ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๒๗ ภาษาบาลีอักษรไทย อิติ.อ. (ปรมตฺถที.)

                         ๕. ปุตฺตสุตฺตวณฺณนา
      [๗๔] ปญฺจเม ปุตฺตาติ อตฺรชา โอรสปุตฺตา, ทินฺนกาทโยปิ วา.
สนฺโตติ ภวนฺตา. สํวิชฺชมานา โลกสฺมินฺติ อิมสฺมึ โลเก อุปลพฺภมานา.
อตฺถิภาเวน สนฺโต, ปากฏภาเวน วิชฺชมานา. อติชาโตติ อตฺตโน คุเณหิ
มาตาปิตโร อติกฺกมิตฺวา ชาโต, เตหิ อธิกคุโณติ อตฺโถ. อนุชาโตติ คุเณหิ
มาตาปิตูนํ อนุรูโป หุตฺวา ชาโต, เตหิ สมานคุโณติ อตฺโถ. อวชาโตติ
คุเณหิ มาตาปิตูนํ อธโม ๑- หุตฺวา ชาโต, เตหิ หีนคุโณติ อตฺโถ. เยหิ ปน
คุเณหิ ยุตฺโต มาตาปิตูนํ อธิโก สโม หีโนติ จ อธิปฺเปโต, เต วิภชิตฺวา
ทสฺเสตุํ "กถญฺจ ภิกฺขเว ปุตฺโต อติชาโต โหตี"ติ กเถตุกมฺยตาย ปุจฺฉํ
กตฺวา "อิธ ภิกฺขเว ปุตฺตสฺสา"ติอาทินา นิทฺเทโส อารทฺโธ.
      ตตฺถ น พุทฺธํ สรณํ คตาติอาทีสุ พุทฺโธติ สพฺพธมฺเมสุ
อปฺปฏิหตญาณนิมิตฺตานุตฺตรวิโมกฺขาธิคมปริภาวิตํ ขนฺธสนฺตานํ,
สพฺพญฺญุตญฺญานปทฏฺฐานํ วา สจฺจาภิสมฺโพธึ อุปาทาย ปญฺญตฺติโก สตฺตาติสโย พุทฺโธ.
ยถาห:-
             "พุทฺโธติ โย โส ภควา สยมฺภู อนาจริยโก ปุพฺเพ
         อนนุสฺสุเตสุ ธมฺเมสุ สามํ สจฺจานิ อภิสมฺพุชฺฌิ, ตตฺถ จ สพฺพญฺญุตํ
         ปตฺโต, พเลสุ จ วสีภาวนฺ"ติ. ๒-
อยํ ตาวตฺถโต พุทฺธวิภาวนา.
@เชิงอรรถ:  สี. อวโม        ขุ.จูฬ. ๓๐/๕๔๖/๒๗๑ (สฺยา), ขุ.ปฏิ. ๓๑/๑๖๑/๑๘๕
      พฺยญฺชนโต ปน สวาสนาย กิเลสนิทฺทาย อจฺจนฺตวิคเมน พุทฺธวา
ปฏิพุทฺธวาติ พุทฺโธ, พุทฺธิยา วา วิกสิตภาเวน พุทฺธวา วิพุทฺธวาติ พุทฺโธ,
พุชฺฌิตาติ พุทฺโธ, โพเธตาติ พุทฺโธติ เอวมาทินา นเยน เวทิตพฺโพ.
ยถาห:-
             "พุชฺฌิตา สจฺจานีติ พุทฺโธ, โพเธตา ปชายาติ พุทฺโธ,
         สพฺพญฺญุตาย พุทฺโธ, สพฺพทสฺสาวิตาย พุทฺโธ, อนญฺญเนยฺยตาย พุทฺโธ,
         วิสวิตาย ๑- พุทฺโธ, ขีณาสวสงฺขาเตน พุทฺโธ, นิรูปกฺกิเลสสงฺขาเตน
         พุทฺโธ, เอกนฺตวีตราโคติ พุทฺโธ, เอกนฺตวีตโทโสติ
         พุทฺโธ, เอกนฺตวีตโมโหติ พุทฺโธ, เอกนฺตนิกฺกิเลโสติ พุทฺโธ,
         เอกายนมคฺคงฺคโตติ พุทฺโธ, เอโก อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธติ
         พุทฺโธ, อพุทฺธิวิหตตฺตา พุทฺธิปฏิลาภาติ พุทฺโธ, พุทฺโธติ
         เจตํ นามํ มาตรา กตํ, น ปิตรา กตํ, น ภาตรา กตํ, น
         ภคินิยา กตํ, น มิตฺตามจฺเจหิ กตํ, น ญาติสาโลหิเตหิ กตํ,
         น สมณพฺราหฺมเณหิ กตํ, น เทวตาหิ กตํ, อถ โข วิโมกฺขนฺติกเมตํ
         พุทฺธานํ ภควนฺตานํ โพธิยา มูเล สห สพฺพญฺญุตญฺญาณสฺส
         ปฏิลาภา สจฺฉิกาปญฺญตฺติ, ยทิทํ พุทฺโธ"ติ. ๒-
      หึสตีติ สรณํ. สพฺพํ อนตฺถํ อปายทุกฺขํ สพฺพํ สํสารทุกฺขํ หึสติ
วินาเสติ วิทฺธํเสตีติ อตฺโถ. สรณํ คตาติ "พุทฺโธ ภควา อมฺหากํ สรณํ
คติ ปรายนํ ปฏิสรณํ อฆสฺส ฆาตา ๓- หิตสฺส วิธาตา"ติ อิมินา
อธิปฺปาเยน พุทฺธํ ภควนฺตํ คจฺฉาม ภชาม เสวาม ปยิรุปาสาม, เอวํ วา
ชานาม พุชฺฌามาติ เอวํ คตา อุปคตา พุทฺธํ สรณํ คตา. ตปฺปฏิกฺเขเปน
น พุทฺธํ สรณํ คตา.
@เชิงอรรถ:  ม. วิตสิตตาย    ขุ.จูฬ. ๓๐/๕๔๖/๒๗๑ (สฺยา) ขุ.ปฏิ. ๓๑/๑๖๑/๑๘๖   ฉ.ม. หนฺตา
      ธมฺมํ สรณํ คตาติ อธิคตมคฺเค สจฺฉิกตนิโรเธ ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชมาเน
จตูสุ อปาเยสุ อปตมาเน กตฺวา ธาเรตีติ ธมฺโม. โส อตฺถโต อริยมคฺโค เจว
นิพฺพานํ จ. วุตฺตเญฺหตํ:-
              "ยาวตา ภิกฺขเว ธมฺมา สงฺขตา, อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค
         เตสํ อคฺคมกฺขายตี"ติ ๑- วิตฺถาโร.
      น เกวลญฺจ อริยมคฺคนิพฺพานานิ เอว, อปิจ โข อริยผเลหิ สทฺธึ
ปริยตฺติธมฺโม จ. วุตฺตเญฺหตํ ฉตฺตมาณวกวิมาเน:-
                   "ราควิราคมเนชมโสกํ
                    ธมฺมมสงฺขตมปฺปฏิกูลํ
                    มธุรมิมํ ปคุณํ สุวิภตฺตํ
                    ธมฺมมิมํ สรณตฺถมุเปหี"ติ. ๒-
      ตตฺถ หิ ราควิราโคติ มคฺโค กถิโต. อเนชมโสกนฺติ ผลํ. ธมฺมมสงฺขตนฺติ
นิพฺพานํ. อปฺปฏิกูลํ มธุรมิมํ ปคุณํ สุวิภตฺตนฺติ ปิฏกตฺตเยน วิภตฺตา
สพฺพธมฺมกฺขนฺธา กถิตา. ตํ ธมฺมํ วุตฺตนเยน สรณนฺติ คตา ธมฺมํ สรณํ
คตา. ตปฺปฏิกฺเขเปน น ธมฺมํ สรณํ คตา.
