ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๒๘ ภาษาบาลีอักษรไทย สุตฺต.อ.๑ (ปรมตฺถ.๑)

                ๗. อคฺคิกภารทฺวาชสุตฺตวณฺณนา
      เอวมฺเม สุตนฺติ อคฺคิกภารทฺวาชสุตฺตํ, "วสลสุตฺตนฺ"ติปิ วุจฺจติ. กา
อุปฺปตฺติ? ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม,
@เชิงอรรถ:  ก. ปริกฺขิตฺวา       ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
@ ฉ.ม. คณนํ         สี. อนปฺปิกา, ก. อนปฺปกา    ฉ.ม. อสงฺขิโยติ
กสิภารทฺวาชสุตฺเต วุตฺตนเยเนว ภตฺตกิจฺจาทิอวสาเน ๑- พุทฺธจกฺขุนา โลกํ
โวโลเกนฺโต อคฺคิกภารทฺวาชํ พฺราหฺมณํ สรณสิกฺขาปทานํ อุปนิสฺสยสมฺปนฺนํ
ทิสฺวา "ตตฺถ มยิ คเต กถา ปวตฺติสฺสติ, ตโต กถาวสาเน ธมฺมเทสนํ สุตฺวา
เอส พฺราหฺมโณ สรณํ คนฺตฺวา สิกฺขาปทานิ สมาทิยิสฺสตี"ติ จ ๒- ญตฺวา ตตฺถ
จ ๒- คนฺตฺวา ปวตฺตาย กถาย พฺราหฺมเณน ธมฺมเทสนํ ยาจิโต อิมํ สุตฺตมภาสิ.
ตตฺถ "เอวมฺเม สุตนฺ"ติอาทึ มงฺคลสุตฺเต ๓- วณฺณยิสฺสาม, "อถ โข ภควา
ปุพฺพณฺหสมยนฺ"ติอาทิกํ ๔- กสิภารทฺวาชสุตฺเต วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
      เตน โข ปน สมเยน อคฺคิกภารทฺวาชสฺสาติ ยํ ยํ อวุตฺตปุพฺพํ, ตํ
ตเทว วณฺณยิสฺสาม. เสยฺยถิทํ? โส หิ พฺราหฺมโณ อคฺคึ ชุหติ ปริจรตีติ
กตฺวา อคฺคิโกติ นาเมน ปากโฏ อโหสิ, ภารทฺวาโชติ โคตฺเตน. ตสฺมา วุตฺตํ
"อคฺคิกภารทฺวาชสฺสา"ติ. นิเวสเนติ ฆเร. ตสฺส กิร พฺราหฺมณสฺส นิเวสนทฺวาเร
อนฺตรวีถิยํ อคฺคิหุตสาลา อโหสิ. ตโต "นิเวสนทฺวาเร"ติ วตฺตพฺเพ ตสฺสปิ
ปเทสสฺส นิเวสเนเยว ปริยาปนฺนตฺตาว. ๕-  "นิเวสเน"ติ วุตฺตํ. สมีปตฺเถ วา
ภุมฺมวจนํ, นิเวสนสมีเปติ อตฺโถ. อคฺคิ ปชฺชลิโต โหตีติ อคฺคิยาปเน ๖- ฐิโต
อคฺคิ กฏฺฐรุทฺธารเณ สมีเป วา ปกฺเขปํ ๗- วีชนวาตญฺจ ลภิตฺวา ปชฺชลิโต ๘-
อุทฺธํ สมุคฺคตจฺจิสมากุโล โหติ. อาหุติ ปคฺคหิตาติ สสีสํ นฺหายิตฺวา มหตา
สกฺกาเรน ปายาสสปฺปิมธุผาณิตาทีนิ อภิสงฺขตานิ ๙- โหนฺตีติ อตฺโถ. ยํ หิ
กิญฺจิ อคฺคิมฺหิ ชุหิตพฺพํ, ตํ สพฺพํ "อาหุตี"ติ วุจฺจติ. สปทานนฺติ อนุฆรํ.
ภควา หิ สพฺพชนานุคฺคหตฺถาย อาหารสนฺตุฏฺฐิยา จ อุจฺจนีจกุเล ๑๐- อโวกฺกมฺม
ปิณฺฑาย จรติ. เตน วุตฺตํ "สปทานํ ปิณฺฑาย จรมาโน"ติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. วุตฺตนเยน ปจฺฉาภตฺตกิจฺจาวสาเน      ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ
@ ฉ.ม. มงฺคลสุตฺตวณฺณนายํ                 ฉ.ม. อาทิ
@ ฉ.ม. ปริยาปนฺนตฺตา                    ฉ. อคฺคิยาธาเน, ม. อคฺคิสาลฏฺฐาเน
@ ฉ.ม. ฐิโต อคฺคิ กตพฺภุทฺธรโณ สมิธาปกฺเขปํ   ฉ.ม. ชลิโต
@ สี. อภิหตานิ                        ๑๐ ฉ.ม....กุลํ
      อถ กิมตฺถํ สพฺพาการสมฺปนฺนํ สมนฺตปาสาทิกํ ภควนฺตํ ทิสฺวา
พฺราหฺมณสฺส จิตฺตํ น ปสีทติ, กสฺมา จ เอวํ ผรุเสน วจเนน ภควนฺตํ
สมุทาจรตีติ? วุจฺจเต:- อยํ กิร พฺราหฺมโณ "มงฺคลกิจฺเจสุ สมณทสฺสนํ
อวมงฺคลนฺ"ติ เอวํ ทิฏฺฐิโก, ตโต "มหาพฺรหฺมุโน ภุญฺชนเวลาย กาฬกณฺณี
มุณฺฑสมณโก มม นิเวสนํ อุปสงฺกมตี"ติ มนฺตฺวา จิตฺตํ น ปสาเทติ,
อญฺญทตฺถุ โทสวสํเยว ๑- อคมาสิ. อถ กุทฺโธ อนตฺตมโน อนตฺตมนวาจญฺจ ๒-
นิจฺฉาเรสิ อเตฺรว ๓- มุณฺฑกาติอาทิ. ตตฺราปิ จ ยสฺมา "มุณฺโฑ อสุทฺโธ โหตี"ติ
พฺราหฺมณานํ ทิฏฺฐิ, ตสฺมา "อยํ อสุทฺโธ, เตน เทวพฺราหฺมณปูชิโต ๔- น
โหตี"ติ ชิคุจฺฉนฺโต "มุณฺฑกา"ติ อาห. มุณฺฑกตฺตา วา อุจฺฉิฏฺโฐ เอส, น
อิมํ ปเทสํ อรหติ อาคจฺฉิตุนฺติ. สมโณ หุตฺวาปิ อีทิสํ กายกิเลสํ น วณฺเณตีติ
จ สมณภาวํ ชิคุจฺฉนฺโต "สมณกา"ติ อาห. น เกวลํ โทสวเสเนว, ๕- วสเล
วา ปพฺพาเชตฺวา ๖- เตหิ สทฺธึ เอกโต สมฺโภคปริโภคกรเณน ปตีโต อยํ
วสลโตปิ ปาปตโรติ ชิคุจฺฉนฺโต "วสลกา"ติ อาห. "วสลชาติกานํ วา
อาหุติทสฺสนมนฺตสวเนน ๗- ปาปํ โหตี"ติ มญฺญมาโนปิ เอวมาห.
      ภควา ตถา วุตฺโตปิ วิปฺปสนฺเนเนว มุขวณฺเณน มธุเรน สเรน
พฺราหฺมณสฺส อุปริ อนุกมฺปาสีตเลน จิตฺเตน อตฺตโน สพฺพสตฺเตหิ
อสาธารณตาทิภาวํ ปกาเสนฺโต อาห "ชานาสิ ปน ตฺวํ พฺราหฺมณา"ติ. อถ
พฺราหฺมโณ ภควโต มุขปฺปสาทสํสูจิตตาทิภาวํ ๘- ญตฺวา อนุกมฺปาสีตเลน จิตฺเตน
นิจฺฉาริตํ มธุรสฺสรํ สุตฺวา อมเตเนว อภิสิตฺตหทโย อตฺตมโน วิปฺปสนฺนินฺทฺริโย
นีหตมาโน ๙- หุตฺวา ตํชาติสภาวํ วิสโอรคสทิสํ ๑๐- สมุทาจารวจนํ ปหาย
@เชิงอรรถ:  ก. โรสาสํเยว     ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ     ฉ.ม. ตเตฺรว
@ ฉ.ม....ปูชโก     ก. โรสวเสเนว           ก. วสโว วา ปพฺพชิตฺวา
@ ฉ.ม....มตฺตสวเนน         ฉ.ม. มุขปฺปสาทสูจิตํ ตาทิภาวํ
@ ก. นีหฏมาโน            ๑๐ สี.,อิ. วิสุคฺคารสทิสํ, ฉ.ม. วิสอุคฺคิรสทิสํ
"ยนฺนูนาหํ หีนชจฺจํ วสลนฺติ ปจฺเจมิ, น โส ปรมตฺถโต วสโล, น จ
หีนชจฺจตา เอว วสลกรโณ ธมฺโม"ติ มญฺญมาโน "น โข อหํ โภ โคตมา"ติ
อาห. ธมฺมตา เหสา, ยํ เหตุสมฺปนฺโน ปจฺจยาลาเภน ผรุโสปิ สมาโน
ลทฺธมตฺเต ปจฺจเย มุทุโก โหตีติ.
      ตตฺถ สาธูติ อยํ สทฺโท อายาจนสมฺปฏิจฺฉนสมฺปหํสนสุนฺทรทฬฺหีกมฺมาทีสุ
ทิสฺสติ. "สาธุ เม ภนฺเต ภควา สงฺขิตฺเตน ธมฺมํ เทเสตู"ติอาทีสุ ๑- หิ
อายาจเน. "สาธุ ภนฺเตติ โข โส ภิกฺขุ ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา
อนุโมทิตฺวา"ติอาทีสุ ๒- สมฺปฏิจฺฉเน. "สาธุ สาธุ สาริปุตฺตา"ติอาทีสุ ๓-
สมฺปหํสเน.
        "สาธุ ธมฺมรุจี ราชา      สาธุ ปญฺญาณวา นโร
         สาธุ มิตฺตานมทฺทุพฺโภ     ปาปสฺสากรณํ สุขนฺ"ติ-
อาทีสุ ๔- สุนฺทเร. "ตํ สุณาถ, สาธุกํ มนสิกโรถา"ติอาทีสุ ๕- ทฬฺหีกมฺเม. อิธ
ปน อายาจเน.
