อรรถกถาเล่มที่ ๒๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สุตฺต.อ.๒ (ปรมตฺถ.๒)

                       ๑๕. อตฺตทณฺฑสุตฺตวณฺณนา
      [๙๔๒] อตฺตทณฺฑา ภยํ ชาตนฺติ อตฺตทณฺฑสุตฺตํ. กา อุปฺปตฺติ?
โย โส สมฺมาปริพฺพาชนียสุตฺตสฺส อุปฺปตฺติยํ วุจฺจมานาย สากิยโกลิยานํ อุทกํ
ปฏิจฺจ กลโห สํวณฺณิโต, ๑- ตํ ญตฺวา ภควา "ญาตกา กลหํ กโรนฺติ, หนฺท
เน วาเรสฺสามี"ติ ทฺวินฺนํ เสนานํ มชฺเฌ ฐตฺวา อิมํ สุตฺตมภาสิ.
      ตตฺถ ปฐมคาถายตฺโถ:- ยํ โลกสฺส ทิฏฺฐธมฺมิกํ วา สมฺปรายิกํ วา
ภยํ ชาตํ, ตํ สพฺพํ อตฺตทณฺฑา ภยํ ชาตํ อตฺตโน ทุจฺจริตการณา ชาตํ,
เอวํ สนฺเตปิ ชนํ ปสฺสถ เมธคํ, ๒- อิมํ สากิยาทิชนํ ปสฺสถ อญฺญมญฺญํ
เมธคํ หึสกํ พาธกนฺติ. เอวนฺตํ ปฏิวิรุทฺธํ วิปฺปฏิปนฺนํ ชนํ ปริภาสิตฺวา
อตฺตโน สมฺมาปฏิปตฺติทสฺสเนน ตสฺส สํเวคํ ชเนตุํ อาห  "สํเวคํ กิตฺตยิสฺสามิ,
ยถา สํวิชิตํ มยา"ติ, ปุพฺเพ โพธิสตฺเตเนว สตาติ อธิปฺปาโย.
      [๙๔๓] อิทานิ ยถาเนน สํวิชิตํ, ปการํ ทสฺเสนฺโต "ผนฺทมานนฺ"ติ-
อาทิมาห. ตตฺถ ผนฺทมานนฺติ ตณฺหาทีหิ ๓- กมฺปมานํ. อปฺโปทเกติ อปฺปอุทเก.
อญฺญมญฺเญหิ พฺยารุทฺเธ ทิสฺวาติ นานาสตฺเต จ ๔- อญฺญมญฺเญหิ สทฺธึ
วิรุทฺเธ ทิสฺวา. มํ ภยมาวิสีติ มํ ภยํ ปวิฏฺฐํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. วณฺณิโต  ๒ สี.,อิ. เมธกํ
@๓ ก. ตณฺหาทิฏฺฐีหิ  ๔ ก. นานามจฺเจว
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๑๑.
      [๙๔๔] สมนฺตมสาโร โลโกติ นิรยํ อาทึ กตฺวา สมนฺตโต โลโก
อสาโร นิจฺจสาราทิรหิโต. ทิสา สพฺพา สเมริตาติ สพฺพา ทิสา อนิจฺจตาย
กมฺปิตา. อิจฺฉํ ภวนมตฺตโนติ อตฺตโน ตาณํ อิจฺฉนฺโต. นาทฺทสาสึ อโนสิตนฺติ
กิญฺจิ ฐานํ ชราทีหิ อนชฺฌาวุตฺถํ นาทฺทกฺขึ.
      [๙๔๕] โอสาเนเตฺวว พฺยารุทฺเธ, ทิสฺวา เม อรตี อหูติ โยพฺพญฺญาทีนํ
โอสาเน เอว อนฺตคมเก เอว วินาสเก เอว ชราทีหิ พฺยารุทฺเธ อาหตจิตฺเต
สตฺเต ทิสฺวา อรติ เม อโหสิ. อเถตฺถ สลฺลนฺติ อถ เอเตสุ สตฺเตสุ
ราคาทิสลฺลํ. หทยนิสฺสิตนฺติ  จิตฺตนิสฺสิตํ.
