อรรถกถาเล่มที่ ๓๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถร.อ.๑ (ปรมตฺถที.๑)

                   ๒๙๐. ๓. อุปวาณตฺเถรคาถาวณฺณนา
      อรหํ สุคโตติ อายสฺมโต อุปวาณตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
      อยํ กิร ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล ทลิทฺทกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต
ภควติ ปรินิพฺพุเต ตสฺส ธาตุํ คเหตฺวา มนุสฺสเทวนาคครุฬกุมฺภณฺฑยกฺขคนฺธพฺเพหิ
สตฺตรตนมเย สตฺตโยชนิเก ถูเป กเต ตตฺถ สุโธตํ อตฺตโน อุตฺตราสงฺคํ เวฬคฺเค
อาพนฺธิตฺวา ธชํ กตฺวา ปูชํ อกาสิ. ตํ คเหตฺวา อภิสมฺมตโก นาม ยกฺขเสนาปติ
เทเวหิ เจติยปูชารกฺขณตฺถํ ๔- ฐปิโต อทิสฺสมานกาโย อากาเส ธาเรนฺโต เจติยํ
ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ อกาสิ. โส ตํ ทิสฺวา ภิยฺโยโส มตฺตาย ปสนฺนมานโส อโหสิ.
โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ
พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา อุปวาโณติ ลทฺธนาโม วยปฺปตฺโต เชตวนปฏิคฺคหเณ
พุทฺธานุภาวํ ทิสฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต อรหตฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. ปุน     ๒ สี. อตฺตภาวสงฺขาตสฺส เคหสฺส
@๓ สี....ธมฺมํ   ๔ สี.,อิ. เจติเย ปูชารกฺขณตฺถํ
ปตฺวา ฉฬภิญฺโญ อโหสิ. เตน วุตฺตํ อปทาเน ๑- :-
          "ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน         สพฺพธมฺมาน ปารคู
           ชลิตฺวา อคฺคิกฺขนฺโธว         สมฺพุทฺโธ ปรินิพฺพุโต.
           มหาชนา สมาคมฺม           ปูชยิตฺวา ตถาคตํ
           จิตํ กตฺวาน สุกตํ ๒-         สรีรํ อภิโรปยุํ.
           สรีรกิจฺจํ กตฺวาน            ธาตุํ ตตฺถ สมานยุํ
           สเทวมนุสฺสา สพฺเพ          พุทฺธถูปํ อกํสุ เต.
           ปฐมา กญฺจนมยา            ทุติยาปิ มณีมยา
           ตติยา รูปิยมยา             จตุตฺถา ๓- ผลิกามยา.
           ตตฺถ ปญฺจมิ ยา ภูมิ ๔-       โลหิตงฺกมยา อหุ
           ฉฏฺฐา มสารคลฺลสฺส          สพฺพรตนมยูปริ.
           ชงฺฆา มณิมยา อาสิ          เวทิกา รตนามยา
           สพฺพโสณฺณมโย ถูโป          อุทฺธํ โยชนมุคฺคโต.
           เทวา ตตฺถ สมาคนฺตฺวา       เอกโต มนฺตยุํ ตทา
           มยมฺปิ ถูปํ กริสฺสาม ๕-       โลกนาถสฺส ตาทิโน.
           ธาตุ อาเวณิกา นตฺถิ         สรีรํ เอกปิณฺฑิตํ
           อิมมฺหิ พุทฺธถูปมฺหิ            กริสฺสาม ๕- กญฺจุกํ มยํ.
           เทวา สตฺตรตเนหิ ๖-        อญฺญํ วฑฺเฒสุ โยชนํ
           ถูโป ทฺวิโยชนุพฺเพโธ         ติมิรํ พฺยปหนฺติ โส. ๗-
           นาคา ตตฺถ สมาคนฺตฺวา       เอกโต มนฺตยุํ ตทา
           มนุสฺสา เจว เทวา จ        พุทฺธถูปํ อกํสุ เต.
           มา โน ปมตฺตา อสฺสุมฺหา ๘-   อปฺปมตฺตา สเทวกา
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.อป. ๓๒/๕๒/๑๐๐ อุปวาณตฺเถราปทาน   ๒ ฉ.ม. สุคตํ   ๓ ฉ.ม. จตุตฺถี
@๔ สี.,ม. ตตฺถ ปญฺจมิกา เจติ, ฉ.ม. ตตฺถ ปญฺจมิกา เจว  ๕ ฉ.ม. กสฺสาม
@๖ ฉ.ม. เทวา สตฺตหิ รตฺเนหิ  ๗ ปาลิ. โย  ๘ ฉ.ม. อสฺสุมฺห. เอวมุปริปิ
           มยมฺปิ ถูปํ กริสฺสาม        โลกนาถสฺส ตาทิโน.
