อรรถกถาเล่มที่ ๒๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 อิติ.อ. (ปรมตฺถที.)

                        ๓. เทวสทฺทสุตฺตวณฺณนา
      [๘๒] ตติเย เทเวสูติ เปตฺวา อรูปาวจรเทเว เจว อสญฺเทเว จ ตทญฺเสุ
อุปปตฺติเทเวสุ. เทวสทฺทาติ เทวานํ ปีติสมุทาหารสทฺทา. นิจฺฉรนฺตีติ อญฺมญฺ
อลฺลาปสลฺลาปวเสน ปวตฺตนฺติ. สมยา สมยํ อุปาทายาติ สมยโต สมยํ
ปฏิจฺจ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- ยสฺมึ กาเล ิตา เต เทวา ตํ กาลํ อาคมฺม
นํ ปสฺสิสฺสนฺติ, ตโต ตํ สมยํ สมฺปตฺตํ อาคมฺมาติ. "สมยํ สมยํ อุปาทายา"ติ
จ เกจิ ปนฺติ, เตสํ ตํ ตํ สมยํ ปฏิจฺจาติ อตฺโถ. ยสฺมึ สมเยติ ยทา
"อฏฺิกงฺกลูปมา กามา"ติอาทินา ๕- "สมฺพาโธ ฆราวาโส"ติอาทินา ๖- จ กาเมสุ
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ชา. ๒๘/๙๒/๔๑ (สฺยา)    ๒ สี. เอกคฺคภาเวว, ก. เอกคฺคภาโวว
@๓ สี. อปฺปมาณวิหาริโนติ        ๔ สี. ปมาณกรธมฺมานํ
@๕ วิ.มหาวิ. ๒/๔๑๗/๓๐๖-๗, ม.มู. ๑๒/๒๓๔/๑๙๘
@๖ ที.สี. ๙/๑๙๑/๖๓, สํ.นิ. ๑๖/๑๕๕/๒๑๐
ฆราวาเส จ อาทีนวา ตปฺปฏิปกฺขโต เนกฺขมฺเม อานิสํสา จ สุทิฏฺา โหนฺติ,
ตสฺมึ สมเย. ตทา หิสฺส เอกนฺเตน ปพฺพชฺชาย จิตฺตํ นมติ. อริยสาวโกติ
อริยสฺส พุทฺธสฺส ภควโต สาวโก, สาวกภาวํ อุปคนฺตุกาโม, อริยสาวโก วา
อวสฺสํภาวี. อนฺติมภวิกํ ตํ สาวกโพธิสตฺตํ สนฺธาย อยมารมฺโภ. เกสมสฺสุํ
โอหาเรตฺวาติ เกเส จ มสฺสุํ จ โอหาเรตฺวา อปเนตฺวา. กาสายานิ วตฺถานิ
อจฺฉาเทตฺวาติ กสาเยน รตฺตตฺตา กาสายานิ พฺรหฺมจริยํ จรนฺตานํ อนุจฺฉวิกานิ
วตฺถานิ นิวาเสตฺวา เจว ปารุปิตฺวา จ. อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชฺชาย เจเตตีติ
อคารสฺมา ฆรา นิกฺขมิตฺวา อนคาริยํ ปพฺพชฺชํ ปพฺพเชยฺยนฺติ ปพฺพชฺชาย
เจเตติ วิกปฺเปติ, ปพฺพชตีติ อตฺโถ. เอตฺถ จ ยสฺมา อคารสฺส หิตํ
กสิวณิชฺชาทิกมฺมํ อคาริยนฺติ วุจฺจติ, ตญฺจ ปพฺพชฺชาย นตฺถิ, สมา ปพฺพชฺชา
อนคาริยนฺติ าตพฺพา.
