฺกุฏมํสํ สาธุ สมฺปาเทหีติ ปชาปติยา อทาสิ ฯ สา
กุกฺกุฏมํสญฺจ ภตฺตญฺจ สมฺปาเทตฺวา ภุญฺช สามีติ ตสฺส อุปนาเมสิ ฯ
ภทฺเท เอตํ มํสํ มหานุภาวํ เอตํ ขาทิตฺวา อหํ ราชา ภวิสฺสามิ
ตฺวํ อคฺคมเหสี ภวิสฺสสีติ ตํ ภตฺตญฺจ มํสญฺจ อาทาย คงฺคาย
ตีรํ คนฺตฺวา นฺหาตฺวา ภุญฺชิสฺสามาติ ภตฺตภาชนํ ตีเร เปตฺวา
นฺหานตฺถาย โอตรึสุ ฯ ตสฺมึ ขเณ วาเตน ขุภิตํ อุทกํ
อาคนฺตฺวา ภตฺตภาชนํ อาทาย อคมาสิ ฯ ตํ นทีโสเตน วุยฺหมานํ
เหฏฺานทิยํ หตฺถึ นฺหาเปนฺโต เอโก หตฺถาจริโย มหามตฺโต ทิสฺวา
อุกฺขิปาเปตฺวา วิวราเปตฺวา กิเมตนฺติ ปุจฺฉิ ฯ ภตฺตญฺเจว
กุกฺกุฏมํสญฺจ สามีติ ฯ โส ตํ ปิทหาเปตฺวา ลญฺจาเปตฺวา ยาว
มยํ อาคจฺฉาม ตาว มํสภตฺตํ มา วิวราติ ภริยาย เปเสสิ ฯ
โสปิ โข กฏฺหาริโก มุขโต ปวิฏฺเน มาลุโตทเกน ๑- อุทฺธุมาตอุทโร
ปลายิ ฯ อเถโก ตสฺส หตฺถาจริยสฺส กุลุปโก ทิพฺพจกฺขุ ตาปโส
มยฺหํ อุปฏฺาโก หตฺถาจริยฏฺานํ น วิชหติ กทา นุโข สมฺปตฺตึ
ปาปุณิสฺสตีติ ทิพฺพจกฺขุนา อุปธาเรนฺโต ตํ ปุริสํ ทิสฺวา ตํ
การณํ ตฺวา ปุเรตรํ ฆรํ คนฺตฺวา หตฺถาจริยสฺส นิเวสเน นิสีทิ ฯ
หตฺถาจริโย อาคนฺตฺวา ตํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน ตํ
ภตฺตภาชนํ อาหราเปตฺวา ตาปสํ มํโสทเนน ปริวิสถาติ อาห ฯ
ตาปโส ภตฺตํ คเหตฺวา มํเส ทียมาเน อคฺคเหตฺวา อิมํ มํสํ อหํ
วิจาเรมีติ วตฺวา วิจาเรถ ภนฺเตติ วุตฺเต ถูลมํสาทีสุ เอเกกํ
โกฏฺาสํ กาเรตฺวา ถูลมํสํ หตฺถาจริยสฺส ทาเปสิ พหิมํสํ ตสฺส
ภริยาย อฏฺิมํสํ อตฺตนา ปริภุญฺชิ ฯ โส ภตฺตกิจฺจาวสาเน
คจฺฉนฺโต ตฺวํ อิโต ตติเย ทิวเส ราชา ภวิสฺสสิ อปฺปมตฺโต
โหหีติ วตฺวา ปกฺกามิ ฯ ตติเย ทิวเส เอโก สามนฺตราชา
อาคนฺตฺวา พาราณสึ ปริวาเรสิ ฯ พาราณสีราชา หตฺถาจริยํ ราชเวสํ
คาหาเปตฺวา หตฺถึ อภิรุยฺหิตฺวา ยุชฺฌาติ อาณาเปตฺวา สยํ
@เชิงอรรถ: ๑ วาลุโกทเกน ฯ
อญฺาตกเวเสน เสนาย วิจรนฺโต เอเกน มหาเวเคน สเรน วิทฺโธ
ตํขณญฺเว มริ ฯ โส ตสฺส มตภาวํ ตฺวา (หตฺถาจริโย) พหู
กหาปเณ นีหราเปตฺวา ธนตฺถิกา ปุรโต หุตฺวา ยุชฺฌนฺตูติ เภรึ
จาราเปสิ ฯ พลกาโย มุหุตฺเตเนว ปฏิราชานํ ชีวิตกฺขยํ ปาเปสิ ฯ
อมจฺจา รญฺโ สรีรกิจฺจํ กตฺวา กํ ราชานํ กโรมาติ
มนฺตยมานา ราชา ชีวมาโน อตฺตโน เวสํ หตฺถาจริยสฺส อทาสิ
อยเมว ยุทฺธํ กตฺวา รชฺชํ คณฺหิ เอตสฺเสว รชฺชํ ทสฺสามาติ
ตํ รชฺเช อภิสิญฺจึสุ ภริยมฺปิสฺส อคฺคมเหสึ อกํสุ ฯ โพธิสตฺโต
ราชกุลุปโก อโหสิ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา อภิสมฺพุทฺโธ หุตฺวา อิมา
เทฺว คาถา อภาสิ
       ยํ อุสฺสุกฺกา สงฺฆรนฺติ     อลกฺขิกา พหุํ ธนํ
       สิปฺปวนฺโต อสิปฺปา วา    ลกฺขิกา ตานิ ภุญฺชเร
       สพฺพตฺถ กตปุญฺสฺส       อติจฺจญฺเว ปาณิโน
       อุปฺปชฺชนฺติ พหู โภคา     อปินายตเนสุปีติ ฯ
     ตตฺถ ยํ อุสฺสุกฺกาติ ยํ ธนํ สงฺฆริตุํ อุสฺสุกฺกมาปนฺนา
ฉนฺทชาตา กิจฺเจน พหุธนํ สงฺฆรนฺติ ฯ เย อุสฺสุกฺกาติ วา ปาโ ฯ
เย ปุริสา ธนสํหรเณ อุสฺสุกฺกา หตฺถิสิปฺปาทิวเสน สิปฺปวนฺโต วา
