ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๒๖ ภาษาบาลีอักษรไทย อุ.อ. (ปรมตฺถที.)

                         ๘. ปาฏลิคามิยวคฺค
                    ๑. ปฐมนิพฺพานปฏิสํยุตฺตสุตฺตวณฺณนา
    [๗๑] ปาฏลิคามิยวคฺคสฺส ปฐเม นิพฺพานปฏิสํยุตฺตายาติ อมตธาตุสนฺนิสฺสิตาย
อสงฺขตาย ธาตุยา ปเวทนวเสน ปวตฺตาย. ธมฺมิยา กถายาติ
ธมฺมเทสนาย. สนฺทสฺเสตีติ สภาวสรสลกฺขณโต นิพฺพานํ ทสฺเสติ. สมาทเปตีติ
ตเมว อตฺถํ เต ภิกฺขู คณฺหาเปติ. สมุตฺเตเชตีติ ตทตฺถคฺคหเณ อุสฺสาหํ
ชเนนฺโต เตเชติ โชเตติ. สมฺปหํเสตีติ นิพฺพานคุเณหิ สมฺมเทว สพฺพปฺปกาเรหิ
โตเสติ.
    อถ วา สนฺทสฺเสตีติ "โส สพฺพสงฺขารสมโถ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค
ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ"ติอาทินา ๑- นเยเนว สพฺพถา ๒- เตน เตน ปริยาเยน
เตสํ เตสํ อชฺฌาสยานุรูปํ สมฺมา ทสฺเสติ. สมาทเปตีติ "อิมินา อริยมคฺเคน
ตํ อธิคนฺตพฺพนฺ"ติ อธิคมปฏิปทาย สทฺธึ ตตฺถ ภิกฺขู นินฺนโปณปพฺภาเร
กโรนฺโต สมฺมา อาทเปติ คณฺหาเปติ. สมุตฺเตเชตีติ เอตํ ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวนฺติ
"มา สมฺมาปฏิปตฺติยํ ปมาทํ อนฺตราโวสานํ อาปชฺชถ, อุปนิสฺสยสมฺปนฺนสฺส
วีริยวโต นยิทํ ทุกฺกรํ, ตสฺมา สีลวิสุทฺธิอาทิวิสุทฺธิปฏิปทาย อุฏฺฐหถ
ฆฏยถ วายมถา"ติ ๓- นิพฺพานาธิคมาย อุสฺสาเหติ, ตตฺถ วา จิตฺตํ โวทเปติ.
สมฺปหํเสตีติ "มทนิมฺมทโน ปิปาสวินโย อาลยสมุคฺฆาโต"ติ, ๔- ราคกฺขโย โทสกฺขโย
โมหกฺขโยติ, ๕- อสงฺขตนฺติ, ๖- อมตํ สนฺตนฺติอาทินา ๗- จ อเนกปริยาเยน ๘-
@เชิงอรรถ:  วิ.มหา. ๔/๗/๗/, ม.มู. ๑๒/๒๘๑/๒๔๒, ม.ม. ๑๓/๓๓๗/๓๑๙   ม. สพฺพตฺถ
@ ฉ.ม. วายเมยฺยาถาติ   องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๓๔/๓๙, ขุ.อิติ. ๒๕/๙๐/๓๐๘
@ สํ.สฬา. ๑๘/๖๗๔/๔๔๑ (สฺยา), ขุ.อิติ. ๒๕/๔๔/๒๖๖
@ สํ.สฬา. ๑๘/๖๗๔(๓๖๖)/๔๔๑ (สฺยา)
@ ม. ปทํ สนฺตนฺติ, ฉ. อมตญฺจสนฺตนฺติ,  สํ.สฬา. ๑๘/๗๕๑(๔๐๙)/๔๕๓ (สฺยา)
@ สี.,ม. อเนกปริยาเยน หิ
นิพฺพานานิสํสปฺปกาสเนน เตสํ ภิกฺขูนํ จิตฺตํ โตเสนฺโต หาเสนฺโต สมฺปหํเสติ
สมสฺสาเสติ.
