อรรถกถาเล่มที่ ๓๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๒ เอกนิปาต(๒)

                     ๑๐. ภีมเสนชาตกํ
     ยนฺเต ปวิกตฺถิตํ ปุเรติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อญฺญตรํ
ปวิกตฺถิตภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     เอโก กิร ภิกฺขุ อาวุโส อมฺหากํ ชาติสมา ชาติ โคตฺตสมํ
โคตฺตํ นามํ นตฺถิ มยํ เอวรูเป นาม มหาขตฺติยกุเล ชาตา
โคตฺเตน วา ธเนน วา กุลปฺปเทเสน วา อมฺเหหิ สทิโส นาม
นตฺถิ อมฺหากํ สุวณฺณรชตาทีนํ อนฺโต นตฺถิ ทาสกมฺมกราปิ
โน สาลิมํโสทนํ ภุญฺชนฺติ กาสิกวตฺถาทีนิ นิวาเสนฺติ กาสิกวิเลปนํ
วิลิมฺปนฺติ มยํ ปพฺพชิตภาเวน เอตรหิ เอวรูปานิ ลูขานิ โภชนานิ
ภุญฺชาม ลูขานิ จีวรานิ ธาเรมาติ เถรนวมชฺฌิมานํ ภิกฺขูนํ อนฺตเร
วิกตฺเถนฺโต ชาติอาทิวเสน วมฺเภนฺโต วญฺเจนฺโต วิจรติ ฯ อถสฺส
เอโก ภิกฺขุ กุลปฺปเทสํ ปริคฺคณฺหิตฺวา ตํ วิกตฺถิตภาวํ ภิกฺขูนํ
กเถสิ ฯ ภิกฺขู ธมฺมสภายํ สนฺนิปติตฺวา อาวุโส อสุโก นาม
ภิกฺขุ เอวรูเป นิยฺยานิกสาสเน ปพฺพชิตฺวา วิกตฺเถนฺโต วมฺเภนฺโต
วญฺเจนฺโต วิจรตีติ เอตสฺส อคุณํ กถยึสุ ฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา
กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา อิมาย
นามาติ วุตฺเต น ภิกฺขเว ภิกฺขุ อิทาเนว วิกตฺเถนฺโต วิจรติ
ปุพฺเพปิ วิกตฺเถนฺโต วมฺเภนฺโต วญฺเจนฺโต วิจรีติ วตฺวา อตีตํ
อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
เอกสฺมึ นิคมคาเม อุทิจฺจพฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต
ตกฺกสิลายํ ทิสาปาโมกฺขสฺส อาจริยสฺส สนฺติเก ตโย เวเท อฏฺฐารส
วิชฺชฏฺฐานานิ อุคฺคเหตฺวา สพฺพสิปฺปานํ นิปฺผตฺตึ ปตฺวา จูฬธนุคฺคหปณฺฑิโต
นาม อโหสิ ฯ โส ตกฺกสิลโต นิกฺขมิตฺวา สพฺพสมยสิปฺปานิ
ปริเยสมาโน มหิสกรฏฺฐํ อคมาสิ ฯ อิมสฺมึ ปน ชาตเก
กิร โพธิสตฺโต โถกํ รสฺโส โอณตากาโร อโหสิ ฯ โส จินฺเตสิ
สจาหํ กญฺจิ ราชานํ อุปสงฺกมิสฺสามิ โส เอวํ รสฺสสรีโร ตฺวํ
กึ อมฺหากํ กมฺมํ กริสฺสสีติ วกฺขติ ยนฺนูนาหํ อาโรหปริณาหสมฺปนฺนํ
อภิรูปํ เอกํ ปุริสํ ผลกํ กตฺวา ตสฺส ปิฏฺฐิจฺฉายาย
ชีวิกํ กปฺเปยฺยนฺติ ฯ โส ตถารูปํ ปุริสํ ปริเยสมาโน ภีมเสนสฺส
นาเมกสฺส ตนฺตวายสฺส ตนฺตวิตตฏฺฐานํ คนฺตฺวา เตน สทฺธึ