      ทิฏฺฐิสีลสงฺฆาเตน สํหโตติ สํโฆ. โส อตฺถโต อฏฺฐอริยปุคฺคลสมูโห.
วุตฺตเญฺหตํ ตสฺมึ เอว วิมาเน:-
                   "ยตฺถ จ ทินฺน มหปฺผลมาหุ
                    จตูสุ สุจีสุ ปุริสยุเคสุ
                    อฏฺฐ จ ปุคฺคล ธมฺมทสา เต
                    สํฆมิมํ สรณตฺถมุเปหี"ติ.
ตํ สํฆํ วุตฺตนเยน สรณนฺติ คตา สํฆํ สรณํ คตา. ตปฺปฏิกฺเขเปน น สํฆํ
สรณํ คตาติ.
@เชิงอรรถ:  องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๓๔/๓๙               ขุ.วิมาน. ๒๖/๔๘๗/๙๑
      เอตฺถ จ สรณคมนโกสลฺลตฺถํ สรณํ สรณคมนํ โย จ สรณํ คจฺฉติ
สรณคมนปฺปเภโท ผลํ สงฺกิเลโส เภโท โวทานนฺติ อยํ วิธิ เวทิตพฺโพ.
      ตตฺถ ปทตฺถโต ตาว หึสตีติ สรณํ, สรณคตานํ เตเนว สรณคมเนน
ภยํ สนฺตาสํ ทุกฺขํ ทุคฺคตึ ปริกิเลสํ หนติ วินาเสตีติ อตฺโถ, รตนตฺตยสฺเสตํ
อธิวจนํ. อถ วา หิเต ปวตฺตเนน อหิตา นิวตฺตเนน จ สตฺตานํ ภยํ หึสตีติ
พุทฺโธ สรณํ, ภวกนฺตารโต อุตฺตารเณน อสฺสาสทาเนน จ ธมฺโม, อปฺปกานมฺปิ
การานํ วิปุลผลปฏิลาภกรเณน สํโฆ. ตสฺมา อิมินาปิ ปริยาเยน รตนตฺตยํ
สรณํ. ตปฺปสาทคฺครุตาหิ วิหตกิเลโส ตปฺปรายนตาการปฺปวตฺโต จิตฺตุปฺปาโท
สรณคมนํ. ตํสมงฺคิสตฺโต สรณํ คจฺฉติ, วุตฺตปฺปกาเรน จิตฺตุปฺปาเทน "เอตานิ
เม ตีณิ รตนานิ สรณํ, เอตานิ ปรายนนฺ"ติ เอวํ อุเปตีติ อตฺโถ. เอวํ
ตาว สรณํ สรณคมนํ โย จ สรณํ คจฺฉตีติ อิทํ ตยํ เวทิตพฺพํ.
      ปเภทโต ปน ทุวิธํ สรณคมนํ โลกิยํ โลกุตฺตรญฺจ. ตตฺถ โลกุตฺตรํ
ทิฏฺฐสจฺจานํ มคฺคกฺขเณ สรณคมนุปกฺกิเลสสมุจฺเฉเทน อารมฺมณโต
นิพฺพานารมฺมณํ หุตฺวา กิจฺจโต สกเลปิ รตนตฺตเย อิชฺฌติ, โลกิยํ ปุถุชฺชนานํ
สรณคมนุปกฺกิเลสวิกฺขมฺภเนน อารมฺมณโต พุทฺธาทิคุณารมฺมณํ หุตฺวา อิชฺฌติ.
ตํ อตฺถโต พุทฺธาทีสุ วตฺถูสุ สทฺธาปฏิลาโภ, สทฺธามูลิกา จ สมฺมาทิฏฺฐิ ทสสุ
ปุญฺญกิริยาวตฺถูสุ ทิฏฺฐุชุกมฺมนฺติ วุจฺจติ.
      ตยิทํ จตุธา ปวตฺตติ อตฺตสนฺนิยฺยาตเนน ตปฺปรายนตาย สิสฺสภาวูปคมเนน
ปณิปาเตนาติ. ตตฺถ อตฺตสนฺนิยฺยาตนํ นาม "อชฺช อาทึ กตฺวา
อหํ อตฺตานํ พุทฺธสฺส นิยฺยาเตมิ, ธมฺมสฺส, สํฆสฺสา"ติ เอวํ พุทฺธาทีนํ
อตฺตปริจฺจชนํ. ตปฺปรายนํ นาม "อชฺช อาทึ กตฺวา อหํ พุทฺธปรายโน,
ธมฺมปรายโน สํฆปรายโน อิติ มํ ธาเรหี"ติ เอวํ ตปฺปฏิสรณภาโว ตปฺปรายนตา.
สิสฺสภาวูปคมนํ นาม "อชฺช อาทึ กตฺวา อหํ พุทฺธสฺส อนฺเตวาสิโก, ธมฺมสฺส,
สํฆสฺส อิติ มํ ธาเรตู"ติ เอวํ สิสฺสภาวสฺส อุปคมนํ. ปณิปาโต นาม "อชฺช
อาทึ กตฺวา อหํ อภิวาทนปจฺจุฏฺฐานอญฺชลิกมฺมสามีจิกมฺมํ พุทฺธาทีนํ เอว
ติณฺณํ วตฺถูนํ กโรมิ อิติ มํ ธาเรตู"ติ เอวํ พุทฺธาทีสุ ปรมนิปจฺจกาโร.
อิเมสํ หิ จตุนฺนํ อาการานํ อญฺญตรํ กโรนฺเตน คหิตํ เอว โหติ สรณคมนํ.
      อปิจ "ภควโต อตฺตานํ ปริจฺจชามิ, ธมฺมสฺส, สํฆสฺส อตฺตานํ ปริจฺจชามิ,
ชีวิตํ ปริจฺจชามิ, ปริจฺจตฺโต เอว เม อตฺตา ชีวิตญฺจ, ชีวิตปริยนฺติกํ พุทฺธํ
สรณํ คจฺฉามิ, พุทฺโธ เม สรณํ ตาณํ เลณนฺ"ติ เอวมฺปิ อตฺตสนฺนิยฺยาตนํ
เวทิตพฺพํ. "สตฺถารญฺจ วตาหํ ปสฺเสยฺยํ, ภควนฺตเมว ปสฺเสยฺยํ, สุคตญฺจ
วตาหํ ปสฺเสยฺยํ, ภควนฺตเมว ปสฺเสยฺยํ, สมฺมาสมฺพุทฺธญฺจ วตาหํ ปสฺเสยฺยํ,
ภควนฺตเมว ปสฺเสยฺยนฺ"ติ ๑- เอวํ มหากสฺสปตฺเถรสฺส สรณคมนํ วิย
สิสฺสภาวูปคมนํ ทฏฺฐพฺพํ.
