ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๒๗ ภาษาบาลีอักษรไทย อิติ.อ. (ปรมตฺถที.)

                        ๖. ปฐมเสขสุตฺตวณฺณนา
      [๑๖] ฉฏฺเฐ เสขสฺสาติ เอตฺถ เกนฏฺเฐน เสโข? เสกฺขธมฺมปฏิลาภโต
เสโข. วุตฺตเญฺหตํ:-
           "กิตฺตาวตา นุ โข ภนฺเต เสโข โหตีติ, อิธ ภิกฺขุ เสขาย
      สมฺมาทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโต โหติ ฯเปฯ เสเขน สมฺมาสมาธินา
      สมนฺนาคโต โหติ. เอตฺตาวตา โข ภิกฺขุ เสโข โหตี"ติ. ๑-
    อปิจ สิกฺขตีติ เสโข. วุตฺตมฺปิ เจตํ:-
           "สิกฺขตีติ โข ภิกฺขุ ตสฺมา เสโขติ วุจฺจติ. กิญฺจ สิกฺขติ,
      อธิสีลมฺปิ สิกฺขติ, อธิจิตฺตมฺปิ สิกฺขติ, อธิปญฺญมฺปิ สิกฺขติ, สิกฺขตีติ
      โข ภิกฺขุ ตสฺมา เสโขติ วุจฺจตี"ติ. ๒-
    โยปิ กลฺยาณปุถุชฺชโน อนุโลมปฏิปทาย ปริปูรการี สีลสมฺปนฺโน อินฺทฺริเยสุ
คุตฺตทฺวาโร โภชเน มตฺตญฺญู ชาคริยานุโยคมนุยุตฺโต ปุพฺพรตฺตาปรรตฺตํ
@เชิงอรรถ:  สํ.มหา. ๑๙/๑๓/๑๑      องฺ.ติก. ๒๐/๘๖/๒๒๕

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๐.

โพธิปกฺขิยานํ ธมฺมานํ ภาวนานุโยคมนุยุตฺโต วิหรติ "อชฺช วา เสวฺ วา อญฺญตรํ สามญฺญผลํ อธิคมิสฺสามี"ติ, โสปิ วุจฺจติ สิกฺขตีติ เสโขติ. อิมสฺมึ อตฺเถ น ปฏิวิชฺฌนฺโตว เสโข อธิปฺเปโต, อถ โข กลฺยาณปุถุชฺชโนปิ. อปฺปตฺตํ มานสํ เอเตนาติ อปฺปตฺตมานโส. มานสนฺติ "อนฺตลิกฺขจโร ปาโส ยฺวายํ จรติ มานโส"ติ. ๑- เอตฺถ ราโค มานสนฺติ วุตฺโต. "จิตฺตํ มโน มานสนฺ"ติ ๒- เอตฺถ จิตฺตํ. "อปฺปตฺตมานโส เสโข, กาลํ กยิรา ชเนสุตา"ติ ๓- เอตฺถ อรหตฺตํ. อิธาปิ อรหตฺตเมว อธิปฺเปตํ. เตน อปฺปตฺตารหตฺตสฺสาติ วุตฺตํ โหติ. อนุตฺตรนฺติ เสฏฺฐํ, อสทิสนฺติ อตฺโถ. จตูหิ โยเคหิ เขมํ อนุปทฺทุตนฺติ โยคกฺเขมํ, อรหตฺตเมว อธิปฺเปตํ. ปตฺถยมานสฺสาติ เทฺว ปตฺถนา ตณฺหาปตฺถนา กุสลจฺฉนฺทปตฺถนา จ. "ปตฺถยมานสฺส หิ ชปฺปิตานิ, ปเวทิตํ วาปิ ปกปฺปิเตสู"ติ เอตฺถ ตณฺหาปตฺถนา. "ฉินฺนํ ปาปิมโต โสตํ วิทฺธสฺตํ วินฬีกตํ ปาโมชฺชพหุลา โหถ เขมํ ปตฺเถถ ภิกฺขโว"ติ ๔- เอตฺถ กตฺตุกมฺยตากุสลจฺฉนฺทปตฺถนา, อยเมว อิธาธิปฺเปตา. เตน ปตฺถยมานสฺสาติ ตํ โยคกฺเขมํ คนฺตุกามสฺส ตนฺนินฺนสฺส ตปฺโปณสฺส ตปฺปพฺภารสฺสาติ อตฺโถ. วิหรโตติ เอกํ อิริยาปถทุกฺขํ อญฺเญน อิริยาปเถน วิจฺฉินฺทิตฺวา อปริปตนฺตํ อตฺตภาวํ หรโต. อถ วา "สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ อธิมุจฺจนฺโต สทฺธาย วิหรตี"ติอาทินา นิทฺเทสนเยน เจตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. อชฺฌตฺติกนฺติ นิยกชฺฌตฺตสงฺขาเต อชฺฌตฺเต ภวํ อชฺฌตฺติกํ. องฺคนฺติ การณํ. อิติ กริตฺวาติ เอวํ กตฺวา. น อญฺญํ เอกงฺคมฺปิ สมนุปสฺสามีติ เอตฺถ อยํ สงฺเขปตฺโถ:- @เชิงอรรถ: วิ.มหา. ๔/๓๓๒/๘, สํ.ส. ๑๕/๑๕๑/๑๓๕ อภิ.สงฺ. ๓๔/๖๕/๓๒ @ สํ.ส. ๑๕/๑๕๙/๑๔๖ มู.ม. ๑๒/๓๕๒/๓๑๕

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๑.

