ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๓๓ ภาษาบาลีอักษรไทย เถร.อ.๒ (ปรมตฺถที.๒)

                 ๓๘๖. ๒. ปาราปริยตฺเถรคาถาวณฺณนา ๑-
      สมณสฺส อหุ จินฺตาติอาทิกา อายสฺมโต ปาราปริยตฺเถรสฺส คาถา. กา
อุปฺปตฺติ?
      อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ
อุปจินิตฺวา สุคตีสุเยว สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธปฺปาเท สาวตฺถิยํ อญฺญตรสฺส
พฺราหฺมณมหาสาลสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, ตสฺส วยปฺปตฺตสฺส โคตฺตวเสน
ปาราปริโยเตฺวว สมญฺญา อโหสิ. โส ตโย เวเท อุคฺคเหตฺวา พฺราหฺมณสิปฺเปสุ
นิปฺผตฺตึ คโต เอกทิวสํ สตฺถุ ธมฺมเทสนากาเล เชตวนวิหารํ คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต
นิสีทิ. สตฺถา ตสฺส อชฺฌาสยํ โอโลเกตฺวา อินฺทฺริยภาวนาสุตฺตํ ๒- เทเสสิ, โส ตํ
สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิ. ตํ สุตฺตํ อุคฺคเหตฺวา ตทตฺถมนุจินฺเตสิ. ยถา ปน
อนุจินฺเตสิ, สฺวายมตฺโถ คาถาสุ เอว อาวิ ภวิสฺสติ. โส ตถา อนุวิจินฺเตนฺโต
อายตนมุเขน วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา น จิรสฺเสว อรหตฺตํ ปตฺโต. อปรภาเค อตฺตนา
จินฺติตาการํ ปกาเสนฺโต:-
         [๗๒๖] "สมณสฺส อหุ จินฺตา     ปาราปริยสฺส ภิกฺขุโน
               เอกกสฺส นิสินฺนสฺส      ปวิวิตฺตสฺส ฌายิโน.
         [๗๒๗] กิมานุปุพฺพํ ปุริโส       กึ วตฺตํ ๓- กึ สมาจารํ
               อตฺตโน กิจฺจการีสฺส     น จ กญฺจิ วิเหฐเย.
         [๗๒๘] อินฺทฺริยานิ มนุสฺสานํ     หิตาย อหิตาย จ
               อรกฺขิตานิ อหิตาย      รกฺขิตานิ หิตาย จ.
         [๗๒๙] อินฺทฺริยาเนว สารกฺขํ    อินฺทฺริยานิ จ โคปยํ
               อตฺตโน กิจฺจการีสฺส     น จ กญฺจิ วิเหฐเย.
@เชิงอรรถ:  ก. ปาราสริยตฺเถร.....    ม.อุปริ. ๑๔/๔๕๓/๓๘๑ อินฺทฺริยภาวนาสุตฺต
@ ฉ.ม. วตํ
         [๗๓๐] จกฺขุนฺทฺริยํ เจ รูเปสุ    คจฺฉนฺตํ อนิวารยํ
               อนาทีนวทสฺสาวี        โส ทุกฺขา น หิ มุจฺจติ.
         [๗๓๑] โสตินฺทฺริยํ เจ สทฺเทสุ   คจฺฉนฺตํ อนิวารยํ
               อนาทีนวทสฺสาวี        โส ทุกฺขา น หิ มุจฺจติ.
         [๗๓๒] อนิสฺสรณทสฺสาวี        คนฺเธ เจ ปฏิเสวติ
               น โส มุจฺจติ ทุกฺขมฺหา   คนฺเธสุ อธิมุจฺฉิโต.
         [๗๓๓] อมฺพิลํ มธุรคฺคญฺจ ๑-    ติตฺตกคฺคมนุสฺสรํ
               รสตณฺหาย คธิโต       หทยํ นาวพุชฺฌติ.
         [๗๓๔] สุภานฺยปฺปฏิกูลานิ       โผฏฺฐพฺพานิ  อนุสฺสรํ
               รตฺโต ราคาธิกรณํ      วิวิธํ วินฺทเต ทุขํ.
         [๗๓๕] มนํ เจเตหิ ธมฺเมหิ     โย น สกฺโกติ รกฺขิตุํ
               ตโต นํ ทุกฺขมเนฺวติ     สพฺเพเหเตหิ ปญฺจหิ.
         [๗๓๖] ปุพฺพโลหิตสมฺปุณฺณํ       พหุสฺส กุณปสฺส จ
               นรวีรกตํ วคฺคุํ         สมุคฺคมิว จิตฺติตํ.