ปฏิสณฺฐารํ กตฺวา สมฺม ตฺวํ กินฺนาโมสีติ ปุจฺฉิ ฯ อหํ ภีมเสโน
นามาติ ฯ กึ ปน ตฺวํ เอวํ อภิรูโป อุปธิสมฺปนฺโน หุตฺวา อิมํ
ลามกกมฺมํ กโรสีติ ฯ ชีวิตุํ อสกฺโกนฺโต สมฺมาติ ฯ สมฺม มา
เอตํ กมฺมํ กริ สกลชมฺพูทีเป มยา สทิโส ธนุคฺคโห นาม
นตฺถิ สเจ ปนาหํ กญฺจิ ราชานํ ปสฺเสยฺยํ โส มํ เอวํ
รสฺโส อยํ กึ อมฺหากํ กมฺมํ กริสฺสตีติ โกเปยฺย ตฺวํ ราชานํ
ทิสฺวา อหํ ธนุคฺคโหติ วกฺเขยฺยาสิ ราชา เต ปริพฺพยํ ทตฺวา
วุตฺตึ นิพทฺธํ ทสฺสติ อหนฺเต อุปฺปนฺนํ กมฺมํ กโรนฺโต ตสฺส
ปิฏฺฐิจฺฉายาย ชีวิสฺสามิ เอวํ อุโภปิ สุขิตา ภวิสฺสาม กโรหิ
มม วจนนฺติ อาห ฯ โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ อถ นํ อาทาย
พาราณสึ คนฺตฺวา สยํ จูฬุปฏฺฐาโก หุตฺวา ตํ ปุรโต กตฺวา
ราชทฺวาเร ฐตฺวา รญฺโญ อาโรจาเปสิ ฯ อาคจฺฉนฺตูติ วุตฺเต
อุโภปิ ปวิสิตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา อฏฺฐํสุ ฯ กึการณา อาคตตฺถาติ
จ วุตฺเต ภีมเสโน อาห อหํ ธนุคฺคโห มยา สทิโส นาม
สกลชมฺพูทีเป ธนุคฺคโห นตฺถีติ ฯ กึ ปน ภเณ ลภนฺโต มํ
อุปฏฺฐหิสฺสสีติ ฯ อฑฺฒมาเส สหสฺสํ ลภนฺโต อุปฏฺฐหิสฺสามิ
เทวาติ ฯ อยํ เต ปุริโส กึ โหตีติ ฯ จูฬุปฏฺฐาโก เทวาติ ฯ
สาธุ อุปฏฺฐหาติ ฯ ตโต ปฏฺฐาย ภีมเสโน ราชานํ อุปฏฺฐาติ ฯ
อุปฺปนฺนกิจฺจํ ปนสฺส โพธิสตฺโตว นิตฺถรติ ฯ
     เตน โข ปน สมเยน กาสีรฏฺเฐ เอกสฺมึ อรญฺเญ พหุนฺนํ
มนุสฺสานํ สญฺจรณมคฺคํ พฺยคฺโฆ ฉฑฺฑาเปติ พหู มนุสฺเส คเหตฺวา
คเหตฺวา ขาทติ ฯ ตํ ปวุตฺตึ รญฺโญ อาโรเจสุํ ฯ ราชา
ภีมเสนํ ปกฺโกสาเปตฺวา สกฺขิสฺสสิ ตาต เอตํ พฺยคฺฆํ คณฺหิตุนฺติ
อาห ฯ เทว กึ ธนุคฺคโห นามาหํ ยทิ พฺยคฺฆํ คเหตุํ น
สกฺโกมีติ ฯ ราชา ตสฺส ปริพฺพยํ ทตฺวา อุยฺโยเชสิ ฯ โส ฆรํ
คนฺตฺวา โพธิสตฺตสฺส กเถสิ ฯ โพธิสตฺโต สาธุ สมฺม คจฺฉาติ
อาห ฯ ตฺวํ ปน น คมิสฺสสีติ ฯ อหํ น คมิสฺสามิ อุปายํ ปน
เต อาจิกฺขิสฺสามีติ ฯ อาจิกฺข สมฺมาติ ฯ ตฺวํ พฺยคฺฆสฺส
วสนฏฺฐานํ สหสา เอกโกว มา อคมาสิ ชานปทมนุสฺเส ปน
สนฺนิปาเตตฺวา เอกํ วา เทฺว วา ธนุสหสฺสานิ คาหาเปตฺวา
ตตฺถ คนฺตฺวา พฺยคฺฆสฺส อุฏฺฐิตภาวํ ญตฺวา ปลายิตฺวา เอกํ
คุมฺพํ ปวิสิตฺวา อุเรน นิปชฺเชยฺยาสิ ชานปทา จ พฺยคฺฆํ โปเถตฺวา
คณฺหิสฺสนฺติ เตหิ พฺยคฺเฆ คหิเต ตฺวํ ทนฺเตหิ เอกํ วลฺลึ
