อรรถกถาเล่มที่ ๓๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถร.อ.๑ (ปรมตฺถที.๑)

                            ๒. ทุติยวคฺค
                   ๒๖๘. ๑. มหาจุนฺทตฺเถรคาถาวณฺณนา
      สุสฺสูสาติ อายสฺมโต มหาจุนฺทตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
      อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต
วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุมฺภการกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต กุมฺภการกมฺเมน
ชีวนฺโต เอกทิวสํ สตฺถารํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส เอกํ มตฺติกาปตฺตํ สฺวาภิสงฺขตํ
กตฺวา ภควโต อทาสิ. โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ
พุทฺธุปฺปาเท มคธรฏฺเฐ นาลกคาเม รูปสาริยา พฺราหฺมณิยา ปุตฺโต สาริปุตฺตตฺ-
เถรสฺส กนิฏฺฐภาตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ, จุนฺโทติสฺส นามํ อโหสิ. โส วยปฺปตฺโต
ธมฺมเสนาปตึ อนุปพฺพชิตฺวา ตํ นิสฺสาย วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา ฆเฏนฺโต วายมนฺโต
น จิรสฺเสว ฉฬภิญฺโญ อโหสิ. เตน วุตฺตํ อปทาเน ๑- :-
          "นคเร หํสวติยา           กุมฺภกาโร อโหสหํ
           อทฺทสํ วิรชํ พุทฺธํ          โอฆติณฺณมนาสวํ.
           สุกตํ มตฺติกาปตฺตํ          พุทฺธเสฏฺฐสฺสทาสหํ
           ปตฺตํ ทตฺวา ภควโต        อุชุภูตสฺส ตาทิโน.
           ภเว นิพฺพตฺตมาโนหํ        โสณฺณถาเล ลภามหํ
           รูปิมเย จ โสวณฺเณ        ตฏฺฏิเก จ มณีมเย.
           ปาฏิยา ๒- ปริภุญฺชามิ      ปุญฺญกมฺมสฺสิทํ ผลํ
           ยสสาว ชนานญฺจ ๓-       อคฺคภูโต จ โหมหํ.
           ยถาปิ ภทฺทเก เขตฺเต      พีชํ อปฺปมฺปิ โรปิตํ
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.อป. ๓๓/๙๒/๑๔๓ เอกปตฺตทายกตฺเถราปทาน (สฺยา)
@๒ ฉ.ม. ปาติโย      ๓ ฉ.ม. ยสานญฺจ ธนานญฺจ
           สมฺมาธารํ ปเวจฺฉนฺเต ๑-   ผลํ โตเสติ กสฺสกํ.
           ตเถวิทํ ปตฺตทานํ          พุทฺธเขตฺตมฺหิ โรปิตํ
           ปีติธาเร ปวสฺสนฺเต        ผลํ มํ ๒- โตสยิสฺสติ.
           ยาวตา เขตฺตา วิชฺชนฺติ     สํฆาปิ จ คณาปิ จ
           พุทฺธเขตฺตสโม นตฺถิ        สุขโท สพฺพปาณินํ.
           นโม เต ปุริสาชญฺญ        นโม เต ปุริสุตฺตม
           เอกปตฺตํ ททิตฺวาน         ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ.
           เอกนวุเต อิโต ๓- กปฺเป   ยํ ปตฺตมททึ ตทา
           ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ปตฺตทานสฺสิทํ ผลํ.
           กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ  กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      ฉฬภิญฺโญ ปน หุตฺวา อตฺตนา ปฏิลทฺธสมฺปตฺติยา การณภูตํ ครุปนิสฺสยํ
วิเวกวาสญฺจ ๔- กิตฺเตนฺโต:-
    [๑๔๑] "สุสฺสูสา สุตวฑฺฒนี          สุตํ ปญฺญาย วฑฺฒนํ
           ปญฺญาย อตฺถํ ชานาติ       ญาโต อตฺโถ สุขาวโห.
            [๑๔๒] เสเวถ ปนฺตานิ ๕- เสนาสนานิ
                  จเรยฺย สํโยชนวิปฺปโมกฺขํ
                  สเจ รตึ นาธิคจฺเฉยฺย ตตฺถ
                  สํเฆ วเส รกฺขิตตฺโต สตีมา"ติ
คาถาทฺวยํ อภาสิ.
      ตตฺถ สุสฺสูสาติ โสตพฺพยุตฺตสฺส สพฺพสุตสฺส โสตุมิจฺฉา, ครุสนฺนิวาโสปิ.