      เตน หีติ ตสฺสาธิปฺปายนิทสฺสนํ, สเจ ญาตุกาโมสีติ วุตฺตํ โหติ.
การณวจนํ วา, ตสฺส ยสฺมา ญาตุกาโมสิ, ตสฺมา พฺราหฺมณ สุณาหิ, สาธุกํ
มนสิกโรหิ, ตถา เต ภาสิสฺสามิ, ยถา ตฺวํ ชานิสฺสสีติ เอวํ ปรปเทหิ สทฺธึ
สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพ. ตตฺร จ สุณาหีติ โสตินฺทฺริยวิกฺเขปวารณํ, สาธุกํ
มนสิกโรหีติ มนสิกาเร ทฬฺหีกมฺมนิโยชเนน มนินฺทฺริยวิกฺเขปวารณํ. ปุริมํ เจตฺถ
พฺยญฺชนวิปลฺลาสคฺคาหวารณํ, ปจฺฉิมํ อตฺถวิปลฺลาสคฺคาหวารณํ. ปุริเมน จ
ธมฺมสฺสวเน นิโยเชติ, ปจฺฉิเมน สุตานํ ธมฺมานํ ธารณตฺถูปปริกฺขาทีสุ. ปุริเมน
จ "สพฺยญฺชโน อยํ ธมฺโม, ตสฺมา สวนีโย"ติ ทีเปติ, ปจฺฉิเมน "สาตฺโถ,
@เชิงอรรถ:  สํ.สฬา. ๑๘/๑๓๑/๘๙, องฺ.สตฺตก. ๒๓/๘๐/๑๔๕ (สฺยา)
@ ม.อุ. ๑๔/๘๖/๖๗                  ที.ปา. ๑๑/๓๔๙/๒๔๐
@ ขุ.ชา. ๒๘/๕๐/๒๐ (สฺยา)           ม.มู. ๑๒/๑/๑
ตสฺมา มนสิกาตพฺโพ"ติ. สาธุกปทํ วา อุภยปเทหิ สทฺธึ ๑- โยเชตฺวา "ยสฺมา
อยํ ธมฺโม ธมฺมคมฺภีโร จ เทสนาคมฺภีโร จ, ตสฺมา สุณาหิ สาธุกํ, ยสฺมา
อตฺถคมฺภีโร จ ปฏิเวธคมฺภีโร จ, ตสฺมา สาธุกํ มนสิกโรหี"ติ เอตมตฺถํ
ทีเปนฺโต อาห "สุณาหิ สาธุกํ มนสิกโรหี"ติ.
      ตโต "เอวํ คมฺภีเร กถมหํ ปติฏฺฐํ ลภิสฺสามี"ติ วิสีทนฺตมิว ตํ พฺราหฺมณํ
สมุสฺสาเหนฺโต อาห "ภาสิสฺสามี"ติ. ตตฺถ "ยถา ตฺวํ ญสฺสสิ, ตถา ปริมณฺฑเลหิ
ปทพฺยญฺชเนหิ อุตฺตาเนน นเยน ภาสิสฺสามี"ติ เอวมธิปฺปาโย ๒- เวทิตพฺโพ.
ตโต อุสฺสาหชาโต หุตฺวา "เอวํ โภ"ติ โข อคฺคิกภารทฺวาโช พฺราหฺมโณ
ภควโต ปจฺจสฺโสสิ, สมฺปฏิจฺฉิ ปฏิคฺคเหสีติ วุตฺตํ โหติ, ยถานุสิฏฺฐํ วา
ปฏิปชฺชเนน อภิมุโข อสฺโสสีติ. อถสฺส "ภควา เอตทโวจา"ติ เอตํ อโวจ,
อิทานิ ๓- วตฺตพฺพํ สนฺธาย วุตฺตํ "โกธโน อุปนาหี"ติ เอวมาทิกํ.
      [๑๑๖] ตตฺถ โกธโนติ กุชฺฌนสีโล. อุปนาหีติ ตสฺเสว โกธสฺส
ทฬฺหีกมฺเมน อุปนาเหน สมนฺนาคโต. ปเรสํ คุเณ มกฺเขติ ปุญฺฉตีติ มกฺขี,
ปาโป จ โส มกฺขี จาติ ปาปมกฺขี. วิปนฺนทิฏฺฐีติ วินฏฺฐสมฺมาทิฏฺฐิ, วิปนฺนาย
วา วิรูปคตาย ทสวตฺถุกาย มิจฺฉาทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโต. มายาวีติ อตฺตนิ
วิชฺชมานโทสปฏิจฺฉาทนลกฺขณาย มายาย สมนฺนาคโต. ตํ ชญฺญา วสโล อิตีติ
ตํ เอวรูปํ ปุคฺคลํ เอเตสํ หีนธมฺมานํ วสฺสนโต สิญฺจนโต อนฺวาสฺสวนโต จ
"วสโล"ติ ชาเนยฺยาติ, ๔- สพฺเพ หิ พฺราหฺมณมตฺถเก ชาตา. ๔- อยญฺหิ ปรมตฺถโต
วสโล เอว, อตฺตโน หทยตุฏฺฐิมตฺตํ, น ปรนฺติ. เอวเมตฺถ ภควา อาทิปเทเนว
ตสฺส พฺราหฺมณสฺส โกธนิคฺคหํ กตฺวา "โกธาทิธมฺโม ๕- หีนปุคฺคโล"ติ ๖-
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ                  ก. เอวมุสฺสาโห
@ ฉ.ม. อถสฺส "ภควา เอตทโวจา"ติ อิทานิ
@๔-๔ สี.,อิ. สเจ หิ พฺรหฺมุโน มตฺถเก ชาโต, ฉ.ม. เอเตหิ สพฺเพหิ
@   พฺราหฺมณมตฺถเก ชาโต    ก. โกธนธมฺโม    สี. โกธาทิธมฺเม หีนปุคฺคเล...
ปุคฺคลาธิฏฺฐานาย จ เทสนาย โกธาทิธมฺเม เทเสนฺโต เอเกน ตาว ปริยาเยน
วสลํ จ วสลกรเณ จ ธมฺเม เทเสสิ, เอวํ เทเสนฺโต จ "ตฺวํ อหนฺ"ติ
ปรวมฺภนํ อตฺตุกฺกํสนญฺจ อกตฺวา ธมฺเมเนว สเมน ญาเยน ตํ พฺราหฺมณํ
วสลภาเว, อตฺตานญฺจ พฺราหฺมณภาเว ฐเปสิ.
      [๑๑๗] อิทานิ ยายํ พฺราหฺมณานํ ทิฏฺฐิ "กทาจิ ปาณาติปาตอทินฺนาทานาทีนิ
กโรนฺโตปิ พฺราหฺมโณ เอวา"ติ, ตํ ทิฏฺฐึ ปฏิเสเธนฺโต, เย จ สตฺตหึสาทีสุ
อกุสลธมฺเมสุ เตหิ เตหิ สมนฺนาคตา อาทีนวํ อปสฺสนฺตา เต ธมฺเม
อุปาเทนฺติ, ๑- เตสํ "หีนา เอเต ธมฺมา วสลกรณา"ติ ตตฺถ อาทีนวญฺจ
ทสฺเสนฺโต อปเรหิปิ ปริยาเยหิ วสลญฺจ วสลกรเณ จ ธมฺเม เทเสตุํ "เอกชํ
วา ทฺวิชํ วา"ติ เอวมาทิคาถาโย อภาสิ.
      ตตฺถ เอกโชติ ฐเปตฺวา อณฺฑชํ อวเสสโยนิโช. โส หิ เอกทา เอว
ชายติ. ทฺวิโชติ อณฺฑโช. โส หิ มาตุกุจฺฉิโต อณฺฑโกสโต จาติ ทฺวิกฺขตฺตุํ
ชายติ. ตํ เอกชํ วา ทฺวิชํ วาปิ. โยธ ปาณนฺติ โย อิธ สตฺตํ. วิหึสตีติ
กายทฺวาริกเจตนาสมุฏฺฐิเตน วา วจีทฺวาริกเจตนาสมุฏฺฐิเตน วา ปโยเคน ชีวิตา
โวโรเปติ. "ปาณานิ หึสตี"ติปิ ปาโฐ, ตตฺถ เอกชํ วา ทฺวิชํ วาติ เอวํปเภทานิ
โยธ ปาณานิ หึสตีติ เอวํ สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพ. ยสฺส ปาเณ ทยา นตฺถีติ
เอเตน มนสา อนุกมฺปาย อภาวมาห. เสสเมตฺถ วุตฺตนยเมว อิโต ปราสุ จ
คาถาสุ, ยโต เอตฺตกมฺปิ อวตฺวา อิโต ปรํ อุตฺตานตฺถานิ ปทานิ ปริหรนฺตา
อวณฺณิตปทวณฺณนามตฺตเมว กริสฺสสาม.
      [๑๑๘] หนฺตีติ หนติ วินาเสติ. อุปรุนฺเธตีติ ๒- เสนาย ปริวาเรตฺวา
ติฏฺฐติ. คามานิ นิคมานิ จาติ เอตฺถ จสทฺเทน นครานีติปิ วตฺตพฺพํ.
@เชิงอรรถ:  สี. นปฺปชหนฺติ, ม. อุปฺปาเทสฺสนฺติ,       ม. อุปรุนฺธตีติ, ฉ. ปริรุนฺธตีติ
นิคฺคาหโก สมญฺญาโตติ อิมินา หนนปฏิรุนฺธเนน ๑- คามนิคมนครฆาตโกติ
โลเก วิทิโต.
      [๑๑๙] คาเม วา ยทิ วารญฺเญติ คาโมปิ นิคโมปิ นครมฺปิ สพฺโพว
อิธ คาโม สทฺธึ อุปจาเรน, ตํ ฐเปตฺวา เสสํ อรญฺญํ. ตสฺมึ คาเม วา ยทิ
วารญฺเญ ยํ ปเรสํ มมายิตํ, ยํ ปรสตฺตานํ ปริคฺคหิตมปริจฺจตฺตํ สตฺโต วา
สงฺขาโร วา. เถยฺยา อทินฺนํ อาทิยตีติ ๒- เตหิ อทินฺนํ อนนุญฺญาตํ เถยฺยจิตฺเตน
อาทิยติ, เยน เกนจิ ปโยเคน เยน เกนจิ อวหาเรน อตฺตโน คหณํ สาเธติ.