         [๗๓๗] กฏุกํ มธุรสฺสาทํ        ปิยนิพนฺธนํ ทุขํ
               ขุรํว มธุนา ลิตฺตํ       อุลฺลิตฺตํ ๒- นาวพุชฺฌติ.
         [๗๓๘] อิตฺถีรูเป อิตฺถีสเร      โผฏฺฐพฺเพปิ จ อิตฺถิยา
               อิตฺถีคนฺเธสุ สารตฺโต    วิวิธํ วินฺทเต ทุขํ.
         [๗๓๙] อิตฺถีโสตานิ สพฺพานิ     สนฺทนฺติ ปญฺจ ปญฺจสุ
               เตสมาวรณํ กาตุํ       โย สกฺโกติ วีริยวา.
         [๗๔๐] โส อตฺถวา โส ธมฺมฏฺโฐ โส ทกฺโข โส วิจกฺขโณ
               กเรยฺย รมมาโนปิ      กิจฺจํ ธมฺมตฺถสํหิตํ.
         [๗๔๑] อโถ สีทติ สญฺญุตฺตํ      วชฺเช กิจฺจํ นิรตฺถกํ
               น ตํ กิจฺจนฺติ มญฺญิตฺวา   อปฺปมตฺโต วิจกฺขโณ.
@เชิงอรรถ:  ก. อมฺพิลมธุรคคฺคญฺจ        ฉ.ม. อุลฺลิตํ
         [๗๔๒] ยํ จ อตฺเถน สญฺญุตฺตํ    ยา จ ธมฺมคตา รติ
               ตํ สมาทาย วตฺเตถ     สา หิ เว อุตฺตมา รติ.
         [๗๔๓] อุจฺจาวเจหุปาเยหิ      ปเรสมภิชิคีสติ
                    หนฺตฺวา วธิตฺวา อถ โสจยิตฺวา
                    อาโลปติ สาหสา โย ปเรสํ.
         [๗๔๔] ตจฺฉนฺโต อาณิยา อาณึ   นิหนฺติ พลวา ยถา
               อินฺทฺริยานินฺทฺริเยเหว    นิหนฺติ กุสโล ตถา.
         [๗๔๕] สทฺธํ วิริยํ สมาธิญฺจ     สติปญฺญญฺจ ภาวยํ
               ปญฺจ ปญฺจหิ หนฺตฺวาน    อนีโฆ ยาติ พฺราหฺมโณ.
         [๗๔๖] โส อตฺถวา โส ธมฺมฏฺโฐ กตฺวา วากฺยานุสาสนึ
               สพฺเพน สพฺพํ พุทฺธสฺส    โส นโร สุขเมธตี"ติ
อิมา คาถา อภาสิ.
      ตตฺถ สมณสฺสาติ ปพฺพชิตสฺส. อหูติ อโหสิ. จินฺตาติ ธมฺมจินฺตา ธมฺมวิจารณา.
ปาราปริยสฺสาติ ปาราปรโคตฺตสฺส. "ปาราจริยสฺสา"ติปิ ๑- ปฐนฺติ. ภิกฺขโนติ
สํสาเร ภยํ อิกฺขนสีลสฺส. เอกกสฺสาติ อสหายสฺส, เอเตน กายวิเวกํ ทสฺเสติ.
ปวิวิตฺตสฺสาติ ปวิเวกเหตุนา กิเลสานํ วิกฺขมฺภเนน วิเวกํ อารทฺธสฺส, เอเตน
จิตฺตวิเวกํ ทสฺเสติ. เตนาห "ฌายิโน"ติ. ฌายิโนติ ฌายนสีลสฺส, โยนิโส-
มนสิกาเรสุ ยุตฺตสฺสาติ อตฺโถ. สพฺพเมตํ เถโร อตฺตานํ ปรํ วิย กตฺวา วทติ.
