อรรถกถาเล่มที่ ๒๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 อิติ.อ. (ปรมตฺถที.)

                        ๔. อฏิปุญฺชสุตฺตวณฺณนา
      [๒๔] จตุตฺเถ เอกปุคฺคลสฺสาติ เอตฺถ ปุคฺคโลติ อยํ โวหารกถา.
พุทฺธสฺส หิ ภควโต ทุวิธา เทสนา สมฺมุติเทสนา จ ปรมตฺถเทสนา จาติ.
ตตฺถ "ปุคฺคโล สตฺโต อิตฺถี ปุริโส ขตฺติโย พฺราหฺมโณ เทโว มาโร"ติ
เอวรูปา สมฺมุติเทสนา. "อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา ขนฺธา ธาตุ อายตนา
สติปฏฺานา"ติ เอวรูปา ปรมตฺถเทสนา. ตตฺถ ภควา เย สมฺมุติวเสน เทสนํ
สุตฺวา วิเสสมธิคนฺตุํ สมตฺถา, เนสํ สมฺมุติเทสนํ เทเสติ. เย ปน ปรมตฺถวเสน
เทสนํ สุตฺวา วิเสสมธิคนฺตุํ สมตฺถา, เตสํ ปรมตฺถเทสนํ เทเสติ.
@เชิงอรรถ: ขุ.ธ. ๒๕/๒๓/๑๙
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๔.
      ตตฺถายํ อุปมา:- ยถา หิ เทสภาสากุสโล ติณฺณํ เวทานํ อตฺถสํวณฺณนโก
อาจริโย เย ทมิฬภาสาย วุตฺเต อตฺถํ ชานนฺติ, เตสํ ทมิฬภาสาย
อาจิกฺขติ. เย อนฺธภาสาทีสุ อญฺตราย, เตสํ ตาย ตาย ภาสาย. เอวํ เต
มาณวา เฉกํ พฺยตฺตํ อาจริยมาคมฺม ขิปฺปเมว สิปฺปํ อุคฺคณฺหนฺติ. ตตฺถ
อาจริโย วิย พุทฺโธ ภควา, ตโย เวทา วิย กเถตพฺพภาเว ิตานิ ตีณิ
ปิฏกานิ, เทสภาสาโกสลฺลมิว สมฺมุติปรมตฺถโกสลฺลํ, นานาเทสภาสา มาณวกา
วิย สมฺมุติปรมตฺถวเสน ปฏิวิชฺฌนสมตฺถา เวเนยฺยา, อาจริยสฺส
ทมิฬภาสาทิอาจิกฺขนํ วิย ภควโต สมฺมุติปรมตฺถวเสน เทสนา เวทิตพฺพา. อาห เจตฺถ:-
           "ทุเว สจฺจานิ อกฺขาสิ        สมฺพุทฺโธ วทตํ วโร
            สมฺมุตึ ปรมตฺถญฺจ           ตติยํ นูปลพฺภติ.
            สงฺเกตวจนํ สจฺจํ           โลกสมฺมุติการณา ๑-
            ปรมตฺถวจนํ สจฺจํ           ธมฺมานํ ภูตการณา.
            ตสฺมา โวหารกุสลสฺส        โลกนาถสฺส สตฺถุโน
            สมฺมุตึ โวหรนฺตสฺส          มุสาวาโท น ชายตี"ติ. ๒-
      อปิจ อฏฺหิ การเณหิ ภควา ปุคฺคลกถํ กเถติ:- หิโรตฺตปฺปทีปนตฺถํ
กมฺมสฺสกตาทีปนตฺถํ ปจฺจตฺตปุริสการทีปนตฺถํ อานนฺตริยทีปนตฺถํ
พฺรหฺมวิหารทีปนตฺถํ ปุพฺเพนิวาสทีปนตฺถํ ทกฺขิณาวิสุทฺธิทีปนตฺถํ โลกสมฺมุติยา
อปฺปหานตฺถญฺจาติ. "ขนฺธธาตุอายตนานิ หิริยนฺติ โอตฺตปฺปนฺตี"ติ หิ วุตฺเต มหาชโน
น ชานาติ, สมฺโมหํ อาปชฺชติ, ปฏิสตฺตุ วา ๓- โหติ "กิมิทํ ขนฺธธาตุอายตนานิ
หิริยนฺติ โอตฺตปฺปนฺติ นามา"ติ. "อิตฺถี หิริยติ โอตฺตปฺปติ, ปุริโส
ขตฺติโย พฺราหฺมโณ เทโว มาโร"ติ ปน วุตฺเต ชานาติ, น สมฺโมหํ
@เชิงอรรถ: ๑ ก. โลกสมฺมุติการณํ    ๒ ก. โวหาโร อริโยว โสติ     ๓ ม. ปฏิสตฺตุ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๕.