      [๑๒๐] อิณมาทายาติ อตฺตโน สนฺตกํ กิญฺจิ นิกฺขิปิตฺวา นิกฺเขปคฺคหเณน
วา, กิญฺจิ อนิกฺขิปิตฺวา "เอตฺตเกน กาเลน เอตฺตกํ วฑฺฒึ ทสฺสามี"ติ
วฑฺฒิคฺคหเณน วา, "ยํ อิโต อุทยํ ภวิสฺสติ, ตํ มยฺหํ มูลํ ตเวว
ภวิสฺสตี"ติ วา "อุทยํ อุภินฺนมฺปิ สาธารณนฺ"ติ วา เอวํ ตํตํอาโยคคฺคหเณน ๓-
วา อิณํ คเหตฺวา. ภุญฺชมาโน ๔- ปลายติ น หิ เต อิณมตฺถีติ เตน อิณายิเกน
"เทหิ เม อิณนฺ"ติ โจทิยมาโน "น หิ เต อิณมตฺถิ, มยา คหิตนฺติ โก
สกฺขี"ติ เอวํ ภณเนน ฆเร วสนฺโตปิ ปลายติ.
      [๑๒๑] กิญฺจิกฺขกมฺยตาติ อปฺปมตฺตเกปิ กิสฺมิญฺจิเทว อิจฺฉาย. ปนฺถสฺมึ
วชตํ ๔-  ชนนฺติ มคฺเค คจฺฉนฺตํ ยํ กิญฺจิ อิตฺถึ วา ปุริสํ วา, หนฺตา ๕-
กิญฺจิกฺขมาเทตีติ มาเรตฺวา โกฏฺเฏตฺวา วา ๖- ตํ ภณฺฑกํ คณฺหาติ.
      [๑๒๒] อตฺตเหตูติ อตฺตโน ชีวิตการณา, ตถา ปรเหตุ. ธนเหตูติ
สกธนสฺส วา การณา. จกาโร สพฺพตฺถ วิกปฺปนตฺโถ. ๗- สกฺขิปุฏฺโฐติ ยํ
ชานาสิ, ตํ วเทหีติ ปุจฺฉิโต. มุสา พฺรูตีติ ชานนฺโต วา "น ชานามี"ติ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. หนนปริรุนฺธเนน        ฉ.ม. อทินฺนมาเทตีติ      สี.,ก. อาโยคคฺคหเณน
@ ฉ.ม. จุชฺชมาโน            ฉ.ม. วชนฺตํ            ฉ.ม. หนฺตฺวา
@ ฉ.ม. วา-สทฺโท น ทิสฺสติ                           ก. วิกปฺปนฏฺโฐ
อชานนฺโต วา "ชานามี"ติ ภณติ, สามิเก อสฺสามิเก, ๑- อสฺสามิเก จ สามิเก
กโรติ.
      [๑๒๓] ญฺาตีนนฺติ สมฺพนฺธีนํ. สขีนนฺติ. สหายกานํ. ๒- ทาเรสูติ
ปรปริคฺคหิเตสุ. ปฏิทิสฺสตีติ ปฏิกูเลน ทิสฺสติ, อติจรนฺโต ทิสฺสตีติ อตฺโถ.
สาหสาติ พลกฺกาเรน อนิจฺฉํ. สมฺปิเยนาติ เตหิ เตสํ ทาเรหิ ปตฺถิยมาโน สยํ
จ ปตฺถยมาโน, อุภยสิเนหวเสนาปีติ วุตฺตํ โหติ.
      [๑๒๔] มาตรํ วา ๓- ปิตรํ วาติ เอวํ เมตฺตาย ปทฏฺฐานภูตมฺปิ,
ชิณฺณกํ คตโยพฺพนนฺติ เอวํ กรุณาย จ ๔- ปทฏฺฐานภูตมฺปิ. ปหุ สนฺโต น ภรตีติ
อตฺถสมฺปนฺโน หุตฺวาปิ น ภรติ น โปสติ. ๕-
      [๑๒๕] สสุนฺติ สสฺสุํ. หนฺตีติ ปาณินา วา เลฑฺฑุนา วา อญฺเญน วา
เกนจิ ปหรติ. โรเสตีติ โกธมสฺส สญฺชเนติ วาจาย ผรุสวจเนน.
      [๑๒๖] อตฺถนฺติ สนฺทิฏฺฐิกสมฺปรายิกปรมตฺเถสุ ยํ กิญฺจิ. ปุจฺฉิโต
สนฺโตติ ปุฏฺโฐ สมาโน. อนตฺถมนุสาสตีติ ตสฺส อหิตเมว อาจิกฺขติ.
ปฏิจฺฉนฺเนน มนฺเตตีติ อตฺถํ วา ๖- อาจิกฺขนฺโตปิ ยถา โส น ชานาสิ, ตถา
อปากเฏหิ ปทพฺยญฺชเนหิ ปฏิจฺฉนฺเนน วจเนน มนฺเตติ, อาจริยมุฏฺฐึ วา
กตฺวา ทีฆรตฺตํ วสาเปตฺวา สาวเสสเมว มนฺเตติ.
      [๑๒๗] โย กตฺวาติ เอตฺถ มยา ปุพฺพภาเค ๗- ปาปิจฺฉตา วุตฺตา,
ยา สา "อิเธกจฺโจ กาเยน ทุจฺจริตํ จริตฺวา วาจาย ทุจฺจริตํ จริตฺวา มนสา
ทุจฺจริตํ จริตฺวา ตสฺส ปฏิจฺฉาทนเหตุํ ปาปิกํ อิจฺฉํ ปณิทหติ, มา มํ ชญฺญาติ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อสามิเก เอวมุปริปิ            ฉ.ม. วยสฺสานํ
@ ฉ.ม. วา-สทฺโท น ทิสฺสติ            ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ
@ ฉ.ม. หุตฺวาปิ น โปเสติ             ฉ.ม. วา-สทฺโท น ทิสฺสติ
@ สี.,ก. อฏฺฐกถาย มยา ปุพฺพภาคา
อิจฺฉตี"ติ ๑- เอวํ อาคตา. ยถา อญฺเญ น ชานนฺติ, ตถา กรเณน กตานญฺจ
อนาวิกรเณน ๒- ปฏิจฺฉนฺนา อสฺส กมฺมนฺตาติ ปฏิจฺฉนฺนกมฺมนฺโต.
      [๑๒๘] ปรกุลนฺติ ญาติกุลํ วา มิตฺตกุลํ วา, อาคตนฺติ ยสฺส เตน
กุเลน ๓- ภุตฺตํ, ตํ อตฺตโน เคหมาคตํ ปานโภชนาทีหิ นปฺปฏิปูเชติ, น วา
เทติ, อวภุตฺตํ วา เทตีติ อธิปฺปาโย.
      [๑๒๙] โย พฺราหฺมณํ วาติ ปราภวสุตเต วุตฺตนยเมว.
      [๑๓๐] ภตฺตกาเล อุปฏฺฐิเตติ โภชนกาเล ชาเต อุปฏฺฐิเต. ๔-
อุปฏฺฐิตนฺติปิ ปาโฐ, ปาโต ๕- ภตฺตกาเล อาคตนฺติ อตฺโถ. โรเสติ วาจา น จ
เทตีติ "อตฺถกาโม เม อยํ น พลกฺกาเรน มํ ปุญฺญํ การาเปตุํ อาคโต"ติ
อจินฺเตตฺวา อปฺปติรูเปน ผรุสวจเนน โรเสติ, อนฺตมโส สมฺมุขภาวมตฺตมฺปิ จสฺส
น เทติ, ปเคว โภชนนฺติ อธิปฺปาโย.
      [๑๓๑] อสตํ โยธ ปพฺรูตีติ โย อิธ ยถา นิมิตฺตานิ ทิสฺสนฺติ
"อสุกทิวเส อิทญฺจิทญฺจ เต ภวิสฺสตี"ติ, เอวํ อสชฺชมานวจนํ ปพฺรูตีติ. ๖-
"อสนฺตนฺ"ติปิ ปาโฐ, อพฺภุตนฺติ อตฺโถ. ปพฺรูตีติ ภณติ "อสุกสฺมึ นาม คาเม
มยฺหํ อีทิโส ฆรวิภโว, เอหิ ตตฺถ คจฺฉาม, ฆรณี เม ภวิสฺสสิ, อิทญฺจิทญฺจ
เต ทสฺสามี"ติ ปรภริยํ วา ปรทาสึ วา วญฺเจนฺโต ธุตฺโต วิย. นิชิคีสาโนติ
นิชิคีสมาโน มคฺคมาโน, ตํ วญฺเจตฺวา ยํ กิญฺจิ คเหตฺวา ปลายิตุกาโมติ
อธิปฺปาโย.
      [๑๓๒] โย จตฺตานนฺติ โย  จ อตฺตานํ. สมุกฺกํเสติ  ชาติอาทีหิ
สมุกฺกํสติ อุจฺจฏฺฐาเน ฐเปติ. ปเร จ มวชานตีติ เตหิเยว ปเร อวชานาติ,
@เชิงอรรถ:  อภิ.วิ. ๓๕/๘๙๔/๔๓๘, ๓๕/๙๑๑/๔๘๔    ฉ.ม. อวิวรเณน   ฉ.ม. กุเล
@ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ             ฉ.ม. ปาโต-อิติ ปาโฐ น ทิสฺสติ
@ ฉ.ม. เอวํ อสชฺชนานํ วจนํ ปพฺรูติ
นีจํ กโรติ. มกาโร ปทสนฺธิกโร. นิหีโนติ คุณวุฑฺฒิโต ปริหีโน, อธมภาวํ
วา คโต. เสน มาเนนาติ เตน อุกฺกํสนาวมฺภสงฺขาเตน ๑- อตฺตโน มาเนน.
      [๑๓๓] โรสโกติ กายวาจาหิ ปเรสํ โรสชนโก. กทริโยติ ถทฺธมจฺฉรี,
โย ปเร ปเรสํ เทนฺเต อญฺญํ วา ปุญฺญํ กโรนฺเต วาเรติ, ตสฺเสตํ อธิวจนํ.
ปาปิจฺโฉติ อสนฺตคุณสมฺภาวนิจฺฉาย สมนฺนาคโต. มจฺฉรีติ อาวาสาทิมจฺฉริยยุตฺโต
สโฐติ อสนฺตคุณปฺปกาสนลกฺขเณน สาเฐยฺเยน สมนฺนาคโต, อสมฺมาภาสี
วา ๒- อกาตุกาโมปิ "กโรมี"ติอาทิวจเนน. นาสฺส ปาปชิคุจฺฉนลกฺขณา หิรี,
นาสฺส อุตฺตาสนโต อุพฺเพคลกฺขณํ โอตฺตปฺปนฺติ อหิริโก อโนตฺตปฺปี.
