บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๒๖

๓. ปจฺจเวกฺขณสุตฺตวณฺณนา [๕๓] ตติเย อตฺตโน อเนเก ปาปเก อกุสเล ธมฺเม ปหีเนติ โลภโทสโมหวิปรีตมนสิการอหิริกาโนตฺตปฺปโกธูปนาหมกฺขปลาสอิสฺสามจฺฉริยมายา- สาเยฺยถมฺภสารมฺภมานาติมานมทปมาทตณฺหาอวิชฺชาติวิธากุสลมูลทุจฺจริตสงฺกิเลส- มลวิสมสญฺาวิตกฺกปปญฺจจตุพฺพิธวิปลฺลาสอาสวโอฆโยคคนฺถาคติคมนตณฺหุปาทาน- ปญฺจวิธเจโตขิลปญฺจเจโตวินิพฺพนฺธนีวรณาภินนฺทนฉวิวาทมูลตณฺหากายสตฺตานุสยอฏฺ- มิจฺฉตฺตนวตณฺหามูลกทสากุสลกมฺมปถทฺวาสฏฺิทิฏฺิคตอฏฺสตตณฺหาวิจริตาทิปฺเภเท @เชิงอรรถ: ^๑ ก. ปรนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๙.

อตฺตโน สนฺตาเน อนาทิกาลปฺปวตฺเต ทิยฑฺฒสหสฺสกิเลเส ตํสหคเต จาปิ อเนเก ปาปเก ลามเก อโกสลฺลสมฺภูตฏฺเน อกุสเล ธมฺเม อนวเสสํ สห วาสนาย โพธิมูเลเยว ปหีเน อริยมคฺเคน สมุจฺฉินฺเน ปจฺจเวกฺขมาโน "อยมฺปิ เม กิเลโส ปหีโน, อยมฺปิ เม กิเลโส ปหีโน"ติ อนุปทปจฺจเวกฺขณาย ^๑- ปจฺจเวกฺขมาโน ภควา นิสินฺโน โหติ. อเนเก จ กุสเล ธมฺเมติ สีลสมาธิปญฺาวิมุตฺติวิมุตฺติาณทสฺสนํ จตฺตาโร สติปฏฺานา, จตฺตาโร สมฺมปฺปธานา, จตฺตาโร อิทฺธิปาทา, จตฺตาโร อริยมคฺคา, จตฺตาริ ผลานิ, จตสฺโส ปฏิสมฺภิทา, จตุโยนิปริจฺเฉทกาณํ, จตฺตาโร อริยวํสา, จตฺตาริ เวสารชฺชาณานิ, ปญฺจ ปธานิยงฺคานิ, ปญฺจงฺคิโก สมฺมาสมาธิ, ปญฺจาณิโก สมฺมาสมาธิ, ปญฺจินฺทฺริยานิ, ปญฺจ พลานิ, ปญฺจ นิสฺสารณียา ธาตุโย, ปญฺจ วิมุตฺตายตนาณานิ, ปญฺจ วิมุตฺติปริปาจนียา สญฺา, ฉ อนุสฺสติฏฺานานิ, ฉ คารวา, ฉ นิสฺสารณียา ธาตุโย, ฉ สตฺตวิหารา, ฉ อนุตฺตริยานิ, ฉ นิพฺเพธภาคิยา ปญฺา, ฉ อภิญฺา, ฉ อสาธารณาณานิ, สตฺต อปริหานิยา ธมฺมา, สตฺต อริยธนานิ, สตฺต โพชฺฌงฺคา, สตฺตสปฺปุริสธมฺมา, สตฺต นิชฺชรวตฺถูนิ, สตฺต สญฺา, สตฺต ทกฺขิเณยฺยปุคฺคลเทสนา, สตฺต ขีณาสวพลเทสนา, อฏฺ ปญฺาปฏิลาภเหตุเทสนา, อฏฺ สมฺมตฺตานิ, อฏฺ โลกธมฺมาติกฺกมา อฏฺ อารมฺภวตฺถูนิ, อฏฺ อกฺขณเทสนา, อฏฺ มหาปุริสวิตกฺกา, อฏฺ อภิภายตนเทสนา, อฏฺ วิโมกขา, นว โยนิโสมนสิการมูลกา ธมฺมา, นว ปาริสุทฺธิปธานิยงฺคานิ, นว สตฺตาวาสเทสนา, นว อาฆาตปฺปฏิวินยา, นว สญฺา, นว นานตฺตานิ, นว อนุปุพฺพวิหารา, ทส นาถกรณา ธมฺมา, ทส กสิณายตนานิ, ทส กุสลกมฺมปถา, ทส สมฺมตฺตานิ, ทส อริยวาสา, ทส อเสกฺขา ธมฺมา, ทส ตถาคตพลานิ, เอกาทส เมตฺตานิสํสา, ทฺวาทส @เชิงอรรถ: ^๑ สี.,ก. อนุปทสมเวกฺขณาย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๐.