      "กิมานุปุพฺพนฺ"ติอาทินา ตํ จินฺตนํ ทสฺเสติ. ตตฺถ ปฐมคาถายํ ตาว
กิมานุปุพฺพนฺติ อนุปุพฺพํ อนุกฺกโม, อนุปุพฺพเมว วกฺขมาเนสุ วตฺตสมาจาเรสุ โก
อนุกฺกโม, เกน อนุกฺกเมน เต ปฏิปชฺชิตพฺพาติ อตฺโถ. ๒- ปุริโส กึ วตฺตํ กึ
สมาจารนฺติ อตฺถกาโม ปุริโส สมาทิยิตพฺพฏฺเฐน "วตฺตนฺ"ติ ลทฺธนามํ กีทิสํ สีลํ
@เชิงอรรถ:  สี. ปาราสริยสฺสาติปิ       สี. เยน อนุกฺกเมน ปฏิปชฺชิตพฺพาติ อตฺโถ
สมาจารํ สมาจรนฺโต อตฺตโน กิจฺจการี กตฺตพฺพการี อสฺส, กญฺจิ ๑- สตฺตํ น
จ วิเหฐเย น พาเธยฺยาติ อตฺโถ. อตฺตโน กิจฺจํ นาม สมณธมฺโม, สงฺเขปโต
สีลสมาธิปญฺญา, ตํ สมฺปาเทนฺตสฺส ปรวิเหฐนาย เลโสปิ นตฺถิ ตาย สติ สมณ-
ภาวสฺเสว อภาวโต. ยถาห ภควา "น หิ ปพฺพชิโต ปรูปฆาตี, น สมโณ โหติ ปรํ
วิเหฐยนฺโต"ติ. ๒- เอตฺถ จ วตฺตคฺคหเณน วาริตฺตสีลํ คหิตํ, สมาจารคฺคหเณน
สมาจริตพฺพโต จาริตฺตสีเลน สทฺธึ ฌานวิปสฺสนาทิ, ตสฺมา วาริตฺตสีลํ
ปธานํ. ตตฺถาปิ จ ยสฺมา อินฺทฺริยสํวเร สิทฺเธ สพฺพํ สีลํ สุรกฺขิตํ สุโคปิตเมว
โหติ, ตสฺมา อินฺทฺริยสํวรสีลํ ตาว ทสฺเสตุกาโม อินฺทฺริยานํ อรกฺขเณ รกฺขเณ
จ อาทีนวานิสํเส วิภาเวนฺโต ๓- "อินฺทฺริยานิ มนุสฺสานนฺ"ติอาทิมาห. ตตฺถ
อินฺทฺริยานีติ รกฺขิตพฺพธมฺมนิทสฺสนํ, ตสฺมา จกฺขาทีนิ ฉ อินฺทฺริยานีติ วุตฺตํ
โหติ. มนุสฺสานนฺติ รกฺขณโยคฺยปุคฺคลนิทสฺสนํ. หิตายาติ อตฺถาย. อหิตายาติ
อนตฺถาย. โหนฺตีติ วจนเสโส. กถํ ปน ตานิเยว หิตาย จ อหิตาย จ โหนฺตีติ อาห
"รกฺขิตานี"ติอาทิ. ตสฺสตฺโถ:- ยสฺส จกฺขาทีนิ อินฺทฺริยานิ สติกวาเฏน อปิหิตานิ,
ตสฺส รูปาทีสุ อภิชฺฌาทิปาปธมฺมปวตฺติยา ทฺวารภาวโต อนตฺถาย ปิหิตานิ ตทภาวโต
อตฺถาย สํวตฺตนฺตีติ.
      อินฺทฺริยาเนว สารกฺขนฺติ ยสฺมา อินฺทฺริยสํวโร ปริปุณฺโณ สีลสมฺปทํ
ปริปูเรติ, สีลสมฺปทา ปริปุณฺณา สมาธิสมฺปทํ ปริปูเรติ, สมาธิสมฺปทา ปริปุณฺณา
ปญฺญาสมฺปทํ ปริปูเรติ. ตสฺมา อินฺทฺริยารกฺขา อตฺตหิตปฏิปตฺติยาว มูลนฺติ
ทสฺเสนฺโต อาห "อินฺทฺริยาเนว สารกฺขนฺ"ติ. สติปุพฺพงฺคเมน อารกฺเขน สํรกฺขนฺโต
โยนิโสมนสิกาเรน อินฺทฺริยานิ เอว ตาว สมฺมเทว รกฺขนฺโต, ยถา อกุสลโจรา เตหิ
เตหิ ทฺวาเรหิ ปวิสิตฺวา จิตฺตสนฺตาเน กุสลํ ภณฺฑํ น วิลุมฺปนฺติ, ตถา ตานิ
ปิทหนฺโตติ อตฺโถ. สารกฺขนฺติ จ สํสทฺทสฺส สาภาวํ กตฺวา วุตฺตํ "สาราโค"ติ-
อาทีสุ วิย. "สํรกฺขนฺ"ติ จ ปาโฐ. อินฺทฺริยานิ จ โคปยนฺติ ตสฺเสว ปริยายวจนํ,
@เชิงอรรถ:  กิญฺจิ (สพฺพตฺถ)   ขุ.ธมฺม. ๒๕/๑๘๔/๕๐ อานนฺทตฺเถรปญฺหวตฺถุ
@ ก. ภาเวนฺโต วิภาเวนฺโต
ปริยายวจเน ปโยชนํ เนตฺติอฏฺฐกถายํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. "อตฺตโน กิจฺจ-
การีสฺสา"ติ อิมินา อตฺตหิตปฏิปตฺตึ ทสฺเสติ, "น จ กญฺจิ วิเหฐเย"ติ อิมินา
ปรหิตปฏิปตฺตึ, อุภเยนาปิ วา อตฺตหิตปฏิปตฺติเมว ทสฺเสติ ปราวิเหฐนสฺสาปิ อตฺต-
หิตปฏิปตฺติภาวโต. อถวา ปททฺวเยนปิ อตฺตหิตปฏิปตฺตึ ทสฺเสติ ปุถุชฺชนสฺส เสกฺขสฺส
จ ปรหิตปฏิปตฺติยาปิ อตฺตหิตปฏิปตฺติภาวโต.
