อรรถกถาเล่มที่ ๓๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถรี.อ. (ปรมตฺถที.)

                  ๔๑๓. ๑๒. ธมฺมทินฺนาเถรีคาถาวณฺณนา
      ฉนฺทชาตา อวสายีติอาทิกา ธมฺมทินฺนาย เถริยา คาถา.
      สา กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร ปราธีนวุตฺติกา หุตฺวา ชีวนฺตี
นิโรธโต วุฏฺฐิตสฺส อคฺคสาวกสฺส ปูชาสกฺการปุพฺพกํ ทานํ ทตฺวา เทวโลเก
นิพฺพตฺตา. ตโต จวิตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี ปุสฺสสฺส ๔- ภควโต กาเล สตฺถุ
เวมาติกภาติกานํ ๕- กมฺมิกสฺส เคเห วสมานา ทานํ ปฏิจฺจ "เอกํ เทหี"ติ สามิเกน
วุตฺเต เทฺว เทนฺตี พหุปุญฺญานิ กตฺวา กสฺสปพุทฺธกาเล กิกิสฺส กาสิกรญฺโญ
เคเห ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา สตฺตนฺนํ ภคินีนํ อพฺภนฺตรา หุตฺวา วีสติวสฺสสหสฺสานิ
พฺรหฺมจริยํ จริตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท
ราชคเห กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺตา วิสาขสฺส เสฏฺฐิโน เคหํ คตา.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วงฺกเกหิ  ๒ ม. มุตฺตา  ๓ สี.,ม. ชรามรณาปิ
@๔ ฉ.ม. ผุสฺสสฺส  ๕ ม. เวมาติกภาติกภาติกานํ
      อเถกทิวสํ วิสาโข เสฏฺฐี สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา อนาคามี หุตฺวา
ฆรํ คโต ๑- ปาสาทํ อภิรุหนฺโต โสปาณมตฺถเก ฐิตาย ธมฺมทินฺนาย ปสาริตหตฺถํ
อนาลมฺพิตฺวาว ปาสาทํ อภิรุหิตฺวา ภุญฺชมาโนปิ ตุณฺหีภูโตว ภุญฺชิ. ธมฺมทินฺนา
ตํ อุปธาเรตฺวา "อยฺยปุตฺต กสฺมา ตฺวํ อชฺช มม หตฺถํ นาลมฺพิ, ภุญฺชมาโนปิ
น กิญฺจิ กเถสิ, อตฺถิ นุ โข โกจิ มยฺหํ โทโส"ติ อาห. วิสาโข "ธมฺมทินฺเน
น เต โทโส อตฺถิ, อหํ ปน อชฺช ปฏฺฐาย อิตฺถิสรีรํ ผุสิตุํ อาหาเร จ
โลลภาวํ กาตุํ อนรโห, ตาทิโส มยา ธมฺโม ปฏิวิทฺโธ. ตฺวํ ปน สเจ  อิจฺฉสิ,
อิมสฺมึเยว เคเห วส. โน เจ อิจฺฉสิ, ยตฺตเกน ธเนน เต อตฺโถ, ตตฺตกํ
คเหตฺวา กุลฆรํ คจฺฉาหี"ติ อาห. นาหํ อยฺยปุตฺต ตยา วนฺตวมนํ อาจมิสฺสามิ,
ปพฺพชฺชํ เม อนุชานาหีติ. วิสาโข "สาธุ ธมฺมทินฺเน"ติ ตํ สุวณฺณสิวิกาย ภิกฺขุนิ-
อุปสฺสยํ เปเสสิ. สา ปพฺพชิตฺวา กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา กติปาหํ ตตฺถ วสิตฺวา
วิเวกวาสํ วสิตุกามา อาจริยุปชฺฌายานํ สนฺติกํ คนฺตฺวา "อยฺยา อากิณฺณฏฺฐาเน
มยฺหํ จิตฺตํ น รมติ, คามกาวาสํ คจฺฉามี"ติ อาห. ภิกฺขุนิโย ตํ คามกาวาสํ
นยึสุ. สา ตตฺถ วสนฺตี อตีเต มทฺทิตสงฺขารตาย นจิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ
อรหตฺตํ ปาปุณิ. เตน วุตฺตํ อปทาเน ๒-:-
             "ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน       สพฺพธมฺมาน ปารคู
              อิโต สตสหสฺสมฺหิ          กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก.
              ตทาหํ หํสวติยา           กุเล อญฺญตเร อหุํ
              ปรกมฺมกรี อาสึ           นิปกา สีลสํวุตา.
              ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺส           สุชาโต อคฺคสาวโก
              วิหารา อภินิกฺขมฺม         ปิณฺฑปาตาย คจฺฉติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. คนฺตฺวา  ๒ ขุ.อป. ๓๓/๙๕/๓๖๔
              ฆฏํ คเหตฺวา คจฺฉนฺตี       ตทา อุทกหาริกา
              ตํ ทิสฺวา อททึ ปูวํ ๑-      ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิ.
              ปฏิคฺคเหตฺวา ตตฺเถว       นิสินฺโน ปริภุญฺชิ โส
              ตโต เนตฺวาน ตํ เคหํ      อทาสึ ตสฺส โภชนํ.