ธมฺมจกฺกาการา, เตรส ธุตงฺคคุณา, จตุทฺทส พุทฺธาณานิ, ปณฺณรส วิมุตฺติปริปาจนียา ธมฺมา, โสฬสวิธา อานาปานสฺสติ, โสฬส อปรนฺตปนียา ธมฺมา, อฏฺารส มหาวิปสฺสนา, อฏฺารส พุทฺธธมฺมา, เอกูนวีสติ ปจฺจเวกฺขณาณานิ, จตุจตฺตาลีส าณวตฺถูนิ, ปญฺาส อุทยพฺพยาณานิ, ปโรปญฺาส กุสลธมฺมา, สตฺตสตฺตติ าณวตฺถูนิ, จตุวีสติโกฏิสตสหสฺส- สมาปตฺติสญฺจาริมหาวชิราณานํ, อนนฺตนยสมนฺตปฏฺานปวิจยปจฺจเวกฺขณเทสนาาณานิ, ตถา อนนฺตาสุ โลกธาตูสุ อนนฺตานํ สตฺตานํ อาสยาทิวิภาวนาณานิ จาติ เอวมาทิเก อเนเก อตฺตโน กุสเล อนวชฺชธมฺเม อนนฺตกาลํ ปารมิปริภาวนาย มคฺคภาวนาย จ ปาริปูรึ วุฑฺฒึ คเต "อิเมปิ อนวชฺชธมฺมา มยิ สํวิชฺชนฺติ, อิเมปิ อนวชฺชธมฺมา มยิ สํวิชฺชนฺตี"ติ รุจิวเสน มนสิการาภิมุเข พุทฺธคุเณ วคฺควคฺเค ปุญฺชปุญฺเช กตฺวา ปจฺจเวกฺขมาโน นิสินฺโน โหติ. เต จ โข สปเทสโต เอว, น นิปฺปเทสโต. สพฺเพ พุทฺธคุเณ ภควตาปิ อนุปทํ อนวเสสโต มนสิกาตุํ น สกฺกา อนนฺตาปริเมยฺยภาวโต. วุตฺตเญฺหตํ:- "พุทฺโธปิ พุทฺธสฺส ภเณยฺย วณฺณํ กปฺปมฺปิ เจ อญฺมภาสมาโน ขีเยถ กปฺโป จิรทีฆมนฺตเร วณฺโณ น ขีเยถ ตถาคตสฺสา"ติ. ^๑- อปรมฺปิ วุตฺตํ:- "อสงฺเขฺยยฺยานิ นามานิ สคุเณน มเหสิโน คุเณน นามุทฺธเรยฺยํ อปิ นาม สหสฺสโต"ติ. @เชิงอรรถ: ^๑ สุ.วิ. ๓/๑๔๑/๖๓

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๑.