     เอวํ รกฺขิตานิ อินฺทฺริยานิ หิตาย โหนฺตีติ โวทานปกฺขํ สงฺเขเปเนว
ทสฺเสตฺวา อรกฺขิตานิ อหิตาย โหนฺตีติ สงฺกิเลสปกฺขํ ปน วิภชิตฺวา ทสฺเสนฺโต
"จกฺขุนฺทฺริยํ เจ"ติอาทิมาห. ตตฺถ จกฺขุนฺทฺริยํ เจ รูเปสุ, คจฺฉนฺตํ อนิวารยํ.
อนาทีนวทสฺสาวีติ โย นีลปีตาทิเภเทสุ อิฏฺฐานิฏฺเฐสุ รูปายตเนสุ คจฺฉนฺตํ ยถารุจิ
ปวตฺตนฺตํ จกฺขุนฺทฺริยํ อนิวารยํ อนิวารยนฺโต อปฺปฏิพาหนฺโต ตถาปวตฺติยํ
อาทีนวทสฺสาวี น โหติ เจ ทิฏฺฐธมฺมิกํ สมฺปรายิกญฺจ อาทีนวํ โทสํ น ปสฺสติ เจ.
"คจฺฉนฺตํ นิวารเย อนิสฺสรณทสฺสาวี"ติ จ ปาโฐ. ตตฺถ โย "ทิฏฺเฐ ทิฏฺฐมตฺตํ
ภวิสฺสตี"ติ ๑- วุตฺตวิธินา ทิฏฺฐมตฺเตเยว ฐตฺวา สติสมฺปชญฺญวเสน รูปายตเน
ปวตฺตมาโน ตตฺถ นิสฺสรณทสฺสาวี นาม, วุตฺตวิปริยาเยน อนิสฺสรณทสฺสาวี ทฏฺฐพฺโพ.
โส ทุกฺขา น หิ มุจฺจตีติ โส เอวรูโป ปุคฺคโล วฏฺฏทุกฺขโต น มุจฺจเตว. เอตฺถ จ
จกฺขุนฺทฺริยสฺส อนิวารณํ นาม ยถา เตน ทฺวาเรน อภิชฺฌาทโย ปาปธมฺมา
อนฺวาสฺสเวยฺยุํ, ตถา ปวตฺตนํ, ตํ ปน อตฺถโต สติสมฺปชญฺญสฺส อนุฏฺฐาปนํ ทฏฺฐพฺพํ.
เสสินฺทฺริเยสุปิ เอเสว นโย. อธิมุจฺฉิโตติ อธิมุตฺตตณฺหาย มุจฺฉํ อาปนฺโน.
อมฺพิลนฺติ อมฺพิลรสํ. มธุรคฺคนฺติ มธุรรสโกฏฺฐาสํ. ตถา ติตฺตกคฺคํ อนุสฺสรนฺติ
อสฺสาทวเสน ตํ ตํ รสํ อนุวิจินฺเตนฺโต. คนฺถิโตติ รสตณฺหาย ตสฺมึ ตสฺมึ รเส
คนฺถิโต พนฺโธ. "คธิโต"ติ จ ปฐนฺติ, เคธํ อาปนฺโนติ อตฺโถ. หทยํ นาวพุชฺฌตีติ
"ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสามี"ติ ๒- ปพฺพชฺชาทิกฺขเณ อุปฺปนฺนํ จิตฺตํ น ชานาติ น
สลฺลกฺเขติ, สาสนสฺส
@เชิงอรรถ:  สํ.สฬา. ๑๘/๑๓๓/๙๑ มาลุกฺยปตฺตสุตฺต (สฺยา)
@ กตฺถจิ ทุกฺขสฺส อนฺตํ กริสฺสามีติ ปาฐา ทิสฺสนฺติ
หทยํ อพฺภนฺตรํ อนวชฺชธมฺมานํ สมฺมทฺทนรสตณฺหาย คธิโต นาวพุชฺฌติ น ชานาติ
น ปฏิปชฺชตีติ อตฺโถ.