      [๑๓๔] พุทฺธนฺติ สมฺมาสมฺพุทฺธํ. ปริภาสตีติ. "อสพฺพญฺญู"ติอาทีหิ
อุปวทติ, ๓- สาวกญฺจ "ทุปฺปฏิปนฺโน"ติอาทีหิ. ปริพฺพาชกํ ๔- คหฏฺฐํ วาติ
สาวกวิเสสนเมว เจตํ ๕- ปพฺพชิตํ วา ตสฺส สาวกํ, คหฏฺฐํ วา ปจฺจยทายกนฺติ
อตฺโถ. พาหิรกํ วา ปริพฺพาชกํ, ยํ กิญฺจิ วา คหฏฺฐํ อภูเตน โทเสน
ปริภาสตีติ เอวเมตฺถ ๖- อตฺถํ อิจฺฉนฺติ โปราณา.
      [๑๓๕] อนรหํ สนฺโตติ อขีณาสโว สมาโน. อรหํ ปฏิชานตีติ "อหํ
อรหา"ติ ปฏิชานาติ, ยถา นํ "อรหา อยนฺ"ติ ชานนฺติ, ตถา วาจํ
นิจฺฉาเรติ, กาเยน ปรกฺกมติ, จิตฺเตน อิจฺฉติ อธิวาเสติ. โจโรติ เถโน.
สพฺรหฺมเก โลเกติ อุกฺกฏฺฐวเสน อาห, สพฺพโลเกติ วุตฺตํ โหติ. โลเก หิ
สนฺธิจฺเฉทนนิลฺโลปหรณเอกาคาริกกรณปริปนฺถติฏฺฐนาทีนิ ๗- กตฺวา ๘- ปเรสํ ธนํ
วิลุมฺปนฺตา โจราติ วุจฺจนฺติ, สาสเน ปน ปริสสมฺปตฺติอาทีหิ ปจฺจยาทีนิ
วิลุมฺปนฺตา. ยถาห:-
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อุกฺกํสนาวชานนสงฺขาเตน    ม. สมฺม มา ภายีติ วา     ฉ.ม. อปวทติ
@ ฉ.ม. ปริพฺพาชํ                ฉ.ม. สาวกวิเสสนเมเวตํ   ฉ.ม. เอวมฺเปตฺถ
@ ฉ.ม...ติฏฐนาทีหิ              ฉ.ม. กตฺวา-อิติ ปาโฐ น ทิสฺสติ
            "ปญฺจิเม  ภิกฺขเว   มหาโจรา   สนฺโต   สํวิชฺชมานา   โลกสฺมึ,
        กตเม   ปญฺจ,  อิธ  ภิกฺขเว  เอกจฺจสฺส   มหาโจรสฺส   เอวํ   โหติ
        `กุทาสฺสุ  นามาหํ  สเตน  วา  สหสฺเสน   วา   ปริวุโต   คามนิคม-
        ราชธานีสุ  อาหิณฺฑิสฺสามิ  หนนฺโต  ฆาเตนฺโต  ฉินฺทนฺโต   เฉทาเปนฺโต
        ปจนฺโต ปาจาเปนฺโต'ติ, ๑- โส อปเรน สมเยน สเตน วา สหสฺเสน วา
        ปริวุโต คามนิคมราชธานีสุ  อาหิณฺฑติ  หนนฺโต  ฯเปฯ  ปาจาเปนฺโต ๑-
        เอวเมว โข  ภิกฺขเว  อิเธกจฺจสฺส  ปาปภิกฺขุโน  เอวํ  โหติ  `กุทาสฺสุ
        นามาหํ  สเตน  วา  ฯเปฯ  ราชธานีสุ   จาริกํ   จริสฺสามิ   สกฺกโต
        ครุกโต   มานิโต   ปูชิโต   อปจิโต   คหฏฺฐานญฺเจว   ปพฺพชิตานญฺจ,
        ลาภี  จีวร  ฯเปฯ  ปริกฺขารานนฺ"ติ,   โส  อปเรน  สมเยน   สเตน
        วา  ฯเปฯ  ราชธานีสุ  จาริกํ  จรติ  สกฺกโต   ฯเปฯ   ปริกฺขารานํ.
        อยํ ภิกฺขเว ปฐโม มหาโจโร สนฺโต สํวิชฺชมาโน โลกสฺมึ.
            ปุน  จปรํ  ภิกฺขเว  อิเธกจฺโจ ปาปภิกฺขุ ตถาคตปฺปเวทิตํ
        ธมฺมวินยํ ปริยาปุณิตฺวา อตฺตโน ทหติ, อยํ ภิกฺขเว ทุติโย ฯเปฯ
        โลกสฺมึ.
            ปุน จปรํ ภิกฺขเว อิเธกจฺโจ  ปาปภิกฺขุ  สุทฺธํ  พฺรหฺมจารึ
        ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ จรนฺตํ อมูลเกน อพฺรหฺมจริเยน  อนุทฺธํเสติ,
        อยํ ภิกฺขเว ตติโย ฯเปฯ โลกสฺมึ.
            ปุน จปรํ ภิกฺขเว  อิเธกจฺโจ  ปาปภิกฺขุ  ยานิ  ตานิ  สํฆสฺส
        ครุภณฺฑานิ ครุปริกฺขารานิ, เสยฺยถิทํ? อาราโม อารามวตฺถุ วิหาโร
        วิหารวตฺถุ มญฺโจ ปีฐํ ภิสิ พิมฺโพหนํ โลหกุมฺภี โลหภาณกํ โลหวารโก
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปาเจนฺโตติ
        โลหกฏาหํ วาสี ผรสุ กุฐารี กุทฺทาโล นิขาทนํ วลฺลี เวฬุ มุญฺชํ
        ปพฺพชํ  ติณํ  มตฺติกา  ทารุภณฺฑํ  มตฺติกาภณฺฑํ,  เอเตหิ  คิหึ
        สงฺคณฺหาติ อุปลาเปติ, อยํ ภิกฺขเว จตุตฺโถ ฯเปฯ โลกสฺมึ.
            สเทวเก ภิกฺขเว โลเก ฯเปฯ สเทวมนุสฺสาย อยํ อคฺโค
        มหาโจโร, โย อสนฺตํ อภูตํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ  อุลฺลปตี"ติ. ๑-
      ตตฺถ โลกิยโจรา โลกิยเมว ธนธญฺญาทึ เถเนนฺติ, สาสเน วุตฺตโจเรสุ
ปฐโม ตถารูปํเยว จีวราทิปจฺจยมตฺตํ, ทุติโย ปริยตฺติธมฺมํ, ตติโย ปรสฺส
พฺรหฺมจริยํ, จตุตฺโถ สํฆิกครุภณฺฑํ, ปญฺจโม ฌานสมาธิสมาปตฺติมคฺคผลปฺปเภทํ
โลกิยโลกุตฺตรคุณธนํ โลกิยญฺจ จีวราทิปจฺจยชาตํ. ยถาห "เถยฺยาย โว ภิกฺขเว
รฏฺฐปิณฺโฑ ภุตฺโต"ติ. ๒- ตตฺถ ยฺวายํ ปญฺจโม มหาโจโร, ตํ สนฺธายาห ภควา
"โจโร สพฺรหมเก โลเก"ติ. โส หิ "สเทวเก ภิกฺขเว โลเก ฯเปฯ
สเทวมนุสฺสาย อยมคฺโค มหาโจโร โหติ, ๓- โย อสนฺตํ อภูตํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ
อุลฺลปตี"ติ ๔- เอวํ โลกิยโลกุตฺตรธนเถนนโต อคฺโค มหาโจโรติ วุตฺโต, ตสฺมา
ตํ อิธาปิ "สพฺรหฺมเก โลเก"ติ อิมินา อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉเทน ปกาเสสิ.
      เอโส โข วสลาธโมติ เอตฺถ โขติ อวธารณตฺโถ, เตน เอโส เอว
วสลาธโม, วสลานํ หีโน สพฺพปจฺฉิมโกติ อวธาเรติ. กสฺมา? วิสิฏฺฐวตฺถุมฺหิ
เถยฺยธมฺมวสฺสนโต, ยาว ตํ ปฏิญฺญํ น วิสฺสชฺเชติ, ตาว อธิคตวสลกรโณ
วสลโก วาติ. ๕-
      เอเต โข วสลาติ อิทานิ เย เต ปฐมคาถาย อาสยวิปตฺติวเสน
โกธนาทโย ปญฺจ, ปาปมกฺขึ วา ทฺวิธา กตฺวา ฉ, ทุติยคาถาย ปโยควิปตฺติวเสน
@เชิงอรรถ:  วิ.มหาวิ. ๑/๑๙๕/๑๒๖              วิ.มหาวิ. ๑/๑๙๕/๑๒๖
@ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ            วิ.มหาวิ. ๑/๑๙๕/๑๒๖
@ ฉ.ม.,อิ. ตาว อวิคตวสลกรณธมฺมโต จาติ
ปาณหึสโก เอโก, ตติยาย ปโยควิปตฺติวเสเนว คามนิคมนิคฺคาหโก เอโก,
จตุตฺถาย เถยฺยาวหารวเสน เอโก, ปญฺจมาย อิณวญฺจนวเสน เอโก, ฉฏฺฐาย
ปสยฺหาวหารวเสน ปนฺถทูสโก เอโก, สตฺตมาย กูฏสกฺขิวเสน เอโก, อฏฺฐมาย
มิตฺตทุพฺภิวเสน เอโก, นวมาย อกตญฺญุวเสน เอโก, ทสมาย กตนาสนวิเหสนวเสน
เอโก, เอกาทสมาย ปรสฺส วญฺจนวเสน ๑- เอโก, ทฺวาทสมาย ปฏิจฺฉนฺนกมฺมนฺต-
วเสน ๒- เทฺว, เตรสมาย อกตญฺญุวเสเนว ๓- เอโก, จุทฺทสมาย วญฺจนวเสน
เอโก, ปนฺนรสมาย วิเหสนวเสน เอโก, โสฬสมาย วญฺจนวเสน เอโก,
สตฺตรสมาย อตฺตุกฺกํสนปรวมฺภนวเสน เทฺว, อฏฺฐารสมาย ปโยคาสยวิปตฺติวเสน
โรสกาทโย สตฺต, เอกูนวีสติมาย ปริภาสนวเสน เทฺว, วีสติมาย อคฺคมหาโจรวเสน
เอโกติ เอวํ เตตฺตึส วา วสลา วุตฺตา, เต นิทฺทิสนฺโต อาห "เอเต โข วสลา
วุตฺตา, มยา เย เต ๔- ปกาสิตาติ. ตสฺสตฺโถ:- เย เต มยา ปุพฺเพ "ชานาสิ
ปน ตฺวํ พฺราหฺมณ วสลนฺ"ติ เอวํ สงฺเขปโต วสลา วุตฺตา, เต วิตฺถารโต
เอเต โข ปกาสิตาติ. อถ วา เย เต มยา ปุคฺคลวเสน วุตฺตา, เต
ธมฺมวเสนาปิ เอเต โข ปกาสิตา. อถ วา เอเต โข วสลา วุตฺตา
อริยธมฺมวเสน, ๕- น ชาติวเสน, มยา โว เย วสลา ปกาสิตาติ ๖- "โกธโน
อุปนาหี"ติอาทินา นเยน.