              ตโต เม อยฺยโก ตุฏฺโฐ     อกรึ สุณิสํ สกํ
              สสฺสุยา สห คนฺตฺวาน       สมฺพุทฺธํ อภิวาทยึ.
              ตทา โส ธมฺมกถิกํ         ภิกฺขุนึ ปริกิตฺตยํ
              ฐเปสิ เอตทคฺคมฺหิ         ตํ สุตฺวา มุทิตา อหํ.
              นิมนฺตยิตฺวา สุคตํ          สสํฆํ โลกนายกํ
              มหาทานํ ททิตฺวาน         ตํ ฐานํ อภิปตฺถยึ.
              ตโต มํ สุคโต อาห        ฆนนินฺนาทสุสฺสโร
              มมุปฏฺฐานนิรตา           สสํฆปริเวสิกา.
              สทฺธมฺมสฺสวเน ยุตฺตา       คุณวฑฺฒิตมานสา
              ภทฺเท ภวสฺสุ มุทิตา        ลจฺฉเส ปณิธีผลํ.
              สตสหสฺสิโต กปฺเป         โอกฺกากกุลสมฺภโว
              โคตโม นาม โคตฺเตน      สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
              ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา      โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา
              ธมฺมทินฺนาติ นาเมน        เหสฺสติ สตฺถุ สาวิกา.
              ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา      ยาวชีวํ มหามุนึ
              เมตฺตจิตฺตา ปริจรึ         ปจฺจเยหิ วินายกํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อททํ ปูปํ
              เตน กมฺเมน สุกเตน       เจตนาปณิธีหิ จ
              ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ        ตาวตึสํ อคญฺฉหํ.
              อิมมฺหิ ภทฺทเก กปฺเป       พฺรหฺมพนฺธุ มหายโส
              กสฺสโป นาม โคตฺเตน      อุปฺปชฺชิ วทตํ วโร.
              อุปฏฺฐาโก มเหสิสฺส       ตทา อาสิ นริสฺสโร
              กาสิราชา กิกี นาม        พาราณสิปุรุตฺตเม.
              ฉฏฺฐา ตสฺส อหํ ธีตา       สุธมฺมา อิติ วิสฺสุตา
              ธมฺมํ สุตฺวา ชินคฺคสฺส       ปพฺพชฺชํ สมโรจยึ.
              อนุชานิ น โน ตาโต       อคาเรว ตทา มยํ
              วีสํ วสฺสสหสฺสานิ          วิจริมฺห อตนฺทิตา.
              โกมาริพฺรหฺมจริยํ          ราชกญฺญา สุเขธิตา ๑-
              พุทฺโธปฏฺฐานนิรตา         มุทิตา สตฺต ธีตโร.
              สมณี สมณคุตฺตา จ         ภิกฺขุนี ภิกฺขุทาสิกา
              ธมฺมา เจว สุธมฺมา จ      สตฺตมี สํฆทาสิกา.
              เขมา อุปฺปลวณฺณา จ      ปฏาจารา จ กุณฺฑลา
              โคตมี จ อหญฺเจว         วิสาขา โหติ สตฺตมี.
              เตหิ กมฺเมหิ สุกเตหิ       เจตนาปณิธีหิ จ
              ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ        ตาวตึสํ อคญฺฉหํ.
              ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ       คิริพฺพชปุรุตฺตเม
              ชาตา เสฏฺฐิกุเล ผีเต      สพฺพกามสมิทฺธเน.
@เชิงอรรถ: ๑ สุเขฏฺฐิตา  (สฺยา)
              ยทา รูปคุณูเปตา          ปฐเม โยพฺพเน ฐิตา
              ตทา ปรกุลํ คนฺตฺวา        วสึ สุขสมปฺปิตา.
              อุเปตฺวา โลกสรณํ         สุณิตฺวา ธมฺมเทสนํ
              อนาคามิผลํ ปตฺโต         สามิโก เม สุพุทฺธิมา.
              ตทา ตํ ๑- อนุชาเนตฺวา    ปพฺพชึ อนคาริยํ
              น จิเรเนว กาเลน        อรหตฺตํ อปาปุณึ.
              ตทา อุปาสโก โส มํ      อุปคนฺตฺวา อปุจฺฉถ
              คมฺภีเร นิปุเณ ปเญฺห       เต สพฺเพ พฺยากรึ อหํ.
              ชิโน ตสฺมึ คุเณ ตุฏฺโฐ      เอตทคฺเค ฐเปสิ มํ
              ภิกฺขุนึ ธมฺมกถิกํ           นาญฺญํ ปสฺสามิ เอทิสึ. ๒-
              ธมฺมทินฺนา ยถา ธีรา       เอวํ ธาเรถ ภิกฺขโว
              เอวาหํ ปณฺฑิตา นาม ๓-    นายเกนานุกมฺปิตา.
              ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา       กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ
              โอหิโต ครุโก ภาโร       ภวเนตฺติ สมูหตา.
              ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิตา        อคารสฺมานคาริยํ ๔-
              โส เม อตฺโถ อนุปฺปตฺโต    สพฺพสญฺโญชนกฺขโย.
