ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๒๗ ภาษาบาลีอักษรไทย อิติ.อ. (ปรมตฺถที.)

                        ๗. สพฺรหฺมกสุตฺตวณฺณนา
      [๑๐๖] สตฺตเม สพฺรหฺมกานีติ สเสฏฺฐกานิ. เยสนฺติ เยสํ กุลานํ.
ปุตฺตานนฺติ ปุตฺเตหิ. ปูชิตสทฺทโยเคน หิ อิทํ กรณตฺเถ สามิวจนํ. อชฺฌาคาเรติ
สเก ฆเร. ปูชิตา โหนฺตีติ ยํ ฆเร อตฺถิ, เตน ปฏิชคฺคิตา มนาเปน เจว
กายิกวาจสิเกน จ ปจฺจุปฏฺฐิตา โหนฺติ. อิติ มาตาปิตุปูชกานิ กุลานิ
"สพฺรหฺมกานี"ติ ปสํสิตฺวา อุปริปิ เนสํ ปสํสนียตํ ทสฺเสนฺโต
"สปุพฺพเทวตานีติอาทิมาห.
      ตตฺถ พฺรหฺมาติอาทีนิ เตสํ พฺรหฺมาทิภาวสาธนตฺถํ วุตฺตานิ.
ตตฺรายมตฺถวิภาวนา:- พฺรหฺมาติ เสฏฺฐาธิวจนํ. ยถา หิ พฺรหฺมุโน จตสฺโส ภาวนา
อวิชหิตา โหนฺติ เมตฺตา กรุณา มุทิตา อุเปกฺขาติ, เอวํ มาตาปิตูนํ ปุตฺเตสุ
จตสฺโส ภาวนา อวิชหิตา โหนฺติ. ตา ตสฺมึ ตสฺมึ กาเล เวทิตพฺพา:-
กุจฺฉิคตสฺมึ หิ ทารเก "กทา นุ โข ปุตฺตกํ อโรคํ ปริปุณฺณงฺคปจฺจงฺคํ
ปสฺสิสฺสามา"ติ มาตาปิตูนํ เมตฺตจิตฺตํ อุปฺปชฺชติ. ยทา ปเนส มนฺโท
อุตฺตานเสยฺยโก อูกาหิ วา มงฺกุเลหิ ๑- วา ทฏฺโฐ ทุกฺขเสยฺยาย วา ปีฬิโต
ปโรทติ วิรวติ, ตทาสฺส สทฺทํ สุตฺวา มาตาปิตูนํ การุญฺญํ อุปฺปชฺชติ.
อาธาวิตฺวา วิธาวิตฺวา กีฬนกาเล ปน โสภนียวยสฺมึ วา ฐิตกาเล ทารกํ
โอโลเกตฺวา มาตาปิตูนํ จิตฺตํ  สปฺปิมณฺเฑ ปกฺขิตฺตสตวิหตกปฺปาสปิจุปฏลํ
วิย มุทุกํ อาโมทิตํ ปโมทิตํ, ตทา เนสํ มุทิตา ลพฺภติ. ยทา ปน เตสํ
ปุตฺโต ทารภรณํ ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา ปาฏิเยกฺกํ อคารํ อชฺฌาวสติ, ตทา มาตาปิตูนํ
"สกฺโกติ ทานิ โน ปุตฺตโก อตฺตโน ธมฺมตาย ชีวิตุนฺ"ติ มชฺฌตฺตภาโว
อุปฺปชฺชติ. เอวํ ตสฺมึ กาเล อุเปกฺขา ลพฺภติ. เอวํ มาตาปิตูนํ ปุตฺเตสุ
@เชิงอรรถ:  สี.,ก. มงฺกุเณหิ
ยถากาลํ จตุพฺพิธสฺสาปิ พฺรหฺมวิหารสฺส ลพฺภนโต พฺรหฺมสทิสวุตฺติตาย วุตฺตํ
"พฺรหฺมาติ ภิกฺขเว มาตาปิตูนํ เอตํ อธิวจนนฺ"ติ.