ฉินฺทิตฺวา โกฏิยํ คเหตฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา มตพฺยคฺฆสฺส สนฺติกํ
คนฺตฺวา โภนฺโต เกเนส พฺยคฺโฆ มาริโต อหํ อิมํ พฺยคฺฆํ โคณํ
วิย วลฺลิยา พนฺธิตฺวา รญฺโญ สนฺติกํ เนสฺสามีติ วลฺลิอตฺถาย คุมฺพํ
ปวิฏฺโฐ มยา วลฺลิยา อนาภตายเอว เกเนส พฺยคฺโฆ มาริโตติ
กเถยฺยาสิ อถ เต ชานปทา ภีตตสิตา สามิ มา รญฺโญ อาจิกฺขาติ
พหุํ ธนํ ทสฺสนฺติ พฺยคฺโฆ ตยาว คหิโต ภวิสฺสติ รญฺโญปิ
สนฺติกา พหุํ ธนํ ลภิสฺสสีติ ฯ โส สาธูติ คนฺตฺวา โพธิสตฺเตน
กถิตนิยาเมเนว พฺยคฺฆํ คเหตฺวา อรญฺญํ เขมํ กตฺวา มหาชนปริวุโต
พาราณสึ อาคนฺตฺวา ราชานํ ทิสฺวา คหิโต เม เทว พฺยคฺโฆ
อรญฺญํ เขมํ กตนฺติ อาห ฯ ราชา ตุฏฺโฐ พหุํ ธนํ อทาสิ ฯ
     ปุเนกทิวสํ เอกํ มคฺคํ มหิโส ฉฑฺฑาเปตีติ อาโรจยึสุ ฯ
ราชา ตเถว ภีมเสนํ เปเสสิ ฯ โสปิ โพธิสตฺเตน ทินฺนนเยน
พฺยคฺฆํ วิย ตมฺปิ คเหตฺวา อาคจฺฉิ ฯ ราชา ปุน พหุํ ธนํ
อทาสิ ฯ มหนฺตํ อิสฺสริยํ ชาตํ ฯ โส อิสฺสริยมทมตฺโต
โพธิสตฺเต อวมญฺญํ กตฺวา ตสฺส วจนํ น คณฺหติ นาหํ ตํ
นิสฺสาย ชีวามิ กึ ตฺวญฺเญว ปุริโสติ อาทีนิ ผรุสวจนานิ วทติ ฯ
อถ กติปาหจฺจเยเนว เอโก สามนฺตราชา อาคนฺตฺวา พาราณสึ
อุปรุนฺธิตฺวา รชฺชํ วา เม เทตุ ยุทฺธํ วาติ รญฺโญ สาสนํ
เปเสสิ ฯ ราชา ยุชฺฌาหีติ ภีมเสนํ เปเสติ ฯ โส สพฺพสนฺนาหสนฺนทฺโธ
ราชเวสํ คเหตฺวา สุสนฺนทฺธสฺส วารณสฺส ปิฏฺเฐ นิสีทิ ฯ
โพธิสตฺโตปิ ตสฺส มรณภเยน สพฺพสนฺนาหสนฺนทฺโธ ภีมเสนสฺเสว
ปจฺฉิมาสเน นิสีทิ ฯ วารโณ มหาชนปริวุโต นครทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา
สงฺคามสีสํ ปาปุณิ ฯ ภีมเสโน ยุทฺธเภริสทฺทํ สุตฺวาว
กมฺปิตุํ อารทฺโธ ฯ โพธิสตฺโต อิทาเนส หตฺถิปิฏฺฐิโต ปติตฺวา
มริสฺสตีติ หตฺถิโต อปตนตฺถํ ภีมเสนํ โยตฺเตน ปริกฺขิปิตฺวา คณฺหิ ฯ
ภีมเสโน สมฺปหารฏฺฐานํ ทิสฺวา มรณภยตชฺชิโต สรีรวลญฺเชน
หตฺถิปิฏฺฐึ ทูเสติ ฯ โพธิสตฺโต น  โข เต ภีมเสน ปุริเมน
ปจฺฉิมํ สเมติ ตฺวํ ปุพฺเพ สงฺคามโยโธ วิย อโหสิ อิทานิ
หตฺถิปิฏฺฐึ ทูเสสีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
              ยนฺเต ปวิกตฺถิตํ ปุเร
              อถ เต ปูติสรา สชนฺติ ปจฺฉา
              อุภยํ น สเมติ ภีมเสน
              ยุทฺธกถา จ อิทญฺจ เต วิหญฺญนฺติ ฯ