อาปชฺชติ, น ปฏิสตฺตุ วา โหติ. ตสฺมา ภควา หิโรตฺตปฺปทีปนตฺถํ ปุคฺคลกถํ
กเถติ.
      "ขนฺธา กมฺมสฺสกา, ธาตุโย อายตนานี"ติ วุตฺเตปิ เอเสว นโย. ตสฺมา
กมฺมสฺสกตาทีปนตฺถมฺปิ ปุคฺคลกถํ กเถติ.
      "เวฬุวนาทโย มหาวิหารา ขนฺเธหิ การาปิตา, ธาตูหิ อายตเนหี"ติ
วุตฺเตปิ เอเสว นโย. ตถา "ขนฺธา มาตรํ ชีวิตา โวโรเปนฺติ, ปิตรํ, อรหนฺตํ,
รุหิรุปฺปาทกมฺมํ, สํฆเภทกมฺมํ กโรนฺติ, ธาตุโย อายตนานี"ติ วุตฺเตปิ เอเสว
นโย. "ขนฺธา เมตฺตายนฺติ, ธาตุโย อายตนานี"ติ วุตฺเตปิ เอเสว นโย.
"ขนฺธา ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรนฺติ, ธาตุโย อายตนานี"ติ วุตฺเตปิ เอเสว นโย.
ตสฺมา ภควา ปจฺจตฺตปุริสการทีปนตฺถํ อานนฺตริยทีปนตฺถํ พฺรหฺมวิหารทีปนตฺถํ
ปุพฺเพนิวาสทีปนตฺถญฺจ ปุคฺคลกถํ กเถติ.
      "ขนฺธา ทานํ ปฏิคฺคณฺหนฺติ, ธาตุโย อายตนานี"ติ วุตฺเตปิ มหาชโน
น ชานาติ, สมฺโมหํ อาปชฺชติ, ปฏิสตฺตุ วา โหติ "กิมิทํ ขนฺธา ธาตุโย
อายตนานิ ปฏิคฺคณฺหนฺติ นามา"ติ. "ปุคฺคลา ปฏิคฺคณฺหนฺตี"ติ ปน วุตฺเต
ชานาติ, น สมฺโมหํ อาปชฺชติ, น ปฏิสตฺตุ วา โหติ. ตสฺมา ภควา
ทกฺขิณาวิสุทฺธิทีปนตฺถํ ปุคฺคลกถํ กเถติ.
      โลกสมฺมุติญฺจ พุทฺธา ภควนฺโต น ปชหนฺติ, โลกสมญฺาย โลกนิรุตฺติยา
โลกาภิลาเป ิตาเยว ธมฺมํ เทเสนฺติ. ตสฺมา ภควา โลกสมฺมุติยา อปฺปหานตฺถมฺปิ
ปุคฺคลกถํ กเถติ. โส อิธาปิ โลกโวหารวเสน เทเสตพฺพมตฺถํ ทสฺเสนฺโต
"เอกปุคฺคลสฺสา"ติอาทิมาห.
      ตตฺถ เอกปุคฺคลสฺสาติ เอกสฺส สตฺตสฺส. กปฺปนฺติ มหากปฺปํ. ยทิปิ
อจฺจนฺตสํโยเค อิทํ อุปโยควจนํ, ยตฺถ ปน สตฺตานํ สนฺธาวนํ สํสรณํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๖.
สมฺภวติ, ตสฺส วเสน คเหตพฺพํ. อฏฺิกงฺกโลติ อฏฺิภาโค. "อฏฺิขโล"ติปิ ๑-
ปนฺติ, อฏฺิสญฺจโยติ อตฺโถ. อฏฺิปุญฺโชติ อฏฺิสมูโห. อฏฺิราสีติ ตสฺเสว
เววจนํ. เกจิ ปน "กฏิปฺปมาณโต เหฏฺา สมูโห กงฺกโล นาม, ตโต อุปริ
ยาว ตาลปฺปมาณํ ปุญฺโช, ตโต อุปริ ราสี"ติ วทนฺติ. ตํ เตสํ มติมตฺตํ.