      [๑๓๖] เอวํ ภควา วสลํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ยสฺมา พฺราหฺมโณ
สกฺกายทิฏฺฐิยา ๗- อตีว อภินิวิฏฺโฐ โหติ, ตสฺมา ตํ ทิฏฺฐึ ปฏิเสเธนฺโต อาห
"น ชจฺจา วสโล โหตี"ติ. ตสฺสตฺโถ:- ปรมตฺถโต หิ น ชจฺจา วสโล
โหติ, น ชจฺจา โหติ พฺราหฺมโณ, อปิจ โข กมฺมุนา วสโล โหติ, กมฺมุนา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม.,อิ. หทยวญฺจนวเสน            ปฏิจฺฉนฺนกมฺมวิปตฺติวเสน
@ ฉ,ม. อกตญฺญุวเสน        สี. เย โว    ฉ.ม. อริเยหิ กมฺมวเสน
@ ฉ.ม. มยา เย เต ปกาสิตา              ฉ.ม. สกาย ทิฏฺฐิยา
โหติ พฺราหฺมโณ, อปริสุทฺธกมฺมวสฺสนโต วสโล โหติ, ปริสุทฺเธน กมฺมุนา
อปริสุทฺธวาหนโต พฺราหฺมโณ โหติ. ยสฺมา วา ตุเมฺห หีนํ วสลํ อุกฺกฏฺฐํ
พฺราหฺมณํ มญฺญถ, ๑- ตสฺมา หีเนน กมฺมุนา วสโล โหติ, อุกฺกฏฺเฐน กมฺเมน ๒-
พฺราหฺมโณ โหตีติ เอวมฺปิ อตฺถํ ญาเปนฺโต เอวมาห.
      [๑๓๗-๑๓๙] อิทานิ ตเมวตฺถํ นิทสฺสเนน สาเธตุํ "ตทมินาปิ
ชานาถา"ติอาทิกา ติสฺโส คาถาโย อาห. ตาสุ เทฺว จตุปฺปทา, เอกา ฉปฺปทา,
ตาสํ อตฺโถ:-  ยํ มยา วุตฺตํ "น ชจฺจา วสโล โหตี"ติอาทิ, ตทมินาปิ
ชานาถ, ยถา เมทํ นิทสฺสนํ, ตํ อิมินาปิ ปกาเรน ชานาถ, เยน เม
ปกาเรน เยน สามญฺเญน อิทํ นิทสฺสนนฺติ วุตฺตํ โหติ. กตมํ นิทสฺสนนฺติ วุตฺตํ.
เจ? จณฺฑาลปุตฺโต โสปาโก ฯเปฯ พฺรหฺมโลกูปปตฺติยาติ.
      จณฺฑาลสฺส ปุตฺโต จณฺฑาลปุตฺโต. อตฺตโน ขาทนตฺถาย มเต สุนเข
ลภิตฺวา ปจตีติ โสปาโก. มาตงฺโคติ เอวํนาโม. วิสฺสุโตติ เอวํ หีนาย
ชาติยา จ ชีวิกาย จ นาเมน จ ปากโฏ.
      โสติ ปุริมปเทน สมฺพนฺธิตฺวา โส มาตงฺโค ยสปรมปฺปตฺโต, ๓-
อพฺภุตมุตฺตมํ อติวิสิฏฺฐํ ยสํ กิตฺตึ ปสํสํ สมฺปตฺโต. ยํ สุทุลฺลภนฺติ ยํ อุฬาร-
กุลุปฺปนฺเนนาปิ ๔- ทุลฺลภํ, หีนกุลุปฺปนฺเนน ๕- สุทุลฺลภํ. เอวํ ยสปฺปตฺตสฺส จ
อาคญฺฉุํ ๖- ตสฺสุปฏฺฐานํ, ขตฺติยา พฺราหฺมณา พหู, ตสฺส มาตงฺคสฺส ปาริจริยตฺถํ
ขตฺติยา จ พฺราหฺมณา จ อญฺเญ จ พหู เวสฺสสุทฺทาทโย ชมฺพุทีปมนุสฺสา
เยภุยฺเยน อุปฏฺฐานํ อาคมึสูติ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. มญฺญิตฺถ                    ฉ.ม. กมฺมุนา
@ ฉ.ม. ยสํ ปรมํ ปตฺโต              ฉ.ม...,กุลูปปนฺนาปิ
@ ฉ.ม. หีนกุลูปปนฺเนน               ฉ.ม. อาคจฺฉุํ
      เอวํ อุฏฺฐานสมฺปนฺโน ๑- โส มาตงฺโค วิคตกิเลสรชตฺตา วิรชํ, มหนฺเตหิ
พุทฺธาทีหิ ปฏิปนฺนตฺตา มหาปถํ, พฺรหฺมโลกสงฺขาตํ เทวโลกํ ยาเปตุํ สมตฺถตฺตา
พฺรหฺมโลกยานสญฺญิตํ ๒- อฏฺฐสมาปตฺติยานํ อภิรุยฺห ตาย ปฏิปตฺติยา กามราคํ
วิราเชตฺวา กายสฺส เภทา พฺรหฺมโลกูปโค อหุ, สา ตถา หีนาปิ น นํ ชาติ
นิวาเรสิ พฺรหฺมโลกูปปตฺติยา, พฺรหฺมโลกูปปตฺติโตติ วุตฺตํ โหติ.
      อยํ ปนตฺโถ เอวํ เวทิตพฺโพ:- อตีเต กิร มหาปุริโส เตน เตนุปาเยน
สตฺตหิตํ กโรนฺโต โสปากชีวิเก จณฺฑาลกุเล อุปฺปชฺชิ. โส นาเมน มาตงฺโค,
รูเปน ทุทฺทสิโก หุตฺวา พหินคเร จมฺมกุฏิกาย วสติ, อนฺโตนคเร ภิกฺขํ จริตฺวา
ชีวิกํ กปฺเปติ. อเถกทิวสํ ตสฺมึ นคเร สุรานกฺขตฺเต ๓- โฆสิเต ธุตฺตา ยถาสเกน
ปริวาเรน กีฬนฺติ. อญฺญตราปิ พฺราหฺมณมหาสาลธีตา ปนฺนรส
โสฬสวสฺสุทฺเทสิกา เทวกญฺญา วิย รูเปน ทสฺสนียา ปาสาทิกา "อตฺตโน กุลวํสานุรูปํ
กีฬิสฺสามี"ติ ปหูตํ ขชฺชโภชฺชาทิกีฬนสมฺภารํ สกเฏสุ อาโรเปตฺวา
สพฺพเสตวฬวยุตฺตํ ๔- ยานมารุยฺห มหาปริวาเรน อุยฺยานภูมึ คจฺฉติ ทิฏฺฐมงฺคลิกาติ
นาเมน. สา กิร "ทุสฺสณฺฐิตํ รูปํ อวมงฺคลนฺ"ติ ๕- ทฏฺฐุํ น อิจฺฉติ, เตนสฺสา
ทิฏฺฐมงฺคลิกาเตฺวว สงฺขา อุทปาทิ.
      ตทา โส มาตงฺโค กาลสฺเสว วุฏฺฐาย ปฏปิโลติกํ นิวาเสตฺวา กฏฺฐตาลํ ๖-
หตฺเถ พนฺธิตฺวา ภาชนหตฺโถ นครํ ปวิสติ มนุสฺเส ทิสฺวา ทูรโต เอว
กฏฺฐตาลํ อาโกเฏนฺโต. อถ ทิฏฺฐมงฺคลิกา "อุสฺสรถ อุสฺสรถา"ติ ปุรโต ปุรโต
หีนชนํ อปเนนฺเตหิ ปุริเสหิ นิยฺยมานา นครทฺวารมชฺเฌ มาตงฺคํ ทิสฺวา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อุปฏฺฐานสมฺปนฺโน              ฉ.ม. เทวโลกยาน...
@ ม. สุภนกฺขตฺเต                    สี. สพฺพเสตพลิพทฺทยุตฺตํ
@ สี. ทุสฺสณฺฐิตรูปํ อมงฺคลนฺติ            ฉ.ม. กํสตาฬํ, เอวมุปริปิ
เอโส"ติ อาห. อหํ มาตงฺคจณฺฑาโลติ. สา "อีทิสํ ทิสฺวา คตานํ กุโต วุฑฺฒี"ติ
ยานํ นิวตฺตาเปสิ. มนุสฺสา "ยํ มยํ อุยฺยานํ คนฺตฺวา ขชฺชโภชฺชาทึ ลเภยฺยาม,
ตสฺส โน มาตงฺเคน อนฺตราโย กโต"ติ กุปิตา "คณฺหถ จณฺฑาลนฺ"ติ เลฑฺฑูหิ
ปหริตฺวา "มโต"ติ วตฺวา ปาเท คเหตฺวา เอกมนฺเต ฉฑฺเฑตฺวา กจวเรน
ปฏิจฺฉาเทตฺวา อคมํสุ. โส สตึ ปฏิลภิตฺวา อุฏฺฐาย มนุสฺเส ปุจฺฉิ "กึ อยฺยา
ทฺวารํ นาม สพฺพสาธารณํ, อุทาหุ พฺราหฺมณานํเยว กตนฺ"ติ. มนุสฺสา อาหํสุ
"น กตํ, ๑- สพฺเพสํ สาธารณนฺ"ติ. "เอวํ สพฺพสาธารณทฺวาเรน ปวิสิตฺวา
ภิกฺขาจาเรน ๒- ยาเปนฺตํ มํ ทิฏฺฐมงฺคลิกาย มนุสฺสา อิมํ อนยพฺยสนํ ปาเปสุนฺ"ติ
รถิกาย รถิกํ อาหิณฺฑนฺโต มนุสฺสานํ อาโรเจตฺวา พราหฺมณสฺส ฆรทฺวาเร
นิปชฺชิ "ทิฏฺฐมงฺคลิกํ อลทฺธา น วุฏฺฐหิสฺสามี"ติ.