      สุภานีติ สุนฺทรานิ. อปฺปฏิกูลานีติ มโนรมานิ อิฏฺฐานิ. โผฏฺฐพฺพานีติ
อุปาทินฺนานุปาทินฺนปฺปเภเท ผสฺเส. รตฺโตติ รชฺชนสภาเวน ราเคน รตฺโต.
ราคาธิกรณนฺติ ราคเหตุ. วิวิธํ วินฺทเต ทุขนฺติ ราคาปริฬาหาทิวเสน ทิฏฺฐธมฺมิกญฺจ
นิรยสนฺตาปาทิวเสน อภิสมฺปรายญฺจ นานปฺปการํ ทุกฺขํ ปฏิลภติ.
      มนํ เจเตหีติ ๑- มนญฺจ เอเตหิ รูปารมฺมณาทีหิ ธมฺมารมฺมณปฺปเภเทหิ จ.
นนฺติ ปุคฺคลํ. สพฺเพหีติ สพฺเพหิ ปญฺจหิปิ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- โย ปุคฺคโล
มนํ มโนทฺวารํ เอเตหิ ยถาวุตฺเตหิ รูปาทีหิ ปญฺจหิ ธมฺเมหิ ธมฺมารมฺมณปฺปเภทโต
จ. ตตฺถ ปวตฺตนกปาปกมฺมนิวารเณน รกฺขิตุํ  โคปิตุํ น สกฺโกติ, ตโต ตสฺส
อรกฺขณโต นํ ปุคฺคลํ ตํนิมิตฺตํ ทุกฺขํ อเนฺวติ อนุคจฺฉติ, อนุคจฺฉนฺตญฺจ เอเตหิ
ปญฺจหิปิ รูปารมฺมณาทีหิ ฉฏฺฐารมฺมเณน สทฺธึ สพฺเพหิปิ อารมฺมณปฺปจฺจยภูเตหิ
อนุคจฺฉตีติ. เอตฺถ จกฺขุนฺทฺริยํ โสตินฺทฺริยญฺจ อสมฺปตฺตคฺคาหิภาวโต "คจฺฉนฺตํ
อนิวารยนฺ"ติ วุตฺตํ, อิตรํ สมฺปตฺตคฺคาหีติ "คนฺเธ เจ ปฏิเสวตี"ติอาทินา วุตฺตํ.
ตตฺถาปิ จ รสตณฺหา จ โผฏฺฐพฺพตณฺหา จ สตฺตานํ วิเสสโต พลวตีติ "รสตณฺหาย
คธิโต, โผฏฺฐพฺพานิ อนุสฺสรนฺโต"ติ วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํ.
      เอวํ อคุตฺตทฺวารสฺส ปุคฺคลสฺส ฉหิ ทฺวารเหิ ฉสุปิ อารมฺมเณสุ อสํวรนิมิตฺตํ
อุปฺปชฺชนกทุกฺขํ ทสฺเสตฺวา สฺวายมสํวโร ยสฺมา สรีรสภาวานวโพเธน โหติ,
ตสฺมา สรีรสภาวํ วิจินนฺโต "ปุพฺพโลหิตสมฺปุณฺณนฺ"ติอาทินา คาถาทฺวยมาห.
ตสฺสตฺโถ:- สรีรํ นาเมตํ ปุพฺเพน โลหิเตน จ สมฺปุณฺณํ ภริตํ อญฺเญน จ
ปิตฺตเสมฺหาทินา พหุนา กุณเปน, ตยิทํ นรวีเรน นเรสุ เฉเกน ๒- สิปฺปาจริเยน
กตํ วคฺคุ มฏฺฐํ ลาขาปริกมฺมาทินา จิตฺติตํ, อนฺโต ปน คูถาทิอสุจิภริตํ สมุคฺคํ
@เชิงอรรถ:  สี. มนญฺจ เอเตหีติ      สี. นรวีเรสุ เฉเกน
วิย ฉวิมตฺตมโนหรํ พาลชนสมฺโมหํ ทุกฺขสภาวตาย นิรยาทิทุกฺขตาปนโต จ กฏุกํ,
ปริกปฺปสมฺภเวน อมูลเกน อสฺสาทมตฺเตน มธุรตาย มธุรสฺสาทํ, ตโต เอว ปิยภาวนิ-
พนฺธเนน ปิยนิพนฺธนํ, ทุสฺสหตาย อปฺปตีตตาย จ ทุขํ, อีทิเส สรีเร อสฺสาทโลเภน
มหาทุกฺขํ ปจฺจนุภุยฺยมานํ อนวพุชฺฌนฺโต โลโก มธุรคิทฺโธ ขุรธาราเลหกปุริโส วิย
ทฏฺฐพฺโพติ.
