บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓๓

                   ๓๔๒. ๘. วกฺกลิตฺเถรคาถาวณฺณนา
         วาตโรคาภินีโตติอาทิกา อายสฺมโต วกฺกลิตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
         อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต
ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต
สตฺถุ สนฺติกํ คจฺฉนฺเตหิ อุปาสเกหิ สทฺธึ วิหารํ คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต ฐิโต
ธมฺมํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ สทฺธาธิมุตฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปนฺตํ ทิสฺวา
สยมฺปิ ตํ ฐานํ ปตฺเถนฺโต สตฺตาหํ มหาทานํ ทตฺวา ปณิธานํ อกาสิ. สตฺถา
ตสฺส อนนฺตรายตํ ทิสฺวา พฺยากาสิ. ^๒-
      โสปิ ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อมฺหากํ สตฺถุ กาเล
@เชิงอรรถ: ^๑ สี.,อิ.,ม. ปริสุทฺธกายสมาจารตาย ปยโต, ปริสุทฺธวจีสมาจารตาย สุจิ,
@สุปริสุทฺธมโนสมาจารตาย สุทฺโธ   ^๒ ฉ.ม. พฺยากริ
สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติ, วกฺกลีติสฺส นามํ อกํสุ. โส วุฑฺฒิปฺปตฺโต
ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา พฺราหฺมณสิปฺเปสุ นิปฺผตฺตึ คโต สตฺถารํ ทิสฺวา รูปกายสฺส
สมฺปตฺติทสฺสเนน อติตฺโต สตฺถารา สทฺธึเยว วิจรติ. "อคารมชฺเฌ วสนฺโต นิจฺจกาลํ
สตฺถารํ ทฏฺฐุํ น ลภิสฺสามี"ติ สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา ฐเปตฺวา โภชนเวลํ
สรีรกิจฺจกาลญฺจ เสสกาเล ยตฺถ ฐิเตน สกฺกา ทสพลํ ปสฺสิตุํ, ตตฺถ ฐิโต อญฺญํ
กิจฺจํ ปหาย ภควนฺตํ โอโลเกนฺโตว วิหรติ. สตฺถา ตสฺส ญาณปริปากํ อาคเมนฺโต
พหุกาลํ ตสฺมึ รูปทสฺสเนเนว วิจรนฺเต กิญฺจิ อวตฺวา ปุเนกทิวสํ "กึ เต วกฺกลิ
อิมินา ปูติกาเยน ทิฏฺเฐน, โย โข วกฺกลิ ธมฺมํ ปสฺสติ, โส มํ ปสฺสติ.
โย มํ ปสฺสติ, โส ธมฺมํ ปสฺสติ. ธมฺมํ หิ วกฺกลิ ปสฺสนฺโต มํ ปสฺสติ,
มํ ปสฺสนฺโต ธมฺมํ ปสฺสตี"ติ  ^๑- อาห.
      สตฺถริ เอวํ วทนฺเตปิ เถโร สตฺถุ ทสฺสนํ ปหาย อญฺญตฺถ คนฺตุํ น สกฺโกติ.