      ปุพฺพเทวตาติ เอตฺถ เทวา นาม ติวิธา สมฺมุติเทวา อุปปตฺติเทวา
วิสุทฺธิเทวาติ. เตสุ สมฺมุติเทวา นาม ราชาโน ขตฺติยา. เต หิ "เทโว,
เทวี"ติ โลเก โวหรียนฺติ, เทวา วิย โลกสฺส นิคฺคหานุคฺคหสมตฺถา จ โหนฺติ.
อุปปตฺติเทวา นาม จาตุมหาราชิกโต ปฏฺฐาย ยาว ภคฺคา อุปปนฺนา สตฺตา.
วิสุทฺธิเทวา นาม ขีณาสวา สพฺพสงฺกิเลสวิสุทฺธิโต. ตตฺรายํ วจนตฺโถ:-
ทิพฺพนฺติ กีฬนฺติ ลฬนฺติ โชตนฺติ ปฏิปกฺขํ ชยนฺติ วาติ เทวา. เตสุ
สพฺพเสฏฺฐา วิสุทฺธิเทวา. ยถา เต พาลชเนหิ กตํ อปราธํ อคเณตฺวา
เอกนฺเตเนว เตสํ อนตฺถหานึ อตฺถุปฺปตฺติญฺจ อากงฺขนฺตาว ยถาวุตฺตพฺรหฺมวิหารโยเคน
อตฺถาย หิตาย สุขาย ปฏิปชฺชนฺติ, ทกฺขิเณยฺยตาย จ เตสํ
การานํ มหปฺผลตํ มหานิสํสตญฺจ อาวหนฺติ, เอวเมว มาตาปิตโรปิ ปุตฺตานํ อปราธํ
อคเณตฺวา เอกนฺเตเนว เตสํ อนตฺถหานึ อตฺถุปฺปตฺติญฺจ อากงฺขนฺตา วุตฺตนเยเนว
จตุพฺพิธสฺสาปิ พฺรหฺมวิหารสฺส ลพฺภนโต อตฺถาย หิตาย สุขาย ปฏิปชฺชนฺตา
ปรมทกฺขิเณยฺยา หุตฺวา อตฺตนิ กตานํ การานํ มหปฺผลตํ มหานิสํสตญฺจ
อาวหนฺติ. สพฺพเทเวหิ จ ปฐมํ เตสํ อุปการวนฺตตาย เต อาทิโตเยว เทวา.
เตสํ หิ วเสน เต ปฐมํ อญฺเญ เทเว "เทวา"ติ ชานนฺติ อาราเธนฺติ
ปยิรุปาสนฺติ, อาราธนวิธึ ญตฺวา ตถา ปฏิปชฺชนฺตา ตสฺสา ปฏิปตฺติยา ผลํ
อธิคจฺฉนฺติ, ตสฺมา เต ปจฺฉาเทวา นาม. เตน วุตฺตํ "ปุพฺพเทวาติ ภิกฺขเว
มาตาปิตูนํ เอตํ อธิวจนนฺ"ติ.
      ปุพฺพาจริยาติ ปฐมอาจริยา. มาตาปิตโร หิ ปุตฺเต สิกฺขาเปนฺตา
อติตรุณกาลโต ปฏฺฐาย "เอวํ นิสีท, เอวํ คจฺฉ, เอวํ ติฏฺฐ, เอวํ สย, เอวํ
ขาท, เอวํ ภุญฺช, อยนฺเต `ตาตา'ติ วตฺตพฺโพ, อยํ `ภาติกา'ติ, อยํ `ภคินี'ติ, อิทํ
นาม กาตุํ วฏฺฏติ, อิทํ น วฏฺฏติ, อสุกํ นาม อุปสงฺกมิตุํ วฏฺฏติ, อสุกํ นาม
น วฏฺฏตี"ติ คาเหนฺติ สิกฺขาเปนฺติ. อปรภาเค อญฺเญ อาจริยาปิ สิปฺปํ มุทฺธํ
คณนนฺติ เอวมาทึ สิกฺขาเปนฺติ, อญฺเญ สรณานิ เทนฺติ สีเลสุ ปติฏฺฐาเปนฺติ,
ปพฺพาเชนฺติ, ธมฺมํ อุคฺคณฺหาเปนฺติ, อุปสมฺปาเทนฺติ, โสตาปตฺติมคฺคาทีนิ
ปาเปนฺติ. อิติ สพฺเพปิ เต ปจฺฉาอาจริยา นาม. มาตาปิตโร ปน สพฺพปฐมํ.