      พฺราหฺมโณ "ฆรทฺวาเร มาตงฺโค นิปนฺโน"ติ สุตฺวา "ตสฺส กากณิกํ
เทถ, เตเลน องฺเค มกฺขิตฺวา ๓- คจฺฉตู"ติ อาห. โส ตํ น อิจฺฉติ,
"ทิฏฺฐมงฺคลิกํ อลทฺธา น วุฏฺฐหิสฺสามิ"จฺเจว อาห. ตโต พฺราหฺมโณ "เทฺว
กากณิกาโย เทถ. กากณิกาย ปูวํ ๔- ขาทตุ, กากณิกาย เตเลน องฺเค
มกฺขิตฺวา ๓- คจฺฉตู"ติ อาห. โส ตมฺปิ ๕- น อิจฺฉติ, ตเถว วทติ. พฺราหฺมโณ
สุตฺวา "มาสกํ เทถ, ปาทํ, อุปฑฺฒกหาปณํ, กหาปณํ, เทฺว, ตีณี"ติ ยาว สตํ
อาณาเปสิ, โส น อิจฺฉติ, ตเถว วทติ. เอวํ ยาจนฺตานํเยว สูริโย อตฺถงฺคโต.
อถ พฺราหฺมณี ปาสาทา โอรุยฺห สาณิปาการํ ปริกฺขิปาเปตฺวา ตํ อุปสงฺกมิตฺวา
ยาจิ "ตาต มาตงฺค ทิฏฺฐมงฺคลิกาย อปราธํ ขม, สหสฺสํ คณฺหาหิ, เทฺว
๖- ตีณิ ยาว สตสหสฺสํ ๖- คณฺหาหี"ติ อาห โส ตุณฺหีภูโต นิปชฺชิเยว.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. น กตํ-อิติ อิทํ น ทิสฺสติ          ฉ.ม. ภิกฺขาหาเรน
@ ฉ.ม. องฺคํ มกฺเขตฺวา                ม. กากณิกมูลํ,
@ ฉ.ม. ตํ                     ๖-๖ ฉ.ม. ตีณี"ติ ยาว "สตสหสฺสํ
      เอวํ จตูหปญฺจาเห วีติวตฺเต พหุมฺปิ ปณฺณาการํ ทตฺวา ทิฏฺฐมงฺคลิกํ
อลภนฺตา ขตฺติยกุมาราทโย มาตงฺคสฺส อุปกณฺณเก อาโรเจสุํ ๑- "ปุริสา นาม อเนกานิปิ
สํวจฺฉรานิ วีริยํ กตฺวา อิจฺฉิตตฺถํ ปาปุณนฺติ, มา โข ตฺวํ นิพฺพิชฺชิ,
อทฺธา ทฺวีหตีหจฺจเยน ทิฏฺฐมงฺคลิกํ ลจฺฉสี"ติ. โส ตุณฺหีภูโต นิปชฺชิเยว.
อถ สตฺตเม ทิวเส สมนฺตา ปฏิวิสฺสกา อุปฏฺฐหิตฺวา "ตุเมฺห มาตงฺคํ
อุฏฺฐาเปถ, ทาริกํ วา เทถ, มา อเมฺห สพฺเพ นาสยิตฺถา"ติ อาหํสุ. เตสํ
กิร อยํ ทิฏฺฐิ "ยสฺส ฆรทฺวาเร เอวํ นิปนฺโน จณฺฑาโล มรติ, ตสฺส ฆเรน
สห สมนฺตา สตฺตสตฺตฆรวาสิโน จณฺฑาลา โหนฺตี"ติ. ตโต ทิฏฺฐมงฺคลิกํ
นีลปฏปิโลติกํ นิวาสาเปตฺวา อุลุงฺกกโฬปิกาทีนิ ทตฺวา ปริเทวมานํ ตสฺส
สนฺติกํ เนตฺวา "คณฺห ทาริกํ, อุฏฺฐาย คจฺฉาหี"ติ อทํสุ. สา ปสฺเส ฐตฺวา
"อุฏฺฐาหี"ติ อาห, โส "หตฺเถน มํ คเหตฺวา อุฏฺฐาเปหี"ติ อาห, สา นํ
อุฏฺฐาเปสิ. โส นิสีทิตฺวา อาห "มยํ อนฺโตนคเร วสิตุํ น ลภาม, เอหิ
มํ พหินคเร จมฺมกุฏิกํ เนหี"ติ. สา นํ หตฺเถ คเหตฺวา ตตฺถ เนสิ. "ปิฏฺฐิยา
อาโรเปตฺวา"ติ ชาตกภาณกา. เนตฺวา จสฺส สรีรํ เตเลน มกฺเขตฺวา อุโณฺหทเกน
นฺหาเปตฺวา ยาคุํ ปจิตฺวา อทาสิ. โส "พฺราหฺมณกญฺญา อยํ มา วินสฺสี"ติ
ชาติสมฺเภทํ อกตฺวาว อฑฺฒมาสมตฺตํ พลํ คเหตฺวา "อหํ วนํ คจฺฉามิ,
`อติจิรายตี'ติ มา ตฺวํ อุกฺกณฺฐี"ติ วตฺวา ฆรมานุสกานิ จ "อิมํ มา ปมชฺชิตฺถา"ติ
อาณาเปตฺวา ฆรา นิกฺขมฺม ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา กสิณปริกมฺมํ กตฺวา
กติปาเหเนว อฏฺฐ สมาปตฺติโย ปญฺจ จ อภิญฺญาโย นิพฺพตฺเตตฺวา "อิทานาหํ
ทิฏฺฐมงฺคลิกาย จ นาโถ ๒- ภวิสฺสามี"ติ อากาเสนาคนฺตฺวา นครทฺวาเร โอโรหิตฺวา
ทิฏฺฐมงฺคลิกาย สนฺติกํ เปเสสิ.
@เชิงอรรถ:  ม. อาโรจาเปสุํ            ฉ.ม. ทิฏฺฐมงฺคลิกาย มนาโป
      สา สุตฺวา "โกจิ มญฺเญ มม ญาตโก ปพฺพชิโต มํ ทุกฺขิตํ ญตฺวา
ทฏฺฐุํ อาคโต ภวิสฺสตี"ติ จินฺตยมานา คนฺตฺวา ตํ ญตฺวา ปาเทสุ นิปติตฺวา
"กิสฺส มํ อนาถํ กตฺวา ตุเมฺห อาคตตฺถา"ติ ๑- อาห. มหาปุริโส "มา ตฺวํ
ทิฏฺฐมงฺคลิเก ทุกฺขินี อโหสิ, สกลชมฺพุทีปวาสีหิ เต สกฺการํ กาเรสฺสามี"ติ
วตฺวา เอตทโวจ "คจฺฉ ตฺวํ โฆสนํ การาเปหิ ๒- `มหาพฺรหฺมา มม สามิโก น
มาตงฺโค, โส จนฺทวิมานํ ภินฺทิตฺวา สตฺตเม ทิวเส มม สนฺติกํ อาคจฺฉิสฺสตี"ติ. ๓-
สา อาห "อหํ ภนฺเต พฺราหฺมณมหาสาลธีตา หุตฺวา อตฺตโน ปาปกมฺเมน อิมํ
จณฺฑาลภาวํ ๔- ปตฺตา, น สกฺโกมิ เอวํ วตฺตุนฺ"ติ. มหาปุริโส "น ตฺวํ มาตงฺคสฺส
อานุภาวํ ชานาสี"ติ วตฺวา, ยถา สา สทฺทหติ, ตถา อเนกานิ ปาฏิหาริยานิ
ทสฺเสตฺวา ตเถว ตํ อาณาเปตฺวา อตฺตโน วสตึ อคมาสิ. สา ตถา อกาสิ.
      มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ หสนฺติ "กถญฺหิ นามายํ อตฺตโน ปาปกมฺเมน
จณฺฑาลภาวํ ปตฺวา ปุน ตํ มหาพฺรหฺมานํ กริสฺสตี"ติ. สา อธิมานา เอวํ ๕-
หุตฺวา ทิวเส ทิวเส โฆเสนฺตี นครํ อาหิณฺฑติ "อิโต ฉฏฺเฐ ทิวเส, ปญฺจเม,
จตุตฺเถ, ตติเย, เสฺว, อชฺช อาคมิสฺสตี"ติ. มนุสฺสา ตสฺสา วิสฺสฏฺฐภาวํ สุตฺวา ๖-
"กทาจิ เอวมฺปิ สิยา"ติ อตฺตโน อตฺตโน ฆรทฺวาเรสุ มณฺฑปํ การาเปตฺวา
สาณิคฺคหณฏฺฐานํ ๗- สชฺเชตฺวา วยปฺปตฺตา ทาริกาโย อลงฺกริตฺวา "มหาพฺรหฺมนิ
อาคเต กญฺญาทานํ ทสฺสามา"ติ อากาสํ โอโลเกนฺตา ๘- นิสีทึสุ. อถ มหาปุริโส
ปุณฺณมทิวเส คคนเตลํ ๙- อุปารุเฬฺห จนฺเท จนฺทวิมานํ ผาเลตฺวา ปสฺสโต
มหาชนสฺส มหาพฺรหฺมรูเปน นิคฺคจฺฉิ. มหาชโน "เทฺว จนฺทา ชาตา"ติ
อติมญฺญิ. ตโต อนุกฺกเมน อาคตํ ทิสฺวา "สจฺจํ ทิฏฺฐมงฺคลิกา อาห,
@เชิงอรรถ:  ม. อกตฺถาติ    ฉ.ม. กโรหิ    ฉ.ม. อาคมิสฺสติ...   อิ. กปณภาวํ
@ สี. อธิมนา     สี. วิสฺสตฺถภาวํ ญตฺวา, ฉ.ม. วิสฺสตฺถวาจํ สุตฺวา
@ สี. ปาณิคหณฏฺฐานํ, ฉ.ม. สาณิปาการํ, อิ. ปาณิคฺคหณฏฺฐานํ
@ ฉ.ม. อุลฺโลเกนฺโต             ก. คคณตลํ
มหาพฺรหฺมาว อยํ ทิฏฺฐมงฺคลิกํ ทเมตุํ ปุพฺเพ มาตงฺคเวเสนาคญฺฉี"ติ ๑- นิฏฺฐํ
อคมาสิ. เอวํ โส มหาชเนน ทิสฺสมาโน ทิฏฺฐมงฺคลิกาย วสนฏฺฐาเน เอว โอตริ.
