อรรถกถาเล่มที่ ๒๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 อุ.อ. (ปรมตฺถที.)

                     ๑๐. สาริปุตฺตอุปสมสุตฺตวณฺณนา
    [๔๐] ทสเม อตฺตโน อุปสมนฺติ สาวกปารมีมตฺถกปฺปตฺติยา เหตุภูตํ
อคฺคมคฺเคน อตฺตโน อนวเสสกิเลสวูปสมํ.
    อายสฺมา หิ สาริปุตฺโต อนุปสนฺตกิเลสานํ สตฺตานํ ราคาทิกิเลส-
ชนิตสนฺตาปทรถปริฬาหทุกฺขญฺเจว กิเลสาภิสงฺขารนิมิตฺตํ ชาติชราพฺยาธิมรณโสก-
ปริเทวาทิทุกฺขญฺจ ปจฺจกฺขโต ทิสฺวา อตีตานาคเตปิ เนสํ วฏฺฏมูลกํ ทุกฺขํ
ปริตุเลตฺวา กรุณายมาโน อตฺตนาปิ ปุถุชฺชนกาเล อนุภูตํ กิเลสนิมิตฺตํ วา
อนปฺปกํ ทุกฺขํ อนุสฺสริตฺวา "อีทิสสฺส นาม มหาทุกฺขสฺส เหตุภูตา กิเลสา
อิทานิ เม สุปฺปหีนา"ติ อตฺตโน กิเลสวูปสมํ อภิณฺหํ ปจฺจเวกฺขติ. ปจฺจเวกฺขนฺโต
@เชิงอรรถ: ๑ สุ.วิ. ๒/๙๕/๙๔, วิสุทฺธิ. ๓/๑๔๕ (สฺยา)  ๒ ก. กสฺมา  ๓ ม. ขีโณ
จ "อิเม เอตฺตกา กิเลสา โสตาปตฺติมคฺเคน อุปสมิตา, เอตฺตกา สกทาคามิมคฺเคน,
เอตฺตกา อนาคามิมคฺเคน, เอตฺตกา อรหตฺตมคฺเคน อุปสมิตา"ติ
ตํตํมคฺคญาเณน โอธิโส กิเสสานํ อุปสมิตภาวํ ปจฺจเวกฺขติ. เตน วุตฺตํ
"อตฺตโน อุปสมํ ปจฺจเวกฺขมาโน"ติ.
    อปเร "เถโร อรหตฺตผลสมาปตฺตึ สมาปชฺชิตฺวา ตํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา `อิมสฺส
วตายํ สนฺตปณีตภาโว อจฺจนฺตสนฺตาย อสงฺขตาย ธาตุยา อารมฺมณโต, สยญฺจ
สมฺมเทว กิเลสวูปสมโต'ติ เอวํ อภิณฺหํ อุปสมํ ปจฺจเวกฺขตี"ติ วทนฺติ. อญฺเญ
ปน "อนวเสสกิเลสานํ อุปสมปริโยสาเน ชาตํ อคฺคผลเมเวตฺถ อุปสโม นาม,
ตํ ปจฺจเวกฺขมาโน นิสินฺโน"ติ.
    เอตมตฺถํ วิทิตฺวาติ ยทิทํ อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส มหาปญฺญตาทิเหตุภูตํ
สาวเกสุ อนญฺญสาธารณํ กิเลสปฺปหานํ อคฺคผลํ วา อุปสมปริยาเยน วุตฺตํ,
ตสฺส ปจฺจเวกฺขณสงฺขาตํ อตฺถํ สพฺพาการโต วิทิตฺวา ตทนุภาวทีปกํ อิมํ อุทานํ
อุทาเนสิ.