      อิทานิ เอเต จกฺขาทีนํ โคจรภูตา รูปาทโย วุตฺตา, เต วิเสสโต ปุริสสฺส
อิตฺถีปฏิพทฺธา กมนียาติ ตตฺถ สํวโร กาตพฺโพติ ทสฺเสนฺโต  "อิตฺถีรูเป"ติอาทิมาห.
ตตฺถ อิตฺถีรูเปติ อิตฺถิยา จตุสมุฏฺฐานิกรูปายตนสงฺขาเต วณฺเณ. อปิจ โย โกจิ
อิตฺถิยา นิวตฺถสฺส อลงฺการสฺส วา คนฺธวณฺณกาทีนํ วา ปิฬนฺธนมาลานํ วา
กายปฏิพทฺโธ วณฺโณ ปุริสสฺส จกฺขุวิญฺญาณสฺส อารมฺมณภาวาย อุปกปฺปติ, สพฺพเมตํ
"อิตฺถีรูปนฺ"เตฺวว เวทิตพฺพํ. อิตฺถีสเรติ อิตฺถิยา คีตลปิตหสิตรุทิตสทฺเท.
อปิจ อิตฺถิยา นิวตฺถวตฺถสฺสปิ อลงฺกตอลงฺการสฺสปิ อิตฺถีปโยคนิปฺผาทิตา
เวณุวีณาสงฺขปณวาทีนมฺปิ สทฺทา อิธ  อิตฺถีสรคหเณน คหิตาติ เวทิตพฺพา. สพฺโพเปโส
ปุริสสฺส จิตฺตํ อากฑฺฒตีติ. "อิตฺถีรเส"ติ ปน ปาลิยา จตุสมุฏฺฐานิกรสายตนวเสน
วุตฺตํ. อิตฺถิยา กึ การปฏิสฺสาวิตาทิวเสน อสฺสวรโส เจว ปริโภครโส จ อิตฺถีรโสติ
เอเก. โย ปน อิตฺถิยา โอฏฺฐมํสสมฺมกฺขิตเขฬาทิรโส โย จ ตาย ปุริสสฺส ทินฺนยาคุ-
ภตฺตาทีนํ รโส, สพฺโพเปโส "อิตฺถีรโส"เตฺวว เวทิตพฺโพ. โผฏฺฐพฺเพปิ จ อิตฺถิยา
กายสมฺผสฺโส อิตฺถีสรีรารุฬฺหานํ วตฺถาลงฺการมาลาทีนํ ผสฺโส "อิตฺถี-
โผฏฺฐพฺโพ"เตฺวว เวทิตพฺโพ. เอตฺถ จ เยสํ อิตฺถีรูเป อิตฺถีสเรติ ปาลิ, เตสํ
อปิสทฺเทน อิตฺถีรสสงฺคโห ทฏฺฐพฺโพ. อิตฺถีคนฺเธสูติ อิตฺถิยา จตุสมุฏฺฐานิก-
คนฺธายตเนสุ. ๑- อิตฺถิยา สรีรคนฺโธ นาม ทุคฺคนฺโธ. เอกจฺจา หิ อิตฺถี
อสฺสคนฺธินี โหติ, เอกจฺจา เมณฺฑคนฺธินี, เอกจฺจา เสทคนฺธินี, เอกจฺจา
โสณิตคนฺธินี, ตถาปิ ตาสุ อนฺธพาโล รชฺชเตว. จกฺกวตฺติโน ปน อิตฺถีรตนสฺส กายโต
จนฺทนคนฺโธ วายติ มุขโต อุปฺปลคนฺโธ,
@เชิงอรรถ:  กตฺถจิ จตุสมุฏฺฐานิเกสุ คนฺธายตเนสูติ ปาฐา ทิสฺสนฺติ
อยํ น สพฺพาสํ โหตีติ, อิตฺถิยา สรีเร อารุโฬฺห อาคนฺตุโก อนุลิมฺปนาทิคนฺโธ
"อิตฺถีคนฺโธ"ติ เวทิตพฺโพ. สารตฺโตติ สุฏฺฐุ รตฺโต คธิโต มุจฺฉิโต, อิทํ ปน
ปทํ "อิตฺถีรูเป"ติอาทีสุปิ โยเชตพฺพํ. วิวิธํ วินฺทเต ทุขนฺติ อิตฺถีรูปาทีสุ
สราคนิมิตฺตํ ทิฏฺฐธมฺมิกํ วธพนฺธนาทิวเสน สมฺปรายิกํ ปญฺจวิธพนฺธนาทิวเสน
นานปฺปการํ ทุกฺขํ ปฏิลภติ.