           "โส อหํ วิจริสฺสามิ      คามา คามํ ปุรา ปุรํ
            นมสฺสมาโน สมฺพุทฺธํ     ธมฺมสฺส จ สุธมฺมตนฺ"ติ. ๒-
เอวํ อาฬวกาทีนํ สรณคมนํ วิย ตปฺปรายนตา เวทิตพฺพา. "อถ โข
พฺรหฺมายุพฺราหฺมโณ อุฏฺฐายาสนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา ภควโต ปาเทสุ
สิรสา นิปติตฺวา ภควโต ปาทานิ มุเขน จ ปริจุมฺพติ, ปาณีหิ จ ปริสมฺพาหติ,
นามญฺจ สาเวติ `พฺรหฺมายุ อหํ โภ โคตม พฺราหฺมโณ, พฺรหฺมายุ อหํ โภ โคตม
พฺราหฺมโณ'ติ ๓- เอวํ ปณิปาโต ทฏฺฐพฺโพ.
      โส ปเนส ญาติภยาจริยทกฺขิเณยฺยวเสน จตุพฺพิโธ โหติ. ตตฺถ
ทกฺขิเณยฺยปณิปาเตน สรณคมนํ โหติ, น อิตเรหิ. เสฏฺฐวเสเนว หิ สรณํ
@เชิงอรรถ:  สํ.นิ. ๑๖/๑๕๔/๒๑๐         สํ.ส. ๑๕/๑๔๖/๒๕๙, ขุ.สุ. ๒๕/๑๙๔/๓๗๑
@ ม.ม. ๑๓/๓๙๔/๓๗๗
คยฺหติ, เสฏฺฐวเสน ภิชฺชติ. ตสฺมา โย "อยเมว โลเก สพฺพสตฺตุตฺตโม
อคฺคทกฺขิเณยฺโย"ติ วนฺทติ, เตเนว สรณํ คหิตํ โหติ, น ญาติภยาจริยสญฺญาย
วนฺทนฺเตน. เอวํ คหิตสรณสฺส อุปาสกสฺส วา อุปาสิกาย วา อญฺญติตฺถิเยสุ
ปพฺพชิตมฺปิ "ญาตโก เม อยนฺ"ติ วนฺทโต สรณํ น ภิชฺชติ, ปเคว อปพฺพชิตํ.
ตถา ราชานํ ภเยน วนฺทโต. โส หิ รฏฺฐปูชิตตฺตา อวนฺทิยมาโน อนตฺถมฺปิ
กเรยฺยาติ. ตถา ยงฺกิญฺจิ สิปฺปํ สิกฺขาปกํ ติตฺถิยมฺปิ "อาจริโย เม อยนฺ"ติ
วนฺทโตปิ น ภิชฺชติ. เอวํ สรณคมนสฺส ปเภโท เวทิตพฺโพ.
      เอตฺถ จ โลกุตฺตรสฺส สรณคมนสฺส จตฺตาริ สามญฺญผลานิ วิปากผลํ,
สพฺพทุกฺขกฺขโย อานิสํสผลํ. วุตฺตเญฺหตํ:-
           "โย จ พุทฺธญฺจ ธมฺมญฺจ     สํฆญฺจ สรณํ คโต
                            ฯเปฯ
            เอตํ สรณมาคมฺม         สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจตี"ติ. ๑-
      อปิจ นิจฺจโต อนุปคมนาทีนิปิ เอตสฺส ๒- อานิสํสผลํ เวทิตพฺพํ.
วุตฺตเญฺหตํ:-
             "อฏฺฐานเมตํ ภิกฺขเว อนวกาโส, ยํ ทิฏฺฐิสมฺปนฺโน ปุคฺคโล
         กญฺจิ สงฺขารํ นิจฺจโต อุปคจฺเฉยฺย, สุขโต อุปคจฺเฉยฺย, กญฺจิ
         ธมฺมํ อตฺตโต อุปคจฺเฉยฺย. มาตรํ ชีวิตา โวโรเปยฺย, ปิตรํ ชีวิตา
         โวโรเปยฺย, อรหนฺตํ ชีวิตา โวโรเปยฺย, ทุฏฺฐจิตฺโต ตถาคตสฺส
         โลหิตํ อุปฺปาเทยฺย, สํฆํ ภินฺเทยฺย, อญฺญํ สตฺถารํ อุทฺทิเสยฺย,
         เนตํ ฐานํ วิชฺชตี"ติ. ๓-
@เชิงอรรถ:  ขุ.ธ. ๒๕/๑๙๐-๑๙๒/๕๐-๕๑
@ อนุปคมนาทิวเสนเปตสฺส สุ.วิ. ๑/๒๕๐/๒๑๐
@ ม.อุ. ๑๔/๑๒๗-๑๒๘/๑๑๔, องฺ.เอกก. ๒๐/๒๖๘-๒๗๖/๒๘-๒๙, อภิ.วิ. ๓๕/๘๐๙/๔๐๙
      โลกิยสฺส ปน สรณคมนสฺส ภวสมฺปทาปิ โภคสมฺปทาปิ ผลเมว.
วุตฺตเญฺหตํ:-
                  "เย เกจิ พุทฺธํ สรณํ คตาเส
                   น เต คมิสฺสนฺติ อปายภูมึ ๑-
                   ปหาย มานุสํ เทหํ
                   เทวกายํ ปริปูเรสฺสนฺตี"ติ. ๒-
อปรมฺปิ วุตฺตํ:-
             "อถ โข สกฺโก เทวานมินฺโท อสีติยา เทวตาสหสฺเสหิ สทฺธึ
         เยนายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เตนุปสงฺกมิ ฯเปฯ เอกมนฺตํ ฐิตํ
         โข สกฺกํ เทวานมินฺทํ อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน เอตทโวจ `สาธุ
         โข เทวานมินฺท พุทฺธํ สรณคมนํ โหติ. พุทฺธํ สรณคมนเหตุ โข
         เทวานมินฺท เอวมิเธกจฺเจ สตฺตา กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคตึ
         สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชนฺติ, เต อญฺเญ เทเว ทสหิ ฐาเนหิ
         อธิคณฺหนฺติ ทิพฺเพน อายุนา ทิพฺเพน วณฺเณน ทิพฺเพน สุเขน
         ทิพฺเพน ยเสน ทิพฺเพน อาธิปเตยฺเยน ทิพฺเพหิ รูเปหิ ทิพฺเพหิ
         สทฺเทหิ ทิพฺเพหิ คนฺเธหิ ทิพฺเพหิ รเสหิ ทิพฺเพหิ โผฏฺฐพฺเพหิ
         ฯเปฯ ธมฺมํ, สํฆํ ฯเปฯ โผฏฺฐพฺเพหี"ติ. ๓-
      เวลามสุตฺตาทิวเสนปิ ๔- สรณคมนสฺส ผลวิเสโส เวทิตพฺโพ. เอวํ
สรณคมนสฺส ผลํ เวทิตพฺพํ.
      โลกิยสรณคมนญฺเจตฺถ ตีสุ วตฺถูสุ อญฺญาณสํสยมิจฺฉาญาณาทีหิ สงฺกิลิสฺสติ,
น มหาชุติกํ โหติ น มหาวิปฺผารํ. โลกุตฺตรสฺส ปน สงฺกิเลโส นตฺถิ. โลกิยสฺส
@เชิงอรรถ:  สี. อปายํ     สํ.ส. ๑๕/๓๗/๓๐
@ สํ.สฬา. ๑๘/๕๒๖-๕๓๐/๓๓๒-๓๓๗    องฺ.นวก. ๒๓/๒๒๔/๔๐๕
จ สรณคมนสฺส ทุวิโธ เภโท สาวชฺโช อนวชฺโช จ. ตตฺถ สาวชฺโช
อญฺญสตฺถาราทีสุ อตฺตสนฺนิยฺยาตนาทีหิ โหติ, โส อนิฏฺฐผโล. อนวชฺโช ปน
กาลกิริยาย, โส อวิปากตฺตา อผโล. โลกุตฺตรสฺส ปน เนวตฺถิ เภโท.