เตนาห "ปุพฺพาจริยาติ ภิกฺขเว มาตาปิตูนํ เอตํ อธิวจนนฺ"ติ.
      อาหุเนยฺยาติ อาเนตฺวา หุนิตพฺพนฺติ อาหุนํ, ทูรโตปิ อาเนตฺวา
ผลวิเสสํ อากงฺขนฺเตน คุณวนฺเตสุ ทาตพฺพานํ อนฺนปานวตฺถจฺฉาทนาทีนํ
เอตํ นาม, อุปการกฺเขตฺตตาย ตํ อาหุนํ อรหนฺตีติ อาหุเนยฺยา. เตน วุตฺตํ
"อาหุเนยฺยาติ ภิกขเว มาตาปิตูนํ เอตํ อธิวจนนฺ"ติ.
      อิทานิ เตสํ พฺรหฺมาทิภาเว การณํ ทสฺเสตุํ "ตํ กิสฺส เหตุ?
พหุการา"ติอาทิ วุตฺตํ. ตํ กิสฺส เหตูติ ตํ มาตาปิตูนํ พฺรหฺมาทิอธิวจนํ เกน
การเณนาติ เจติ อตฺโถ. พหุการาติ พหุปการา. อาปาทกาติ ชีวิตสฺส
อาปาทกา ปาลกา. ปุตฺตานํ หิ มาตาปิตูหิ ชีวิตํ อาปาทิตํ ปาลิตํ ฆฏิตํ
อนุปฺปพนฺเธน ปวตฺติตํ สมฺปาทิตํ. โปสกาติ หตฺถปาเท วฑฺเฒตฺวา หทยโลหิตํ
ปาเยตฺวา โปเสตาโร. อิมสฺส โลกสฺส ทสฺเสตาโรติ ปุตฺตานํ อิมสฺมึ โลเก
อิฏฺฐานิฏฺฐารมฺมณทสฺสนํ นาม มาตาปิตโร นิสฺสาย ชาตนฺติ เต เนสํ อิมสฺส
โลกสฺส ทสฺเสตาโร นาม. อิติ เตสํ พหุการตฺตํ พฺรหฺมาทิภาวสฺส การณํ
ทสฺสิตํ, เยน ปุตฺโต มาตาปิตูนํ โลกิเยน อุปกาเรน เกนจิ ปริยาเยน
ปริยนฺตํ ปฏิการํ กาตุํ น สมตฺโถเยว. สเจ หิ ปุตฺโต "มาตาปิตูนํ
อุปการสฺส ปจฺจุปการํ กริสฺสามี"ติ อุฏฺฐาย สมุฏฺฐาย วายมนฺโต ทกฺขิเณ
อํสกูเฏ มาตรํ, อิตรสฺมึ ปิตรํ ฐเปตฺวา วสฺสสตายุโก สกลํ วสฺสสตมฺปิ
ปริหเรยฺย จตูหิ ปจฺจเยหิ อุจฺฉาทนปริมทฺทนนฺหาปนสมฺพาหนาทีหิ จ ยถารุจิ
อุปฏฺฐหนฺโต เตสํ มุตฺตกรีสมฺปิ อชิคุจฺฉนฺโต, น เอตฺตาวตา ปุตฺเตน
มาตาปิตูนํ ปฏิกาโร กโต โหติ อญฺญตฺร สทฺธาทิคุณวิเสเส ปติฏฺฐาปนา.