           อินฺทนีลํ มหานีลํ           อโถ โชติรสํ มณึ
           เอกโต สนฺนิปาเตตฺวา      พุทฺธถูปํ อฉาทยุํ.
           สพฺพํ มณิมยํ อาสิ          ตาวตา ๑- พุทฺธเจติยํ
           ติโยชนสมุพฺเพธํ           อาโลกกรณํ ตทา.
           ครุฬา จ สมาคนฺตฺวา       เอกโต มนฺตยุํ ตทา
           มนุสฺสา เทวนาคา จ       พุทฺธถูปํ ๒- อกํสุ เต.
           มา โน ปมตฺตา อสฺสุมฺหา    อปฺปมตฺตา สเทวกา
           มยมฺปิ ถูปํ กริสฺสาม        โลกนาถสฺส ตาทิโน.
           สพฺพํ มณิมยํ ถูปํ           อกรุํ ตาว ๓- กญฺจุกํ
           โยชนํ เตปิ วฑฺเฒสุํ        อายตํ พุทฺธเจติยํ.
           จตุโยชนมุพฺเพโธ          พุทฺธถูโป วิโรจติ
           โอภาเสติ ทิสา สพฺพา      สตรํสีว อุคฺคโต.
           กุมฺภณฺฑา จ สมาคนฺตฺวา     เอกโต มนฺตยุํ ตทา
           มนุสฺสา เจว เทวา จ      นาคา จ ครุฬา ตถา.
           ปจฺเจกํ พุทฺธเสฏฺฐสฺส       อกํสุ ถูปมุตฺตมํ
           มา โน ปมตฺตา อสฺสุมฺหา    อปฺปมตฺตา สเทวกา.
           มยมฺปิ ถูปํ กริสฺสาม        โลกนาถสฺส ตาทิโน
           รตเนหิ ฉาทยิสฺสาม ๔-     อายตํ พุทฺธเจติยํ.
           โยชนํ เตปิ วฑฺเฒสุํ        อายตํ พุทฺธเจติยํ
           ปญฺจโยชนมุพฺเพโธ         ถูโป โอภาสตี ๕- ตทา.
           ยกฺขา ตตฺถ สมาคนฺตฺวา     เอกโต มนฺตยุํ ตทา
           มนุชา เทวตา นาคา ๖-    ครุฬา จ กุมฺภณฺฑกา.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ยาวตา     ๒ ฉ.ม. พุทฺธปูชํ    ๓ ฉ.ม. เต จ   ๔ ฉ.ม. ฉาเทสฺสาม
@๕ ฉ.ม. โอภาสเต   ๖ ฉ.ม. มนุสฺสา เทวนาคา จ
           ปจฺเจกํ พุทฺธเสฏฺฐสฺส       อกํสุ ถูปมุตฺตมํ
           มา โน ปมตฺตา อสฺสุมฺหา    อปฺปมตฺตา สเทวกา.
           มยมฺปิ ถูปํ กริสฺสาม        โลกนาถสฺส ตาทิโน
           ผลิกา ฉาทยิสฺสาม         อายตํ พุทฺธเจติยํ.
           โยชนํ เตปิ วฑฺเฒสุํ        อายตํ พุทฺธเจติยํ
           ฉโยชนิกมุพฺเพโธ          ถูโป โอภาสตี ตทา.
           คนฺธพฺพา จ สมาคนฺตฺวา     เอกโต มนฺตยุํ ตทา
           มนุชา เทวตา นาคา       กุมฺภณฺฑา ครุฬา ตถา. ๑-
           สพฺเพกํสุ ๒- พุทฺธถูปํ       มยเมตฺถ อการกา
           มยมฺปิ ถูปํ กริสฺสาม        โลกนาถสฺส ตาทิโน.
           เวทิโย สตฺต กตฺวาน       ธชํ ฉตฺตํ อกํสุ เต
           สพฺพโสณฺณมยํ ถูปํ          คนฺธพฺพา การยุํ ตทา.
           สตฺตโยชนมุพฺเพโธ         ถูโป โอภาสตี ตทา
           รตฺตินฺทิวา น ญายนฺติ       อาโลโก โหติ สพฺพทา.
           อภิโภนฺติ น ตสฺสาภา       จนฺทสูรา สตารกา
           สมนฺตา โยชนสเต         ปทีโปปิ น ปชฺชลิ.