ภวนฺตเรปิ หิ อริยสาวโก น อญฺญํ สตฺถารํ อุทฺทิสตีติ เอวํ สรณคมนสฺส
สงฺกิเลโส จ เภโท จ เวทิตพฺโพ.
      โวทานมฺปิ จ โลกิยสฺเสว. ยสฺส หิ สงฺกิเลโส, ตสฺเสว โวทาเนน
ภวิตพฺพํ. โลกุตฺตรํ ปน นิจฺจโวทานเมวาติ.
      ปาณาติปาตาติ เอตฺถ ปาณสฺส สรเสเนว ปตนสภาวสฺส อนฺตรา เอว
อติปาตนํ อติปาโต, สณิกํ ปติตุํ อทตฺวา สีฆํ ปาตนนฺติ อตฺโถ. อติกฺกมฺม
วา สตฺถาทีหิ อภิภวิตฺวา ปาตนํ อติปาโต, ปาณฆาโตติ วุตฺตํ โหติ. ปาโณติ
เจตฺถ ขนฺธสนฺตาโน, โย สตฺโตติ โวหรียติ, ปรมตฺถโต รูปารูปชีวิตินฺทฺริยํ
รูปชีวิตินฺทฺริเย หิ วิโกปิเต อิตรมฺปิ ตํสมฺพนฺธตาย วินสฺสตีติ. ตสฺมึ ปน
ปาเณ ปาณสญฺญิโน ชีวิตินฺทฺริยุปจฺเฉทกอุปกฺกมสมุฏฺฐาปิกา กายวจีทฺวารานํ
อญฺญตรทฺวารปฺปวตฺตา วธกเจตนา ปาณาติปาโต. ยาย หิ เจตนาย ปวตฺตมานสฺส
ชีวิตินฺทฺริยสฺส นิสฺสยภูเตสุ อุปกฺกมกรณเหตุกมหาภูตปจฺจยา อุปฺปชฺชนกมหาภูตา
ปุริมสทิสา น อุปฺปชฺชนฺติ, วิสทิสา เอว อุปฺปชฺชนฺติ, สา ตาทิสปฺปโยคสมุฏฺฐาปิกา
เจตนา ปาณาติปาโต. ลทฺธูปกฺกมานิ หิ ภูตานิ ปุริมภูตานิ วิย น
วิสทานีติ สมานชาติยานํ การณานิ น โหนฺตีติ. "กายวจีทฺวารานํ อญฺญตร-
ทฺวารปฺปวตฺตา"ติ อิทํ มโนทฺวาเร ปวตฺตาย วธกเจตนาย ปาณาติปาตตาสมฺภวทสฺสนํ.
กุลุมฺพสุตฺเตปิ หิ "อิเธกจฺโจ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา อิทฺธิมา
เจโตวสิปฺปตฺโต อญฺญิสฺสา กุจฺฉิคตํ คพฺภํ ปาปเกน มนสานุเปกฺขิตา โหตี"ติ
วิชฺชามยิทฺธิ อธิปฺเปตา. สา จ วจีทฺวารํ มุญฺจิตฺวา น สกฺกา นิพฺพตฺเตตุนฺติ
วจีทฺวารวเสเนว นิปฺปชฺชติ. เย ปน "ภาวนามยิทฺธิ ตตฺถ อธิปฺเปตา"ติ
วทนฺติ, เตสํ วาโท กุสลตฺติกเวทนตฺติกวิตกฺกตฺติกภูมนฺตเรหิ วิรุชฺฌติ.
      สฺวายํ ปาณาติปาโต คุณรหิเตสุ ติรจฺฉานคตาทีสุ ขุทฺทเก ปาเณ
อปฺปสาวชฺโช, มหาสรีเร มหาสาวชฺโช. กสฺมา? ปโยคมหนฺตตาย ปโยคสมตฺเตปิ
วตฺถุมหนฺตตาทีหิ มหาสาวชฺโช, คุณวนฺเตสุ มนุสฺสาทีสุ อปฺปคุเณ ปาเณ
อปฺปสาวชฺโช, มหาคุเณ มหาสาวชฺโช. สรีรคุณานํ ปน สมภาเว สติ
กิเลสานํ อุปกฺกมานญฺจ มุทุตาย อปฺปสาวชฺโช, ติพฺพตาย มหาสาวชฺโชติ.
      เอตฺถ จ ปโยควตฺถุมหนฺตตาทีหิ มหาสาวชฺชตา เตหิ ปจฺจเยหิ
อุปฺปชฺชมานาย เจตนาย พลวภาวโต เวทิตพฺพา. ยถาธิปฺเปตสฺส ปโยคสฺส
สหสา นิปฺผาทนวเสน สกิจฺจสาธิกาย พหุกฺขตฺตุํ ปวตฺตชวเนหิ ลทฺธาเสวนาย
จ สนฺนิฏฺฐาปกเจตนาย ๑- ปโยคสฺส มหนฺตภาโว. สติปิ กทาจิ ขุทฺทเก เจว
มหนฺเต จ ปาเณ ปโยคสฺส สมภาเว มหนฺตํ หนนฺตสฺส เจตนา ติพฺพตรา
อุปฺปชฺชตีติ วตฺถุมหนฺตตาปิ เจตนาย พลวภาวสฺส การณํ. อิติ อุภยมฺเปตํ
เจตนาพลวภาเวเนว มหาสาวชฺชตาย เหตุ โหติ. ตถา หนฺตพฺพสฺส มหาคุณภาเว
ตตฺถ ปวตฺตอุปการเจตนา วิย เขตฺตวิเสสนิปฺผตฺติยา อุปการเจตนาปิ พลวตี
ติพฺพตรา จ อุปฺปชฺชตีติ ตสฺส มหาสาวชฺชตา ทฏฺฐพฺพา. ตสฺมา
ปโยควตฺถุอาทิปจฺจยานํ อมหตฺเตปิ คุณมหนฺตตาทิปจฺจเยหิ เจตนาย พลวภาววเสเนว
มหาสาวชฺชตา เวทิตพฺพา.
      ตสฺส ปาโณ, ปาณสญฺญิตา, วธกจิตฺตํ, อุปกฺกโม, เตน มรณนฺติ ปญฺจ
สมฺภารา. ปญฺจสมฺภารยุตฺโต ปาณาติปาโตติ ปญฺจสมฺภาราวินิมุตฺโต ทฏฺฐพฺโพ.
เตสุ ปาณสญฺญิตาวธกจิตฺตานิ ปุพฺพภาคิยานิปิ โหนฺติ, อุปกฺกโม
@เชิงอรรถ:  ม. สนฺนิฏฺฐาปกเจตนายวเสน
วธกเจตนาสมุฏฺฐาปิโต. ตสฺส ฉ ปโยคา:- สาหตฺถิโก อาณตฺติโก นิสฺสคฺคิโย ถาวโร
วิชฺชามโย อิทฺธิมโยติ. เตสุ สหตฺเถน นิพฺพตฺโต สาหตฺถิโก. ปเรสํ อาณาปนวเสน
ปวตฺโต อาณตฺติโก. อุสุสตฺติอาทีนํ นิสฺสชฺชนวเสน ปวตฺโต นิสฺสคฺคิโย
โอปาตขณนาทิวเสน ปวตฺโต ถาวโร. อาถพฺพณิกาทีนํ วิย มนฺตปริชปฺปนปโยโค
วิชฺชามโย. ทาฐาโกฏฺฏนาทีนํ วิย กมฺมวิปากชิทฺธิมโย.
