อรรถกถาเล่มที่ ๓๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถร.อ.๒ (ปรมตฺถที.๒)

             ๓๙๑. ๗. กาลิโคธาปุตฺตภทฺทิยตฺเถรคาถาวณฺณนา ๑-
      ยาตํ เม หตฺถิคีวายาติอาทิกา อายสฺมสโต ภทฺทิยตฺเถรสฺส คาถา. กา
อุปฺปตฺติ?
      อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล มหาโภคกุเล
นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารา
เอกํ ภิกฺขุํ อุจฺจากุลิกานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐปิยมานํ ทิสฺวา สยมฺปิ ตํ ฐานนฺตรํ
ปตฺเถตฺวา สตฺตาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส มหาทานํ ทตฺวา ปณิธานํ อกาสิ.
สตฺถาปิสฺส อนนฺตราเยน สมิชฺฌนภาวํ ทิสฺวา พฺยากาสิ, โสปิ ตํ พฺยากรณํ
สุตฺวา อุจฺจากุลิกสํวตฺตนิกํ กมฺมํ ปุจฺฉิตฺวา ธมฺมสฺสวนสฺส การาปนํ, ธมฺมมณฺฑเป
อาสนทานํ, พีชนีทานํ ๒-, ธมฺมกถิกานํ ปูชาสกฺการกรณํ, อุโปสถาคาเร ปฏิสฺสย-
ทานนฺติ เอวมาทึ ยาวชีวํ พหุปุญฺญํ กตฺวา ตโต จุโต เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต
กสฺสปสฺส ภควโต อปรภาเค อมฺหากํ ภควโต อุปฺปตฺติยา ปุเรตรํ พาราณสิยํ
กุฏุมฺพิกฆเร ๓- นิพฺพตฺโต สมฺพหุเล ปจฺเจกพุทฺเธ ปิณฺฑาย จริตฺวา เอกสฺมึเยว
ฐาเน สมาคนฺตฺวา ภตฺตวิสฺสคฺคํ กโรนฺเต ทิสฺวา ตตฺถ ปาสาณผลกานิ อตฺถริตฺวา
ปาโททกาทึ อุปฏฺฐเปนฺโต ยาวชีวํ อุปฏฺฐหิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ก. ภทฺทิยกาลิโคธปุตฺตตฺเถร.....    ๒ สี. พีชนทานํ   ๓ ฉ.ม. กุฏุมฺพิยฆเร
      โส เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท กปิลวตฺถุ-
นคเร สากิยราชกุเล นิพฺพตฺติ, ภทฺทิโยติสฺส นามํ อโหสิ. โส วยปฺปตฺโต
อนุรุทฺธาทีหิ ปญฺจหิ ขตฺติเยหิ สทฺธึ สตฺถริ อนุปิยมฺพวเน วิหรนฺเต สตฺถุ
สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. ตํ สตฺถา อปรภาเค  เชตวเน อริยคณมชฺเฌ
นิสินฺโน อุจฺจากุลิกานํ ภิกฺขูนํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิ. โส ผลสุเขน นิพฺพานสุเขน จ
วีตินาเมนฺโต อรญฺญคโตปิ รุกฺขมูลคโตปิ สุญฺญาคารคโตปิ "อโห สุขํ, อโห สุขนฺ"ติ
อภิกฺขณํ อุทานํ อุทาเนสิ. ตํ สุตฺวา ภิกฺขู สตฺถุ อาโรเจสุํ "อายสฺมา ภทฺทิโย
กาลิโคธาย ปุตฺโต อภิกฺขณํ `อโห สุขํ, อโห สุขนฺ'ติ วทติ, อนภิรโต มญฺเญ
พฺรหฺมจริยํ จรตี"ติ. สตฺถา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา "สจฺจํ กิร ตฺวํ ภทฺทิย อภิกฺขณํ
`อโห สุขํ, อโห สุขนฺ'ติ วทสี"ติ ปุจฺฉิ. โส "สจฺจํ ภควา"ติ ปฏิชานิตฺวา "ปุพฺเพ
เม ภนฺเต รชฺชํ กาเรนฺตสฺส สุสํวิหิตารกฺโข อโหสึ, ตถาปิ ภีโต อุพฺพิคฺโค
อุสฺสงฺกิโต วิหาสึ. อิทานิ ปน ปพฺพชิโต อภีโต อนุพฺพิคฺโค อนุสฺสงฺกิโต
วิหรามีติ วตฺวา:-
         [๘๔๒] "ยาตํ เม หตฺถิคีวาย     สุขุมา วตฺถา ปธาริตา
               สาลีนํ โอทโน ภุตฺโต     สุจิมํสูปเสจโน.