       มาเรนาติ กิเลสมาเรน. สงฺคามาย เจเตตีติ ยุชฺฌนตฺถาย จิตฺตํ
อุปฺปาเทติ, มารํ อภิวิเชตุํ สนฺนยฺหติ. ยสฺมา ปน เอวรูปสฺส
ปฏิปชฺชนกปุคฺคลสฺส เทวปุตฺตมาโรปิ อนฺตรายาย อุปกฺกมติ, ตสฺมา ตสฺสปิ
มาเรนาติ เอตฺถ เทวปุตฺตมาเรนาติปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. ตสฺสาปิ อยํ
อิจฺฉาวิฆาตํ กริสฺสเตวาติ. ยสฺมา ปน ปพฺพชิตทิวสโต ปฏฺาย ขุรคฺคโต วา
ปฏฺาย สีลานิ สมาทิยนฺโต ปริโสเธนฺโต สมถวิปสฺสนาสุ กมฺมํ กโรนฺโต
ยถารหํ ตทงฺคปฺปหานวิกฺขมฺภนปฺปหานานํ วเสน กิเลสมารํ ปริปาเตติ นาม, น
ยุชฺฌติ นาม สมฺปหารสฺส อภาวโต, ตสฺมา วุตฺตํ "มาเรน สทฺธึ สงฺคามาย
เจเตตี"ติ.
      สตฺตนฺนนฺติ โกฏฺาสโต สตฺตนฺนํ, ปเภทโต ปน เต สตฺตตึส โหนฺติ.
กถํ? จตฺตาโร สติปฏฺานา จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา จตฺตาโร อิทฺธิปาทา
ปญฺจินฺทฺริยานิ ปญฺจ พลานิ สตฺต โพชฺฌงฺคา อริโย อฏฺงฺคิโก มคฺโคติ.
เอวํ ปเภทโต  สตฺตตึสวิธาปิ สติปฏฺานาทิโกฏฺาสโต สตฺเตว โหนฺตีติ วุตฺตํ
"สตฺตนฺนนฺ"ติ. โพธิปกฺขิยานนฺติ พุชฺฌนฏฺเน โพธีติ ลทฺธนามสฺส อริยปุคฺคลสฺส
มคฺคาณสฺเสว วา ปกฺเข ภวานํ โพธิปกฺขิยานํ, ๑- โพธิโกฏฺาสิยานนฺติ อตฺโถ.
"โพธิปกฺขิกานนฺ"ติปิ ปาโ, โพธิปกฺขวนฺตานํ, โพธิปกฺเข วา นิยุตฺตานนฺติ
อตฺโถ. ภาวนานุโยคมนุยุตฺโตติ วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อริยมคฺคภาวนา-
นุโยคมนุยุตฺโต. วิปสฺสนากฺขเณ หิ สติปฏฺานาทโย ปริยาเยน โพธิปกฺขิยา นาม,
มคฺคกฺขเณเยว ปน เต นิปฺปริยาเยน โพธิปกฺขิยา นาม โหนฺติ.
      อาสวานํ ขยาติ กามาสวาทีนํ สพฺเพสํ อาสวานํ ขยา. อาสเวสุ หิ
ขีเณสุ สพฺเพปิ กิเลสา ขีณาเยว โหนฺติ. เตน อรหตฺตมคฺโค วุตฺโต โหติ.
อนาสวนฺติ อาสววิรหิตํ. เจโตวิมุตฺตึ ปญฺาวิมุตฺตินฺติ เอตฺถ เจโตวจเนน
อรหตฺตผลสมาธิ, ปญฺาวจเนน ตํสมฺปยุตฺตา จ ปญฺา วุตฺตา. ตตฺถ สมาธิ
ราคโต วิมุตฺตตฺตา เจโตวิมุตฺติ, ปญฺา อวิชฺชาย วิมุตฺตตฺตา ปญฺาวิมุตฺตีติ
เวทิตพฺพา. วุตฺตเญฺหตํ ภควตา:-
             "โย หิสฺส ภิกฺขเว สมาธิ, ตทสฺส สมาธินฺทฺริยํ. ยา หิสฺส
         ภิกฺขเว ปญฺา, ตทสฺส ปญฺินฺทฺริยํ. อิติ โข ภิกฺขเว ราควิราคา
         เจโตวิมุตฺติ, อวิชฺชาวิราคา ปญฺาวิมุตฺตี"ติ. ๒-
      อปิเจตฺถ สมถผลํ เจโตวิมุตฺติ, วิปสฺสนาผลํ ปญฺาวิมุตฺตีติ เวทิตพฺพา.