           เตน กาเลน เย เกจิ      ถูปํ ปูเชนฺติ มานุสา
           น เต ถูปํ อารุหนฺติ        อมฺพเร อุกฺขิปนฺติ เต.
           เทเวหิ ฐปิโต ยกฺโข       อภิสมฺมตนามโก
           ธชํ วา ปุปฺผทามํ วา       อภิโรเปติ อุตฺตรึ.
           น เต ปสฺสนฺติ ตํ ยกฺขํ      ทามํ ปสฺสนฺติ คจฺฉโต
           เอวํ ปสฺสิตฺวา คจฺฉนฺติ ๓-   สพฺเพ คจฺฉนฺติ สุคฺคตึ.
           วิรุทฺธา เย ปาวจเน       ปสนฺนา เย จ สาสเน
@เชิงอรรถ: ๑ สี. กมฺภณฺฑา จ ยกฺขา ตถา  ๒ ก. สพฺเพ กตา, ฉ.ม. สพฺเพ อกํสุ  ๓ ฉ.ม. คจฺฉนฺตา
           ปาฏิหีรํ ทฏฺฐุกามา         ถูปํ ปูเชนฺติ มานุสา.
           นคเร หํสวติยา           อโหสึ ภตโก ตทา
           อาโมทิตํ ชนํ ทิสฺวา        เอวํ จินฺเตสหํ ตทา.
           โอฬาโร ภควา เอโส ๑-   ยสฺส ธาตุฆเร ทิสํ
           อิมา จ ชนตา ตุฏฺฐา       การํ กุพฺพํ น ตปฺปเร.
           อหมฺปิ การํ กริสฺสามิ       โลกนาถสฺส ตาทิโน
           ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาโท      ภวิสฺสามิ อนาคเต.
           สุโธตํ รชเกนาหํ          อุตฺตเรยฺยํ ปฏํ มม
           เวฬคฺเค อาลคฺเคตฺวาน     ธชํ อุกฺขิปิมมฺพเร.
           อภิสมฺมตโก คยฺห          อมฺพเร หาสิ เม ธชํ
           วาเตริตํ ธชํ ทิสฺวา        ภิยฺโย หาสํ ชเนสหํ.
           ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา      สมณํ อุปสงฺกมึ
           ตํ ภิกฺขุํ อภิวาเทตฺวา       วิปากํ ปุจฺฉหํ ธเช.
           โส เม กเถสิ อานนฺท ๒-   ปีติสญฺชนนํ มม
           ตสฺส ธชสฺส วิปากํ         อนุโภสฺสสิ สพฺพทา.
           หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺตี      เสนา จ จตุรงฺคินี
           ปริวาเรสฺสนฺติ ตํ นิจฺจํ      ธชทานสฺสิทํ ผลํ.
           สฏฺฐี ตูริยสหสฺสานิ         เภริโย สมลงฺกตา
           ปริวาเรสฺสนฺติ ตํ นิจฺจํ      ธชทานสฺสิทํ ผลํ.
           ฉฬสีติ สหสฺสานิ           นาริโย สมลงฺกตา
           วิจิตฺตวตฺถาภรณา          อามุตฺตมณิกุณฺฑลา.
           อฬารปมฺหา หสุลา         สุสญฺญา ๓- ตนุมชฺฌิมา
           ปริวาเรสฺสนฺติ ตํ นิจฺจํ      ธชทานสฺสิทํ ผลํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อุฬาโร ภควา เนโส     ๒ ฉ.ม. อานนฺที   ๓ สี. สุตฺถนา
           ตึสกปฺปสหสฺสานิ           เทวโลเก รมิสฺสสิ
           อสีติกฺขตฺตุํ เทวินฺโท        เทวรชฺชํ กริสฺสสิ.
           สหสฺสกฺขตฺตุํ ราชาปิ ๑-     จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ
           ปเทสรชฺชํ วิปุลํ           คณนาโต อสงฺขิยํ.
           กปฺปสตสหสฺสมฺหิ           โอกฺกากกุลสมฺภโว
           โคตโม นาเมน โคตฺเตน    สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
           เทวโลกา จวิตฺวาน        สุกฺกมูเลน โจทิโต
           ปุญฺญกมฺเมน สญฺญุตฺโต       พฺรหฺมพนฺธุ ภวิสฺสสิ.
           อสีติโกฏึ ฉฑฺเฑตฺวา        ทาเส กมฺมกเร พหู
           โคตมสฺส ภควโต          สาสเน ปพฺพชิสฺสสิ.