ตโต สตฺถา "นายํ ภิกฺขุ สํเวคํ อลภิตฺวา พุชฺฌิสฺสตี"ติ วสฺสูปนายิกทิวเส
"อเปหิ วกฺกลี"ติ เถรํ ปณาเมสิ. โส สตฺถารา ปณามิโต สมฺมุเข ฐาตุํ อสกฺโกนฺโต
"กึ มยฺหํ ชีวิเตน, โยหํ สตฺถารํ ทฏฺฐุํ น ลภามี"ติ คิชฺฌกูฏปพฺพเต ปปาตฏฺฐานํ
อภิรุหิ. สตฺถา ตสฺส ตํ ปวตฺตึ ญตฺวา "อยํ ภิกฺขุ มม สนฺติกา อสฺสาสํ
อลภนฺโต มคฺคผลานํ อุปนิสฺสยํ นาเสยฺยา"ติ อตฺตานํ ทสฺเสตุํ โอภาสํ
วิสฺสชฺเชนฺโต:-
             "ปาโมชฺชพหุโล ภิกฺขุ     ปสนฺโน พุทฺธสาสเน
              อธิคจฺเฉ ปทํ สนฺตํ      สงฺขารูปสมํ สุขนฺ"ติ ^๒-
คาถํ วตฺวา "เอหิ วกฺกลี"ติ หตฺถ ปสาเรสิ. เถโร "ทสพโล เม ทิฏฺโฐ, `เอหี'ติ
อวฺหานมฺปิ ลทฺธนฺ"ติ พลวปีติโสมนสฺสํ อุปฺปาเทตฺวา "กุโต อาคจฺฉามี"ติ อตฺตโน
คมนภาวํ อชานิตฺวา สตฺถุ สมฺมุเข อากาเส ^๓- ปกฺขนฺทนฺโต ปฐมปาเทน ปพฺพเต
@เชิงอรรถ: ^๑ สํ.ขนฺธ. ๑๗/๘๗/๙๖ วกฺกลิสุตฺต ^๒ ขุ.ธมฺม. ๒๕/๘๗/๙๖ วกฺกลิตฺเถรวตฺถุ
@^๓ ม. อากาเสน
ฐิโตเยว สตฺถารา วุตฺตคาถํ อาวชฺเชนฺโต อากาเสเยว ปีตึ วิกฺขมฺเภตฺวา สห
ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณีติ องฺคุตฺตรฏฺฐกถายํ ธมฺมปทวณฺณนายญฺจ ^๑- อาคตํ.
      อิธ ปน เอวํ วทนฺติ:- "กึ เต วกฺกลี"ติอาทินา สตฺถารา โอวทิโต คิชฺฌกูเฏ
วิหรนฺโต วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปสิ, ตสฺส สทฺธาย พลวภาวโตเอว วิปสฺสนา วีถึ น
โอตรติ, ภควา ตํ ญตฺวา กมฺมฏฺฐานํ โสเธตฺวา อทาสิ. ปุน วิปสฺสนํ มตฺถกํ
ปาเปตุํ นาสกฺขิเยว, อถสฺส อาหารเวกลฺเลน วาตาพาโธ อุปฺปชฺชิ, ตํ วาตาพาเธน
ปีฬิยมานํ ญตฺวา ภควา ตตฺถ คนฺตฺวา ปุจฺฉนฺโต:-
       [๓๕๐] "วาตโรคาภินีโต ตฺวํ      วิหรํ กานเน วเน
             ปวิฏฺฐโคจเร ^๒- ลูเข     กถํ ภิกฺขุ กริสฺสสี"ติ
อาห. ตํ สุตฺวา เถโร:-
       [๓๕๑] "ปีติสุเขน วิปุเลน        ผรมาโน สมุสฺสยํ
             ลูขมฺปิ อภิสมฺโภนฺโต       วิหริสฺสามิ กานเน.
       [๓๕๒] ภาเวนฺโต สติปฏฺฐาเน     อินฺทฺริยานิ พลานิ จ
             โพชฺฌงฺคานิ จ ภาเวนฺโต   วิหริสฺสามิ กานเน.
       [๓๕๓] อารทฺธวีริเย ปหิตตฺเต     นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกเม
             สมคฺเค สหิเต ทิสฺวา      วิหริสฺสามิ กานเน.
       [๓๕๔] อนุสฺสรนฺโต สมฺพุทฺธํ       อคฺคํ ทนฺตํ ^๓- สมาหิตํ.
             อตนฺทิโต รตฺตินฺทิวํ        วิหริสฺสามิ กานเน"ติ
จตสฺโส คาถา อภาสิ.
      ตตฺถ วาตโรคาภินีโตติ วาตาพาเธน อเสริภาวํ อุปนีโต, วาตพฺยาธินา อภิภูโต.
ตฺวนฺติ เถรํ อาลปติ. วิหรนฺติ เตน อิริยาปถวิหาเรน วิหรนฺโต. กานเน
@เชิงอรรถ: ^๑ มโน.ปู. ๑/๒๐๘ (นว.), ธมฺมปท.อ. ๘๑๘๔ (สฺยา.) ^๒ สี.ม. ปวิทฺธโคจเร
@^๓ ปาลิ. อตฺตทนฺตํ
วเนติ กานนภูเต วเน, มหาอรญฺเญติ อตฺโถ. ปวิฏฺฐโคจเรติ วิสฺสฏฺฐโคจเร ทุลฺลภ-
ปจฺจเย. วาตโรคสฺส สปฺปายานํ สปฺปิอาทิเภสชฺชานํ อภาเวน ผรุสภูมิภาคตาย
จ ลูเข ลูขฏฺฐาเน. กถํ ภิกฺขุ กริสฺสสีติ ภิกฺขุ ตฺวํ กถํ วิหริสฺสสีติ ภควา
ปุจฺฉิ.