      [๙๔๖] "กถํอานุภาวํ สลฺลนฺ"ติ เจ:- เยน สลฺเลน โอติณฺโณติ
คาถา. ตตฺถ ทิสา สพฺพา วิธาวตีติ สพฺพา ทุจฺจริตทิสาปิ ปุรตฺถิมาทิทิสาวิทิสาปิ
ธาวติ. ตเมว สลฺลํ อพฺพุยฺห, น ธาวติ น สีทตีติ ตเมว สลฺลํ อุทฺธริตฺวา
ตา จ ทิสา น ธาวติ, จตุโรเฆ จ น สีทตีติ.
      [๙๔๗] เอวํ มหานุภาเวน สลฺเลน โอติณฺเณสฺวปิ จ สตฺเตสุ:-
ตตฺถ สิกฺขานุคียนฺติ, ยานิ โลเก คธิตานีติ คาถา. ตสฺสตฺโถ:- เย โลเก
ปญฺจ กามคุณา ปฏิลาภาย คิชฺฌนฺตีติ กตฺวา "คธิตานี"ติ วุจฺจนฺติ,
จิรกาลาเสวิตตฺตา วา "คธิตานี"ติ วุจฺจนฺติ, ตตฺถ ตํ นิมิตฺตํ หตฺถิสิกฺขาทิกา
อเนกา สิกฺขา กถียนฺติ อุคฺคยฺหนฺติ วา. ปสฺสถ ยาว ปมตฺโต วายํ โลโก, ยโต
ปณฺฑิโต กุลปุตฺโต เตสุ วา คธิเตสุ วา สิกฺขาสุ อธิมุตฺโต น สิยา,
อญฺญทตฺถุํ อนิจฺจาทิทสฺสเนน นิพฺพิชฺช สพฺพโส กาเม อตฺตโน นิพฺพานเมว สิกฺเขติ.
      [๙๔๘] อิทานิ ยํ ๑- สิกฺขิตพฺพํ, ตํ ทสฺเสนฺโต "สจฺโจ สิยา"ติอาทิมาห.
ตตฺถ สจฺโจติ วาจาสจฺเจน ญาณสจฺเจน มคฺคสจฺเจน จ สมนฺนาคโต.
ริตฺตเปสุโณติ ปหีนเปสุโณ. เววิจฺฉนฺติ มจฺฉริยํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. ยถา นิพฺพานาย
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๑๒.
      [๙๔๙] นิทฺทํ ตนฺทึ สเห ถีนนฺติ ปจลายิกญฺจ กายาลสิยญฺจ จิตฺตาลสิยญฺจาติ
อิเม ตโย ธมฺเม อภิภเวยฺย. นิพฺพานมนโสติ นิพฺพานนินฺนจิตฺโต.
      [๙๕๐-๕๑] สาหสาติ รตฺตสฺส ราคจริยาทิเภทา สาหสกรณา. ปุราณํ
นาภินนฺเทยฺยาติ อตีตรูปาทึ นาภินนฺเทยฺย. นเวติ ปจฺจุปฺปนฺเน. หิยฺยมาเนติ
วินสฺสมาเน. อากาสํ น สิโต สิยาติ ตณฺหานิสฺสิโต น ภเวยฺย. ตณฺหา หิ
รูปาทีนํ อากาสนโต "อากาโส"ติ วุจฺจติ.