สา จ ตทา อุตุนี อโหสิ, โส ตสฺสา นาภึ องฺคุฏฺฐเกน ปรามสิ, เตน
ผสฺเสน คพฺโภ ปติฏฺฐาสิ. ตโต นํ "คพฺโภ เต สณฺฐิโต, ปุตฺตมฺหิ ชาเต ตํ
นิสฺสาย ชีวาหี"ติ วตฺวา ปสฺสโต มหาชนสฺส ปุน จนฺทวิมานํ ปาวิสิ.
      พฺราหฺมณา "ทิฏฺฐมงฺคลิกา มหาพฺรหฺมุโน ปชาปติ อมฺหากํ มาตา
ชาตา"ติ วตฺวา ตโต ตโต อาคจฺฉนฺติ. ตํ สกฺการํ กาตุกามานํ มนุสฺสานํ วเสน ๒-
นครทฺวารานิ อโนกาสานิ อเหสุํ. เต ทิฏฺฐมงฺคลิกํ หิรญฺญราสิมฺหิ ฐเปตฺวา
นฺหาเปตฺวา มณฺเฑตฺวา รถํ อาโรเปตฺวา มหาสกฺกาเรน นครํ ปทกฺขิณํ
การาเปตฺวา นครมชฺเฌ มณฺฑปํ การาเปตฺวา ตตฺร นํ มหาพฺรหฺมุโน ปชาปตี"ติ
ทิฏฺฐฏฺฐาเน ฐเปตฺวา วสาเปนฺติ "ยาวสฺสา ปติรูปํ วสโนกาสํ กโรม, ตาว อิเธว
วสตู"ติ. สา มณฺฑเป เอว ปุตฺตํ วิชายิ. ตํ วิสุทฺธิทิวเส ๓- สทฺธึ ปุตฺเตน สสีสํ
นฺหาเปตฺวา มณฺฑเป ชาโต"ติ ทารกสฺส "มณฺฑพฺยกุมาโร"ติ นามํ อกํสุ. ตโต
ปภุติ จ นํ พฺราหฺมณา "มหาพฺรหฺมุโน ปุตฺโต"ติ ปริวาเรตฺวา จรนฺติ. ตโต
อเนกสตสหสฺสปฺปการา ปณฺณาการา อาคจฺฉนฺติ, เต พฺราหฺมณา กุมารสฺสารกฺขํ
ฐเปสุํ, อาคตา ลหุํ กุมารํ ทฏฺฐุํ น ลภนฺติ.
      กุมาโร อนุปุพฺเพน วุฑฺฒิมนฺวาย ทานํ ทาตุํ อารทฺโธ. โส อาสาย ๔-
สมฺปตฺตานํ กปณทฺธิกานํ อทตฺวา พฺราหฺมณานํเยว เทติ. มหาปุริโส "กึ มม
ปุตฺโต ทานํ เทติ น เทตี"ติ ๕- อาวชฺเชตฺวา พฺราหฺมณานํเยว ทานํ เทนฺตํ
ทิสฺวา "ยถา สพฺเพสํ ทสฺสติ, ตถา กริสฺสามี"ติ จีวรํ ปารุปิตฺวา ปตฺตํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม....เวสนาคจฺฉิ...      สี. สกฺกาตุกามา, มนุสฺสสมฺปิฬเนน, ฉ.ม. สมฺปีฬเนน
@ ฉ.ม. วิสุทฺธทิวเส           ฉ.ม. สาลาย
@ ฉ.ม. น เทติ-อิติ ปาโฐ น ทิสฺสติ
คเหตฺวา อากาเสน อาคมฺม ปุตฺตสฺส ฆรทฺวาเร อฏฺฐาสิ. กุมาโร ตํ ทิสฺวา
"กุโต อยํ เอวํ วิรูปเวโส วสโล อาคโต"ติ กุทฺโธ อิมํ คาถมาห:-
               "กุโต นุ อาคจฺฉสิ ทุมฺมวาสี ๑-
                โอตลฺลโก ปํสุปิสาจโกว
                สงฺการโจฬํ ปฏิมุญฺจ กณฺเฐ
                โก เร ตุวํ โหสิ อทกฺขิเณยฺโย"ติ. ๒-
      พฺราหฺมณา "คณฺหถ คณฺหถา"ติ ตํ คเหตฺวา อาโกเฏตฺวา อนยพฺยสนํ
ปาเปสุํ. โส อากาเสน คนฺตฺวา พหินคเร ปจฺจุฏฺฐาสิ. ๓- เทวตา กุปิตา กุมารํ
คเล คเหตฺวา อุทฺธํปาทํ อโธสิรํ ฐเปสุํ, โส อกฺขีหิ นิคฺคเตหิ มุเขน เขฬํ
ปคฺฆรนฺเตน ฆุรุฆุรุปสฺสาสี ๔- ทุกฺขํ เวทยติ. ทิฏฺฐมงฺคลิกา สุตฺวา "โกจิ อาคโต
อตฺถี"ติ ปุจฺฉิ. อาม ปพฺพชิโต อาคญฺฉีติ. ๕- กุหึ คโตติ. เอวํ คโตติ. สา
ตตฺถ คนฺตฺวา "ขมถ ภนฺเต อตฺตโน ทาสสฺสา"ติ ยาจนฺตี ตสฺส ปาทมูเล
ภูมิยา นิปชฺชิ. เตน จ สมเยน มหาปุริโส ปิณฺฑาย จริตฺวา ยาคุํ ลภิตฺวา
ตํ ปิวนฺโต ตตฺถ นิสินฺโน โหติ, โส อวสิฏฺฐํ โถกํ ยาคุํ ทิฏฺฐมงฺคลิกาย
อทาสิ "คจฺฉิมํ ยาคุํ อุทกกุมฺภิยา อาโลเลตฺวา เยสํ ภูตวิกาโร อตฺถิ, เตสํ
อกฺขิมุขกณฺณนาสาพิเลสุ อาสิญฺจ, เสสสรีรํ ๖- จ ปริปฺโผเสหิ, เอวํ นิพฺพิการา
ภวิสฺสนฺตี"ติ อาห. สา ตถา อกาสิ. ตโต กุมาเร ปกติสรีเร ชาเต "เอหิ
ตาต มณฺฑพฺย ตํ ขมาเปสฺสามา"ติ ปุตฺตํ จ สพฺเพ พฺราหฺมเณ จ ตสฺส
ปาทมูเล นิกฺกุชฺเชตฺวา นิปชฺชาเปตฺวา ขมาเปสิ.
      โส "สพฺพชนสฺส ทานํ ทาตพฺพนฺ"ติ โอวทิตฺวา ธมฺมกถํ กตฺวา อตฺตโน
วสนฏฺฐานํเยว คนฺตฺวา จินฺเตสิ "อิตฺถีสุ ปากฏา ทิฏฺฐมงฺคลิกา ทมิตา, ปุริเสสุ
@เชิงอรรถ:  สี. รุมฺมวาสี, ก. จมฺมวาสี        ชุ.ชา. ๒๗/๒๐๓๓/๔๐๙ (สฺยา)
@ ฉ. ปจฺจฏฺฐาสิ                  ฉ.ม. ฆรุฆรุปสฺสาสี
@ ฉ.ม. อาม ปพฺพชิโต อาคจฺฉีติ      ม. สรีรญฺจ
ปากโฏ มณฺฑพฺยกุมาโร, อิทานิ โก ทเมตพฺโพ"ติ. ตโต ชาติมนฺตตาปสํ อทฺทส
พนฺธุมตีนครํ นิสฺสาย กุมฺภวตีนทีตีเร ๑- วิหรนฺตํ. โส "อหํ ชาติยา วิสิฏฺโฐ,
อญฺเญหิ ปริภุตฺโตทกํ น ปริภุญฺชามี"ติ อุปรินทิยํ ๒- วสติ. มหาปุริโส ตสฺส
อุปริภาเค วาสํ กปฺเปตฺวา ตสฺสูทกปริโภคเวลายํ ทนฺตกฏฺฐํ ขาทิตฺวา อุทเก
ปกฺขิปิ, ตาปโส ตํ อุทเกน วุยฺหมานํ ทิสฺวา "เกนิทํ ขิตฺตนฺ"ติ ปฏิโสตํ
คนฺตฺวา มหาปุริสํ ทิสฺวา "โก เอตฺถา"ติ อาห. มาตงฺคจณฺฑาโล อาจริยาติ
อเปหิ จณฺฑาล, มา นทิยา อุปริ วสาติ. ๓- มหาปุริโส "สาธุ อาจริยา"ติ
เหฏฺฐานทิยา วสติ, ปฏิโสตมฺปิ ทนฺตกฏฺฐํ ตาปสสฺส สนฺติกํ อาคจฺฉติ. ตาปโส
ปุน คนฺตฺวา "อเปหิ จณฺฑาล, มา เหฏฺฐานทิยํ วส, อุปรินทิยํเยว ๔- วสา"ติ
อาห. มหาปุริโส "สาธุ อาจริยา"ติ ตถา อกาสิ, ปุนปิ ตเถว อกาสิ. ๕-
ตาปโส ปุนปิ "ตถา กโรตี"ติ รุทฺโธ ๖- มหาปุริสํ สปิ "สูริยสฺส เต
อุคฺคมนเวลาย สตฺตธา มุทฺธา ผลตู"ติ. มหาปุริโสปิ "สาธุ อาจริย อหํ ปน
สูริยสฺสุฏฺฐานํ น เทมี"ติ วตฺวา สูริยุฏฺฐานํ นิวาเรสิ. ตโต รตฺติ น วิภายติ,
อนฺธกาโร ชาโต, ภีตา พนฺธุมตีวาสิโน ตาปสสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "อตฺถิ นุ
โข อาจริย อมฺหากํ โสตฺถิภาโว"ติ ปุจฺฉึสุ. เตปิ จ ตํ ๗- "อรหา"ติ มญฺญนฺติ,
โส เตสํ สพฺพํ อาจิกฺขิ. เต มหาปุริสํ อุปสงฺกมิตฺวา "สูริยํ ภนฺเต มุญฺจถา"ติ
ยาจึสุ, มหาปุริโส "ยทิ ตุมฺหากํ อรหา อาคนฺตฺวา มํ ขมาเปติ, มุญฺจามี"ติ
อาห.