      เอตฺถาห:- ขเณ ขเณ นิรุชฺฌนสภาเวสุ สงฺขาเรสุ โก หนฺตา, โก
วา หญฺญติ. ยทิ จิตฺตเจตสิกสนฺตาโน, โส อรูปิตาย น เฉทนเภทนาทิวเสน
วิโกปนสมตฺโถ, นาปิ วิโกปนีโย. อถ รูปสนฺตาโน, โส อเจตนาย
กฏฺฐกลิงฺครูปโมติ น ตตฺถ เฉทนาทินา ปาณาติปาโต ลพฺภติ ยถา มตสรีเร,
ปโยโคปิ ปาณาติปาตสฺส ยถาวุตฺโต ปหรณปฺปหาราทิโก อตีเตสุ สงฺขาเรสุ
ภเวยฺย อนาคเตสุ ปจฺจุปฺปนฺเนสุ วา. ตตฺถ น ตาว อตีเตสุ อนาคเตสุ จ
สมฺภวติ เตสํ อวิชฺชมานสภาวตฺตา, ปจฺจุปฺปนฺเนสุ จ สงฺขารานํ ขณิกตฺตา
สรเสเนว นิรุชฺฌนสภาวตาย วินาสาภิมุเขสุ นิปฺปโยชโน ปโยโค สิยา,
วินาสสฺส จ การณรหิตตฺตา น ปหรณปฺปหาราทิปฺปโยคเหตุกํ มรณํ, นิรีหตฺตา
จ สงฺขารานํ กสฺส โส ปโยโค, ขณิกภาเวน วธาธิปฺปายสมกาลเมว ภิชฺชนกสฺส
ยาว กิริยาปริโยสานกาลมนวฏฺฐานโต กสฺส วา ปาณาติปาโต ๑- กมฺมพนฺโธติ?
      วุจฺจเต:- ยถาวุตฺตวธกเจตนาสมงฺคี สงฺขารานํ ปุญฺโช สตฺตสงฺขาโต
หนฺโต. เตน ปวตฺติตวธกปฺปโยคนิมิตฺตํ อปคตุสฺมาวิญฺญาณชีวิตินฺทฺริโย มโตติ
โวหารสฺส วตฺถุภูโต ยถาวุตฺตปฺปโยคากรเณ ปุพฺเพ วิย อุทฺธํ ปวตฺตนารโห
รูปารูปธมฺมปุญฺโช หญฺญติ, จิตฺตเจตสิกสนฺตาโน เอว วา. วธปฺปโยคาวิสยภาเวปิ
ตสฺส ปญฺจโวการภเว รูปสนฺตานาธีนวุตฺติตาย ภูตรูเปสุ กตปฺปโยควเสน
@เชิงอรรถ:  ม. ปาณาติปาเตน
ชีวิตินฺทฺริยวิจฺเฉเทน โสปิ วิจฺฉิชฺชตีติ น ปาณาติปาตสฺส อสมฺภโว, นาปิ
อเหตุโก, น จ ปโยโค นิปฺปโยชโน. ปจฺจุปฺปนฺเนสุ สงฺขาเรสุ กตปฺปโยควเสน
ตทนนฺตรํ อุปฺปชฺชนารหสฺส สงฺขารกลาปสฺส ตถา อนุปฺปตฺติโต ขณิกานญฺจ
สงฺขารานํ ขณิกมรณสฺส อิธ มรณภาเวน อนธิปฺเปตตฺตา สนฺตติมรณสฺส จ
ยถาวุตฺตนเยน สเหตุกภาวโต น อเหตุกํ มรณํ, นิรีหเกสุปิ สงฺขาเรสุ
ยถาปจฺจยํ อุปฺปชฺชิตฺวา อตฺถิภาวมตฺเตเนว อตฺตฺโน อนุรูปผลุปฺปาทนนิยตานิ
การณานิเยว กโรนฺตีติ วุจฺจติ, ๑- ยถา ปทีโป ปกาเสตีติ, ตเถว ฆาตกโวหาโร.
น จ เกวลสฺส วธาธิปฺปายสหภุโน จิตฺตเจตสิกกลาปสฺส ปาณาติปาโต อิจฺฉิโต,
สนฺตานวเสน วตฺตมานสฺเสว ปน อิจฺฉิโตติ อตฺเถว ปาณาติปาเตน กมฺมพนฺโธ.
สนฺตานวเสน วตฺตมานานญฺจ ทีปาทีนํ อตฺถกิริยาสิทฺธิ ทิสฺสตีติ. อยํ จ
วิจารณา อทินฺนาทานาทีสุปิ ยถาสมฺภวํ วิภาเวตพฺพา. ตสฺมา ปาณาติปาตา.
น ปฏิวิรตาติ อปฺปฏิวิรตา.
      อทินฺนสฺส อาทานํ อทินฺนาทานํ. ปรสฺส หรณํ เถยฺยํ โจริกาติ วุตฺตํ
โหติ. ตตฺถ อทินฺนนฺติ ปรปริคฺคหิตํ, ยตฺถ ปโร ยถากามการิตํ อาปชฺชนฺโต
อทณฺฑารโห อนุปวชฺโช จ โหติ, ตสฺมึ ปรปริคฺคหิเต ปรปริคฺคหิตสญฺญิโน
ตทาทายกอุปกฺกมสมุฏฺฐาปิกา เถยฺยเจตนา อทินฺนาทานํ. ตํ หีเน ปรสนฺตเก
อปฺปสาวชฺชํ, ปณีเต มหาสาวชฺชํ. กสฺมา? วตฺถุปณีตตาย. ตถา ขุทฺทเก
ปรสนฺตเก อปฺปสาวชฺชํ, มหนฺเต มหาสาวชฺชํ. กสฺมา? วตฺถุมหนฺตตาย
ปโยคมหนฺตตาย จ. วตฺถุสมตฺเต ปน สติ คุณาธิกานํ สนฺตเก วตฺถุสฺมึ
มหาสาวชฺชํ, ตํตํคุณาธิกํ อุปาทาย ตโต ตโต หีนคุณสฺส สนฺตเก วตฺถุสฺมึ
อปฺปสาวชฺชํ. วตฺถุคุณานํ ปน สมภาเว สติ กิเลสานํ ปโยคสฺส จ มุทุภาเวน
อปฺปสาวชฺชํ, ติพฺพภาเว สหาสาวชฺชํ.
@เชิงอรรถ:  สี. วุจฺจนฺติ
      ตสฺส ปญฺจ สมฺภารา:- ปรปริคฺคหิตํ ปรปริคฺคหิตสญฺญิตา เถยฺยจิตฺตํ
อุปกฺกโม เตน หรณนฺติ. ฉ ปโยคา สาหตฺถิกาทโยว. เต จ โข ยถานุรูปํ
เถยฺยาวหาโร ปสยฺหาวหาโร ปริกปฺปาวหาโร ปฏิจฺฉนฺนาวหาโร กุสาวหาโรติ
อิเมสํ อวหารานํ วเสน ปวตฺตา. เอตฺถ จ มนฺตปริชปฺปเนน ปรสนฺตกหรณํ
วิชฺชามโย ปโยโค, วินา มนฺเตน ตาทิเสน อิทฺธานุภาวสิทฺเธน กายวจีปโยเคน
ปรสนฺตกสฺส อากฑฺฒนํ อิทฺธิมโย ปโยโคติ เวทิตพฺพํ.