สพฺพเมตํ สมูหสฺเสว ปริยายวจนํ เวปุลฺลสฺส วาติ อุปมาภาเวน อาหฏตฺตา.
       สเจ สํหารโก อสฺสาติ อวิปฺปกิรณวเสน สํหริตฺวา เปตา โกจิ ยทิ
สิยาติ ปริกปฺปนวเสน วทติ. สมฺภตญฺจ น วินสฺเสยฺยาติ ตถา เกนจิ สมฺภตํ
จ ตํ อฏฺิกงฺกลํ อนฺตรธานาภาเวน ปูติภูตํ จุณฺณวิจุณฺณญฺจ อหุตฺวา สเจ
น วินสฺเสยฺยาติ ปริกปฺปนวเสเนว วทติ. อยํ เหตฺถ อตฺโถ:- ภิกฺขเว เอกสฺส
สตฺตสฺส กมฺมกิเลเสหิ อปราปรุปฺปตฺติวเสน เอกํ มหากปฺปํ สนฺธาวนฺตสฺส
สํสรนฺตสฺส เอวํ มหาอฏฺิสญฺจโย ภเวยฺย, อาโรหปริณาเหหิ ยตฺตโกยํ
เวปุลฺลปพฺพโต. สเจ ปนสฺส โกจิ สํหริตฺวา เปตา ภเวยฺย, สมฺภตญฺจ ตํ
สเจ อวินสฺสนฺตํ ติฏฺเยฺยาติ. อยญฺจ นโย นิพฺพุตปทีเป ๒- วิย ภิชฺชนสภาเว
กเฬวรนิกฺเขปรหิเต โอปปาติกตฺตภาเว สพฺเพน สพฺพํ อนฏฺิเก จ ขุทฺทกตฺตภาเว
วชฺเชตฺวา วุตฺโต. เกจิ ปน "ปริกปฺปนวเสน อิมสฺส นยสฺส อาหฏตฺตา
เตสมฺปิ ยทิ สิยา อฏฺิกงฺกโล, เตนาปิ สเหว อยํ อฏฺิปุญฺชปริมาโณ วุตฺโต"ติ
วทนฺติ. อปเร ปน "นยิทเมวํ ลพฺภมานสฺเสว อฏฺิปุญฺชสฺส วเสน
สพฺพญฺุตญฺาเณน ปริจฺฉินฺทิตฺวา อิมสฺส ปริมาณสฺส วุตฺตตฺตา. ตสฺมา
วุตฺตนเยเนว อตฺโถ คเหตพฺโพ"ติ.
      คาถาสุ มเหสินาติ มหนฺเต สีลกฺขนฺธาทโย เอสิ คเวสีติ ๓- มเหสี,
สมฺมาสมฺพุทฺโธ. "อิติ วุตฺตํ มเหสินา"ติ จ ภควา "ทสพลสมนฺนาคโต ภิกฺขเว
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,ม. อฏฺิจโลติปิ    ๒ ก. นิพฺพุตปทีโป    ๓ ฉ.ม. เอสติ คเวสตีติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๗.
ตถาคโต"ติอาทีสุ วิย อตฺตานํ อญฺ วิย กตฺวา ทสฺเสสิ. ๑- เวปุลฺโลติ
ราชคหํ ปริวาเรตฺวา ิเตสุ ปญฺจสุ ปพฺพเตสุ วิปุลภาวโต เวปุลฺโลติ ลทฺธนาโม,
ตโต เอว มหา, ิตทิสาภาควเสน อุตฺตโร คิชฺฌกูฏสฺส. คิริพฺพเชติ
คิริพฺพชปุรนามกสฺส ราชคหสฺส สมีเป.
      เอตฺตาวตา ภควา "เอตฺตเกนปิ กาเลน อนุปจฺฉินฺนภวมูลสฺส อปริญฺาตวตฺถุกสฺส
ปุถุชฺชนสฺส อยมีทิสี กฏสิวฑฺฒนา"ติ วฏฺเฏ ๒- อาทีนวํ ทสฺเสตฺวา
อิทานิ เยสํ อริยสจฺจานํ อนนุโพธา อปฺปฏิเวธา อนฺธปุถุชฺชนสฺส เอวํ
กฏสิวฑฺฒนา, ตานิ อริยสจฺจานิ ทิฏฺวโต อริยปุคฺคลสฺส อยํ นตฺถีติ ทสฺเสนฺโต
"ยโต จ อริยสจฺจานี"ติอาทิมาห.