      ตํ สุตฺวา เถโร นิรามิสปีติโสมนสฺสาทินา อตฺตโน สุขวิหารํ ปกาเสนฺโต
"ปีติสุเขนา"ติอาทิมาห. ตตฺถ ปีติสุเขนาติ อุพฺเพคลกฺขณาย ผรณลกฺขณาย จ ปีติยา
ตํสมฺปยุตฺตสุเขน จ. เตนาห "วิปุเลนา"ติ, อุฬาเรนาติ อตฺโถ. ผรมาโน สมุสฺสยนฺติ
ยถาวุตฺตปีติสุขสมุฏฺฐิเตหิ ปณีเตหิ รูเปหิ สกลํ กายํ ผราเปนฺโต นิรนฺตรํ ผุฏํ
กโรนฺโต. ลูขมฺปิ อภิสมฺโภนฺโตติ อรญฺญาวาสชนิตํ สลฺเลขวุตฺติเหตุกํ ทุสฺสหมฺปิ
ปจฺจยลูขํ อภิภวนฺโต อธิวาเสนฺโต. วิหริสฺสามิ กานเนติ ฌานสุเขน วิปสฺสนาสุเขน
จ อรญฺญายตเน วิหริสฺสามีติ อตฺโถ. เตนาห "สุขญฺจ กาเยน ปฏิสํเวเทสินฺ"ติ ^๑-
             "ยโต ยโต สมฺมสติ      ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ
              ลภตี ปีติปาโมชฺชํ       อมตํ ตํ วิชานตนฺ"ติ ^๒- จ.
      ภาเวนฺโต สติปฏฺฐาเนติ มคฺคปริยาปนฺเน กายานุปสฺสนาทิเก จตฺตาโร
สติปฏฺฐาเน อุปฺปาเทนฺโต วฑฺเฒนฺโต  จ. อินฺทฺริยานีติ มคฺคปริยาปนฺนานิเอว
สทฺธาทีนิ ปญฺจินฺทฺริยานิ. พลานีติ ตถา สทฺธาทีนิ ปญฺจ พลานิ. โพชฺฌงฺคานีติ
ตถา สติสมฺโพชฺฌงฺคาทีนิ สตฺต โพชฺฌงฺคานิ. จสทฺเทน ^๓- สมฺมปฺปธานอิทฺธิปาท-
มคฺคงฺคานิ สงฺคณฺหาติ. ตทวินาภาวโต หิ ตคฺคหเณเนว เตสํ คณนํ ^๔- โหติ.
วิหริสฺสามีติ ยถาวุตฺเต โพธิปกฺขิยธมฺเม ภาเวนฺโต มคฺคสุเขน ตทธิคมสิทฺเธน
ผลสุเขน นิพฺพานสุเขน จ วิหริสฺสามิ.
      อารทฺธวีริเยติ จตุพฺพิธสมฺมปฺปธานวเสน ปคฺคหิตวิริเย. ปหิตตฺเตติ นิพฺพานํ
@เชิงอรรถ: ^๑ วินย.มหา. ๑/๑๑/๕ เวรญฺชกณฺฑ  ^๒ ขุ.ธมฺม. ๒๕/๓๗๔/๘๒ สมฺพหุลภิกฺขุวตฺถุ
@^๓ สี. จการสมุจฺจเยน   ^๔ ฉ.ม. คหนํ
ปติเปสิตจิตฺเต. นิจฺจํ ทฬฺหปรกฺกเมติ สพฺพกาลํ อสิถิลวิริเย. อวิวาทวเสน กาย-
สามคฺคิทานวเสน จ สมคฺเค. ทิฏฺฐิสีลสามญฺเญน สหิเต สพฺรหฺมจารี ทิสฺวา.
เอเตน กลฺยาณมิตฺตสมฺปตฺตึ ทสฺเสติ.