      กาเมสูติ เมถุนสมาจาเรสุ. มิจฺฉาจาโรติ เอกนฺตนินฺทิโต ลามกาจาโร.
ลกฺขณโต ปน อสทฺธมฺมาธิปฺปาเยน กายทฺวาเร ปวตฺตา อคมนียฏฺฐานวีติกฺกมเจตนา
กาเมสุ มิจฺฉาจาโร. ตตฺถ อคมนียฏฺฐานํ นาม ปุริสานํ ตาว
มาตุรกฺขิตาทโย ทส, ธนกฺกีตาทโย ทสาติ วีสติ อิตฺถิโย, อิตฺถีสุ ปน ทฺวินฺนํ
สารกฺขสปริทณฺฑานํ, ทสนฺนญฺจ ธมกฺกีตาทีนนฺติ ทฺวาทสนฺนํ อิตฺถีนํ
อญฺญปุริสา. สฺวายํ มิจฺฉาจาโร สีลาทิคุณรหิเต อคมนียฏฺฐาเน อปฺปสาวชฺโช,
สีลาทิคุณสมฺปนฺเน มหาสาวชฺโช. คุณรหิเตปิ จ อภิภวิตฺวา มิจฺฉา จรนฺตสฺส
มหาสาวชฺโช, อุภินฺนํ สมานจฺฉนฺทตาย อปฺปสาวชฺโช. สมานจฺฉนฺทภาเวปิ
กิเลสานํ อุปกฺกมานญฺจ มุทุตาย อปฺปสาวชฺโช, ติพฺพาย มหาสาวชฺโช.
ตสฺส จตฺตาโร สมฺภารา:- อคมนียวตฺถุ, ตสฺมึ เสวนจิตฺตํ, เสวนปโยโค,
มคฺเคนมคฺคปฺปฏิปตฺติอธิวาสนนฺติ ตตฺถ อตฺตโน รุจิยา ปวตฺติตสฺส ตโต,
พลกฺกาเรน ปวตฺติตสฺส ตโยติ อนวเสสคฺคหเณน จตฺตาโร ทฏฺฐพฺพา,
อตฺถสิทฺธิ ปน ตีเหว. เอโก ปโยโค สาหตฺถิโกว.
      มุสาติ วิสํวาทนปุเรกฺขารสฺส อตฺถภญฺชโก กายวจีปโยโค,
วิสํวาทนาธิปฺปาเยน ปนสฺส ปรวิสํวาทกกายวจีปโยคสมุฏฺฐาปิกา เจตนา มุสาวาโท.
อปโร นโย:- มุสาติ อภูตํ วตฺถุ, วาโทติ ตสฺส ภูตโต ตจฺฉโต วิญฺญาปนํ.
ตสฺมา อตถํ วตฺถุํ ตถโต ปรํ วิญฺญาเปตุกามสฺส ตถาวิญฺญาปนปโยคสมุฏฺฐาปิกา
เจตนา มุสาวาโท.
      โส ยมตฺถํ ภญฺชติ, ตสฺส อปฺปตาย อปฺปสาวชฺโช, มหนฺตตาย
มหาสาวชฺโช. อปิจ คหฏฺฐานํ อตฺตโน สนฺตกํ อทาตุกามตาย
นตฺถีติอาทินยปฺปวตฺโต อปฺปสาวชฺโช, สกฺขินา หุตฺวา อตฺถภญฺชนวเสน วุตฺโต
มหาสาวชฺโช. ปพฺพชิตานํ อปฺปกมฺปิ เตลํ วา สปฺปึ วา ลภิตฺวา หสาธิปฺปาเยน
"อชฺช คาเม เตลํ นที มญฺเญ สนฺทตี"ติ ปูรณกถานเยน ปวตฺโต อปฺปสาวชฺโช
อทิฏฺฐํเยว ปน "ทิฏฺฐนฺ"ติอาทินา นเยน วทนฺตานํ มหาสาวชฺโช. ตถา ยสฺส
อตฺถํ ภญฺชติ, ตสฺส อปฺปคุณตาย อปฺปสาวชฺโช, มหาคุณตาย มหาสาวชฺโช.
กิเลสานํ มุทุติพฺพตาวเสน จ อปฺปสาวชฺชมหาสาวชฺชตา ลพฺภเตว.
      ตสฺส จตฺตาโร สมฺภารา:- อตถํ วตฺถุ, วิสํวาทนจิตฺตํ, ตชฺโช วายาโม,
ปรสฺส ตทตฺถวิชานนนฺติ. วิสํวาทนาธิปฺปาเยน หิ ปโยเค กเตปิ ปเรน
ตสฺมึ อตฺเถ อวิญฺญาเต วิสํวาทนสฺส อสิชฺฌนโต ปรสฺส ตทตฺถวิชานนมฺปิ เอโก
สมฺภาโร เวทิตพฺโพ. เกจิ ปน "อภูตวจนํ, วิสํวาทนจิตฺตํ, ปรสฺส ตทตฺถวิชานนนฺติ
ตโย สมฺภารา"ติ วทนฺติ. สเจ ปน ปโร ทนฺธตาย วิจาเรตฺวา ตมตฺถํ ชานาติ,
สนฺนิฏฺฐาปกเจตนาย ปวตฺตตฺตา กิริยาสมุฏฺฐาปกเจตนากฺขเณเยว มุสาวาทกมฺมุนา
พชฺฌติ.
      สุราติ ปิฏฺฐสุรา ปูวสุรา โอทนสุรา กิณฺณปกฺขิตฺตา สมฺภารสํยุตฺตาติ
ปญฺจ สุรา. เมรยนฺติ ปุปฺผาสโว ผลาสโว มธฺวาสโว คุฬาสโว สมฺภารสํยุตฺโตติ
ปญฺจ อาสวา. ตทุภยมฺปิ มทนียฏฺเฐน มชฺชํ. ยาย เจตนา ตํ ปิวติ, สา
ปมาทการณตฺตา ปมาทฏฺฐานํ. ลกฺขณโต ปน ยถาวุตฺตสฺส สุราเมรยสงฺขาตสฺส
มชฺชสฺส พีชโต ปฏฺฐาย มทวเสน กายทฺวารปฺปวตฺตา ปมาทเจตนา
สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานํ. ตสฺส มชฺชภาโว, ปาตุกมฺยตาจิตฺตํ, ตชฺโช วายาโม
อชฺโฌหรณนฺติ จตฺตาโร สมฺภารา. อกุสลจิตฺเตเนว จสฺส ปาตพฺพโต เอกนฺเตน
สาวชฺชภาโว. อริยสาวกานํ ปน วตฺถุํ อชานนฺตานมฺปิ มุขํ น ปวิสติ, ปเคว
ชานนฺตานํ. อฑฺฒปสตมตฺตสฺส ปานํ อปฺปสาวชฺชํ, อฑฺฒาฬฺหกมตฺตสฺส ปานํ
ตโต มหนฺตํ มหาสาวชฺชํ, กายสญฺจาลนสมตฺถํ พหุํ ปิวิตฺวา คามฆาตกาทิกมฺมํ
กโรนฺตสฺส มหาสาวชฺชเมว. ปาปกมฺมํ หิ ปาณาติปาตํ ปตฺวา ขีณาสเว
มหาสาวชฺชํ, อทินฺนาทานํ ปตฺวา ขีณาสวสฺส สนฺติเก มหาสาวชฺชํ, มิจฺฉาจารํ
ปตฺวา ขีณาสวาย ภิกฺขุนิยา วีติกฺกเม, มุสาวาทํ ปตฺวา มุสาวาเทน สํฆเภเท,
สุราปานํ ปตฺวา กายสญฺจาลนสมตฺถํ พหุํ ปิวิตฺวา คามฆาตกาทิกมฺมํ มหาสาวชฺชํ.