      [๙๕๒] "กึการณา อากาสํ น สิโต สิยา"ติ เจ:- "อหํ หิ อิมํ
เคธํ พฺรูมี"ติ ๒- คาถา. ตสฺสตฺโถ:- อหญฺหิ อิมํ อากาสสงฺขาตํ ๒- ตณฺหํ
รูปาทีสุ คิชฺฌนโต ๓- เคธํ พฺรูมิ "เคโธ"ติ วทามิ. กิญฺจ ภิยฺโย:- อวหนนฏฺเฐน
"โอโฆ"ติ จ อาชวนฏฺเฐน "อาชวนฺ"ติ จ "อิทํ มยฺหํ, อิทํ มยฺหนฺ"ติ
ชปฺปการณโต "ชปฺปนนฺ"ติ จ ทุมฺมุญฺจนฏฺเฐน "อารมฺมณนฺ"ติ จ กมฺปนกรเณน
"ปกมฺปนนฺ"ติ จ พฺรูมิ, เอสา จ โลกสฺส ปลิโพธฏฺเฐน ทุรติกฺกมนียฏฺเฐน
จ กามปงฺโก ทุรจฺจโยติ. "อากาสํ น สิโต สิยา"ติ เอวํ วุตฺเต วา "กิเมตํ
อากาสนฺ"ติ เจ? เคธํ พฺรูมีติ. เอวมฺปิ ตสฺสา คาถาย สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพ.
ตตฺถ ปทโยชนา:- อากาสนฺติ เคธํ พฺรูมีติ. ตถา ยฺวายํ มโหโฆติ วุจฺจติ
ตํ พฺรูมิ, อาชวํ พฺรูมิ, ชปฺปนํ พฺรูมิ, ๔- อารมฺมณํ พฺรูมิ, ๔- ปกมฺปนํ พฺรูมิ
ยฺวายํ สเทวเก โลเก กามปงฺโก ทุรจฺจโย, ตํ พฺรูมิ. ๕-
       [๙๕๓] เอวเมตํ เคธาทิปริยายํ อากาสํ อนิสฺสิโต:- สจฺจา อโวกฺกมฺมาติ
คาถา. ตสฺสตฺโถ:- ปุพฺเพ วุตฺตา ติวิธาปิ สจฺจา อโวกฺกมฺม โมเนยฺยปฺปตฺติยา
มุนีติ สงฺขฺยํ คโต นิพฺพานถเล ติฏฺฐติ พฺราหฺมโณ, ส เว เอวรูโป สพฺพานิ
อายตนานิ นิสฺสชฺชิตฺวา "สนฺโต"ติ วุจฺจตีติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เคธํ พฺรูมีติ  ๒ ก. อากาสสงฺขฺยํ  ๓ ก. รูปาทินํ อากาสนโต
@๔-๔ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ  ๕ ฉ.ม. พฺรูมีติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๑๓.
      [๙๕๔] กิญฺจ ภิยฺโย:- ส เว วิทฺวาติ คาถา. ญตฺวา ธมฺมนฺติ
อนิจฺจาทินเยน สงฺขตธมฺมํ ญตฺวา. สมฺมา โส โลเก อิริยาโนติ
อสมฺมาอิริยนกรานํ กิเลสานํ ปหานา สมฺมา โส โลเก อิริยมาโน.
      [๙๕๕] เอวํ อปิเหนฺโต จ:- โยธ กาเมติ คาถา. ตตฺถ สงฺคนฺติ
สตฺตวิธํ สงฺคญฺจ โย อจฺจตริ. นาชฺเฌตีติ นาภิชฺฌติ. ๑-
      [๙๕๖] ตสฺมา ตุเมฺหสุปิ โย เอวรูโป โหตุมิจฺฉติ, ตํ วทามิ:-
ยํ ปุพฺเพติ คาถา. ตตฺถ ยํ ปุพฺเพติ อตีเต สงฺขาเร อารพฺภ อุปฺปชฺชนธมฺมํ
กิเลสชาตํ อตีตกมฺมญฺจ. ปจฺฉา เต มาหุ กิญฺจนนฺติ อนาคเตปิ สงฺขาเร
อารพฺภ อุปฺปชฺชนธมฺมํ ราคาทิกิญฺจนมาหุ. มชฺเฌ เจ โน คเหสฺสสีติ
ปจฺจุปฺปนฺนรูปาทิธมฺเมปิ น คเหสฺสสิ เจ.