      อิตฺถีโสตานิ สพฺพานีติ อิตฺถิยา รูปาทิอารมฺมณานิ สพฺพานิ อนวเสสานิ
ปญฺจ ตณฺหาโสตานิ สนฺทนฺติ. ปญฺจสูติ ปุริสสฺส ปญฺจสุ ทฺวาเรสุ. เตสนฺติ
เตสํ ปญฺจนฺนํ โสตานํ. อาวรณนฺติ สํวรณํ, ยถา อสํวโร น อุปฺปชฺชติ, เอวํ
สติสมฺปชญฺญํ ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา สํวรํ ปวตฺเตตุํ โย สกฺโกติ, โส วีริยวา
อารทฺธวิริโย อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานาย กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทายาติ อตฺโถ.
      เอวํ รูปาทิโคจเร ปพฺพชิตสฺส ปฏิปตฺตึ ทสฺเสตฺวา อิทานิ คหฏฺฐสฺส ทสฺเสตุํ
"โส อตฺถวา"ติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ โส อตฺถวา โส ธมฺมฏฺโฐ, โส ทกฺโข โส
วิจกฺขโณติ โส ปุคฺคโล อิมสฺมึ โลเก อตฺถวา พุทฺธิมา ธมฺเม ฐิโต ธมฺเม
ทกฺโข ธมฺเม เฉโก อนลโส วา วิจกฺขโณ อิติ กตฺตพฺพตาสุ กุสโล นาม.
กเรยฺย รมมาโนปิ, กิจฺจํ ธมฺมตฺถสํหิตนฺติ เคหรติยา รมมาโนปิ ธมฺมตฺถสํหิตํ
ธมฺมโต อตฺถโต จ อนเปตเมว ตํ ตํ กตฺตพฺพํ. อนุปฺปนฺนานํ โภคานํ อุปฺปาทนํ
อุปฺปนฺนานํ ปริปาลนํ ปริโภคญฺจ กเรยฺย, อญฺญมญฺญํ อวิโรเธน อญฺญมญฺญํ
อพาธเนน ติวคฺคตฺถํ อนุยุญฺเชยฺยาติ อธิปฺปาโย. อยญฺจ นโย เยสํ สมฺมาปฏิปตฺติ-
อวิโรเธน ติวคฺคตฺถสฺส วเสน วตฺตติ พิมฺพิสารมหาราชาทีนํ วิย, เตสํ วเสน
วุตฺโต. น เยสํ เกสญฺจิ วเสนาติ ทฏฺฐพฺพํ.
      อโถ สีทติ สญฺญุตฺตนฺติ ยทิ อิธโลเก สุปสํหิตํ ทิฏฺฐธมฺมิกํ อตฺถํ
ปริคฺคเหตฺวา ฐิตํ. วชฺเช กิจฺจํ นิรตฺถกนฺติ สมฺปรายิกตฺถรหิตํ อนตฺถุปสํหิตํ
กิจฺจํ สเจปิ วิสฺสชฺเชยฺย ปริจฺจเชยฺย. น ตํ กิจฺจนฺติ มญฺญิตฺวา, อปฺปมตฺโต
วิจกฺขโณติ สติอวิปฺปวาเสน
อปฺปมตฺโต วิจารณปญฺญาสมฺภเวน วิจกฺขโณ อนตฺถุปสํหิตํ ตํ กิจฺจํ มยา น
กาตพฺพนฺติ มญฺญิตฺวา วิวชฺเชยฺย.
      วิวชฺเชตฺวา ปน ยํ จ อตฺเถน สญฺญุตฺตํ, ยา จ ธมฺมคตา รติ. ตํ สมาทาย
วตฺเตถาติ ยงฺกิญฺจิ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกปฺปเภเทน อตฺเถน หิเตน สํยุตฺตํ
ตทุภยหิตาวหํ, ยา จ อธิกุสลธมฺมคตา สมถวิปสฺสนาสหิตา รติ, ตทุภยํ สมฺมา
อาทิยิตฺวา ปริคฺคหํ กตฺวา ๑- วตฺเตยฺย. "สพฺพรตึ ธมฺมรติ ชินาตี"ติ วจนโต ๒- สา
หิ เอกํเสน อุตฺตมตฺถสฺส ปาปนโต อุตฺตมา รติ นาม.