สพฺเพหิปิ เจเตหิ มุสาวาเทน สํฆเภโทว มหาสาวชฺโช. ตํ หิ กตฺวา กปฺปํ
นิรเย ปจฺจติ.
      อิทานิ เอเตสุ สภาวโต อารมฺมณโต เวทนาโต มูลโต กมฺมโต ผลโตติ
ฉหิ อากาเรหิ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ. ตตฺถ สภาวโต ปาณาติปาตาทโย สพฺเพปิ
เจตนาสภาวาว. อารมฺมณโต ปาณาติปาโต ชีวิตินฺทฺริยารมฺมณโต สงฺขารารมฺมโณ,
อทินฺนาทานํ สตฺตารมฺมณํ วา สงฺขารารมฺมณํ วา, มิจฺฉาจาโร โผฏฺฐพฺพวเสน
สงฺขารารมฺมโณ, สตฺตารมฺมโณติ เอเก. มุสาวาโท สตฺตารมฺมโณ วา
สงฺขารารมฺมโณ วา, สุราปานํ สงฺขารารมฺมณํ. เวทนาโต ปาณาติปาโต
ทุกฺขเวทโน, อทินฺนาทานํ ติเวทนํ, มิจฺฉาจาโร สุขมชฺฌตฺตวเสน ทฺวิเวทโน,
ตถา สุราปานํ. สนฺนิฏฺฐาปกจิตฺเตน ปน อุภยมฺปิ มชฺฌตฺตเวทนํ น โหติ.
มุสาวาโท ติเวทโน. มูลโต ปาณาติปาโต โทสโมหวเสน ทฺวิมูลโก, อทินฺนาทานํ
มุสาวาโท จ โทสโมหวเสน วา โลภโมหวเสน วา, มิจฺฉาจาโร สุราปานํ จ
โลภโมหวเสน ทฺวิมูลํ. กมฺมโต มุสาวาโทเยเวตฺถ วจีกมฺมํ, เสสํ จตุพฺพิธมฺปิ
กายกมฺมเมว. ผลโต สพฺเพปิ อปายูปปตฺติผลา เจว สุคติยมฺปิ อปฺปายุกตาทิ-
นานาวิธอนิฏฺฐผลา จาติ เอวเมตฺถ สภาวาทิโต วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ.
      อปฺปฏิวิรตาติ สมาทานวิรติยา สมฺปตฺตวิรติยา จ อภาเวน น ปฏิวิรตา.
ทุสฺสีลาติ ตโต เอว ปญฺจสีลมตฺตสฺสาปิ อภาเวน นิสฺสีลา. ปาปธมฺมาติ
ลามกธมฺมา หีนาจารา. ปาณาติปาตา ปฏิวิรตาติ สิกฺขาปทสมาทาเนน
ปาณาติปาตโต วิรโต, อารกา ฐิโต. เอส นโย เสเสสุปิ.
      อิธาปิ ปาณาติปาตาเวรมณิอาทีนํ สภาวโต อารมณโต เวทนาโต
มูลโต กมฺมโต สมาทานโต เภทโต ผลโต จ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. ตตฺถ
สภาวโต ปญฺจปิ เจตนาโยปิ โหนฺติ วิรติโยปิ, วิรติวเสน ปน เทสนา
อาคตา. ยา ปาณาติปาตา วิรมนฺตสฺส "ยา ตสฺมึ สมเย ปาณาติปาตา อารติ
วิรตี"ติ เอวํ วุตฺตา กุสลจิตฺตสมฺปยุตฺตา วิรติ, สา ปเภทโต ติวิธา สมฺปตฺตวิรติ
สมาทานวิรติ สมุจฺเฉทวิรตีติ. ตตฺถ อสมาทินฺนสิกฺขาปทานํ อตฺตโน
ชาติวยพาหุสจฺจาทีนิ ปจฺจเวกฺขิตฺวา "อยุตฺตเมตํ อมฺหากํ กาตุน"ติ สมฺปตฺตวตฺถุํ
อวีติกฺกมนฺตานํ อุปฺปชฺชมานา วิรติ สมฺปตฺตวิรติ นาม. สมาทินฺนสิกฺขาปทานํ
สิกฺขาปทสมาทาเน ตทุตฺตริญฺจ อตฺตโน ชีวิตมฺปิ ปริจฺจชิตฺวา วตฺถุํ
อวีติกฺกมนฺตานํ อุปฺปชฺชมานา วิรติ สมาทานวิรติ นาม. อริยมคฺคสมฺปยุตฺตา ปน
วิรติ สมุจฺเฉทวิรติ นาม, ยสฺส อุปฺปตฺติโต ปฏฺฐาย อริยปุคฺคลานํ "ปาณํ
ฆาเตสฺสามา"ติ จิตฺตมฺปิ น อุปฺปชฺชติ. ตาสุ สมาทานวิรติ อิธาธิปฺเปตา.
       อารมฺมณโต ปาณาติปาตาทีนํ อารมฺมณาเนว เอเตสํ อารมฺมณานิ.
วีติกฺกมิตพฺพโตเยว หิ วิรติ นาม โหติ. ยถา ปน นิพฺพานารมฺมโณ อริยมคฺโค
กิเลเส ปชหติ, เอวํ ชีวิตินฺทฺริยาทิอารมฺมณาเยว เอเต กุสลา ธมฺมา
ปาณาติปาตาทีนิ ทุสฺสีลฺยานิ ปชหนฺตีติ. เวทนโต สพฺพาปิ สุขเวทนาว.
      มูลโต ญาณสมฺปยุตฺตจิตฺเตน วิรมนฺตสฺส อโลภอโทสอโมหวเสน ติมูลา
โหนฺติ, ญาณวิปฺปยุตฺตจิตฺเตน วิรมนฺตสฺส อโลภอโทสวเสน ทฺวิมูลา. กมฺมโต
มุสาวาทา เวรมณี วจีกมฺมํ, เสสา กายกมฺมํ. สมาทานโต อญฺญสฺส
ครุฏฺฐานิยสฺส สนฺติเก ตํ อลภนฺเตน สยเมว วา ปญฺจ สีลานิ เอกชฺฌํ
ปาฏิเยกฺกํ วา สมาทิยนฺเตน สมาทินฺนานิ โหนฺติ. เภทโต คหฏฺฐานํ ยํ ยํ
วีติกฺกนฺตํ, ตํ ตเทว ภิชฺชติ, อิตรํ น ภิชฺชติ. กสฺมา? คหฏฺฐา หิ
อนิพทฺธสีลา โหนฺติ, ยํ ยํ สกฺโกนฺติ, ตํ ตเทว รกฺขนฺติ. ปพฺพชิตานํ ปน
เอกสฺมึ วีติกฺกนฺเต สพฺพานิ ภิชฺชนฺตีติ.