      [๙๕๗] เอวํ "อุปสนฺโต จริสฺสสี"ติ อรหตฺตปฺปตฺตึ ทสฺเสตฺวา อิทานิ
อรหโต ถุติวเสน อิโต ปรา คาถาโย อภาสิ. ตตฺถ สพฺพโสติ คาถาย
มมายิตนฺติ มมตฺตกรณํ, มม "อิทนฺ"ติ คหิตํ วา วตฺถุ. อสตา จ น โสจตีติ
อวิชฺชมานการณา อสาตการณา น โสจติ. น ชิยฺยตีติ ชรํ นาธิคจฺฉติ. ๒-
      [๙๕๘-๙] กิญฺจ ภิยฺโย:- ยสฺส นตฺถีติ คาถา. ตตฺถ กิญฺจนนฺติ
กิญฺจิ รูปาทิธมฺมชาตํ. กิญฺจ ภิยฺโย:- อนุฏฺฐุรีติ ๓- คาถา. ตตฺถ อนุฏฺฐุรีติ ๓-
อนุสฺสุกี. ๔- "อนุทฺธรี"ติปิ ๕- เกจิ วทนฺติ. ๖- สพฺพธี สโมติ สพฺพตฺถ สโม.
อุเปกฺขโกติ อธิปฺปาโย. กึ วุตฺตํ โหติ? โย โส "นตฺถิ เม"ติ น โสจติ,
ตมหํ อวิกมฺปินํ ปุคฺคลํ ปุฏฺโฐ สมาโน อนุฏฺฐุรี ๓- อนนุคิทฺโธ อเนโช
สพฺพธิ สโมติ อิมํ ตสฺมึ ปุคฺคเล จตุพฺพิธมานิสํสํ พฺรูมีติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. นาภิชฺฌายติ  ๒ ฉ.ม. ชานิมฺปิ น คจฺฉติ, อิ. ชานึ นาธิคจฺฉติ
@๓ สี. อนุฏฺฐรีติ, ฉ.ม. อนิฏฺจุรีติ  ๔ สี.,อิ. อนุสฺสกี, ฉ.ม. อนิสฺสุกี
@๕ ฉ.ม. อนิทฺธุรีติปิ  ๖ ฉ.ม.,อิ. ปฐนฺติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๑๔.
      [๙๖๐] กิญฺจ ภิยฺโย:- อเนชสฺสาติ คาถา. ตตฺถ นิสงฺขตีติ ปุญฺญาภิสงฺขาราทีสุ
โย โกจิ สงฺขาโร. โส หิ ยสฺมา นิสงฺขริยติ นิสงฺขโรติ วา, ตสฺมา "นิสงฺขตี"ติ
วุจฺจติ. วิยารมฺภาติ วิวิธา ปุญฺญาภิสงฺขาราทิกา อารมฺภา. เขมํ ปสฺสติ สพฺพธีติ
สพฺพตฺถ อภยเมว ปสฺสติ.
      [๙๖๑] เอวํ ปสฺสนฺโต น สเมสูติ คาถา. ตตฺถ น วทเตติ "สทิโสหมสฺมี"ติ-
อาทินา มานวเสน สเมสุปิ อตฺตานํ น วทติ โอเมสุปิ อุสฺเสสุปิ. นาเทติ น
นิรสฺสตีติ รูปาทีสุ กญฺจิ ธมฺมํ น คณฺหาติ น นิสฺสชฺชติ. เสสํ สพฺพตฺถ
ปากฏเมว. เอวํ อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺฐาเปสิ, เทสนาปริโยสาเน ปญฺจสตา
สากิยกุมารา จ โกลิยกุมารา จ เอหิภิกฺขุปพฺพชฺชาย ปพฺพชิตา, เต คเหตฺวา
ภควา มหาวนํ ปาวิสีติ.
                     ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺฐกถาย
                          สุตฺตนิปาตฏฺฐกถาย
                      อตฺตทณฺฑสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                      ---------------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้า ๔๑๐-๔๑๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=29&A=9223&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=9223&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=422
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=10675
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=10746
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=10746
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25