ตทา หิ ภควา ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฺปฏิกฺกนฺโต วิหารํ ปวิสิตฺวา คนฺธกุฏิปฺปมุเข ตฺวา ภิกฺขูสุ วตฺตํ ทสฺเสตฺวา คเตสุ มหาคนฺธกุฏึ ปวิสิตฺวา ปญฺตฺตวรพุทฺธาสเน นิสินฺโน อตีตชาติวิสยํ าณํ เปเสสิ. อถสฺส ตานิ นิรนฺตรํ โปงฺขานุโปงฺขํ อนนฺตาปริมาณปฺปเภทา อุปฏฺหึสุ. โส "เอวํ มหนฺตสฺส นาม ทุกฺขกฺขนฺธสฺส มูลภูตา อิเม กิเลสา"ติ กิเลสวิสยํ าณาจารํ เปเสตฺวา เต ปหานมุเขน อนุปทํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา "อิเม วต กิเลสา อนวเสสโต มยฺหํ สุฏฺุ ปหีนา"ติ ปุน เตสํ ปหานกรํ สาการํ สปริวารํ สอุทฺเทสํ ^๑- อริยมคฺคํ ปจฺจเวกฺขนฺโต อนนฺตาปริมาณเภเท อตฺตโน สีลาทิอนวชฺชธมฺเม มนสากาสิ. เตน วุตฺตํ:- "เตน โข ปน สมเยน ภควา อตฺตโน อเนเก ปาปเก อกุสเล ธมฺเม ปหีเน ปจฺจเวกฺขมาโน นิสินฺโน โหติ, อเนเก จ กุสเล ธมฺเม ภาวนาปาริปูรึ คเต"ติ. เอวํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุปฺปนฺนปีติโสมนสฺสุทฺเทสภูตํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ. ตตฺถ อหุ ปุพฺเพติ อรหตฺตมคฺคาณุปฺปตฺติโต ปุพฺเพ สพฺโพปิ จายํ ราคาทิโก กิเลสคโณ มยฺหํ สนฺตาเน อหุ อาสิ, น อิมสฺมึ กิเลสคเณ โกจิปิ กิเลโส นาโหสิ. ตทา นาหูติ ตทา ตสฺมึ กาเล อริยมคฺคกฺขเณ โส กิเลสคโณ น อหุ น อาสิ, ตตฺถ อณุมตฺโตปิ กิเลโส อคฺคมคฺคกฺขเณ อปฺปหีโน นาม นตฺถิ, "ตโต นาหู"ติปิ ปนฺติ, ตโต อรหตฺตมคฺคกฺขณโต ปรํ นาสีติ อตฺโถ. นาหุ ปุพฺเพติ โย จายํ มม อปริมาโณ อนวชฺชธมฺโม เอตรหิ ภาวนาปาริปูรึ คโต อุปลพฺภติ, โสปิ อริยมคฺคกฺขณโต ปุพฺเพ น อหุ น อาสิ. ตทา อหูติ ยทา ปน เม อคฺคมคฺคาณํ อุปฺปนฺนํ, ตทา สพฺโพปิ เม อนวชฺชธมฺโม อาสิ. อคฺคมคฺคาธิคเมน หิ สทฺธึ สพฺเพปิ สพฺพญฺุคุณา พุทฺธานํ หตฺถคตา เอว โหนฺติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ม. สอุทยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๒.

น จาหุ น จ ภวิสฺสติ. น เจตรหิ วิชฺชตีติ โย ปน โส อนวชฺชธมฺโม อริยมคฺโค มยฺหํ โพธิมณฺเฑ อุปฺปนฺโน, เยน สพฺโพ กิเลสคโณ อนวเสสํ ปหีโน, โส ยถา มยฺหํ มคฺคกฺขณโต ปุพฺเพ น จาหุ น จ อโหสิ, เอวํ อตฺตนา ปหาตพฺพกิเลสาภาวโต เต กิเลสา วิย อยมฺปิ น จ ภวิสฺสติ อนาคเต น อุปฺปชฺชิสฺสติ, เอตรหิ ปจฺจุปฺปนฺนกาเลปิ น วิชฺชติ น อุปลพฺภติ อตฺตนา กตฺตพฺพกิจฺจาภาวโต. น หิ อริยมคฺโค อเนกวารํ ปวตฺตติ. เตเนวาห "น ปารํ ทิคุณํ ยนฺตี"ติ. อิติ ภควา อริยมคฺเคน อตฺตโน สนฺตาเน อนวเสสํ ปหีเน อกุสเล ธมฺเม ภาวนาปาริปูรึ คเต อปริมาเณ อนวชฺชธมฺเม จ ปจฺจเวกฺขมาโน อตฺตุปนายิกปีติเวควิสฺสฏฺ อุทานํ อุทาเนสิ. ปุริมาย คาถาย ^๑- ปุริมเวสารชฺชทฺวยเมว กถิตํ, ปจฺฉิมทฺวยํ สมฺมาสมฺโพธิยา ปกาสิตตฺตา ปกาสิตเมว โหตีติ. ตติยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา. -------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๖ หน้า ๓๕๘-๓๖๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=26&A=8028&modeTY=1&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=26&A=8028&modeTY=1&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=135 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=3480 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=3678 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=3678 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25