    เตธาติ ภิกฺขู อฏฺฐึ กตฺวาติ "อตฺถิ กิญฺจิ อยํ โน อตฺโถ อธิคนฺตพฺโพ"ติ
เอวํ สลฺลกฺเขตฺวา ตาย เทสนาย อตฺถิกา หุตฺวา. มนสิกตฺวาติ จิตฺเต ฐเปตฺวา
อนญฺญวิหิตา ตํ เทสนํ อตฺตโน จิตฺตคตเมว กตฺวา. สพฺพํ เจตโส
สมนฺนาหริตฺวาติ สพฺเพน การกจิตฺเตน อาทิโต ปฏฺฐาย ยาว ปริโยสานา
เทสนํ อาวชฺชิตฺวา, ตคฺคตเมว อาโภคํ กตฺวาติ อตฺโถ. อถ วา สพฺพํ เจตโส ๑-
สมนฺนาหริตฺวาติ สพฺพสฺมา จิตฺตโต เทสนํ สมฺมา อนุ อนุ อาหริตฺวา. อิทํ
วุตฺตํ โหติ:- เทเสนฺตสฺส เยหิ จิตฺเตหิ เทสนา กตา, สพฺพสฺมา จิตฺตโต
ปวตฺตํ เทสนํ พหิ คนฺตุํ อเทนฺโต สมฺมา อวิปรีตํ อนุ อนุ อาหริตฺวา
อตฺตโน จิตฺตสนฺตานํ อาเนตฺวา ๒- ยถาเทสิตเทสิตํ เทสนํ สุฏฺฐุ อุปธาเรตฺวา.
โอหิตโสตาติ อวหิตโสตา, สุฏฺฐุ ฐปิตโสตา. โอหิตโสตาติ วา อวิกฺขิตฺตโสตา.
ตเมว อุปลพฺภมาโนปิ ๓- หิ สวเน อวิกฺเขโป สติสํวโร วิย จกฺขุนฺทฺริยาทีสุ ๔-
โสตินฺทฺริเยปีติ วตฺตพฺพตํ อรหตีติ. ๔- เอตฺถ จ "อฏฺฐิกตฺวา"ติอาทีหิ จตูหิปิ
ปเทหิ ปเทหิ เตสํ ภิกฺขูนํ ตปฺปรภาวโต สวเน อาทรทีปเนน สกฺกจฺจสวนํ
ทสฺเสติ,
    เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ เอตํ เตสํ ภิกฺขูนํ ตสฺสา นิพฺพานปฏิสํยุตฺตาย
ธมฺมกถาย สวเน อาทรการิตํ สพฺพาการโต วิทิตฺวา. อิมํ อุทานนฺติ อิมํ
นิพฺพานสฺส ตพฺพิธุรธมฺมเทสนามุเขน ปรมตฺถโต วิชฺชมานภาววิภาวนํ อุทานํ
อุทาเนสิ.
@เชิงอรรถ:  สี. สพฺพเจตโส   ฉ.ม. อาหริตฺวา
@ สี. อุปลภมาโนปิ  ๔-๔ ฉ.ม. โสตินฺทฺริเยปิ วตฺตุมรหตีติ
   ตตฺถ อตฺถีติ วิชฺชติ, ปรมตฺถโต อุปลพฺภตีติ อตฺโถ. ภิกฺขเวติ เตสํ ภิกฺขูนํ
อาลปนํ. นนุ จ อุทานํ นาม ปีติโสมนสฺสสมุฏฺฐาปิโต วา ธมฺมสํเวคสมุฏฺฐาปิโต วา
ธมฺมปฏิคฺคาหกนิรเปกฺโข อุทาหาโร, ตถา เจว เอตฺตเกสุ สุตฺเตสุ อาคตํ, อิธ กสฺมา
ภควา อุทาเนนฺโต เต ภิกฺขู อามนฺเตสีติ? เตสํ ภิกฺขูนํ สญฺญาปนตฺถํ.
