อรรถกถาเล่มที่ ๓๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถร.อ.๑ (ปรมตฺถที.๑)

                    ๒๐๙. ๒. อาตุมตฺเถรคาถาวณฺณนา
      ยถา กฬีโร สุสุ วฑฺฒิตคฺโคติ อายสฺมโต อาตุมตฺเถรสฺส คาถา. กา
อุปฺปตฺติ?
      โสปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ ปุญฺญํ
อาจินนฺโต อิโต เอกนวุเต กปฺเป กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต วิปสฺสึ
ภควนฺตํ อนฺตรวีถิยํ คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส คนฺโธทเกน คนฺธจุณฺเณน
@เชิงอรรถ: ๑ สี. นิวาตนีจวุตฺตินา วุฑฺฒสีเลสุ  ๒ สี. ปฏิปตฺติวุตฺตินา   ๓ ฉ.ม. สยํ
จ ปูชํ อกาสิ. โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวโลเก นิพฺพตฺโต อปราปรํ สุคตีสุเยว
สํสรนฺโต กสฺสปสฺส ภควโต สาสเน ปพฺพชิตฺวา สมณธมฺมํ อกาสิ, ญาณสฺส
ปน อปริปกฺกตฺตา วิเสสํ นิพฺพตฺเตตุํ นาสกฺขิ. อถ อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ
เสฏฺฐิปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, อาตุโมติสฺส นามํ อโหสิ. ตสฺส วยปฺปตฺตสฺส มาตา
"ปุตฺตสฺส เม ภริยํ อาเนสฺสามา"ติ ญาตเกหิ สมฺมนฺเตสิ. โส ตํ อุปธาเรตฺวา
เหตุสมฺปตฺติยา โจทิยมาโน "กึ มยฺหํ ฆราวาเสน, อิทาเนว ปพฺพชิสฺสามี"ติ ภิกฺขูนํ
สนฺติกํ คนฺตฺวา ปพฺพชิ. ปพฺพชิตมฺปิ นํ มาตา อุปฺปพฺพาเชตุกามา นานานเยหิ
ปโลเภติ. โส ตสฺสา อวสรํ อทตฺวา อตฺตโน อชฺฌาสยํ ปกาเสนฺโต:-
            [๗๒] "ยถา กฬีโร สุสุ วฑฺฒิตคฺโค
                  ทุนฺนิกฺขโม โหติ ปสาขชาโต
                  เอวํ อหํ ภริยายานีตาย
                  อนุมญฺญ มํ ปพฺพชิโตมฺหิ ทานี"ติ
คาถํ อภาสิ.
      ตตฺถ กฬีโรติ องฺกุโร, อิธ ปน วํสงฺกุโร อธิปฺเปโต. สุสูติ ตรุโณ.
วฑฺฒิตคฺโคติ ปวฑฺฒิตสาโข. สุสุวฑฺฒิตคฺโคติ วา สุฏฺฐุ วฑฺฒิตสาโข ๑- สญฺชาต-
ปตฺตสาโข. ทุนฺนิกฺขโมติ เวฬุคุมฺพโต นิกฺขาเมตุํ นีหริตุํ อสกฺกุเณยฺโย.
ปสาขชาโตติ ชาตปสาโข, ๒- สาขานมฺปิ ปพฺเพ ปพฺเพ อุปฺปนฺนอนุสาโข. เอวํ อหํ
ภริยายานีตายาติ ยถา วํโส วฑฺฒิตคฺโค วํสนฺตเรสุ สํสฏฺฐ ๓- สาขาปสาโข เวฬุคุมฺพโต
ทุนฺนีหรณีโย โหติ, เอวํ อหมฺปิ ภริยาย มยฺหํ อานีตาย ปุตฺตธีตาทิวเสน วฑฺฒิตคฺโค
อาสตฺติวเสน ฆราวาสโต ทุนฺนีหรณีโย ภเวยฺยํ. ยถา ปน วํสกฬีโร อสญฺชาตสาขพนฺโธ
เวฬุคุมฺพโต สุนีหรณีโยว โหติ, เอวํ อหมฺปิ อสญฺชาตปุตฺตทาราทิพนฺโธ สุนีหรณีโย
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วฑฺฒิตสิโข   ๒ สี. ชาตสาขาปสาโข  ๓ สี., ม. สมฺปตฺต....