      ผลโตติ ปาณาติปาตา เวรมณิยา เจตฺถ องฺคปจฺจงฺคสมฺปนฺนตา
อาโรหปริณาหสมฺปตฺติ ชวนสมฺปตฺติ สุปฺปติฏฺฐิตปาทตา จารุตา มุทุตา สุจิตา
สูรตา มหพฺพลตา วิสฺสฏฺฐวจนตา สตฺตานํ ปิยมนาปตา อภิชฺชปริสตา
อจฺฉมฺภิตา ทุปฺปธํสิยตา ปรูปกฺกเมน อมรณตา มหาปริวารตา สุวณฺณตา
สุสณฺฐานตา อปฺปาพาธตา อโสกตา ปิยมนาเปหิ อวิปฺปโยโค ทีฆายุกตาติ
เอวมาทีนิ ผลานิ.
      อทินฺนาทานา เวรมณิยา มหาธนธญฺญตา อนนฺตโภคตา ถิรโภคตา
อิจฺฉิตานํ โภคานํ ขิปฺปํ ปฏิลาโภ ราชาทีหิ อสาธารณโภคตา อุฬารโภคตา
ตตฺถ ตตฺถ เชฏฺฐกภาโว นตฺถิภาวสฺส อชานนตา สุขวิหาริตาติ เอวมาทีนิ.
      อพฺรหฺมจริยา เวรมณิยา วิคตปจฺจตฺถิกตา สพฺพสตฺตานํ ปิยมนาปตา
อนฺนปานวตฺถจฺฉาทนาทีนํ ลาภิตา สุขสุปนตา สุขปฏิพุชฺฌนตา อปายภยวิโมกฺโข
อิตฺถิภาวนปุํสกภาวานํ อภพฺพตา อกฺโกธนตา สจฺจการิตา ๑- อมงฺกุตา
@เชิงอรรถ:  สี. สกฺกจฺจการิตา
อาราธนสุขตา ปริปุณฺณินฺทฺริยตา ปริปุณฺณลกฺขณตา นิราสงฺกตา อปฺโปสฺสุกฺกตา
สุขวิหาริตา อกุโตภยตา ผลานิปิ เอตฺเถว อนฺโตคธานิ, ตสฺมา.
      มุสาวาทา เวรมณิยา วิปฺปสนฺนินฺทฺริยตา วิสฺสฏฺฐมธุรภาณิตา
สมสิตสุทฺธทนฺตตา นาติถูลตา นาติกิสตา นาติรสฺสตา นาติทีฆตา สุขสมฺภสฺสตา
อุปฺปลคนฺธมุขตา สุสฺสูสกปริสตา อาเทยฺยวจนตา กมลทลสทิสมุทุโลหิตตนุชิวฺหตา
อาลีนตา อนุทฺธตตาติ เอวมาทีนิ.
      สุราเมรยมชฺชปมาทฏฺฐานา เวรมณิยา อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเนสุ
กิจฺจกรณีเยสุ อปฺปมาทตา ญาณวนฺตตา สทา อุปฏฺฐิตสฺสติตา อุปฺปนฺเนสุ
กิจฺจกรณีเยสุ ฐานุปฺปตฺติกปฏิภานวนฺตตา อนลสตา อชฬตา อนุมฺมตฺตตา ๑-
อจฺฉมฺภิตา อสารมฺภิตา อนิสฺสุกิตา อมจฺฉริตา สจฺจวาทิตา อปิสุณอผรุส-
อสมฺผปฺปลาปวาทิตา กตญฺญุตา กตเวทิตา จาควนฺตตา สีลวนฺตตา อุชุกตา
อกฺโกธนตา หิโรตฺตปฺปสมฺปนฺนตา อุชุทิฏฺฐิตา มหนฺตตา ปณฺฑิตตา
อตฺถานตฺถกุสลตาติ เอวมาทีนิ ผลานิ. เอวเมตฺถ ปาณาติปาตา เวรมณิอาทีนมฺปิ
สภาวาทิโต วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพ.
      สีลวาติ ยถาวุตฺตปญฺจสีลวเสน สีลวา. กลฺยาณธมฺโมติ สุนฺทรธมฺโม,
สรณคมนปริทีปิตาย ทิฏฺฐิสมฺปตฺติยา สมฺปนฺนปญฺโญติ อตฺโถ. โย ปน ปุตฺโต
มาตาปิตูสุ อสฺสทฺเธสุ ทุสฺสีเลสุ จ สยมฺปิ ตาทิโส, โสปิ อวชาโตเยวาติ
เวทิตพฺโพ. อสฺสทฺธิยาทโย หิ อิธ อวชาตภาวสฺส ลกฺขณํ วุตฺตา, เต จ ตสฺมึ
สํวิชฺชนฺติ. มาตาปิตโร ปน อุปาทาย ปุตฺตสฺส อติชาตาทิภาโว วุจฺจตีติ.
      โย โหติ กุลคนฺธโนติ กุลจฺเฉทโก กุลวินาสโก. เฉทนตฺโถ หิ อิธ
คนฺธสทฺโท "อุปฺปลคนฺธปจฺจตฺถิกา"ติอาทีสุ ๑- วิย. เกจิ ปน "กุลธํสโน"ติ
ปฐนฺติ, โส เอวมตฺโถ.
@เชิงอรรถ:  สี.,ก. อมูคตา                   วิ.มหาวิ. ๑/๖๕/๔๓
      เอเต โข ปุตฺตา โลกสฺมินฺติ เอเต อติชาตาทโย ตโย ปุตฺตา เอว
อิมสฺมึ สตฺตโลเก ปุตฺตา นาม, น อิโต วินิมุตฺตา อตฺถิ, อิเมสุ ปน
เย ภวนฺติ อุปาสกา เย สรณคมนสมฺปตฺติยา อุปาสกา ภวนฺติ กมฺมสฺสกตญาเณน
กมฺมสฺส โกวิทา, เต จ ปณฺฑิตา ปญฺญวนฺโต, ปญฺจสีลทสสีเลน
สมฺปนฺนา ปริปุณฺณา, ยาจกานํ วจนํ ชานนฺติ เตสํ มุขาการทสฺสเนเนว
อธิปฺปายปูรณโตติ วทญฺญู. เตสํ วา "เทหี"ติ วจนํ สุตฺวา "อิเม ปุพฺเพ
ทานํ อทตฺวา เอวํภูตา, มยา ปน เอวํ น ภวิตพฺพนฺ"ติ เตสํ ปริจฺจาเคน
ตทตฺถํ ชานนฺตีติ วทญฺญู. ปณฺฑิตานํ วา กมฺมสฺสกตาทิทีปกํ วจนํ ชานนฺตีติ
วทญฺญู. "ปทญฺญู"ติ จ ปฐนฺติ, ปทานิยา ปริจฺจาคสีลาติ อตฺโถ. ตโต เอว
วิคตมจฺเฉรมลตาย วีตมจฺฉรา. อพฺภฆนาติ อพฺภสงฺขาตา ฆนา, ฆนเมฆปฏลา
วา มุตฺโต จนฺโท วิย อุปาสกาทิปริสาสุ ขตฺติยาทิปริสาสุ จ วิโรจเร วิโรจนฺติ,
โสภนฺตีติ อนฺโถ.
                       ปญฺจมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         --------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๗ หน้า ๒๕๓-๒๗๐. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=27&A=5563&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=27&A=5563&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=252              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=5822              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=5758              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=5758              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]