นิพฺพานปฏิสํยุตฺตํ หิ ภควา เตสํ ภิกฺขูนํ ธมฺมํ เทเสตฺวา นิพฺพานคุณานุสฺสรเณน
อุปฺปนฺนปีติโสมนสฺโส อุทานํ อุทาเนสิ. อิธ นิพฺพานวชฺโช สพฺโพ สภาวธมฺโม
ปจฺจยายตฺตวุตฺติโกว อุปลพฺภติ, น ปจฺจยนิรเปกฺโข. อยมฺปน นิพฺพานธมฺโม
กตมปจฺจเย อุปลพฺภตีติ เตสํ ภิกฺขูนํ เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย เต จ สญฺญาเปตุกาโม
"อตฺถิ ภิกฺขเว ตทายตนนฺ"ติอาทิมาห, น เอกนฺตโตว เต ปฏิคฺคาหเก กตฺวาติ
เวทิตพฺพํ. ตทายตนนฺติ ตํ การณํ, ทกาโร ปทสนฺธิกโร. นิพฺพานํ หิ
มคฺคผลญาณาทีนํ อารมฺมณปจฺจยภาวโต รูปาทีนิ วิย จกฺขุวิญฺญาณาทีนํ
อารมฺมณปจฺจยภูตานีติ การณฏฺเฐน "อายตนนฺ"ติ วุจฺจติ. เอตฺตาวตา จ ภควา
เตสํ ภิกฺขูนํ อสงฺขตาย ธาตุยา ปรมตฺถโต อตฺถิภาวํ ปเวเทสิ.
    ตตฺรายํ ธมฺมนฺวโย:- อิธ สงฺขตธมฺมานํ วิชฺชมานตฺตา อสงฺขตายปิ
ธาตุยา ภวิตพฺพํ ตปฺปฏิปกฺขตฺตา สภาวธมฺมานํ. ยถา หิ ทุกฺเข วิชฺชมาเน
ตปฺปฏิปกฺขภูตํ สุขมฺปิ วิชฺชติเยว, ตถา อุเณฺห วิชฺชมาเน สีตมฺปิ วิชฺชติ,
ปาปธมฺเมสุ วิชฺชมาเนสุ กลฺยาณธมฺมาปิ วิชฺชนฺติ เอว. วุตฺตเญฺหตํ:-
            "ยถาปิ ทุกฺเข วิชฺชนฺเต       สุขํ นามปิ วิชฺชติ
             เอวํ ภเว วิชฺชมาเน        วิภโว อิจฺฉิตพฺพโก.
             ยถาปิ อุเณฺห วิชฺชนฺเต       อปรํ วิชฺชติ สีตลํ
             เอวํ ติวิธคฺคิ วิชฺชนฺเต       นิพฺพานํ อิจฺฉิตพฺพกํ.
             ยถาปิ ปาเป วิชฺชนฺเต       กลฺยาณมฺปิ วิชฺชติ
             เอวเมว ชาติ วิชฺชนฺเต      อชาติมฺปิ อิจฺฉิตพฺพกา"ติอาทิ. ๑-
@เชิงอรรถ:  ขุ. พุทฺธ. ๓๓/๑๐-๑๒/๔๔๘
อปิจ นิพฺพานสฺส ปรมตฺถโต อตฺถิภาววิจารณํ ๑- ปรโต อาวิภวิสฺสติ.
    เอวํ ภควา อสงฺขตาย ธาตุยา ปรมตฺถโต อตฺถิภาวํ สมฺมุเขน ทสฺเสตฺวา
อิทานิ ตพฺพิธุรธมฺมาโปหนมุเขนสฺส ๒- สภาวํ ทสฺเสตุํ "ยตฺถ เนว ปฐวี น
อาโป"ติอาทิมาห. ตตฺถ ยสฺมา นิพฺพานํ สพฺพสงฺขารวิธุรสภาวํ ยถา สงฺขตธมฺเมสุ
กตฺถจิ นตฺถิ, ตถา ตตฺถปิ สพฺเพ สงฺขตธมฺมา. น หิ สงฺขตาสงฺขตธมฺมานํ
สโมธานํ สมฺภวติ. ตตฺรายํ อตฺถวิภาวนา:- ยตฺถ ยสฺมึ นิพฺพาเน ยสฺสํ
อสงฺขตธาตุยํ เนว กกฺขฬลกฺขณา ปฐวีธาตุ อตฺถิ, น ปคฺฆรณลกฺขณา
อาโปธาตุ, น อุณฺหลกฺขณา เตโชธาตุ, น วิตฺถมฺภนลกฺขณา วาโยธาตุ อตฺถิ.