      มนุสฺสา คนฺตฺวา ตาปสํ "เอหิ ภนฺเต มาตงฺคปณฺฑิตํ ขมาเปหิ, ตุมฺหากํ
กลหการณา มยํ มา นสฺสิมฺหา"ติ. โส "นาหํ จณฺฑาลํ ขมาเปมี"ติ อาห.
@เชิงอรรถ:  สี. มนฺธุมตีนทีตีเร              ฉ.ม. อุปรินทิยา
@ ฉ.ม. มา อุปรินทิยา วสีติ        ฉ.ม....นทิยาเยว
@ ฉ.ม. อโหสิ            ฉ.ม. ทุฏฺโฐ    ฉ.ม. เต หิ ตํ
มนุสฺสา "อเมฺห ตฺวํ นาเสสี"ติ ตํ หตฺถปเทสุ คเหตฺวา มหาปุริสสฺส สนฺติกํ
เนสุํ. มหาปุริโส "มม ปาทมูเล กุจฺฉิยา นิปชฺชิตฺวา ขมาเปนฺเต ขมามี"ติ
อาห, มนุสฺสา "เอวํ กโรหี"ติ อาหํสุ. ตาปโส "นาหํ จณฺฑาลํ วนฺทามี"ติ.
มนุสฺสา "ตว ฉนฺเทน น วนฺทิสฺสสี"ติ หตฺถปาทมสฺสุคีวาทีสุ คเหตฺวา
มหาปุริสสฺส ปาทมูเล สยาเปสุํ. โส "ขมามหํ อิมสฺส, อปิจ อหํ ตสฺเสวานุกมฺปาย
สูริยํ น มุญฺจึ. ๑- สูริเย หิ อุคฺคตมตฺเต มุทฺธา อสฺส สตฺตธา
ผลิสฺสตี"ติ อาห. มนุสฺสา "อิทานิ ภนฺเต กึ กาตพฺพนฺ"ติ อาหํสุ. มหาปุริโส
๒- "เตน หิ ตุเมฺห ตาปสสฺส สีเส มตฺติกาปิณฺฑํ ฐเปตฺวา ตญฺจ คลปฺปมาเณ
อุทเก ปเวเสถ อหํ สูริยํ มุญฺจิสฺสามีติ อาห. สูริเย มุญฺจิตมตฺเต มตฺติกาปิณฺเฑ
สตฺตธา ผลิตฺวา ปติเต ๒- ตาปโส ภีโต ปลายิ. มนุสฺสา ทิสฺวา "ปสฺสถ โภ
สมณสฺส อานุภาวนฺ"ติ ทนฺตกฏฺฐปกฺขิปนมาทึ กตฺวา สพฺพํ วิตฺถาเรตฺวา "นตฺถิ
อีทิโส สมโณ"ติ ตสฺมึ ปสีทึสุ. ตโต ปภุติ สกลชมฺพุทีเป ขตฺติยพฺราหฺมณาทโย
คหฏฺฐปพฺพชิตา มาตงฺคปณฺฑิตสฺส อุปฏฺฐานํ อคมํสุ. โส ยาวตายุกํ ฐตฺวา
กายสฺส เภทา พฺรหฺมโลเก อุปฺปชฺชิ. เตนาห ภควา "ตทมินาปิ ชานาถ ฯเปฯ
พฺรหฺมโลกูปปตฺติยา"ติ.
      [๑๔๐-๑๔๑] เอวํ "น ชจฺจา วสโล โหติ, กมฺมุนา วสโล โหตี"ติ.
สาเธตฺวา อิทานิ "น ชจฺจา โหติ, พฺราหฺมโณ กมฺมุนา โหติ พฺราหฺมโณ"ติ
เอวํ ๓- สาเธตุมาห "อชฺฌายกกุเล ชาตา ฯเปฯ ทุคฺคจฺจา ๔- ครหาย วา"ติ.
      ตตฺถ อชฺฌายกกุเล ชาตาติ มนฺตชฺฌายเก พฺราหฺมณกุเล ชาตา.
"อชฺฌายิกกุเล ๕- ชาตา"ติปิ ปาโฐ. มนฺตานํ อชฺฌายเก อนุปกฺกุฏฺเฐ จ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. น มุญฺจามิ    ฉ.ม. "เตน หิ อิมํ คลปฺปมาเณ อุทเก ฐเปตฺวา
@มตฺติกาปิณฺเฑนสฺส สีสํ ปฏิจฺฉาเทถ, สูริยรสฺมีหิ ผุฏฺโฐ มตฺติกาปิณฺโฑ สตฺตธา
@ผลิสฺสติ, ตสฺมึ ผลิเต เอส อญฺญตฺร คจฺฉตู"ติ อาห. เต ตาปสํ หตฺถปาทาทีสุ
@คเหตฺวา ตถา อกํสุ, สูริเย มุญฺจิตมตฺเต มตฺติกาปิณฺโฑ สตฺตธา ผลิตฺวา ปติ,
@ ฉ.ม. เอตํ    ฉ.ม. ทุคฺคตฺยา, เอวมุปริปิ    ฉ.ม. อชฺฌายกากุฏฺเฐ
พฺราหฺมณกุเล ชาตาติ อตฺโถ. มนฺตา พนฺธุ ๑- เอเตสนฺติ มนฺตพนฺธวา. เวทพนฺธวา ๒-
เวทปฏิสฺสรณาติ วุตฺตํ โหติ. เต จ ปาเปสุ กมฺเมสุ อภิณฺหมุปทิสฺสเรติ
เต เอวํ กุเล ชาตา มนฺตพนฺธวาว ๓- สมานาปิ ยทิ ปาณาติปาตาทีสุ ปาปกมฺเมสุ
ปุนปฺปุนํ อุปทิสฺสนฺติ, อถ ทิฏฺเฐว ธมฺเม คารยฺหา สมฺปราเย ๔- จ ทุคฺคติ,
เต เอวมุปทิสฺสมานา อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว มาตาปิตูหิปิ "นยิเม อมฺหากํ ปุตฺตา,
ทุชฺชาตา เอเต กุลสฺส องฺคารภูตา, นิกฺกฑฺฒถ เน"ติ, พฺราหฺมเณหิปิ "คหปติกา
เอเต, น เอเต, พฺราหฺมณา, มา เนสํ สทฺธยญฺญถาลิปากาทีสุ ปเวสํ เทถ, มา
เนหิ สทฺธึ สลฺลเปถา"ติ, อญฺเญหิปิ มนุสฺเสหิ "ปาปกมฺมนฺตา เอเต, น เอเต
พฺราหฺมณา"ติ เอวํ คารยฺหา โหนฺติ. สมฺปราเย จ เนสํ ทุคฺคติ นิรยาทิเภทา,
ทุคฺคติ เอเตสํ ปรโลโก ๕- โหตีติ อตฺโถ. สมฺปราเยติปิ ปาโฐ. ปรโลเก เอเตสํ
ทุคฺคติ ทุกฺขสฺ สคติ, ๖- ทุกฺขปฺปตฺติเยว โหตีติ อตฺโถ. น เน ชาติ นิวาเรติ
ทุคฺคจฺจา, ครหาย วาติ สา ตถา อุกฺกฏฺฐาปิ ยํ ตฺวํ สารโต ปจฺเจสิ, ชาติ เอเต
ปาปกมฺเมสุ ปฏิทิสฺสนฺเต ๗- พฺราหฺมเณ "สมฺปราเย จ ทุคฺคตี"ติ เอตฺถ
วุตฺตปฺปการาย ทุคฺคจฺจา วา, ๘- "ทิฏฺเฐว ธมฺเม คารยฺหา"ติ เอตฺถ วุตฺตปฺปการาย
ครหาย วา น นิวาเรติ.
      [๑๔๒] เอวํ ภควา อชฺฌายกกุเล ชาตานมฺปิ พฺราหฺมณานํ
คารยฺหาทิกมฺมวเสน ทิฏฺเฐว ธมฺเม ปติตภาวํ ทีเปนฺโต ทุคฺคติคมเนน จ สมฺปราเย
พฺราหฺมณชาติยา อภาวํ ทีเปนฺโต "น ชจฺจา โหติ พฺราหฺมโณ, กมฺมุนา โหติ
พฺราหฺมโณ"ติ เอตมฺปิ อตฺถํ สาเธตฺวา อิทานิ ทุวิธมฺปิ อตฺถํ นิคเมนฺโต อาห
"เอวํ พฺราหฺมณ:-
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. พนฺธวา            ฉ. เวทพนฺธุ        ฉ.ม. มนฺตพนฺธวา จ
@ ฉ.ม. สมฺปราเย                            ฉ.ม. ปรโลเก
@ ฉ.ม. ทุกฺขสฺส คติ ทุคฺคติ    ฉ.ม. ปทิสฺสนฺเต     ฉ.ม. ทุคฺคติยา วา
        "น ชจฺจา วสโล โหติ      น ชจฺจา โหติ พฺราหฺมโณ.
         กมฺมุนา วสโล โหติ       กมฺมุนา โหติ พฺราหฺมโณ"ติ
      เสสํ กสิภารทฺวาชสุตฺเต วุตฺตนยเมว. วิเสสโต วา เอตฺถ นิกฺกุชฺชิตํ
วาติอาทีนํ เอวํ โยชนา เวทิตพฺพา:- ยถา โกจิ นิกฺกุชฺชิตํ วา อุกฺกุชฺเชยฺย,
เอวํ มํ กมฺมวิมุขํ ชาติวาเท ปติตํ "ชาติยา พฺราหฺมณวสลภาโว โหตี"ติ ทิฏฺฐิโต
อุฏฺฐเปนฺเตน, ๑- ยถา ปฏิจฺฉนฺนํ วิวเรยฺย, เอวํ ชาติวาทปฏิจฺฉนฺนกมฺมวาทํ
วิวรนฺเตน, ยถา มูฬฺหสฺส มคฺคํ อาจิกฺเขยฺย, เอวํ พฺราหฺมณวสลภาวสฺส อสมฺภินฺนํ
อุชุมคฺคํ อาจิกฺขนฺเตน, ยถา อนฺธกาเรว ๒- เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย, เอวํ
มาตงฺคาทินิทสฺสนปชฺโชตธารเณน มยฺหํ โภตา โคตเมน เอเตหิ ปริยาเยหิ ปกาสิตตฺตา
อเนกปริยาเยน ธมฺโม ปกาสิโตติ.
                     ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺฐกถาย
                          สุตฺตนิปาตวณฺณนาย
                   อคฺคิกภารทฺวาชสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         --------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๘ หน้า ๑๗๘-๒๐๑. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=28&A=4276&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=28&A=4276&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=305              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=7292              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=7232              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=7232              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]