บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓๓

                 ๓๔๕. ๑๑. โสณกุฏิกณฺณตฺเถรคาถาวณฺณนา
      อุปสมฺปทา จ เม ลทฺธาติอาทิกา อายสฺมโต โสณสฺส กุฏิกณฺณสฺส คาถา.
กา อุปฺปตฺติ?
      อยํ กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร วิภวสมฺปนฺโน เสฏฺี หุตฺวา
อุฬาราย อิสฺสริยสมฺปตฺติยา ิโต เอกทิวสํ สตฺถารํ สตสหสฺสขีณาสวปริวุตํ มหติยา
พุทฺธลีลาย มหนฺเตน พุทฺธานุภาเวน นครํ ปวิสนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส วนฺทิตฺวา
อญฺชลึ กตฺวา อฏฺาสิ. โส ปจฺฉาภตฺตํ อุปาสเกหิ สทฺธึ วิหารํ คนฺตฺวา ภควโต
สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ กลฺยาณวากฺกรณานํ อคฺคฏฺาเน
เปนฺตํ ทิสฺวา สยมฺปิ ตํ านํ ปตฺเถตฺวา มหาทานํ ทตฺวา ปณิธานํ อกาสิ.
สตฺถา ตสฺส อนนฺตรายตํ ทิสฺวา "อนาคเต โคตมสฺส นาม สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
สาสเน กลฺยาณวากฺกรณานํ อคฺโค ภวิสฺสตี"ติ พฺยากาสิ.
      โส ตตฺถ ยาวชีวํ ปุญฺานิ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต
กาเล สาสเน ปพฺพชิตฺวา วตฺตปฏิวตฺตานิ ปูเรนฺโต เอกสฺส ภิกฺขุโน จีวรํ สิพฺพิตฺวา
อทาสิ. ปุน พุทฺธสุญฺเ โลเก พาราณสิยํ ตุนฺนวาโย ^๑- หุตฺวา เอกสฺส ปจฺเจก-
พุทฺธสฺส จีวรโกฏึ ฉินฺนํ ฆเฏตฺวา อทาสิ. เอวํ ตตฺถ ตตฺถ  ปุญฺานิ กตฺวา อิมสฺมึ
พุทฺธุปฺปาเท อวนฺติรฏฺเ กุลฆเร ^๒- มหาวิภวสฺส เสฏฺิโน ปุตฺโต หุตฺวา
นิพฺพตฺติ, โสโณติสฺส นามํ อกํสุ, โกฏิอคฺฆนกสฺส กณฺณปิฬนฺธนสฺส ธารเณน ^๓-
"โกฏิกณฺโณ"ติ วตฺตพฺเพ กุฏิกณฺโณติ ปญฺายิตฺถ.
      โส อนุกฺกเมน วฑฺฒิตฺวา กุฏุมฺพํ สณฺเปนฺโต อายสฺมนฺเต มหากจฺจายเน ^๔-
กุลฆรํ นิสฺสาย ปวตฺตปพฺพเต วิหรนฺเต ตสฺส สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา สรเณสุ
จ สีเลสุ จ ปติฏฺาย ตํ จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺหิ. โส อปรภาเค สํสาเร
@เชิงอรรถ: ^๑ สี.,อิ. ตนฺตวาโย ^๒ ฉ.ม. กุรรฆเร ^๓ สี.,อิ.ธารเณ ^๔ ฉ.ม. มหากจฺจาเน
สญฺชาตสํเวโค เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา กิจฺเฉน กสิเรน ทสวคฺคํ สํฆํ
สนฺนิปาเตตฺวา อุปสมฺปชฺชิตฺวา กติปยกาลํ เถรสฺส สนฺติเก วสิตฺวา เถรํ
อาปุจฺฉิตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตุํ สาวตฺถึ อุปคโต สตฺถารา เอกคนฺธกุฏิยํ วาสํ ลภิตฺวา
ปจฺจูสสมเย อชฺฌิฏฺโ โสฬสอฏฺกวคฺคิยานํ ^๑- อุสฺสารเณน สาธุการํ ทตฺวา ภาสิตาย
"ทิสฺวา อาทีนวํ โลเก"ติ ^๒- อุทานคาถาย ปริโยสาเน วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ
ปาปุณิ. เตน วุตฺตํ อปทาเน ๓-:-
             "ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน      อาหุตีนํ ปฏิคฺคโห
              วสีสตสหสฺเสหิ           นครํ ปาวิสี ตทา.
              นครํ ปวิสนฺตสฺส          อุปสนฺตสฺส ตาทิโน
              รตนานิ ปชฺโชตึสุ ^๔-      นิคฺโฆโส อาสิ ตาวเท.
              พุทฺธสฺส อานุภาเวน       เภรี วชฺชุมฆฏฺฏิตา ^๕-
              สยํ วีณา ปวชฺชนฺติ        พุทฺธสฺส ปวิสโต ปุรํ.