อิติ จาตุมหาภูตาภาววจเนน ยถา สพฺพสฺสปิ อุปาทารูปสฺส อภาโว วุตฺโต โหติ
ตนฺนิสฺสิตตฺตา. เอวํ อนวเสสโต กามรูปภวสฺส ตตฺถ อภาโว วุตฺโต โหติ
ตทายตฺตวุตฺติภาวโต. น หิ มหาภูตนิสฺสเยน วินา ปญฺจโวการภโว เอกโวการภโว
วา สมฺภวตีติ.
    อิทานิ อรูปสภาวตฺเตปิ นิพฺพานสฺส อรูปภวปริยาปนฺนานํ ธมฺมานํ
ตตฺถ อภาวํ ทสฺเสตุํ "น อากาสานญฺจายตนํ ฯเปฯ น เนวสญฺญานาสญฺญายตนนฺ"ติ
วุตฺตํ. ตตฺถ น อากาสานญฺจายตนนฺติ สทฺธึ อารมฺมเณน
กุสลวิปากกิริยเภโท ติวิโธปิ อากาสานญฺจายตนจิตฺตุปฺปาโท นตฺถีติ อตฺโถ.
เสเสสุปิ เอเสว นโย. ยทคฺเคน จ นิพฺพาเน กามโลกาทีนํ อภาโว โหติ,
ตทคฺเคน ตตฺถ อิธโลกปรโลกานมฺปิ อภาโวติ อาห "น อยํ โลโก น
ปรโลโก"ติ. ตสฺสตฺโถ:- ยฺวายํ "อิตฺถตฺตํ ทิฏฺฐธมฺโม อิธโลโก"ติ จ
ลทฺธโวหาโร ขนฺธาทิโลโก, โย จ "ตโต อญฺญถา ปโร อภิสมฺปราโย"ติ จ
ลทฺธโวหาโร ขนฺธาทิโลโก, ตทุภยมฺปิ ตตฺถ นตฺถีติ. น อุโภ จนฺทิมสูริยาติ
ยสฺมา รูปคเต สติ ตโม นาม สิยา, ตมสฺส จ วิธมนตฺถํ จนฺทิมสูริเยหิ
@เชิงอรรถ:  สี. อตฺถิภาววิวรณํ   สี...... ธมฺมาโมหมุเขนสฺส
วตฺติตพฺพํ. สพฺเพน สพฺพํ ปน ยตฺถ รูปคตเมว นตฺถิ กุโต ตตฺถ ตโม.
ตมสฺส วา วิธมนา ๑- จนฺทิมสูริยา, ตสฺมา จนฺทิมา สูริโย จาติ อุโภปิ ตตฺถ
นิพฺพาเน นตฺถีติ อตฺโถ. อิมินา อาโลกสภาวตํเยว นิพฺพานสฺส ทสฺเสติ.
    เอตฺตาวตา จ อนภิสเมตาวีนํ ภิกฺขูนํ อนาทิมติสํสาเร สุปินนฺเตปิ
อนนุภูตปุพฺพํ ปรมตฺถคมฺภีรํ ๒- อติทุทฺทสํ สณฺหสุขุมํ อตกฺกาวจรํ อจฺจนฺตสนฺตํ
ปจฺจตฺตเวทนียํ ๓- อติปณีตํ อมตํ นิพฺพานํ วิภาเวนฺโต ปฐมํ ตาว "อตฺถิ
ภิกฺขเว ตทายตนนฺ"ติ ตสฺส อตฺถิภาวา เตสํ อญาณาทีนิ อปเนตฺวา "ยตฺถ
เนว ปฐวี ฯเปฯ น อุโภ จนฺทิมสูริยา"ติ ตทญฺญธมฺมาโปหนมุเขน ตํ วิภาเวติ
ธมฺมราชา. เตน ปฐวีอาทิสพฺพสงฺขตธมฺมวิธุรสภาวา ยา อสงฺขตา ธาตุ, ตํ
นิพฺพานนฺติ ทีปิตํ โหติ. เตเนวาห "ตตฺราปาหํ ภิกฺขเว เนว อาคตึ วทามี"ติ.