      ตตฺถ ยโตติ ยทา. อริยสจฺจานีติ อรณียโต อริยานิ, อวิตถภาเวน
สจฺจานิ จาติ อริยสจฺจานิ, อริยภาวกรานิ วา สจฺจานิ อริยสจฺจานิ, อริเยหิ
วา พุทฺธาทีหิ ปฏิวิชฺฌิตพฺพานิ สจฺจานิ อริยสจฺจานิ. อถ วา อริยสฺส สจฺจานิ
อริยสจฺจานิ. สเทวเกน หิ โลเกน สรณนฺติ อรณียโต อริโย ภควา, เตน
สยมฺภุาเณน ทิฏฺตฺตา ตสฺส สจฺจานีติ อริยสจฺจานิ. สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสตีติ
สมฺมา เหตุนา าเยน วิปสฺสนาปญฺาสหิตาย มคฺคปญฺาย ปริญฺาปหาน-
สจฺฉิกิริยาภาวนาภิสมยวเสน ปสฺสติ. ทุกฺขนฺติอาทิ อริยสจฺจานํ สรูปทสฺสนํ.
ตตฺถ อเนกูปทฺทวาธิฏฺานตาย กุจฺฉิตภาวโต พาลชนปริกปฺปิตธุวสุภสุขตฺตวิรเหน
ตุจฺฉภาวโต จ ทุกฺขํ. ทุกฺขํ สมุปฺปชฺชติ เอเตนาติ ทุกฺขสมุปฺปาโท, ทุกฺขสมุทโย.
ทุกฺขํ อติกฺกมติ เอเตน อารมฺมณปจฺจยภูเตน, เอตฺถ วาติ ทุกฺขสฺส อติกฺกโม,
นิพฺพานํ. อารกตฺตา กิเลเสหิ อรณียโต จ อริโย. สมฺมาทิฏฺิอาทีนํ อฏฺนฺนํ
องฺคานํ วเสน อฏฺงฺคิโก. มาเรนฺโต กิเลเส คจฺฉติ, นิพฺพานตฺถิเกหิ มคฺคียติ,
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ทสฺเสติ     ๒ ม. ขนฺเธ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๙๘.
สยํ วา นิพฺพานํ มคฺคตีติ มคฺโค. ตโต เอว ทุกฺขสฺส อุปสมํ นิโรธํ
คจฺฉตีติ ทุกฺขูปสมคามี. ยโต สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสตีติ สมฺพนฺโธ.
      ส สตฺตกฺขตฺตุํ ปรมํ, สนฺธาวิตฺวาน ปุคฺคโลติ โส เอวํ จตุสจฺจทสฺสาวี
อริยปุคฺคโล โสตาปนฺโน สพฺพมุทินฺทฺริโย สมาโน สตฺตวารปรมํเยว ภวาทีสุ
อปราปรุปฺปตฺติวเสน สนฺธาวิตฺวา สํสริตฺวา. เอกพีชี โกลงฺโกโล สตฺตกฺขตฺตุปรโมติ
อินฺทฺริยานํ ติกฺขมชฺฌิมมุทุภาเวน ตโย หิ โสตาปนฺนา. เตสุ สพฺพมุทินฺทฺริยสฺส
วเสนิทํ วุตฺตํ "ส สตฺตกฺขตฺตุํ ปรมํ, สนฺธาวิตฺวานา"ติ. ทุกฺขสฺสนฺตกโร โหตีติ
วฏฺฏทุกฺขสฺส อนฺตกโร ปริโยสานกโร โหติ. กถํ? สพฺพสญฺโชนกฺขยาติ
อนุปุพฺเพน อคฺคมคฺคํ อธิคนฺตฺวา นิรวเสสานํ สํโยชนานํ เขปนาติ
อรหตฺตผเลเนว เทสนาย กูฏํ คณฺหิ.
                       จตุตฺถสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                          -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๗ หน้า ๙๓-๙๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=27&A=2045&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=27&A=2045&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=202
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=4809
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=5002
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=5002
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25