         [๘๔๓] โสชฺช ภทฺโท สาตติโก    อุญฺฉาปตฺตาคเต รโต
               ฌายติ อนุปาทาโน       ปุตฺโต โคธาย ภทฺทิโย.
         [๘๔๔] ปํสุกูลี สาตติโก         อุญฺฉาปตฺตาคเต รโต
               ฌายติ อนุปาทาโน       ปุตฺโต โคธาย ภทฺทิโย.
                 [๘๔๕] ปิณฺฑปาตี สาตติโก ฯเปฯ
                 [๘๔๖] เตจีวรี สาตติโก ฯเปฯ
                 [๘๔๗] สปทานจารี สาตติโก ฯเปฯ
                 [๘๔๘] เอกาสนี สาตติโก ฯเปฯ
                 [๘๔๙] ปตฺตปิณฺฑี สาตติโก ฯเปฯ
                 [๘๕๐] ขลุปจฺฉาภตฺตี สาตติโก ฯเปฯ
                 [๘๕๑] อารญฺญิโก สาตติโก ฯเปฯ
                 [๘๕๒] รุกฺขมูลิโก สาตติโก ฯเปฯ
                 [๘๕๓] อพฺโภกาสี สาตติโก ฯเปฯ
                 [๘๕๔] โสสานิโก สาตติโก ฯเปฯ
                 [๘๕๕] ยถาสนฺถติโก สาตติโก ฯเปฯ
                 [๘๕๖] เนสชฺชิโก สาตติโก ฯเปฯ
                 [๘๕๗] อปฺปิจฺโฉ สาตติโก ฯเปฯ
                 [๘๕๘] สนฺตุฏฺโฐ สาตติโก ฯเปฯ
                 [๘๕๙] ปวิวิตฺโต สาตติโก ฯเปฯ
                 [๘๖๐] อสํสฏฺโฐ สาตติโก ฯเปฯ
         [๘๖๑] อารทฺธวีริโย สาตติโก    อุญฺฉาปตฺตาคเต รโต
               ฌายติ อนุปาทาโน       ปุตฺโต โคธาย ภทฺทิโย.
         [๘๖๒] หิตฺวา สตปลํ กํสํ        โสวณฺณํ สตราชิกํ
               อคฺคหึ มตฺติกาปตฺตํ       อิทํ ทุติยาภิเสจนํ.
         [๘๖๓] อุจฺเจ มณฺฑลิปากาเร     ทฬฺหมฏฺฏาลโกฏฺฐเก
               รกฺขิโต ขคฺคหตฺเถหิ      อุตฺตสํ วิหรึ ปุเร.
         [๘๖๔] โสชฺช ภทฺโท อนุตฺราสี    ปหีนภยเภรโว
               ฌายติ วนโมคยฺห        ปุตฺโต โคธาย ภทฺทิโย.
         [๘๖๕] สีลกฺขนฺเธ ปติฏฺฐาย      สตึ ปญฺญญฺจ ภาวยํ
               ปาปุณึ อนุปุพฺเพน        สพฺพสํโยชนกฺขยนฺ"ติ
อิมาหิ คาถาหิ สตฺถุ ปุรโต สีหนาทํ นทิ.
      ตตฺถ ยาตํ เม หตฺถิคีวายาติ ภนฺเต ปุพฺเพ มยา คจฺฉนฺเตนาปิ หตฺถิคีวาย
หตฺถิกฺขนฺเธ นิสีทิตฺวา ยาตํ จริตํ. วตฺถานิ ปริหรนฺเตนาปิ สุขุมา สุขสมฺผสฺสา
กาสิกวตฺถวิเสสา ธาริตา. โอทนํ ภุญฺชนฺเตนาปิ ติวสฺสิกานํ ปุราณคนฺธสาลีนํ
โอทโน ติตฺติรกปิญฺชราทินา สุจินา มํเสน อุปสิตฺตตาย สุจิมํสูปเสจโน ภุตฺโต,
ตถาปิ ตํ สุขํ น มยฺหํ จิตฺตปริโตสกรํ อโหสิ, ยถา เอตรหิ วิเวกสุขนฺติ ทสฺเสนฺโต
อาห "โสชฺช ภทฺโท"ติอาทิ. เอตฺถ จ หตฺถิคฺคหเณเนว อสฺสรถยานานิ, วตฺถคฺคหเณน
สพฺพราชาลงฺการา, โอทนคฺคหเณน สพฺพโภชนวิกติ คหิตาติ เวทิตพฺพํ. โสชฺชาติ
โส อชฺช เอตรหิ ปพฺพชฺชายํ ฐิโต. ภทฺโทติ สีลาทิคุเณหิ สมนฺนาคตตฺตา
ภทฺโท. สาตติโกติ สมณธมฺเม ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหาเร สาตจฺจยุตฺโต. อุญฺฉาปตฺตาคเต
รโตติ อุญฺฉาจริยาย ปตฺเต อาคเต ปตฺตปริยาปนฺเน อภิรโต, เตเนว สนฺตุฏฺโฐติ
อธิปฺปาโย. ฌายตีติ ผลสมาปตฺติฌาเนน ฌายติ. ปุตฺโต โคธายาติ กาลิโคธาย
นาม ขตฺติยาย ปุตฺโต. ภทฺทิโยติ เอวํนาโม อตฺตานเมว เถโร อญฺญํ วิย กตฺวา
วทติ.
      คหปติจีวรํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ปํสุกูลิกงฺคสมาทาเนน ปํสุกูลิโก. สํฆภตฺตํ
ปฏิกฺขิปิตฺวา ปิณฺฑปาติกงฺคสมาทาเนน ปิณฺฑปาติโก. อติเรกจีวรํ ปฏิกฺขิปิตฺวา
เตจีวริกงฺคสมาทาเนน เตจีวริโก. โลลุปฺปจารํ ปฏิกฺขิปิตฺวา สปทานจาริกงฺค-
สมาทาเนน สปทานจารี. นานาสนโภชนํ ปฏิกฺขิปิตฺวา เอกาสนิกงฺคสมาทาเนน
เอกาสนิโก. ทุติยกภาชนํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ปตฺตปิณฺฑิกงฺคสมาทาเนน ปตฺตปิณฺฑิโก.
อติริตฺตโภชนํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ขลุปจฺฉาภตฺติกงฺคสมาทาเนน ขลุปจฺฉาภตฺติโก.
คามนฺตเสนาสนํ ปฏิกฺขิปิตฺวา อารญฺญิกงฺคสมาทาเนน อารญฺญิโก. ฉนฺนวาสํ
ปฏิกฺขิปิตฺวา รุกฺขมูลิกงฺคสมาทาเนน รุกฺขมูลิโก. ฉนฺนรุกฺขมูลานิ ปฏิกฺขิปิตฺวา
อพฺโภกาสิกงฺคสมาทาเนน อพฺโภกาสิโก. นสุสานํ ปฏิกฺขิปิตฺวา โสสานิกงฺคสมาทาเนน
โสสานิโก. เสนาสนโลลุปฺปํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ยถาสนฺถติกงฺคสมาทาเนน ยถาสนฺถติโก.
สยนํ ปฏิกฺขิปิตฺวา เนสชฺชิกงฺคสมาทาเนน เนสชฺชิโก. อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต
ปน ธุตงฺคกถา วิสุทฺธิมคฺเค ๑- วุตฺตนเยเนว คเหตพฺพา.
@เชิงอรรถ: ๑ วิสุทฺธิ. ๑/.../๗๓ ธุตงฺคนิทฺเทส
      อุจฺเจติ อุจฺจาทิฏฺฐาเน อุปริปาสาทตาย วา อุจฺเจ. มณฺฑลิปากาเรติ
มณฺฑลากาเรน ปาการปริกฺขิตฺเต. ทฬฺหมฏฺฏาลโกฏฺฐเกติ ถิเรหิ อฏฺฏาเลหิ
ทฺวารโกฏฺฐเกหิ จ สมนฺนาคเต, นคเรติ อตฺโถ.
      สตึ ปญฺญญฺจาติ เอตฺถ สติสีเสน สมาธึ วทติ, ผลสมาปตฺตินิโรธสมาปตฺติโย
สนฺธาย "สตึ ปญฺญญฺจ ภาวยนฺ"ติ วุตฺโต. เสสํ ตตฺถ ตตฺถ วุตฺตนยตฺตา
อุตฺตานเมว.
      เอวํ เถโร สตฺถุ สมฺมุขา สีหนาทํ นทิ. ตํ สุตฺวา ภิกฺขู อภิปฺปสนฺนา
อเหสุํ.
               กาลิโคธาปุตฺตภทฺทิยตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                      ---------------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๓๕๔-๓๕๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=8158&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=8158&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=391
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=7722
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=7844
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=7844
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26