บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓๒

                 ๒๑๔. ๗. หตฺถาโรหปุตฺตตฺเถรคาถาวณฺณนา
      อิทํ ปุเร จิตฺตมจาริ จาริกนฺติ อายสฺมโต หตฺถาโรหปุตฺตตฺเถรสฺส คาถา.
กา อุปฺปตฺติ?
      โส กิร ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ ปุญฺญํ
อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต เอกทิวสํ
สตฺถารํ ภิกฺขุสํฆปริวุตํ วิหารโต นิกฺขนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺโต ปุปฺเผหิ ปูชํ
กตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทว-
มนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ หตฺถาโรหกุเล นิพฺพตฺติตฺวา
วิญฺญุตํ ปตฺโต หตฺถิสิปฺเป นิปฺผตฺตึ อคมาสิ. โส เอกทิวสํ หตฺถึ สิกฺขาเปนฺโต
นทีตรํ คนฺตฺวา เหตุสมฺปตฺติยา โจทิยมาโน "กึ มยฺหํ อิมินา หตฺถิทมเนน, อตฺตานํ
ทมนเมว ^๑- วรนฺ"ติ จินฺเตตฺวา ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ
ปพฺพชิตฺวาว จริยานุกูลํ กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต จิรปริจเยน
กมฺมฏฺฐานโต พหิทฺธา วิธาวนฺตํ จิตฺตํ  เฉโก หตฺถาจริโย วิย องฺกุเสน จณฺฑ-
มตฺตวรวารณํ ^๒- ปฏิสงฺขานองฺกุเสน นิคฺคณฺหนฺโต:-
            ^๓- "อิทํ ปุเร จิตฺตมจาริ จาริกํ
                เยนิจฺฉกํ ยตฺถกามํ ยถาสขํ,
                ตทชฺชหํ นิคฺคหิสฺสามิ โยนิโส
                หตฺถิปฺปภินฺนํ วิย องฺกุสคฺคโห"ติ
คาถํ อภาสิ. ^๓-
      [๗๗] ตตฺถ อิทนฺติ วุจฺจมานสฺส จิตฺตสฺส อตฺตปจฺจกฺขตาย วุตฺตํ. ปุเรติ
นิคฺคหกาลโต ปุพฺเพ. อจารีติ วิจริ, อนวฏฺฐิตตาย นานารมฺมเณสุ ปริพฺภมิ.
@เชิงอรรถ: ^๑ สี. อตฺตทมนเมว    ^๒ สี. ปภินฺนมทมตฺตวรวารณํ
@^๓-๓ ฉ.ม. "อิทํ ปุเร จิตฺตมจาริ จาริกนฺ"ติ คาถํ อภาสิ
จาริกนฺติ ยถากามจริยํ. เตนาห "เยนิจฺฉกํ ยตฺถกามํ ยถาสุขนฺ"ติ. ตนฺติ ตํ จิตฺตํ.
อชฺชาติ เอตรหิ. นิคฺคหิสฺสามีติ นิคฺคณฺหิสฺสามิ, นิพฺพิเสวนํ กริสฺสามิ.
โยนิโสติ อุปาเยน. ยถา กึ ^๑-? หตฺถิปฺปภินฺนํ วิย องฺกุสคฺคโห. อิทํ วุตฺตํ
โหติ:- อิทํ มม จิตฺตํ นาม อิโต ปุพฺเพ รูปาทีสุ อารมฺมเณสุ เยน เยน รมิตุํ
อิจฺฉติ, ตสฺส ตสฺส วเสน เยนิจฺฉกํ, ยตฺถ ยตฺถ จสฺส กาโม, ตสฺส ตสฺส วเสน
ยตฺถกามํ, ยถา ยถา วิจรนฺตสฺส สุขํ โหติ, ตเถว จรณโต ยถาสุขํ ทีฆรตฺตํ จาริกํ
อจริ, ตํ อชฺชปาหํ ภินฺนมทมตฺตหตฺถึ หตฺถาจริยสงฺขาโต เฉโก องฺกุสคฺคโห องฺกุเสน
วิย โยนิโสมนสิกาเรน นิคฺคหิสฺสามิ, นาสฺส วีติกฺกมิตุํ ทสฺสามีติ. เอวํ วทนฺโตเอว
จ เถโร วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ สจฺฉากาสิ. เตน วุตฺตํ อปทาเน ^๒- :-
          "สุวณฺณวณฺโณ สมฺพุทฺโธ        วิปสฺสี ทกฺขิณารโห
           ปุรกฺขโต สาวเกหิ          อารามา อภินิกฺขมิ.
           ทิสฺวานหํ พุทฺธเสฏฺฐํ         สพฺพญฺญุํ ตมนาสกํ
           ปสนฺนจิตฺโต สุมโน          คณฺฐิปุปฺผํ ^๓- อปูชยึ.
           เตน จิตฺตปฺปสาเทน         ทิปทินฺทสฺส ตาทิโน
           หฏฺโฐ หฏฺเฐน จิตฺเตน       ปุน วนฺทึ ตถาคตํ.
           เอกนวุติโต กปฺเป          ยํ ปุปฺผมภิโรปยึ
           ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
           เอกตาลีสิโต กปฺเป         จรโณ นาม ขตฺติโย
           สตฺตรตนสมฺปนฺโน           จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
           กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ   กตํ พุทฺธสส สาสนนฺ"ติ.
      อยเมว จ เถรสฺส อญฺญาพฺยากรณคาถา อโหสีติ.
              หตฺถาโรหปุตฺตตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
@เชิงอรรถ: ^๑ สี., ม. ยถาติ   ^๒ ขุ.อป. ๓๒/๙๑/๒๒๑ คณฺฐิปุปฺผิยตฺเถราปทาน  ^๓ สี. ปุปฺผมตฺตํ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้า ๒๖๔-๒๖๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=5895&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=5895&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=214
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=5423
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=5641
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=5641
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26