วุตฺตเญฺหตํ ภควตา:-
             "ทฺวินฺนาหํ ภิกฺขเว น สุปฺปฏิการํ วทามิ. กตเมสํ ทฺวินฺนํ,
        มาตุ จ ปิตุ จ. เอเกน ภิกฺขเว อํเสน มาตรํ ปริหเรยฺย,
        เอเกน อํเสน ปิตรํ ปริหเรยฺย วสฺสสตายุโก วสฺสสตชีวี, โส จ
        เนสํ อุจฺฉาทนปริมทฺทนนฺหาปนสมฺพาหเนน, เต จ ตตฺเถว
        มุตฺตกรีสํ จเชยฺยุํ, น เตฺวว ภิกฺขเว มาตาปิตูนํ กตํ วา โหติ
        ปฏิกตํ วา. อิมิสฺสา จ ภิกฺขเว มหาปฐวิยา ปหูตรตฺตรตนาย ๑-
        มาตาปิตโร อิสฺสริยาธิปจฺเจ รชฺเช ปติฏฺฐาเปยฺย, น เตฺวว ภิกฺขเว
        มาตาปิตูนํ กตํ วา โหติ ปฏิกตํ วา. ตํ กิสฺส เหตุ, พหุการา
        ภิกฺขเว มาตาปิตโร ปุตฺตานํ อาปาทกา โปสกา อิมสฺส โลกสฺส
        ทสฺเสตาโร.
             โย จ โข ภิกฺขเว มาตาปิตโร อสฺสทฺเธ สทฺธาสมฺปทาย
        สมาทเปติ นิเวเสติ ปติฏฺฐาเปติ. ทุสฺสีเล สีลสมฺปทาย, มจฺฉริโน
        จาคสมฺปทาย, ทุปฺปญฺเญ ปญฺญาสมฺปทาย สมาทเปติ นิเวเสติ
        ปติฏฺฐาเปติ, เอตฺตาวตา โข ภิกฺขเว มาตาปิตูนํ กตญฺจ โหติ
        ปฏิกตญฺจ อติกตญฺจา"ติ. ๒-
ตถา:-
             "มาตาปิตุอุปฏฺฐานํ, ปุตฺตทารสฺส สงฺคโห"ติ. ๓-
             "มาตาปิตุอุปฏฺฐานํ ภิกฺขเว ปณฺฑิตปญฺญตฺตนฺ"ติ จ
เอวมาทีนิ มาตาปิตูนํ ปุตฺตสฺส พหูปการภาวสาธกานิ สุตฺตานิ ทฏฺฐพฺพานิ.
@เชิงอรรถ:  สี.,ก. ปหูตสตฺตรตนาย     สี. ปฏิกตญฺจ อติกตญฺจาติ, องฺ.ทุก. ๒๐/๓๔/๖๑
@ ขุ.ขุ. ๒๕/๖/๔, ขุ.สุ. ๒๕/๒๖๕/๓๘๕
      คาถาสุ วุจฺจเรติ วุจฺจนฺติ กถียนฺติ. ปชาย อนุกมฺปกาติ ปเรสํ ปาณํ
ฉินฺทิตฺวาปิ อตฺตโน สนฺตกํ ยงฺกิญฺจิ จชิตฺวาปิ อตฺตโน ปชํ ปฏิชคฺคนฺติ
โคปยนฺติ, ตสฺมา ปชาย อตฺตโน ปุตฺตานํ อนุกมฺปกา อนุคฺคาหกา.
      นมสฺเสยฺยาติ สายํ ปาตํ อุปฏฺฐานํ คนฺตฺวา "อิทํ มยฺหํ อุตฺตมํ
ปุญฺญกฺเขตฺตนฺ"ติ นมการํ กเรยฺย. สกฺกเรยฺยาติ สกฺกาเรน ปฏิมาเนยฺย.
อิทานิ ตํ สกฺการํ ทสฺเสนฺโต "อนฺเนนา"ติอาทิมาห. ตตฺถ อนฺเนนาติ
ยาคุภตฺตขาทนีเยน. ปาเนนาติ อฏฺฐวิธปาเนน. วตฺเถนาติ นิวาสนปารุปเนน.