โหมิ, ตสฺมา อนานีตายเอว ภริยาย อนุมญฺญ มํ อตฺตนาว มํ อนุชานาเปตฺวา.
ปพฺพชิโตมฺหิ ทานีติ "อิทานิ ปน ปพฺพชิโต อมฺหิ, สาธุ สุฏฺฐู"ติ อตฺตโน
เนกฺขมฺมาภิรตึ ปกาเสสิ, อถวา "อนุมญฺญ มํ ปพฺพชิโตมฺหิ ทานี"ติ มาตุ กเถติ.
อยํ เหตฺถ อตฺโถ:- ยทิปิ ตาย ปุพฺเพ นานุมตํ, อิทานิ ปน ปพฺพชิโต อมฺหิ,
ตสฺมา อนุมญฺญ อนุชานาหิ มํ สมณภาเวเยว ฐาตุํ, นาหํ ตยา นิวตฺตนีโยติ.
เอวํ ปน กเถนฺโต ยถาฐิโตว วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา มคฺคปฏิปาฏิยา กิเลเส
เขเปตฺวา ฉฬภิญฺโญ อโหสิ. เตน วุตฺตํ อปทาเน ๑- :-
          "นิสชฺช ปาสาทวเร          วิปสฺสึ อทฺทสํ ชินํ
           กกุธํ วิลสนฺตํว             สพฺพญฺญุํ ตมนาสกํ.
           ปาสาทสฺสาวิทูเร จ         คจฺฉติ โลกนายโก
           ปภา นิทฺธาวเต ตสฺส        ยถา จ สตรํสิโน. ๒-
           คนฺโธทกญฺจ ปคฺคยฺห         พุทฺธเสฏฺฐํ สโมกิรึ
           เตน จิตฺตปฺปสาเทน         ตตฺถ กาลงฺกโต อหํ.
           เอกนวุติโต กปฺเป          ยํ คนฺโธทกมากิรึ
           ทุคฺคตึ นาภิชานามิ          พุทฺธปูชายิทํ ผลํ.
           เอกตึเส อิโต กปฺเป        สุคนฺโธ นาม ขตฺติโย
           สตฺตรตนสมฺปนฺโน           จกฺกวตฺตี มหพฺพโล.
           กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ   กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      ฉฬภิญฺโญ ปน หุตฺวา มาตรํ อาปุจฺฉิตฺวา ตสฺสา เปกฺขนฺติยาเยว อากาเสน
ปกฺกามิ. โส อรหตฺตปฺปตฺติยา อุตฺตริกาลมฺปิ อนฺตรนฺตรา ตเมว คาถํ ปจฺจุทาหาสิ.
      ตตฺถ "ปพฺพชิโตมฺหี"ติ อิมินาปเทเสน อยมฺปิ เถรสฺส อญฺญาพฺยากรณคาถา
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.อป. ๓๒/๓๕/๒๑๕ คนฺโธทกิยตฺเถราปทาน    ๒ ปาลิ. สตรํสิมฺหิ นิพฺพุเต
อโหสิ อตฺตโน สนฺตาเน ราคาทิมลสฺส ปพฺพาชิตภาวทีปนโต. เตนาห ภควา
"ปพฺพาชยมตฺตโน มลํ, ตสฺมา `ปพฺพชิโต'ติ วุจฺจตี"ติ. ๑-
                    อาตุมตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้า ๒๔๙-๒๕๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=5573&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=5573&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=209
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=5397
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=5621
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=5621
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26