ทิฏฺเว ธมฺเมติ อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว. สยํ อภิญฺา สจฺฉิกตฺวาติ อตฺตนาเยว
อภิวิสิฏฺาย ปญฺาย ปจฺจกฺขํ กตฺวา อปรปฺปจฺจเยน ตฺวา. อุปสมฺปชฺช
วิหรตีติ ปาปุณิตฺวา สมฺปาเทตฺวา วิหรติ. ตเมว สงฺคามสีสํ อภิวิชิย อชฺฌาวสตีติ
มารํ อภิวิชินิตฺวา วิชิตวิชยตฺตา เตน กตสงฺคามสงฺขาตสฺส ๓- อริยมคฺคสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ม. โพธิภาคิยานํ  ๒ สํ.มหา. ๑๙/๕๑๖/๑๙๖  ๓ ม. กตสงฺคามาวจรสงฺขาตสฺส
สีสภูตํ อรหตฺตผลสมาปตฺติอิสฺสริยฏฺานํ อภิภวนฺโต อาวสติ, สมาปชฺชติ อิจฺเจว
อตฺโถ. อิเม จ เทวสทฺทา ทิฏฺสจฺเจสุ เทเวสุ ปวตฺตนฺติ, วิเสสโต
สุทฺธาวาสเทเวสูติ เวทิตพฺพํ.
      คาถาสุ มหนฺตนฺติ สีลาทิคุณมหตฺเตน มหนฺตํ. วีตสารทนฺติ สารชฺชกรานํ
กิเลสานํ อภาเวน วิคตสารชฺชํ อปคตมงฺกุภาวํ. ปุริสาชญฺาติ อสฺสาทีสุ
อสฺสาชานียาทโย วิย ปุริเสสุ อาชานียภูต อุตฺตมปุริส. ทุชฺชยมชฺฌภูติ
ปจุรชเนหิ เชตุํ อสกฺกุเณยฺยํ กิเลสวาหินึ อภิภวิ อชฺโฌตฺถริ. "อชฺชยี"ติปิ
ปนฺติ, อชินีติ อตฺโถ. เชตฺวาน มจฺจุโน ๑- เสนํ, วิโมกฺเขน อนาวรนฺติ
โลกตฺตยาภิพฺยาปนโต ทิยฑฺฒสหสฺสาทิวิภาคโต จ วิปุลตฺตา อญฺเหิ อาวริตุํ
ปฏิเสเธตุํ อสกฺกุเณยฺยตฺตา จ อนาวรํ มจฺจุโน มารสฺส เสนํ วิโมกฺเขน
อริยมคฺเคน เชตฺวา โย ตฺวํ ทุชฺชยํ อชยิ, ตสฺส นโม เต ปุริสาชญฺาติ
สมฺพนฺโธ.
      อิตีติ วุตฺตปฺปกาเรน. หิอิติ นิปาตมตฺตํ. เอตํ ปตฺตมานสํ อธิคตารหตฺตํ
ขีณาสวํ เทวตา นมสฺสนฺตีติ วุตฺตเมวตฺถํ นิคมนวเสน ทสฺเสติ. อถ วา อิตีติ
อิมินา การเณน. กึ ปน เอตํ การณํ? นมุจิเสนาวิชเยน ปตฺตมานสตฺตํ.
อิมินา การเณน ตํ เทวตา นมสฺสนฺตีติ อตฺโถ. อิทานิ ตํ การณํ ผลโต
ทสฺเสตุํ "ตญฺหิ ตสฺส น ปสฺสนฺติ, เยน มจฺจุวสํ วเช"ติ วุตฺตํ. ตสฺสตฺโถ:-
ยสฺมา ตสฺส ปุริสาชญฺสฺส ปณิธาย คเวสนฺตาปิ เทวา อณุมตฺตมฺปิ ตํ การณํ
น ปสฺสนฺติ, เยน โส มจฺจุโน มรณสฺส วสํ วเช อุปคจฺเฉยฺย, ตสฺมา ตํ
วิสุทฺธิเทวา นมสฺสนฺตีติ.
                       ตติยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         --------------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มโนภุโน

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๗ หน้า ๒๘๖-๒๘๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=27&A=6313&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=27&A=6313&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=260
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=6043
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=5959
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=5959
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25