อรรถกถาเล่มที่ ๒๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 อุ.อ. (ปรมตฺถที.)

                       ๑๐. จูฬปนฺถกสุตฺตวณฺณนา
    [๕๐] ทสเม จูฬปนฺถโกติ มหาปนฺถกตฺเถรสฺส กนิฏฺภาติกตฺตา จ
ปนฺเถ ชาตตฺตา จ ทหรกาเล ลทฺธโวหาเรน อปรภาเคปิ อยมายสฺมา
"จูฬปนฺถโก"เตฺวว ปญฺายิตฺถ. คุณวิเสเสหิ ปน ฉฬภิญฺโ ปภินฺนปฏิสมฺภิโท
"เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ มโนมยํ กายํ อภินิมฺมินนฺตานํ ยทิทํ
จูฬปนฺถโก, เจโตวิวฏฺฏกุสลานํ ยทิทํ จูฬปนฺถโก"ติ ๒- ทฺวีสุ าเนสุ ภควตา
เอตทคฺเค ปิโต อสีติยา มหาสาวเกสุ อพฺภนฺตโร.
    โส เอกทิวสํ ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฺปฏิกฺกนฺโต อตฺตโน ทิวาฏฺาเน
ทิวาวิหารํ นิสินฺโน สมาปตฺตีหิ ทิวสภาคํ วีตินาเมตฺวา สายนฺหสมยํ อุปาสเกสุ
ธมฺมสฺสวนตฺถํ อนาคเตสุ เอว วิหารมชฺฌํ ปวิสิตฺวา ภควติ คนฺธกุฏิยํ
นิสินฺเน "อกาโล ตาว ภควโต อุปฏฺานํ อุปสงฺกมิตุนฺ"ติ คนฺธกุฏิปฺปมุเข
เอกมนฺตํ นิสีทิ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา. เตน วุตฺตํ "เตน โข ปน สมเยน
อายสฺมา จูฬปนฺถโก ภควโต อวิทูเร นิสินฺโน โหติ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อุชุํ
กายํ ปณิธาย ปริมุขํ สตึ อุปฏฺเปตฺวา"ติ โส หิ ตทา กาลปริจฺเฉทํ กตฺวา
สมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา นิสีทิ.
    เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ เอตํ อายสฺมโต จูฬปนฺถกสฺส กายจิตฺตานํ
สมฺมาปณิหิตภาวสงฺขาตํ อตฺถํ ชานิตฺวา. อิมํ อุทานนฺติ อญฺโปิ โย
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,ม. อวิทู  ๒ องฺ. เอกก. ๒๐/๑๙๙/๒๔
ปสฺสทฺธกาโย สพฺพิริยาปเถสุ อุปฏฺิตสฺสติ สมาหิโต, ตสฺส ภิกฺขุโน
อนุปาทาปรินิพฺพานปริโยสานสฺส วิเสสาธิคมสฺส ตตฺถ ปาตุภาววิภาวนํ อิมํ อุทานํ
อุทาเนสิ.
    ตตฺถ ิเตน กาเยนาติ กายทฺวาริกสฺส อสํวรสฺส ปหาเนน อกรเณน
สมฺมา ปิเตน โจปนกาเยน, ตถา จกฺขาทีนํ อินฺทฺริยานํ นิพฺพิเสวนภาวกรเณน
สุฏฺุ ปิเตน ปญฺจทฺวาริกกาเยน, สํยตหตฺถปาทตาย หตฺถกุกฺกุจฺจาทีนํ อภาวโต
อปริผนฺทเนน ิเตน กรชกาเยน จาติ สงฺเขปโต สพฺเพนปิ กาเยน
นิพฺพิการตาสงฺขาเตน นิจฺจลภาเวน ิเตน. เอเตนสฺส สีลปาริสุทฺธิ ทสฺสิตา.