    ตตฺถ ตตฺราติ ตสฺมึ. อปิสทฺโท สมุจฺจเย. อหํ ภิกฺขเว ยตฺถ ๔-
สงฺขารปฺปวตฺเต กุโตจิ กสฺสจิ อาคตึ น วทามิ ยถาปจฺจยํ ตตฺถ ธมฺมมตฺตสฺส
อุปฺปชฺชนโต. เอวํ ตสฺมิมฺปิ อายตเน นิพฺพาเน กุโตจิ อาคตึ อาคมนํ เนว
วทามิ อาคนฺตพฺพฏฺฐานตาย อภาวโต. น คตินฺติ กตฺถจิ คมนํ น วทามิ
คนฺตพฺพฏฺฐานตาย อภาวโต. น หิ ตตฺถ สตฺตานํ ฐเปตฺวา ญาเณน อารมฺมณกรณํ
อาคติคติโย สมฺภวนฺติ, นาปิ ฐิติจุตูปปตฺติโย วทามิ. "ตทาปหนฺ"ติ ๕- ปาฬิ.
ตสฺสตฺโถ:- ตมฺปิ อายตนํ คามนฺตรโต คามนฺตรํ วิย อนาคนฺตพฺพตาย น
อาคติ, น คนฺตพฺพตาย น คติ, ปฐวีปพฺพตาทิ วิย อปติฏฺฐานตาย น ฐิติ,
อปจฺจยตฺตา วา อุปฺปาทาภาโว, ตโต อมตสภาวตฺตา จวนาภาโว,
อุปฺปาทนิโรธาภาวโต เจว ตทุภยปริจฺฉินฺนาย ฐิติยา จ อภาวโต น ฐิตึ น จุตึ น
อุปปตฺตึ วทามิ. เกวลํ ปน ตํ อรูปสภาวตฺตา อปจฺจยตฺตา จ น กตฺถจิ ปติฏฺฐิตนฺติ
@เชิงอรรถ:  สี. วิทฺธํสกา   ฉ.ม. ปรมคมฺภีรํ   ฉ.ม. ปณฺฑิตเวทนียํ
@ ก. ยถา   ม. น ตทาปหนฺติปิ
อปฺปติฏฺฐํ. ตตฺถ ปวตฺตาภาวโต ปวตฺตปฺปฏิปกฺขโต จ อปฺปวตฺตํ. อรูปสภาวตฺเตปิ
เวทนาทโย วิย กสฺสจิปิ อารมฺมณสฺส อนาลมฺพนโต อุปตฺถมฺภนิรเปกฺขโต จ
อนารมฺมณเมว ตํ "อายตนนฺ"ติ วุตฺตํ นิพฺพานํ. อยญฺจ เอวสทฺโท อปฺปติฏฺฐเมว
อปฺปวตฺตเมวาติ ปททฺวเยนปิ โยเชตพฺโพ. เอเสวนฺโต ทุกฺขสฺสาติ ยทิทํ
"อปฺปติฏฺฐนฺ"ติอาทีหิ วจเนหิ วณฺณิตํ โถมิตํ ยถาวุตฺตลกฺขณํ นิพฺพานํ,
เอโส เอว สกลสฺส วฏฺฏทุกฺขสฺส อนฺโต ปริโยสานํ ตทธิคเม สติ
สพฺพทุกฺขาภาวโต. ตสฺมา "ทุกฺขสฺส อนฺโต"ติ อยเมว ตสฺส สภาโวติ ทสฺเสติ.
                       ปฐมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          -------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๖ หน้า ๔๑๕-๔๒๐. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=26&A=9272&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=26&A=9272&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=158              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=3977              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=4247              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=4247              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]