      อนุสฺสรนฺโต สมฺพุทฺธนฺติ สมฺมา สามํ สพฺพธมฺมานํ พุทฺธตฺตา สมฺมาสมฺพุทฺธํ
สพฺพสตฺตุตฺตมตาย อคฺคํ อุตฺตเมน ทมเถน ทนฺตํ อนุตฺตรสมาธินา สมาหิตํ
อตนฺทิโต อนลโส หุตฺวา รตฺตินฺทิวํ สพฺพกาลํ "อิติปิ โส ภควา อรหนฺ"ติอาทินา
อนุสฺสรนฺโต วิหริสฺสามิ. เอเตน พุทฺธานุสฺสติภาวนาย ยุตฺตาการทสฺสเนน ^๑- สพฺพตฺถ
กมฺมฏฺฐานานุโยคมาห, ปุริเมน ปาริหาริยกมฺมฏฺฐานานุโยคํ.
      เอวํ ปน วตฺวา เถโร วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. เตน
วุตฺตํ อปทาเน ๒-:-
            "อิโต สตสหสฺสมฺหิ          กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก
             อโนมนาโม อมิโต         นาเมน ปทุมุตฺตโร.
             ปทุมาการวทโน           ปทุมามลสุจฺฉวี
             โลเกนานุปลิตฺโตว         โตเยน ปทุมํ ยถา.
             วีโร ปทุมปตฺตกฺโข         กนฺโต จ ปทุมํ ยถา
             ปทุมุตฺตรคนฺโธว           ตสฺมา โส ปทุมุตฺตโร.
             โลกเชฏฺโฐ จ นิมฺมาโน     อนฺธานํ นยนูปโม
             สนฺตเวโส คุณนิธิ          กรุณามติสาคโร.
             ส กทาจิ มหาวีโร         พฺรหฺมาสุรสุรจฺจิโต
             สเทวมนุชากิณฺเณ          ชนมชฺเฌ ชินุตฺตโม.
             วทเนน สุคนฺเธน          มธุเรน รุเตน จ
             รญฺชยํ ปริสํ สพฺพํ          สนฺถวี สาวกํ สกํ.
@เชิงอรรถ: ^๑ สี.,อิ. ยุตฺตปฺปยุตฺตทสฺสเนน   ^๒ ขุ.อป. ๓๓/๑๒๒/๑๘๒ วกฺกลิตฺเถราปทาน (สฺยา)
             สทฺธาธิมุตฺโต สุมติ         มม ทสฺสนลาลโส
             นตฺถิ เอตาทิโส อญฺโญ      ยถายํ ภิกฺขุ วกฺกลิ.
             ตทาหํ หํสวติยํ            นคเร พฺราหฺมณตฺรโช
             หุตฺวา สุตฺวา จ ตํ วากฺยํ    ตํ ฐานมภิโรจยึ.
             สสาวกํ ตํ วิมลํ           นิมนฺเตตฺวา ตถาคตํ
             สตฺตาหํ โภชยิตฺวาน        ทุสฺเสหจฺฉาทยึ ตทา.
             นิปจฺจ สิรสา ตสฺส         อนนฺตคุณสาคเร
             นิมุคฺโค ปีติสมฺปุณฺโณ        อิทํ วจนมพฺรวึ.
             โย โส ตยา สนฺถวิโต      อิโต สตฺตมเก มุนิ ^๑-
             ภิกฺขุ สทฺธาวตํ อคฺโค       ตาทิโส โหมหํ มุเน. ^๒-
             เอวํ วุตฺเต มหาวีโร       อนาวรณทสฺสโน
             อิมํ วากฺยํ อุทีเรสิ         ปริสาย มหามุนิ.
             ปสฺสเถตํ มาณวกํ          ปีตมฏฺฐนิวาสนํ
             เหมยญฺโญปจิตงฺคํ          ชนเนตฺตมโนหรํ.
             เอโส อนาคตทฺธาเน       โคตมสฺส มเหสิโน
             อคฺโค สทฺธาธิมุตฺตานํ       สาวโกยํ ภวิสฺสติ.
             เทวภูโต มนุสฺโส วา       สพฺพสนฺตาปวชฺชิโต
             สพฺพโภคปริพฺยูโฬฺห         สุขิโต สํสริสฺสติ.