              อิทฺธีสุ จ วสี โหมิ         ทิพฺพาย โสตธาตุยา
              ปรจิตฺตานิ ชานามิ         พุทฺธสาสนการิกา. ๕-
              ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ        ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ
              เขเปตฺวา อาสเว สพฺเพ    วิสุทฺธาสึ สุนิมฺมลา.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ตทาหํ ๒ เอทิสํ (สฺยา) ๓ ฉ.ม. โหมิ ๔ อคารสฺมา อนคาริกํ (สฺยา)
@๕ ฉ.ม. สตฺถุ สาสนการิกา
              กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ       ภวา สพฺเพ สมูหตา
              นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา       วิหรามิ อนาสวา.
              สฺวาคตํ วต เม อาสิ       พุทฺธเสฏฺฐสฺส สนฺติเก
              ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
              ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส         วิโมกฺขาปิ จ อฏฺฐิเม
              ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา         กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      อรหตฺตํ ปน ปตฺวา "มยฺหํ มนํ กิจฺจมตฺถกํ ๑- ปตฺตํ, อิทานิ อิธ วสิตฺวา
กึ กริสฺสามิ, ราชคหเมว คนฺตฺวา สตฺถารญฺจ วนฺทิสฺสามิ, พหู จ เม ญาตกา
ปุญฺญานิ กริสฺสนฺตี"ติ ภิกฺขุนีหิ สทฺธึ ราชคหเมว ปจฺจาคตา. วิสาโข ตสฺสา
อาคตภาวํ สุตฺวา ตสฺสา อธิคมํ วีมํสนฺโต ปญฺจกฺขนฺธาทีนํ วเสน ปญฺหํ ปุจฺฉิ.
ธมฺมทินฺนา สุนิสิเตน สตฺเถน กุมุทนาเฬ ฉินฺทนฺตี วิย ปุจฺฉิตํ ปุจฺฉิตํ ปญฺหํ
วิสฺสชฺเชสิ, วิสาโข สพฺพํ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนนยํ ๒- สตฺถุ อาโรเจสิ, สตฺถา "ปณฺฑิตา
วิสาข ธมฺมทินฺนา ภิกฺขุนี"ติอาทินา ตํ ปสํสนฺโต สพฺพญฺญุตญาเณน สทฺธึ
สํสนฺเทตฺวา พฺยากตภาวํ ปเวเทตฺวา ตเมว จูฬเวทลฺลสุตฺตํ ๓- อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา
ตํ ธมฺมกถิกานํ ภิกฺขุนีนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิ. ยทา ปน สา ตสฺมึ คามกาวาเส
วสนฺตี เหฏฺฐิมมคฺเค อธิคนฺตฺวา อคฺคมคฺคตฺถาย วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปสิ. ตทา:-
       [๑๒] "ฉนฺทชาตา อวสายี          มนสา จ ผุฏา ๔- สิยา
             กาเมสุ อปฺปฏิพทฺธจิตฺตา      อุทฺธํโสตาติ วุจฺจตี"ติ
อิมํ คาถํ อภาสิ.
      ตตฺถ ฉนฺทชาตาติ อคฺคผลตฺถํ ชาตจฺฉนฺทา. อวสายีติ อวสาโย วุจฺจติ อวสานํ
นิฏฺฐานํ, ตมฺปิ ๕- กาเมสุ อปฺปฏิพทฺธจิตฺตตาย "อุทฺธํโสตา"ติ วกฺขมานตฺตา
สมณกิจฺจสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. มตฺถกํ  ๒ ม. ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนํ  ๓ ม.มู. ๑๒/๔๖๐/๔๑๐  ๔ ก. ผุฏฺฐา
@๕ สี. ตํ ปน
นิฏฺฐานํ เวทิตพฺพํ, น ยสฺส กสฺสจิ, ตสฺมา ปททฺวเยนาปิ อปฺปตฺตมานสา อนุตฺตรํ
โยคกฺเขมํ ปตฺถยมานาติ อยมตฺโถ วุตฺโต โหติ. มนสา จ ผุฏา สิยาติ เหฏฺฐิเมหิ
ตีหิ มคฺคจิตฺเตหิ นิพฺพานํ ผุฏา ผุสิตา ภเวยฺย. กาเมสุ อปฺปฏิพทฺธจิตฺตาติ
อนาคามิมคฺควเสน กาเมสุ น ปฏิพทฺธจิตฺตา. อุทฺธํโสตาติ อุทฺธเมว มคฺคโสโต
สํสารโสโต จ เอติสฺสาติ อุทฺธํโสตา. อนาคามิโน หิ ยถา อคฺคมคฺโค อุปฺปชฺชติ,
น อญฺโญ, เอวํ อวิหาทีสุ อุปฺปนฺนสฺส ยาว อกนิฏฺฐา อุทฺธเมว อุปฺปตฺติ โหตีติ.
                   ธมฺมทินฺนาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                        ----------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๔ หน้า ๑๙-๒๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=34&A=411&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=34&A=411&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=413
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=8940
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=9018
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=9018
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26