บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓๒

                   ๑๖๐. ๓. โคสาลตฺเถรคาถาวณฺณนา
      อหํ โข เวฬุคุมฺพสฺมินฺติ อายสฺมโต โคสาลตฺเถรสฺส ^๑- คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
      โสปิ ^๒- ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ อาจินนฺโต
อิโต เอกนวุเต กปฺเป อญฺตรสฺมึ ปพฺพเต รุกฺขสาขายํ โอลมฺพมานํ ปจฺเจกพุทฺธสฺส
ปํสุกูลจีวรํ ทิสฺวา "อรหทฺธโช ^๓- วตายนฺ"ติ ปสนฺนจิตฺโต ปุปฺเผหิ ปูเชสิ.
โส เตน ปุญฺกมฺเมน ตาวตึสภวเน นิพฺพตฺโต. ตโต ปฏฺาย เทวมนุสฺเสสุเยว
สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท มคธรฏฺเ อิพฺภกุเล ^๔- นิพฺพตฺโต โคสาโล ^๕- นาม
นาเมน. โสเณน ปน โกฏิกณฺเณน ^๖- กตปริจยตฺตา ตสฺส ปพฺพชิตภาวํ สุตฺวา
"โสปิ นาม มหาวิภโว ปพฺพชิสฺสติ, กิมงฺคํ ปนาหนฺ"ติ สญฺชาตสํเวโค ภควโต
สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา จริยานุกูลํ กมฺมฏฺานํ คเหตฺวา สปฺปายํ วสนฏฺานํ ^๗-
คเวสนฺโต อตฺตโน ชาตคามสฺส อวิทูเร เอกสฺมึ สานุปพฺพเต วิหาสิ. ตสฺส มาตา
ทิวเส ทิวเส ภิกฺขํ เทติ. อเถกทิวสํ คามํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺสฺส มาตา มธุสกฺขรา-
ภิสงฺขตํ ปายาสํ อทาสิ. โส ตํ คเหตฺวา ตสฺส ปพฺพตสฺส ฉายายํ ^๘- อญฺตรสฺส
เวฬุคุมฺพสฺส มูเล นิสีทิตฺวา ปริภุญฺชิตฺวา โธวิต ^๙- ปตฺตปาณี วิปสฺสนํ
อารภิ. โภชนสปฺปายลาเภน กายจิตฺตานํ กลฺลตาย สมาหิโต อุทยพฺพยาณาทิเก
ติกฺเข สูเร วหนฺเต อปฺปกสิเรเนว วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา มคฺคปฏิปาฏิยา ภาวนํ
มตฺถกํ ปาเปนฺโต สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ สจฺฉากาสิ. เตน วุตฺตํ อปทาเน ^๑๐- :-
          "หิมวนฺตสฺส อวิทูเร      อุทงฺคโณ ^๑๑- นาม ปพฺพโต
           ตตฺถทฺทสํ ปํสุกูลํ        ทุมคฺคมฺหิ วิลมฺพิตํ. ^๑๒-
           ตีณิ กิงฺกณิปุปฺผานิ       โอจินิตฺวานหํ ตทา
           หฏฺโ ปหฏฺเน จิตฺเตน  ปํสุกูลํ อปูชยึ.
@เชิงอรรถ: ^๑ ม. โคปาลตฺเถรสฺส   ^๒ สี. โส กิร   ^๓ ม. อรหตฺตธโช   ^๔ สี. อิทฺเธ กุเล
@^๕ ม. โคปาโล  ^๖ สี. โส ปน โกฏิกณฺเณน  ^๗ สี.สปฺปายเสนาสนํ  ^๘ ม. อุปจฺฉายายํ
@^๙ สี. โธต...  ^๑๐ ขุ.อป. ๓๓/๘๒/๑๒๖ ปํสุกูลปูชกตฺเถราปทาน (สฺยา)
@^๑๑ ปาลิ. อุทพฺพโล, สี. อุรโค   ^๑๒ ม. วิลคฺคิตํ
           เตน กมฺเมน สุกเตน       เจตนาปณิธีหิ จ
           ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ        ตาวตึสํ อคจฺฉหํ.
           เอกนวุเต อิโต กปฺเป      ยํ กมฺมมกรึ ตทา
           ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ปูชิตฺวา อรหทฺธชํ.
           กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ  กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      อรหตฺตํ ปน อธิคนฺตฺวา ทิฏฺธมฺมสุขวิหารตฺถํ ปพฺพตสานุเมว คนฺตุกาโม
อตฺตโน ปฏิปตฺตึ ปเวเทนฺโต:-
       ^๑- "อหํ โข เวฬุคุมฺพสฺมึ        ภุตฺวาน มธุปายสํ
           ปทกฺขิณํ สมฺมสนฺโต         ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ
           สานุํ ปฏิคมิสฺสามิ         วิเวกมนุพฺรูหยนฺ"ติ
คาถํ อภาสิ. ^๑-
      [๒๓] ตตฺถ เวฬุคุมฺพสฺมินฺติ เวฬุคจฺฉสฺส สมีเป, ตสฺส ฉายายํ. ภุตฺวาน
มธุปายสนฺติ มธุปสิตฺตปายาสํ ^๒- ภุญฺชิตฺวา. ปทกฺขิณนฺติ ปทกฺขิณคฺคาเหน,
สตฺถุ โอวาทสฺส สมฺมา สมฺปฏิจฺฉเนนาติ อตฺโถ. สมฺมสนฺโต ขนฺธานํ
อุทยพฺพยนฺติ ปญฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ อุทยพฺพยญฺจ วิปสฺสนฺโต, ยทิปิ อิทานิ ^๓-
กตกิจฺโจ, ผลสมาปตฺตึ  ปน สมาปชฺชิตุํ วิปสฺสนํ ปฏฺเปนฺโตติ อธิปฺปาโย.
สานุํ ปฏิคมิสฺสามีติ ปุพฺเพ มยา วุตฺถปพฺพตสานุเมว อุทฺทิสฺส คจฺฉิสฺสามิ.
วิเวกมนุพฺรูหยนฺติ ปฏิปสฺสทฺธิวิเวกํ ผลสมาปตฺติกายวิเวกญฺจ ปริพฺรูหยนฺโต, ตสฺส
วา ปริพฺรูหนเหตุ คมิสฺสามีติ. เอวํ ปน วตฺวา เถโร ตตฺเถว คโต. อยเมว
จ อิมสฺส เถรสฺส อญฺาพฺยากรณคาถา อโหสิ.
                    โคสาลตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
@เชิงอรรถ: ^๑-๑ ฉ.ม."อหํ โข เวฬุคุมฺพสฺมินฺ"ติ คาถํ อภาสิ
@^๒ ม. มธุสิตฺตปายาสํ           ^๓ ม. อิธาปิ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้า ๑๒๐-๑๒๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=2711&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=2711&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=160
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=5117
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=5406
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=5406
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26