ทิฏฺฐธมฺมิกาทิเภทํ หิ อตฺถํ โสตุมิจฺฉนฺเตน ๖- กลฺยาณมิตฺเต อุปสงฺกมิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ สี. สมฺมาธาเร ปวสฺสนฺเต   ๒ ปาลิ. เม      ๓ ฉ.ม. เอกนวุติโต
@๔ ม. วิเวกาวาสญฺจ         ๕ สี. ปนฺถานิ      ๖ สี. โสตุมิจฺฉนฺโต
วตฺตกรเณน ปยิรุปาสิตฺวา ๑- ยทา เต ปยิรุปาสนาย อาราธิตจิตฺตา กญฺจิ
อุปนิสีทิตุกามา โหนฺติ, อถ เน อุปนิสีทิตฺวา อธิคตาย โสตุมิจฺฉาย โอหิตโสเตน
โสตพฺพํ โหตีติ ครุสนฺนิวาโสปิ สุสฺสูสาเหตุตาย "สุสฺสูสา"ติ วุจฺจติ. สา ปนายํ
สุสฺสูสา สจฺจปฏิจฺจสมุปฺปาทาทิปฏิสํยุตฺตํ สุตํ ตํสมงฺคิโน ปุคฺคลสฺส วฑฺเฒติ
พฺรูเหตีติ สุตวฑฺฒนี, พาหุสจฺจการีติ อตฺโถ. สุตํ ปญฺญาย วฑฺฒนนฺติ ยํ ตํ
"สุตธโร สุตสนฺนิจโย"ติ, ๒- "อิเธกจฺจสฺส พหุกํ สุตํ โหติ สุตฺตํ เคยฺยํ
เวยฺยากรณนฺ"ติ ๓- จ เอวมาทินา นเยน วุตฺตํ พาหุสจฺจํ, ตํ
อกุสลปฺปหานกุสลาธิคมนเหตุภูตํ ปญฺญํ วฑฺเฒตีติ สุตํ ปญฺญาย วฑฺฒนํ, วุตฺตเญฺหตํ
ภควตา:-
            "สุตาวุโธ โข ภิกฺขเว อริยสาวโก อกุสลํ ปชหติ, กุสลํ ภาเวติ,
      สาวชฺชํ ปชหติ, อนวชฺชํ ภาเวติ, สุทฺธํ อตฺตานํ ปริหรตี"ติ. ๔-
      ปญฺญาย อตฺถํ ชานาตีติ พหุสฺสุโต สุตมยญาเณ ฐิโต ตํ ปฏิปตฺตึ ปฏิปชฺชนฺโต
สุตานุสาเรน อตฺถูปปริกฺขาย ธมฺมนิชฺฌาเนน ภาวนาย จ โลกิยโลกุตฺตรเภทํ
ทิฏฺฐธมฺมาทิวิภาคํ ทุกฺขาทิวิภาคญฺจ อตฺถํ ยถาภูตํ ปชานาติ จ ปฏิวิชฺฌติ จ,
เตนาห ภควา:-
         "สุตสฺส ยถาปริยตฺตสฺส อตฺถมญฺญาย ธมฺมมญฺญาย ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน
      โหตี"ติ. ๓-
         "ธตานํ ๕- ธมฺมานํ อตฺถํ อุปปริกฺขติ, อตฺถํ อุปปริกฺขโต ธมฺมา
      นิชฺฌานํ ขมนฺติ, ธมฺมนิชฺฌานกฺขนฺติยา สติ ฉนฺโท ชายติ, ฉนฺทชาโต
      อุสฺสหติ, อุสฺสหิตฺวา ตุเลติ, ตุลยิตฺวา ปทหติ, ปหิตตฺโต สมาโน กาเยน
      เจว ปรมสจฺจํ สจฺฉิกโรติ, ปญฺญาย จ นํ อติวิชฺฌ ปสฺสตี"ติ ๖- จ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปยิรุปาสนฺติ  ๒ ม.มู. ๑๒/๓๓๙/๓๐๑ มหาโคสิงฺคสุตฺต, องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๒๒/๒๖
@  ทุติยอุรุเวลสุตฺต, องฺ.สตฺตก. ๒๓/๖/๕ ธนวคฺค (สฺยา)
@๓ องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๖/๘ อปฺปสฺสุตสุตฺต    ๔ องฺ.สตฺตก. ๒๓/๖๔/๑๑๑ มหาวคฺค (สฺยา)
@๕ ม. ธาตานํ     ๖ ม.ม. ๑๓/๔๓๒/๔๒๐ จงฺกีสุตฺต
      ญาโต อตฺโถ สุขาวโหติ ยถาวุตฺโต ทิฏฺฐธมฺมิกาทิอตฺโถ เจว ทุกฺขาทิอตฺโถ
จ ยาถาวโต ๑- ญาโต อธิคโต โลกิยโลกุตฺตรเภทํ สุขํ อาวหติ นิปฺผาเทตีติ อตฺโถ.
      ฐิตาย ๒- ภาวนาปญฺญาย สุตมตฺเตเนว น สิชฺฌตีติ ตสฺสา ปฏิปชฺชนวิธึ
ทสฺเสนฺโต "เสเวถ ฯเปฯ วิปฺปโมกฺขนฺ"ติ อาห. ตตฺถ เสเวถ ปนฺตานิ เสนาสนานีติ
กายวิเวกมาห. เตน สํโยชนปฺปหานสฺส จ วกฺขมานตฺตา วิเวการหสฺเสว
วิเวกวาโสติ ๓- สีลสํวราทโย อิธ อวุตฺตสิทฺธา เวทิตพฺพา. จเรยฺย
สํโยชนวิปฺปโมกฺขนฺติ ยถา สํโยชเนหิ จิตฺตํ วิปฺปมุจฺจติ, ตถา วิปสฺสนาภาวนํ
มคฺคภาวนญฺจ จเรยฺย ปฏิปชฺเชยฺยาติ อตฺโถ. สเจ รตึ นาธิคจฺเฉยฺย ตตฺถาติ
เตสุ ปนฺตเสนาสเนสุ ยถาลทฺเธสุ อธิกุสลธมฺเมสุ จ รตึ ปุพฺเพนาปรํ วิเสสสฺส
อลาภโต อภิรตึ น ลเภยฺย, สํเฆ ภิกฺขุสมูเห รกฺขิตตฺโต กมฺมฏฺฐานปริคณฺหนโต ๔-
รกฺขิตจิตฺโต ฉสุ ทฺวาเรสุ สติอารกฺขาย อุปฏฺฐปเนน สติมา วเสยฺย วิหเรยฺย,
เอวํ วิหรนฺตสฺส จ อปิ นาม สํโยชนวิปฺปโมกฺโข ภเวยฺยาติ อธิปฺปาโย.
                   มหาจุนฺทตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                        ----------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้า ๔๐๓-๔๐๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=8986&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=8986&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=268
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=5748
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=5904
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=5904
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26