ภิกฺขเว อชฺฌตฺตํ อตฺตโน สนฺตาเน สมุฏฺฐิตํ การณนฺติ กตฺวา อญฺญํ เอกการณมฺปิ น สมนุปสฺสามิ ยํ เอวํ พหูปการํ, ยถยิทํ โยนิโส มนสิกาโรติ อุปายมนสิกาโร ปถมนสิกาโร อนิจฺจาทีสุ อนิจฺจาทินเยเนว มนสิกาโร, อนิจฺจานุโลมิเกน วา จิตฺตสฺส ๑- อาวชฺชนา อนฺวาวชฺชนา ๑- อาโภโค สมนฺนาหาโร มนสิกาโร, อยํ โยนิโส มนสิกาโร. อิทานิ โยนิโส มนสิการสฺส อานุภาวํ ทสฺเสตุํ "โยนิโส ภิกฺขเว ภิกฺขุ มนสิ กโรนฺโต อกุสลํ ปชหติ, กุสลํ ภาเวตี"ติ วุตฺตํ. ตตฺถ โยนิโส มนสิ กโรนฺโตติ "อิทํ ทุกฺขํ อริยสจฺจํ, อยํ ทุกฺขสมุทโย อริยสจฺจํ, อยํ ทุกฺขนิโรโธ อริยสจฺจํ, อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา อริยสจฺจนฺ"ติ จตูสุ อริยสจฺเจสุ โยนิโสมนสิการํ ปวตฺเตนฺโต. ตตฺรายํ อตฺถวิภาวนา:- ยทิปิ อิทํ สุตฺตํ อวิเสเสน เสกฺขปุคฺคลวเสน อาคตํ, จตุมคฺคสาธารณวเสน ปน สงฺเขเปเนว กมฺมฏฺฐานํ กถยิสฺสาม. โย จตุสจฺจกมฺมฏฺฐานิโก โยคาวจโร "ตณฺหาวชฺชา เตภูมกา ขนฺธา ทุกฺขํ, ตณฺหา ทุกฺขสมุทโย ๒- อุภินฺนํ อปฺปวตฺติ นิโรโธ, นิโรธสมฺปาปโก มคฺโค"ติ เอวํ ปุพฺเพ เอว อาจริยสนฺติเก อุคฺคหิตจตุสจฺจกมฺมฏฺฐาโน, โส อปเรน สมเยน วิปสฺสนามคฺคํ สมารุโฬฺห สมาโน เตภูมเก ขนฺเธ "อิทํ ทุกฺขนฺ"ติ โยนิโส มนสิกโรติ, อุปาเยน ปเถน สมนฺนาหรติ เจว วิปสฺสติ จ, วิปสฺสนา หิ อิธ มนสิการสีเสน วุตฺตา. ยา ปนายนฺตสฺส ทุกฺขสฺส สมุฏฺฐาปิกา ปุริมภวิกา ตณฺหา, อยํ ทุกฺขสมุทโยติ โยนิโส มนสิกโรติ. ยสฺมา ปน อิทํ ทุกฺขํ อยญฺจ สมุทโย อิทํ ฐานํ ปตฺวา นิรุชฺฌนฺติ นปฺปวตฺตนฺติ, ตสฺมา ยทิทํ นิพฺพานํ นาม, อยํ ทุกฺขนิโรโธติ โยนิโส มนสิกโรติ. นิโรธสมฺปาปกํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ @เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. อาวฏฺฏนา อนฺวาวฏฺฏนา ฉ.ม. สมุทโย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๒.

"อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทา"ติ โยนิโส มนสิกโรติ, อุปาเยน ปเถน สมนฺนาหรติ เจว วิปสฺสติ จ. ตตฺรายํ อุปาโย:- อภินิเวโส นาม ขนฺเธ โหติ, น วิวฏฺเฏ, ตสฺมา อยมตฺโถ:- "อิมสฺมึ กาเย ปฐวีธาตุ อาโปธาตู"ติอาทินา ๑- นเยน จตฺตาริ มหาภูตานิ ตทนุสาเรน อุปาทารูปานิ จ ปริคฺคเหตฺวา "อยํ รูปกฺขนฺโธ"ติ ววตฺถเปติ, ตํ ววตฺถาปยโต อุปฺปนฺเน ตทารมฺมเณ จิตฺตเจตสิกธมฺเม "อิเม จตฺตาโร อรูปกฺขนฺธา"ติ ววตฺถเปติ, ตโต "อิเม ปญฺจกฺขนฺธา ทุกฺขนฺ"ติ ววตฺถเปติ, เต ปน สงฺเขปโต นามญฺจ รูปญฺเจติ เทฺว ภาคา โหนฺติ, อิทญฺจ นามรูปํ สเหตุ สปฺปจฺจยํ อุปฺปชฺชติ, ตสฺส อยํ อวิชฺชาภวตณฺหาทิโก เหตุ, อยํ อาหาราทิโก ปจฺจโยติ เหตุปจฺจเย ววตฺถเปติ. โส เตสํ ปจฺจยานญฺจ ปจฺจยุปฺปนฺนานญฺจ ยาถาวสรสลกฺขณํ ววตฺถเปตฺวา "อิเม ธมฺมา อหุตฺวา ภวนฺติ หุตฺวา นิรุชฺฌนฺติ, ตสฺมา อนิจฺจา"ติ อนิจฺจลกฺขณํ อาโรเปติ, "อุทยพฺพยปฏิปีฬิตตฺตา ทุกฺขา"ติ ทุกฺขลกฺขณํ อาโรเปติ, "อวสวตฺตนโต อนตฺตา"ติ อนตฺตลกฺขณํ อาโรเปติ. เอวํ ติลกฺขณานิ อาโรเปตฺวา วิปสฺสนฺโต อุทยพฺพยญาณุปฺปตฺติยา อุปฺปนฺเน โอภาสาทิเก วิปสฺสนูปกฺกิเลเส `อมคฺโค'ติ อุทยพฺพยญาณเมว "อริยมคฺคสฺส อุปายภูโต ปุพฺพภาคมคฺโค"ติ มคฺคามคฺคํ ววตฺถเปตฺวา ปุน อุทยพฺพยญาณํ ปฏิปาฏิยา ภงฺคญาณาทีนิ จ อุปฺปาเทนฺโต โสตาปตฺติมคฺคาทโย ปาปุณาติ. ตสฺมึ ขเณ จตฺตาริ สจฺจานิ เอกปฺปฏิเวเธเนว ปฏิวิชฺฌติ เอกาภิสมเยน อภิสเมติ. ตตฺถ ทุกฺขํ ปริญฺญาปฏิเวเธน ปฏิวิชฺฌนฺโต, สมุทยํ ปหานปฺปฏิเวเธน ปฏิวิชฺฌนฺโต สพฺพํ อกุสลํ ปชหติ, นิโรธํ สจฺฉิกิริยาปฏิเวเธน @เชิงอรรถ: ที.มหา. ๑๐/๓๗๘/๒๕๐

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๗๓.

ปฏิวิชฺฌนฺโต, มคฺคํ ภาวนาปฏิเวเธน ปฏิวิชฺฌนฺโต, สพฺพํ กุสลํ ภาเวติ, อริยมคฺโค หิ นิปฺปริยายโต กุจฺฉิตสลนาทิอตฺเถน กุสโล, ตสฺมึ จ ภาวิเต สพฺเพปิ กุสลา อนวชฺชโพธิปกฺขิยธมฺมา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺตีติ. เอวํ โยนิโส มนสิกโรนฺโต อกุสลํ ปชหติ, กุสลํ ภาเวติ. ตถา หิ วุตฺตํ "อิทํ ทุกฺขนฺติ โยนิโส มนสิกโรติ, อยํ ทุกฺขสมุทโยติ โยนิโส มนสิกโรตี"ติอาทิ. ๑- อปรมฺปิ วุตฺตํ "โยนิโสมนสิการสมฺปนฺนสฺเสตํ ภิกฺขเว ภิกฺขุโน ปาฏิกงฺขํ อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ ภาเวสฺสติ, อริยํ อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ พหุลีกริสฺสตี"ติ. ๒- โยนิโส มนสิกาโรติ คาถาย อยํ สงฺเขปตฺโถ:- สิกฺขติ, สิกฺขาปทานิ ตสฺส อตฺถิ, สิกฺขนสีโลติ วา เสโข. สํสาเร ภยํ อิกฺขตีติ ภิกฺขุ. ตสฺส เสขสฺส ภิกฺขุโน อุตฺตมตฺถสฺส อรหตฺตสฺส ปตฺติยา อธิคมาย ยถา โยนิโส มนสิกาโร, เอวํ พหุกาโร พหูปกาโร อญฺโญ โกจิ ธมฺโม นตฺถิ. กสฺมา? ยสฺมา โยนิโส อุปาเยน มนสิการํ ปุรกฺขตฺวา ปทหํ จตุพฺพิธสมฺมปฺปธานวเสน ปทหนฺโต ขยํ ทุกฺขสฺส ปาปุเณ สงฺกิเลสวฏฺฏทุกฺขสฺส ปริกฺขยํ ปริโยสานํ นิพฺพานํ ปาปุเณ อธิคจฺเฉยฺย, ตสฺมา โยนิโส มนสิกาโร พหุกาโรติ. ฉฏฺฐสุตฺตวณฺณา นิฏฺฐิตา. ------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๗ หน้า ๖๙-๗๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=27&A=1503&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=27&A=1503&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=194              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=4644              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=4881              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=4881              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]