      ยํ ปน กามรติสํยุตฺตํ กิจฺจํ นิรตฺถกนฺติ วุตฺตํ, ตสฺสา อนตฺถุปสํหิตภาวํ
ทสฺเสตุํ "อุจฺจาวเจหี"ติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ อุจฺจาวเจหีติ มหนฺเตหิ เจว ขุทฺทเกหิ
จ. อุปาเยหีติ นเยหิ. ปเรสมภิชิคีสตีติ ปเรสํ สนฺตกํ อาหริตุํ อิจฺฉติ, ๓- ปเร
วา สพฺพถา หาเปติ ชินาเปติ ปรํ หนฺตฺวา วธิตฺวา อถ โสจยิตฺวา อาโลปติ
สาหสา โย ปเรสํ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- โย ปุคฺคโล กามเหตุ ปเร หนนฺโต
ฆาเตนฺโต โสเจนฺโต สนฺธิจฺเฉทสนฺธิรุหนปสยฺหาวหาราทีหิ นานุปาเยหิ ปเรสํ
สนฺตกํ หริตุํ วายมนฺโต สาหสาการํ กโรติ อาโลปติ ชิคีสติ สาปเตยฺยวเสน
ปเร หาเปติ, ตสฺส ตํ กิจฺจํ กามรติสนฺนิสฺสิตํ อนตฺถุปสํหิตํ เอกนฺตนิหีนนฺติ.
เอเตน ตปฺปฏิปกฺขโต ธมฺมคตาย รติยา เอกํสโต อุตฺตมภาวํเยว วิภาเวติ.
      อิทานิ ยํ "เตสมาวรณํ กาตุํ โย สกฺโกตี"ติ อินฺทฺริยานํ อาวรณํ วุตฺตํ,
ตํ อุปาเยน สห วิภาเวนฺโต "ตจฺฉนฺโต อาณิยา อาณึ, นิหนฺติ พลวา ยถาติ
อาห. ยถา พลวา กายพเลน ญาณพเลน จ สมนฺนาคโต ตจฺฉโก รุกฺขทณฺฑคตํ
อาณึ นีหริตุกาโม ตโต พลวตึ อาณึ โกเฏนฺโต ตโต นีหรติ, ตถา กุสโล ภิกฺขุ
จกฺขาทีนิ อินฺทฺริยานิ วิปสฺสนาพเลน นิหนฺตุกาโม อินฺทฺริเยหิ เอว นิหนฺติ.
@เชิงอรรถ:  ก. สมาทิยิตฺวา ปริคฺคหํ กริตฺวา  ขุ.ธมฺม. ๒๕/๓๕๔/๗๘ สกฺกเทวราชวตฺถุ
@ กตฺถจิ อญฺเญสํ สนฺตกํ อาหริตุมิจฺฉตีติ ปาฐา ทิสฺสนฺติ
      กตเมหิ ปนาติ อาห "สทฺธนฺ"ติอาทิ. ตสฺสตฺโถ:- อธิโมกฺขลกฺขณํ สทฺธํ,
ปคฺคหลกฺขณํ วิริยํ, อวิกฺเขปลกฺขณํ สมาธึ, อุปฏฺฐานลกฺขณํ สตึ, ทสฺสนลกฺขณํ
ปญฺญนฺติ อิมานิปิ วิมุตฺติปริปาจกานิ ปญฺจินฺทฺริยานิ ภาเวนฺโต วฑฺเฒนฺโต เอเตหิ
ปญฺจหิ อินฺทฺริเยหิ จกฺขาทีนิ อินฺทฺริยานิ ๑- อนุนยปฏิฆาทิกิเลสุปฺปตฺติยา
ทฺวารภาววิหเนน หนฺตฺวา อริยมคฺเคน ตทุปนิสฺสเย กิเลเส สมุจฺฉินฺทิตฺวา ตโต เอว
อนีโฆ นิทฺทุกฺโข พฺราหฺมโณ อนุปาทิเสสปรินิพฺพานเมว ยาติ  อุปคจฺฉตีติ.
      โส อตฺถวาติ โส ยถาวุตฺโต พฺราหฺมโณ อุตฺตมตฺเถน สมนฺนาคตตฺตา อตฺถวา,
ตํ สมฺปาปเก ธมฺเม ฐิตตฺตา ธมฺมฏฺโฐ. สพฺเพน สพฺพํ อนวเสเสน วิธินา
อนวเสสํ พุทฺธสฺส ภควโต วากฺยภูตํ อนุสาสนึ กตฺวา ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชิตฺวา
ฐิโต, ตโต เอว โส นโร อุตฺตมปุริโส นิพฺพานสุขญฺจ เอธติ พฺรูเหติ วฑฺเฒตีติ.
      เอวํ เถเรน อตฺตโน จินฺติตาการวิภาวนาวเสน ปฏิปตฺติยา ปกาสิตตฺตา
อิทเมว จสฺส อญฺญาพฺยากรณํ ทฏฺฐพฺพํ.
                   ปาราปริยตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                       -------------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๓๐๑-๓๑๐. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=6896&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=6896&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=386              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=7417              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=7559              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=7559              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]