อสิปฺปา วา อนฺตมโส เวตฺตเนน กมฺมํ กตฺวา พหุธนํ สงฺฆรนฺตีติ
อตฺโถ ฯ ลกฺขิกา ตานิ ภุญฺชเรติ ตานิ พหุํ ธนนฺติ วุตฺตานิ
ธนานิ อญฺเ ปุญฺวนฺโต ปุริสา อตฺตโน ปุญฺผลํ ปริภุญฺชนฺตา
กิญฺจิ กมฺมํ อกตฺวาปิ ปริภุญฺชนฺติ ฯ อติจฺจญฺเว ปาณิโนติ
อติจฺจ อญฺเเอว ปาณิโน ฯ เอตฺเถว เอวกาโร ปุริมปเทน
โยเชตพฺโพ สพฺพตฺเถว กตปุญฺสฺส อญฺเ อกตปุญฺเ สตฺเต
อติกฺกมิตฺวาติ อตฺโถ ฯ อปินายตเนสุปีติ อปิ อนายตเนสุปิ
อรตนากเรสุ รตนานิ อสุวณฺณายตนาทีสุ สุวณฺณาทีนิ
อหตฺถายตนาทีสุ หตฺถิอาทโยติ สวิญฺาณกอวิญฺาณกา พหู โภคา
อุปฺปชฺชนฺติ ฯ ตตฺถ มุตฺตามณิอาทีนํ อนากเรสุ อุปฺปตฺติยํ หิ
ทุฏฺคามณิอภยมหาราชสฺส วตฺถุ กเถตพฺพํ ฯ
     สตฺถา ปน อิมํ คาถํ วตฺวา คหปติ อิเมสํ สตฺตานํ
ปุญฺสทิสํ อญฺ อายตนํ นาม นตฺถิ ปุญฺวนฺตานํ หิ อนากเรสุปิ
รตนานิ อุปฺปชฺชนฺติเยวาติ วตฺวา อิมํ ธมฺมํ เทเสติ
         เอส เทวมนุสฺสานํ       สพฺพกามทโท นิธิ
         ยํ ยํ เทวาภิปฏฺเนฺติ     สพฺพเมเตน ลพฺภติ
         สุวณฺณตา สุสรตา        สุสณฺานา สุรูปตา
         อาธิปจฺจํ ปริวาโร       สพฺพเมเตน ลพฺภติ
         ปเทสรชฺชํ อิสฺสริยํ       จกฺกวตฺติสุขํ ปิยํ
         เทวรชฺชมฺปิ ทิพฺเพสุ      สพฺพเมเตน ลพฺภติ
         มานุสิกา จ สมฺปตฺติ      เทวโลเก จ ยา รติ
         ยา จ นิพฺพานสมฺปตฺติ     สพฺพเมเตน ลพฺภติ
         มิตฺตสมฺปทมาคมฺม        โยนิโส เว ๑- ปยุญฺชโต
@เชิงอรรถ: ๑ เจ ฯ
         วิชฺชาวิมุตฺติวสีภาโว      สพฺพเมเตน ลพฺภติ
         ปฏิสมฺภิทา วิโมกฺขา จ    ยา จ สาวกปารมี
         ปจฺเจกโพธิ พุทฺธภูมิ      สพฺพเมเตน ลพฺภติ
         เอวํ มหิทฺธิยา เอสา     ยทิทํ ปุญฺสมฺปทา
         ตสฺมา ธีรา ปสํสนฺติ      ปณฺฑิตา กตปุญฺตนฺติ ฯ
     อิทานิ เยสุ อนาถปิณฺฑิกสฺสาปิ สิริ ปติฏฺิตา ตานิ รตนานิ
ทสฺเสตุํ กุกฺกุโฏติ อาทิมาห ฯ
         กุกฺกุโฏ มณโย ทณฺโฑ     ถิโย จ ปุญฺลกฺขณา
         อุปฺปชฺชนฺติ อปาปสฺส      กตปุญฺสฺส ชนฺตุโนติ ฯ
     ตตฺถ ทณฺโฑติ อารกฺขยฏฺึ สนฺธาย วุตฺตํ ฯ ถิโยติ เสฏฺิภริยา
ปุญฺลกฺขณาเทวี ๑- ฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว ฯ คาถํ วตฺวา จปน
ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา ราชา อานนฺโท อโหสิ กุลุปกตาปโส
สมฺมาสมฺพุทฺโธติ ฯ
                      สิริชาตกํ จตุตฺถํ
                       ---------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๘ หน้า ๑๖๘-๑๗๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=38&A=3507&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=38&A=3507&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=451
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=2395
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=2362
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=2362
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27