             สตสหสฺสิโต กปฺเป         โอกฺกากกุลสมฺภโว
             โคตโม นาม โคตฺเตน      สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
             ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท      โอรโส ธมฺมนิมฺมิโต
             วกฺกลิ นาม นาเมน        เหสฺสติ สตฺถุ สาวโก.
             เตน กมฺมวิเสเสน         เจตนาปณิธีหิ จ
             ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ        ตาวตึสมคจฺฉหํ.
@เชิงอรรถ: ^๑ ปาลิ. อิธ สทฺธาธิมุตฺโต อิสิ   ^๒ ปาลิ. ตาทิโสหํ มหามุนิ
             สพฺพตฺถ สุขิโต หุตฺวา       สํสรนฺโต ภวาภเว
             สาวตฺถิยํ ปุเร ชาโต       กุเล อญฺญตเร อหํ.
             โนนีตสุขุมาลํ มํ           ชาตปลฺลวโกมลํ
             มนฺทํ อุตฺตานสยนํ          ปิสาจภยตชฺชิตา.
             ปาทมูเล มเหสิสฺส         สาเยสุํ ทีนมานสา
             อิมํ ททาม เต นาถ        สรณํ โหติ นายก.
             ตทา ปฏิคฺคหิ โส มํ        ภีตานํ สรโณ มุนิ
             ชาลินา จกฺกงฺกิเตน        มุทุโกมลปาณินา.
             ตทา ปภูติ เตนาหํ         อรกฺเขยฺเยน รกฺขิโต
             สพฺพเวรวินิมุตฺโต          สุเขน ปริวุทฺธิโต.
             สุคเตน วินา ภูโต         อุกฺกณฺฐามิ มุหุตฺตกํ
             ชาติยา สตฺตวสฺโสหํ        ปพฺพชึ อนคาริยํ.
             สพฺพปารมิสมฺภูตํ           นีลกฺขินยนํ วรํ
             รูปํ สพฺพสุภากิณฺณํ          อติตฺโต วิหรามหํ.
             พุทฺธรูปรตึ ญตฺวา          ตทา โอวทิ มํ ชิโน
             อลํ วกฺกลิ กึ รูเป         รมเส พาลนนฺทิเต.
             โย หิ ปสฺสติ สทฺธมฺมํ       โส มํ ปสฺสติ ปณฺฑิโต
             อปสฺสมาโน สทฺธมฺมํ        มํ ปสฺสมฺปิ น ปสฺสติ.
             อนนฺตาทีนโว กาโย        วิสรุกฺขสมูปโม
             อาวาโส สพฺพโรคานํ       ปุญฺโช ทุกฺขสฺส เกวโล.
             นิพฺพินฺทิย ตโต รูเป        ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ
             ปสฺส อุปกฺกิเลสานํ         สุเขนนฺตํ คมิสฺสสิ.
             เอวํ เตนานุสิฏฺโฐหํ        นายเกน หิเตสินา
             คิชฺฌกูฏํ สมารุยฺห          ฌายามิ คิริกนฺทเร.
             ฐิโต ปพฺพตปาทมฺหิ         อสฺสาสยิ มหามุนิ
             วกฺกลีติ ชิโน วาจํ         ตํ สุตฺวา มุทิโต  อหํ.
             ปกฺขนฺทึ เสลปพฺภาเร       อเนกสตโปริเส
             ตทา พุทฺธานุภาเวน        สุเขเนว มหึ คโต.
             ปุโนปิ ธมฺมํ เทเสติ        ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ.
             ตมหํ ธมฺมมญฺญาย          อรหตฺตมปาปุณึ.
             สุมหาปริสมชฺเฌ           ตทา มํ จรณนฺตโค
             อคฺคํ สทฺธาธิมุตฺตานํ        ปญฺญเปสิ มหามติ.
             สตสหสฺสิโต กปฺเป         ยํ กมฺมมกรึ ตทา
             ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
             กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ  กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
         อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อญฺญํ พฺยากโรนฺโตปิ เถโร อิมาเอว คาถา อภาสิ.
อถ นํ สตฺถา ภิกฺขุสํฆมชฺเฌ นิสินฺโน สทฺธาธิมุตฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสีติ.
                    วกฺกลิตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                        -----------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๖๔-๗๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=1459&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=1459&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=342
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=6418
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=6539
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=6539
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26