              พุทฺธเสฏฺ นมสฺสามิ       ปทุมุตฺตรมหามุนึ
              ปาฏิหีรญฺจ ปสฺสิตฺวา       ตตฺถ จิตฺตํ ปสาทยึ.
              อโห พุทฺโธ อโห ธมฺโม    อโห โน สตฺถุ สมฺปทา
              อเจตนาปิ ตุริยา         สยเมว ปวชฺชเร.
              สตสหสฺสิโต กปฺเป        ยํ สญฺมลภึ ตทา
              ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        พุทฺธสญฺายิทํ ผลํ.
              กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      อรหตฺเต ปน ปติฏฺิโต อตฺตโน อุปชฺฌาเยน อาจิกฺขิตนิยาเมน ปจฺจนฺติเมสุ
ชนปเทสุ วินยธรปญฺจเมน คเณน อุปสมฺปทา, ธุวนฺหานํ, จมฺมตฺถรณํ, คุณงฺคุณูปาหนํ,
จีวรวิปฺปวาโสติ ปญฺจ วเร ยาจิตฺวา เต สตฺถุ สนฺติกา ลภิตฺวา ปุนเทว
@เชิงอรรถ: ^๑ สี.,อิ. อฑฺฒฑฺฒโสฬสอฏฺวคฺคิยานํ   ^๒ ขุ.อุ. ๒๕/๔๖/๑๗๕ โสณสุตฺต,
@วินย.มหา. ๕/๒๕๘/๒๓ จมฺมกฺขนฺธก   ^๓ ขุ.อป. ๓๓/๒๓/๔๗
@ปาฏิหิรสญฺกตฺเถราปทาน (สฺยา)     ^๔ ปาลิ. รถิยา ปจฺจุคฺคมนาทีสุ
@^๕ ปาลิ. อวชฺชิตมฆฏฺฏิตา
อตฺตโน วสิตฏฺานํ คนฺตฺวา อุปชฺฌายสฺส ตมตฺถํ อาโรเจสิ. อยเมตฺถ สงฺเขโป,
วิตฺถาโร ปน อุทานฏฺกถายํ ^๑-  อาคตนเยน เวทิตพฺโพ. องฺคุตฺตรฏฺกถายํ ^๒- ปน
"อุปสมฺปนฺโน หุตฺวา อตฺตโน อุปชฺฌายสฺส สนฺติเก กมฺมฏฺานํ คเหตฺวา วิปสฺสนํ
วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณี"ติ วุตฺตํ.
      โส อปรภาเค วิมุตฺติสุเขน วิหรนฺโต อตฺตโน ปฏิปตฺตึ ปจฺจเวกฺขิตฺวา
โสมนสฺสชาโต อุทานวเสน:-
         [๓๖๕] "อุปสมฺปทา จ เม ลทฺธา    วิมุตฺโต จมฺหิ อนาสโว
               โส จ เม ภควา ทิฏฺโ     วิหาเร จ สหาวสึ.
         [๓๖๖] พหุเทว รตฺตึ ภควา        อพฺโภกาเสตินามยิ
               วิหารกุสโล สตฺถา         วิหารํ ปาวิสี ตทา.
         [๓๖๗] สนฺถริตฺวาน สงฺฆาฏึ        เสยฺยํ กปฺเปสิ โคตโม
               สีโห เสลคุหายํว          ปหีนภยเภรโว.
         [๓๖๘] ตโต กลฺยาณวากฺกรโณ      สมฺมาสมฺพุทฺธสาวโก
               โสโณ อภาสิ สทฺธมฺมํ       พุทฺธเสฏฺสฺส สมฺมุขา.
         [๓๖๙] ปญฺจกฺขนฺเธ ปริญฺาย       ภาวยิตฺวาน อญฺชสํ
               ปปฺปุยฺย ปรมํ สนฺตึ         ปรินิพฺพายิสฺสตฺยนาสโว"ติ ^๓-
อิมา ปญฺจ คาถา อภาสิ.
      ตตฺถ อุปสมฺปทา จ เม ลทฺธาติ ยา สา กิจฺเฉน ทสวคฺคํ ภิกฺขุสํฆํ
สนฺนิปาเตตฺวา อตฺตนา ลทฺธา อุปสมฺปทา, ยา จ ปน วรทานวเสน สพฺพ-
ปจฺจนฺติเมสุ ชนปเทสุ วินยธรปญฺจเมน คเณน สตฺถารา อนุญฺาตา อุปสมฺปทา, ตทุภยํ
สนฺธายาห. จสทฺโท สมุจฺจยตฺโถ, เตน อิตเรปิ สตฺถุ สนฺติกา ลทฺธวเร สงฺคณฺหาติ.