     ตตฺถ ยนฺเต ปวิกตฺถิตํ ปุเรติ ยํ ตยา ปุพฺเพ กึ ตฺวํเยว
ปุริโส นาหํ ปุริโส อหมฺปิ สงฺคามโยโธติ ปวิกตฺถิตํ วมฺภนวจนํ
วุตฺตํ อิทนฺตาว เอกํ ฯ อถ เต ปูติสรา สชนฺติ ปจฺฉาติ อถ
เต อิเม ปูติภาเวน จ สรณภาเวน จ ปูติสราติ ลทฺธนามา
สรีรวลญฺชธารา สชนฺติ วลญฺชนฺติ ปคฺฆรนฺติ ฯ ปจฺฉาติ ตโต ปุเร
ปวิกตฺถิตโต อปรภาเค อิทานิ อิมสฺมึ สงฺคามสีเสติ อตฺโถ ฯ
อุภยํ น สเมติ ภีมเสนาติ อิทํ ภีมเสน อุภยํ น สเมติ ฯ
กตรํ ฯ ยุทฺธกถา จ อิทญฺจ เต วิหญฺญนฺติ ยา จ ปุเร กถิตา
ยุทฺธกถา ยญฺจ เต อิทานิ วิหญฺญํ กิลมโถ หตฺถิปิฏฺฐิทูสนาการปฺปตฺโต
วิฆาโตติ อตฺโถ ฯ
     เอวํ โพธิสตฺโต ตํ ครหิตฺวา มา ภายิ สมฺม กสฺมา มยิ
ฐิเต วิหญฺญสีติ ภีมเสนํ ปิฏฺฐิโต โอตาเรตฺวา นฺหายิตฺวา เคหเมว
คจฺฉาติ อุยฺโยเชตฺวา อชฺช มยา ปากเฏน ภวิตุํ วฏฺฏตีติ
สงฺคามสีสํ ปวิสิตฺวา สีหนาทํ อุนฺนทิตฺวา พลโกฏฺฐกํ ภินฺทิตฺวา สปตฺตราชานํ
ชีวคฺคาหํ  คาหาเปตฺวา พาราณสีรญฺโญ สนฺติกํ อคมาสิ ฯ ราชา
ตุฏฺโฐ โพธิสตฺตสฺส มหนฺตํ ยสํ อทาสิ ฯ ตโต ปฏฺฐาย
จูฬธนุคฺคหปณฺฑิโตติ สกลชมฺพูทีเป ปากโฏ อโหสิ ฯ โส ภีมเสนสฺส
ปริพฺพยํ ทตฺวา สกฏฺฐานเมว เปเสตฺวา ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา
ยถากมฺมํ คโต ฯ
     สตฺถา น ภิกฺขเว อิทาเนเวส ภิกฺขุ วิกตฺเถติ ปุพฺเพ
วิกตฺเถสิเยวาติ วตฺวา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา
ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา ภีมเสโน วิกตฺถิตภิกฺขุ อโหสิ
จูฬธนุคฺคหปณฺฑิโต ปน อหเมวาติ ฯ
                    ภีมเสนชาตกํ ทสมํ ฯ
                    วรณวคฺโค อฏฺฐโม ฯ
                       ---------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๖ หน้า ๑๗๙-๑๘๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=36&A=3603&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=36&A=3603&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=80
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=520
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=514
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=514
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27