           อาราธยิตฺวา สมฺพุทฺธํ       โคตมํ สกฺยปุงฺควํ
           อุปวาโณติ นาเมน         เหสฺสสิ สตฺถุ สาวโก.
           สตสหสฺเส กตํ กมฺมํ        ผลํ ทสฺเสสิ เม อิธ
           สุมุตฺโต สรเวโคว         กิเลเส ฌาปยึ ๒- มม.
           จกฺกวตฺติสฺส สนฺตสฺส        จาตุทฺทีปิสฺสรสฺส เม
           ตีณิ โยชนานิ สมนฺตา       อุสฺสียนฺติ ธชา สทา.
           สตสหสฺเส อิโต ๓- กปฺเป   ยํ กมฺมมกรึ ตทา
           ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ธชทานสฺสิทํ ผลํ.
           กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ  กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      อถายสฺมา อุปวาโณ ภควโต อุปฏฺฐาโก อโหสิ. เตน จ สมเยน ภควโต
วาตาพาโธ อุปฺปชฺชิ. เถรสฺส จ คิหิสหาโย เทวหิโต นาม พฺราหฺมโณ สาวตฺถิยํ
ปฏิวสติ. โส เถรํ จตูหิ ปจฺจเยหิ ปเวเทสิ. ๔- อถายสฺมา อุปวาโณ นิวาเสตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ราชา จ   ๒ สี. กิเลสา ฌาปิตา    ๓ ฉ.ม. สตสหสฺสิโต   ๔ สี., อิ. ปวาเรสิ
ปตฺตจีวรมาทาย ตสฺส พฺราหฺมณสฺส นิเวสนํ อุปคจฺฉิ. พฺราหฺมโณ "เกนจิ อญฺเญน
ปโยชเนน เถโร อาคโต"ติ ญตฺวา "วเทยฺยาถ ๑- ภนฺเต เกนตฺโถ"ติ อาห. เถโร
ตสฺส พฺราหฺมณสฺส ปโยชนํ อาจิกฺขนฺโต:-
    [๑๘๕] "อรหํ สุคโต โลเก         วาเตหาพาธิโก ๒- มุนิ
           สเจ อุโณฺหทกํ อตฺถิ        มุนิโน เทหิ พฺราหฺมณ.
    [๑๘๖]  ปูชิโต ปูชเนยฺยานํ ๓-      สกฺกเรยฺยาน สกฺกโต
           อปจิโต อปจิเนยฺยานํ ๔-    ตสฺส อิจฺฉามิ หาตเว"ติ
คาถาทฺวยํ อภาสิ.
      ตสฺสตฺโถ:- โย อิมสฺมึ โลเก ปูชเนยฺยานํ ปูเชตพฺเพหิ สกฺกาทีหิ เทเวหิ
มหาพฺรหฺมาทีหิ จ พฺรหฺเมหิ ปูชิโต, สกฺกเรยฺยานํ สกฺกาตพฺเพหิ พิมฺพิสาร-
โกสลราชาทีหิ สกฺกโต, อปจิเนยฺยานํ อปจายิตพฺเพหิ มเหสีหิ ขีณาสเวหิ อปจิโต,
กิเลเสหิ อารกตฺตาทินา อรหํ, โสภณคมนาทินา สุคโต สพฺพญฺญู มุนิ มยฺหํ
สตฺถา เทวเทโว สกฺกานํ อติสกฺโก พฺรหฺมานํ อติพฺรหฺมา, โส ทานิ วาเตหิ
วาตเหตุ วาตกฺโขภนิมิตฺตํ อาพาธิโก ชาโต. สเจ พฺราหฺมณ อุโณฺหทกํ อตฺถิ,
ตสฺส วาตาพาธวูปสมนตฺถํ ตํ หาตเว อุปเนตุํ ๕- อิจฺฉามีติ. ตํ สุตฺวา
พฺราหฺมโณ อุโณฺหทกํ ตทนุรูปํ วาตารหญฺจ เภสชฺชํ ภควโต อุปนาเมสิ. เตน
จ สตฺถุ โรโค วูปสมิ. ตสฺส ภควา อนุโมทนํ อกาสีติ.
                    อุปวาณตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         ---------------
@เชิงอรรถ: ๑ อิ. เวเทยฺยาถ      ๒ ปาลิ. วาเตหาพาธิโต               ๓ สี. ปูชนียานํ
@๔ สี. อปจนียานํ, อิ., ม. อปเจยฺยานํ, ฉ.ม. อปจิโตปเจยฺยานํ    ๕ ม. อปเนตุํ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้า ๔๗๔-๔๘๐.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=10611&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=10611&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=290
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=5908
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=6048
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=6048
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26