วิมุตฺโต จมฺหิ อนาสโวติ อคฺคมคฺเคน สกลกิเลสวตฺถุวิมุตฺติยา วิมุตฺโต
@เชิงอรรถ: ^๑ อุทาน.อ. ๔๖/... ^๒ มโน.ปู. ๑/๒๐๖/.... โสณกุฏิกณฺณตฺเถรวตฺถุ (นว.)
@^๓ ฉ.ม. ปรินิพฺพิสฺสตฺยนาสโวติ
จ อมฺหิ, ตโตเอว กามาสวาทีหิ อนาสโว อมฺหีติ โยชนา. โส จ เม ภควา
ทิฏฺโติ ยทตฺถํ อหํ อวนฺติรฏฺโต สาวตฺถึ คโต, โส จ ภควา มยา อทิฏฺปุพฺโพ
ทิฏฺโ. วิหาเร จ สหาวสินฺติ น เกวลํ ตสฺส ภควโต ทสฺสนเมว มยา ลทฺธํ,
อถ โข วิหาเร สตฺถุ คนฺธกุฏิยํ สตฺถารา การณํ สลฺลกฺเขตฺวา วาเสนฺเตน
สห อวสึ. "วิหาเรติ วิหารสมีเป"ติ เกจิ.
      พหุเทว รตฺตินฺติ ปมํ ยามํ ภิกฺขูนํ ธมฺมเทสนาวเสน กมฺมฏฺานโสธนวเสน
จ มชฺฌิมํ ยามํ เทวานํ พฺรหฺมูนญฺจ กงฺขจฺเฉทนวเสน ภควา พหุเทว รตฺตึ
อพฺโภกาเส อตินามยิ วีตินาเมสิ. วิหารกุสโลติ ทิพฺพพฺรหฺมอาเนญฺชอริยวิหาเรสุ
กุสโล. วิหารํ ปาวิสีติ อติเวลํ นิสชฺชจงฺกเมหิ อุปฺปนฺนปริสฺสมวิโนทนตฺถํ
คนฺธกุฏึ ปาวิสิ.
      สนฺถริตฺวาน สงฺฆาฏึ, เสยฺยํ กปฺเปสีติ จตุคฺคุณํ สงฺฆาฏึ ปญฺาเปตฺวา
สีหเสยฺยํ กปฺเปสิ. เตนาห "โคตโม สีโห เสลคุหายํว,  ปหีนภยเภรโว"ติ. ตตฺถ
โคตโมติ ภควนฺตํ โคตฺเตน กิตฺเตติ. สีโห เสลคุหายํวาติ เสลสฺส ปพฺพตสฺส
คุหายํ. ยถา สีโห มิคราชา เตชุสฺสทตาย ปหีนภยเภรโว ทกฺขิเณน ปสฺเสน
ปาเท ปาทํ อจฺจาธาย เสยฺยํ กปฺเปสิ, เอวํ จิตฺตุตฺราสโลมหํสนฉมฺภิตตฺตเหตูนํ
กิเลสานํ สมุจฺฉินฺนตฺตา ปหีนภยเภรโว โคตโม ภควา เสยฺยํ กปฺเปสีติ อตฺโถ.
      ตโตติ ปจฺฉา, สีหเสยฺยํ กปฺเปตฺวา ตโต วุฏฺหิตฺวา "ปฏิภาตุ ตํ ภิกฺขุ
ธมฺโม ภาสิตุนฺ"ติ ^๑- สตฺถารา อชฺเฌสิโตติ อตฺโถ. กลฺยาณวากฺกรโณติ สุนฺทรวจี-
กรโณ, กลฺยาณสมฺปนฺนวจนกฺกโมติ ^๒- อตฺโถ. โสโณ อภาสิ สทฺธมฺมนฺติ โสฬส อฏฺก-
วคฺคิยสุตฺตานิ โสโณ กุฏิกณฺโณ พุทฺธเสฏฺสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สมฺมุขา ปจฺจกฺขโต
อภาสีติ เถโร อตฺตานเมว ปรํ วิย อโวจ.
@เชิงอรรถ: ^๑ ขุ.อุ. ๒๕/๔๖/๑๗๕ โสณสุตฺต ^๒ ฉ.ม. ลกฺขณสมฺปนฺนวจนกฺกโมติ
      ปญฺจกฺขนฺเธ ปริญฺายาติ ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธ ตีหิปิ ปริญฺาหิ ปริชานิตฺวา
เต ปริชานนฺโตเยว อญฺชสํ อริยํ อฏฺงฺคิกํ มคฺคํ ภาวยิตฺวา ปรมํ สนฺตึ นิพฺพานํ
ปปฺปุยฺย ปาปุณิตฺวา ิโต อนาสโว, ตโตเอว อิทานิ ปรินิพฺพายิสฺสติ อนุปาทิเสส-
นิพฺพานวเสน  นิพฺพายิสฺสตีติ.
                  โสณกุฏิกณฺณตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๗๘-๘๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=1777&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=1777&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=345
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=6457
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=6585
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=6585
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26