สยเนนาติ มญฺจปีฐภิสิพิมฺโพหนาทินา สยเนน. อุจฺฉาทเนนาติ ทุคฺคนฺธํ
ปฏิวิโนเทตฺวา สุคนฺธกรณุจฺฉาทเนน. นฺหาปเนนาติ ๑- สีตกาเล อุโณฺหทเกน,
อุณฺหกาเล สีโตทเกน คตฺตานิ ปริสิญฺจิตฺวา นฺหาปเนน. ปาทานํ โธวเนน
จาติ อุโณฺหทกสีโตทเกหิ ปาทโธวเนน เจว เตลมกฺขเนน จ.
      ตาย นํ ปาริจริยายาติ เอตฺถ นนฺติ นิปาตมตฺตํ, ยถาวุตฺตปริจรเณน.
อถ วา ปาริจริยายาติ ภรณกิจฺจกรณกุลวํสปติฏฺฐาปนาทินา ปญฺจวิธอุปฏฺฐาเนน.
วุตฺตเญฺหตํ:-
             "ปญฺจหิ โข คหปติปุตฺต ฐาเนหิ ปุตฺเตน ปุรตฺถิมา ทิสา
        มาตาปิตโร ปจฺจุปฏฺฐาตพฺพา `ภโต เน ภริสฺสามิ, กิจฺจํ เนสํ
        กริสฺสามิ, กุสวํสํ ฐเปสฺสามิ, ทายชฺชํ ปฏิปชฺชิสฺสามิ. อถ วา
        ปน เนสํ เปตานํ กาลกตานํ ทกฺขิณมนุปฺปทสฺสามี'ติ, อิเมหิ โข
        คหปติปุตฺต ปญฺจหิ ฐาเนหิ ปุตฺเตน ปุรตฺถิมา ทิสา มาตาปิตโร
        ปจฺจุปฏฺฐิตา ปญฺจหิ ฐาเนหิ ปุตฺตํ อนุกมฺปนฺติ, ปาปา นิวาเรนฺติ,
        กลฺยาเณ นิเวเสนฺติ, สิปฺปํ สิกฺขาเปนฺติ, ปติรูเปน ทาเรน สํโยเชนฺติ,
        สมเย ทายชฺชํ นิยฺยาเทนฺตี"ติ. ๒-
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. นฺหาเนน     ที.ปา. ๑๑/๒๖๗/๑๖๔
      อปิจ โย มาตาปิตโร ตีสุ วตฺถูสุ อภิปฺปสนฺเน กตฺวา สีเลสุ วา
ปติฏฺฐาเปตฺวา ปพฺพชฺชาย วา นิโยเชตฺวา อุปฏฺฐหติ, อยํ มาตาปิตุอุปฏฺฐากานํ
อคฺโคติ เวทิตพฺโพ. สา ปนายํ ปาริจริยา ปุตฺตสฺส อุภยโลกหิตสุขาวหาติ
ทสฺเสนฺโต "อิเธว นํ ปสํสนฺติ, เปจฺจ สคฺเค ปโมทตี"ติ อาห. ตตฺถ
อิธาติ อิมสมึ โลเก. มาตาปิตุอุปฏฺฐากํ หิ ปุคฺคลํ ปณฺฑิตมนุสฺสา ตตฺถ
ปาริจริยาย ปสํสนฺติ วณฺเณนฺติ โถเมนฺติ, ตสฺส จ ทิฏฺฐานุคตึ อาปชฺชนฺตา
สยมฺปิ อตฺตโน มาตาปิตูสุ ตถา ปฏิปชฺชิตฺวา มหนฺตํ ปุญฺญํ ปสวนฺติ.
เปจฺจาติ ปรโลกํ คนฺตฺวา สคฺเค ฐิโต มาตาปิตุอุปฏฺฐาโก ทิพฺพสมฺปตฺตีหิ โมทติ
ปโมทติ อภินนฺทตีติ.
                       สตฺตมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         --------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๗ หน้า ๓๗๙-๓๘๔. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=27&A=8398&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=27&A=8398&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=286              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=6643              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=6496              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=6496              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]