อิตฺถมฺภูตลกฺขเณ จ อิทํ กรณวจนํ. ิเตน เจตสาติ จิตฺตสฺส ิติปริทีปเนน
สมาธิสมฺปทํ ทสฺเสติ. สมาธิ หิ จิตฺตสฺส `ิตี'ติ วุจฺจติ. ตสฺมา สมถวเสน
วิปสฺสนาวเสเนว วา เอกคฺคตาย สติ จิตฺตํ อารมฺมเณ เอโกทิภาวูปคมเนน
ิตํ นาม โหติ, น อญฺถา. อิทญฺจ ยถาวุตฺตกายจิตฺตานํ ปนํ สมาทหนํ
สพฺพสฺมิมฺปิ กาเล สพฺเพสุ จ อิริยาปเถสุ อิจฺฉิตพฺพนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห
"ติฏฺ นิสินฺโน อุท วา สยาโน"ติ. ตตฺถ วา สทฺโท อนิยมตฺโถ. เตน
ติฏฺนฺโต วา นิสินฺโน วา สยาโน วา ตทญฺิริยาปโถ วาติ อยมตฺโถ ทีปิโต
โหตีติ จงฺกมนสฺสาปิ อิธ สงฺคโห เวทิตพฺโพ.
    เอตํ สตึ ภิกฺขุ อธิฏฺหาโนติ ยาย ปเคว ปริสุทฺธสมาจาโร
กายจิตฺตทุฏฺุลฺลภาวูปสมเนน กายํ จิตฺตญฺจ อสารทฺธํ กตฺวา ปฏิลทฺธาย
อนวชฺชสุขาธิฏฺาย กายจิตฺตปสฺสทฺธิวเสน จิตฺตํ ลหุํ มุทุํ กมฺมญฺญฺจ กตฺวา สมฺมา
เปนฺโต สมาทหนฺโต กมฺมฏฺานํ ปริพฺรูเหติ มตฺถกญฺจ ปาเปติ, ตํ เอว
กมฺมฏฺานานุโยคสฺส อาทิมชฺฌปริโยสาเนสุ พหูปการํ สตึ ภิกฺขุ อธิฏฺหาโน
สีลวิโสธนํ อาทึ กตฺวา ยาว วิเสสาธิคมา ตตฺถ ๑- ตตฺถ อธิฏฺหนฺโตติ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,ม. ตทตฺถํ
ลเภถ ปุพฺพาปริยํ วิเสสนฺติ โส เอวํ สติอารกฺเขน เจตสา กมฺมฏฺานํ อุปรูปริ
วฑฺเฒนฺโต พฺรูหนฺโต ผาตึ กโรนฺโต ปุพฺพาปริยํ ปุพฺพาปริยวนฺตํ ปุพฺพาปรภาเวน
ปวตฺตํ อุฬารุฬารตราทิเภทวิเสสํ ลเภยฺย.
    ตตฺถ ทุวิโธ ปุพฺพาปริยวิเสโส สมถวเสน วิปสฺสนาวเสน จาติ. เตสุ
สมถวเสน ตาว นิมิตฺตุปฺปตฺติโต ปฏฺาย ยาว เนวสญฺานาสญฺายตนวสีภาโว,
ตาว ปวตฺโต ภาวนาวิเสโส ปุพฺพาปริยวิเสโส. วิปสฺสนาวเสน ปน รูปมุเขน
อภินิวิสนฺตสฺส รูปธมฺมปริคฺคหโต, อิตรสฺส นามธมฺมปริคฺคหโต ปฏฺาย ยาว
อรหตฺตาธิคโม, ตาว ปวตฺโต ภาวนาวิเสโส ปุพฺพาปริยวิเสโส. อยเมว จ
อิธาธิปฺเปโต.
    ลทฺธาน ปุพฺพาปริยํ วิเสสนฺติ ปุพฺพาปริยวิเสสํ อุกฺกํสปารมิปฺปตฺตํ อรหตฺตํ
ลภิตฺวา. อทสฺสนํ มจฺจุราชสฺส คจฺเฉติ ชีวิตุปจฺเฉทวเสน สพฺเพสํ สตฺตานํ
อภิภวนโต มจฺจุราชสงฺขาตสฺส มรณสฺส วิสยภูตํ ภวตฺตยํ สมติกฺกนฺตตฺตา อทสฺสนํ
อโคจรํ คจฺเฉยฺย. อิมสฺมึ วคฺเค ยํ อวุตฺตํ, ตํ เหฏฺา วุตฺตนยเมวาติ.
                       ทสมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                   นิฏฺิตา จ โสณตฺเถรวคฺควณฺณนา ๑-
                       ------------------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. มหาวคฺควณฺณนา

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๖ หน้า ๓๔๒-๓๔๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=26&A=7662&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=26&A=7662&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=126
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=3295
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=3451
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=3451
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25