    ตตฺถ อุปสนฺตสนฺตจิตฺตสฺสาติ อุปสนฺตเมว หุตฺวา สนฺตํ จิตฺตํ เอตสฺสาติ
อุปสนฺตสนฺตจิตฺโต. สมาปตฺติวิกฺขมฺภเนน หิ อุปสนฺตกิเลสตฺตา อุปสนฺตํ จิตฺตํ
น สพฺพถา "อุปสนฺตสนฺตนฺ"ติ วุจฺจติ ตสฺส อุปสมสฺส อนจฺจนฺติกภาวโต, น
ตถา อคฺคมคฺเคน. เตน ปน อจฺจนฺตเมว กิเลสานํ สมุจฺฉินฺนตฺตา อรหโต
จิตฺตํ ปุน กิเลสานํ อนุปสเมตพฺพตาย สมถวิปสฺสนาเหฏฺฐิมมคฺเคหิ อุปสนฺตกิเลสํ
หุตฺวา อจฺจนฺตสนฺตภาวโตว "อุปสนฺตสนฺตนฺ"ติ วุจฺจติ. เตน วุตฺตํ "อุปสนฺตเมว
หุตฺวา สนฺตํ จิตฺตํ เอตสฺสาติ อุปสนฺตสนฺตจิตฺโต"ติ. อุปสนฺตนฺติ วา อุปสโม
วุจฺจติ, ตสฺมา "อุปสนฺตสนฺตจิตฺตสฺสา"ติ อจฺจนฺตุปสเมน สนฺตจิตฺตสฺสาติ อตฺโถ.
    อถ วา สติปิ สพฺเพสํ ขีณาสวานํ อนวเสสกิเลสอุปสเม ๑- สาวกปารมีญาณสฺส
ปน มตฺถกปฺปตฺติเหตุภูโต สาวเกสุ อนญฺญสาธารโณ สวิเสโส
ธมฺมเสนาปติโน กิเลสอุปสโมติ ทสฺเสตุํ ๒- สตฺถา อุปสนฺตสทฺเทน วิเสเสตฺวา
อาห "อุปสนฺตสนฺตจิตฺตสฺสา"ติ.
    ตตฺรายมตฺโถ:- ภุสํ ทฬฺหํ วา สนฺตํ อุปสนฺตํ, เตน อุปสนฺตเมว
หุตฺวา สนฺตํ อุปสนฺตสนฺตํ, ตาทิสํ จิตฺตํ เอตสฺสาติ สพฺพํ ปุริมสทิสเมว.
ตถาเหส ภควตา:- "สาริปุตฺโต ภิกฺขเว มหาปญฺโญ ปุถุปญฺโญ หาสปญฺโญ
ชวนปญฺโญ ติกฺขปญฺโญ นิพฺเพธิกปญฺโญ"ติอาทินา ๓- อเนกปริยาเยน วณฺณิโต
โถมิโต. เนตฺติจฺฉินฺนสฺสาติ เนตฺติ วุจฺจติ ภวตณฺหา สํสารสฺส นยนโต, สา
เนตฺติ ฉินฺนา เอตสฺสาติ เนตฺติจฺฉินฺโน. ตสฺส เนตฺติจฺฉินฺนสฺส, ปหีนตณฺหสฺสาติ
อตฺโถ. มุตฺโต โส มารพนฺธนาติ โส เอวํวิโธ ปริกฺขีณภวสํโยชโน สพฺพสฺมา
มารพนฺธนโต มุตฺโต, น ตสฺส มารพนฺธนโมจนาย กรณียํ อตฺถิ, ตสฺมา
ธมฺมเสนาปติ อตฺตโน อุปสมํ ปจฺจเวกฺขตีติ. เสสํ วุตฺตนยเมว.
                       ทสมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                      นิฏฺฐิตา จ เมฆิยวคฺควณฺณนา.
                           -----------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อนวเสสกิเลสวูปสเม
@๒ ฉ.ม. กิเลสวูปสโมติ ทสฺเสตุํ ๓ ม.อุ. ๑๔/๙๓/๗๗

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๖ หน้า ๒๘๙-๒๙๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=26&A=6474&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=26&A=6474&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=109
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=2837
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=2925
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=2925
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25