ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๒๓ ภาษาบาลีอักษรไทย ธ.อ.๖ อตฺต-โกธวคฺค

                    ๑๕. สุขวคฺควณฺณนา
                      -----------
              ๑. ญาตกานํกลหวูปสมนวตฺถุ. (๑๕๗)
      "สุสุขํ วตาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา สกฺเกสุ วิหรนฺโต
กลหวูปสมนตฺถํ ญาตเก อารพฺภ กเถสิ.
      สากิยา จ โกลิยา จ กิร กปิลวตฺถุนครสฺส จ โกลิยนครสฺส
จ อนฺตเร โรหิณึ นาม นทึ เอเกเนว อาวรเณน พนฺธาเปตฺวา
สสฺสานิ กาเรนฺติ. อถ เชฏฺฐมูลมาเส สสฺเสสุ มิลายนฺเตสุ
อุภยนครวาสิกานํปิ กมฺมกรา สนฺนิปตึสุ. ตตฺถ โกลิยนครวาสิโน
อาหํสุ "อิทํ อุทกํ อุภโต หริยมานํ เนว ตุมฺหากํ ปโหสฺสติ, น
อมฺหากํ; อมฺหากํ ปน สสฺสํ เอกอุทเกเนว นิปฺผชฺชิสฺสติ, อิทํ
อุทกํ อมฺหากํ เทถาติ. อิตเรปิ เอวมาหํสุ "ตุมฺเหสุ โกฏฺเฐ
ปูเรตฺวา ฐิเตสุ มยํ รตฺตสุวณฺณํ นีลมณิกาฬมณิกหาปเณ จ
คเหตฺวา ปจฺฉิปฺปสิพฺพกาทิหตฺถา น สกฺขิสฺสาม ตุมฺหากํ ฆรทฺวาเร
วิจริตุํ, อมฺหากํปิ สสฺสํ เอกอุทเกเนว นิปฺผชฺชิสฺสติ, อิทํ อุทกํ
อมฺหากํ เทถาติ. "น มยํ ทสฺสามาติ. "มยํปิ น ทสฺสามาติ.
เอวํ กถํ วฑฺเฒตฺวา เอโก อุฏฺฐาย เอกสฺส ปหารํ อทาสิ,
โสปิ อญฺญสฺสาปีติ เอวํ อญฺญมญฺญํ ปหริตฺวา ราชกุลานํ ชาตึ
ฆฏฺเฏตฺวา กลหํ วฑฺฒยึสุ. โกลิยกมฺมกรา วทนฺติ "ตุมฺเห
กปิลวตฺถุวาสิโน ทารเก คเหตฺวา คจฺฉถ, ๑- เย โสณสิคาลาทโย
วิย อตฺตโน ภคินีหิ สทฺธึ สํวาสํ วสึสุ; เอเตสํ หตฺถิโน จ
อสฺสา จ ผลกาวุธานิ จ อมฺหากํ กึ กริสฺสนฺตีติ. สากิยกมฺมกราปิ
วทนฺติ "ตุมฺเหทานิ กุฏฺฐิโน ทารเก คเหตฺวา คจฺฉถ, ๒- เย
อนาถา นิคฺคติกา ติรจฺฉานา วิย โกลรุกฺเข วสึสุ; เอเตสํ
หตฺถิโน จ อสฺสา จ ผลกาวุธานิ จ อมฺหากํ กึ กริสฺสนฺตีติ.
เต คนฺตฺวา ตสฺมึ กมฺเม นิยุตฺตานํ อมจฺจานํ กเถสุํ. อมจฺจา
ราชกุลานํ กเถสุํ. ตโต สากิยา "ภคินีหิ สทฺธึ สํวาสํ วสิตกานํ
ถามญฺจ พลญฺจ ทสฺเสสฺสามาติ ยุทฺธสชฺชา นิกฺขมึสุ. โกลิยาปิ
"โกลรุกฺขวาสีนํ ถามญฺจ พลญฺจ ทสฺเสสฺสามาติ ยุทฺธสชฺชา
นิกฺขมึสุ. สตฺถาปิ ปจฺจูสสมเย โลกํ โวโลเกนฺโต ญาตเก
ทิสฺวา "มยิ อคจฺฉนฺเต อิเม นสฺสิสฺสนฺติ, มยา คนฺตุํ วฏฺฏตีติ
จินฺเตตฺวา เอกโกว อากาเสน คนฺตฺวา โรหิณิยา นทิยา
มชฺเฌ อากาเส ปลฺลงฺเกน นิสีทิ. ญาตกา สตฺถารํ ทิสฺวา
อาวุธานิ ฉฑฺเฑตฺวา วนฺทึสุ. อถ เน สตฺถา อาห "กึ กลโห
นาเมโส มหาราชาติ. "น ชานาม ภนฺเตติ. "โกทานิ ชานิสฺสตีติ.
เต "อุปราชา ชานิสฺสติ, เสนาปติ ชานิสฺสตีติ อิมินา อุปาเยน
ยาว ทาสกมฺมกเร ๓- ปุจฺฉิตฺวา "ภนฺเต อุทกกลโหติ อาหํสุ.
"อุทกํ กึ อคฺฆติ มหาราชาติ. "อปฺปคฺฆํ ภนฺเตติ. "ขตฺติยา กึ
อคฺฆนฺติ มหาราชาติ. "ขตฺติยา นาม อนคฺฆา ภนฺเตติ. "ยุตฺตํ
@เชิงอรรถ: ๑-๒. อาคจฺฉถ. (?)       ๓. ทาสกมฺมกเรหิ (?)
ปน ตุมฺหากํ อปฺปมตฺตกํ อุทกํ นิสฺสาย อนคฺเฆ ขตฺติเย
นาเสตุนฺติ. เต ตุณฺหี อเหสุํ. อถ เต สตฺถา อามนฺเตตฺวา
"กสฺมา มหาราช เอวรูปํ กโรถ, มยิ อสนฺเต อชฺช โลหิตนที
ปวตฺติสฺสติ, อยุตฺตํ โว กตํ: ตุมฺเห ปญฺจหิ เวเรหิ สเวรา
วิหรถ, อหํ อเวโร วิหรามิ; ตุมฺเห กิเลสาตุรา หุตฺวา
วิหรถ, อหํ อนาตุโร วิหรามิ; ตุมฺเห กามคุณปริเยสเน อุสฺสุกา
หุตฺวา วิหรถ, อหํ อนุสฺสุโก วิหรามีติ วตฺวา อิมา คาถา
อภาสิ
       "สุสุขํ วต ชีวาม        เวริเนสุ อเวริโน,
        เวริเนสุ มนุสฺเสสุ      วิหราม อเวริโน.
        สุสุขํ วต ชีวาม        อาตุเรสุ อนาตุรา,
        อาตุเรสุ มนุสฺเสสุ      วิหราม อนาตุรา.
        สุสุขํ วต ชีวาม        อุสฺสุเกสุ อนุสฺสุกา,
        อุสฺสุเกสุ มนุสฺเสสุ      วิหราม อนุสฺสุกาติ.
      ตตฺถ "สุสุขนฺติ: สุฏฺฐุ สุขํ. อิทํ วุตฺตํ โหติ "เย คิหิโน
สนฺธิจฺเฉทาทิวเสน, ปพฺพชิตา วา ปน เวชฺชกมฺมาทิวเสน,
ชีวิตวุตฺตึ อุปฺปาเทตฺวา `สุเขน ชีวามาติ วทนฺติ: เตหิ มยเมว
สุสุขํ วต ชีวาม, เย มยํ ปญฺจหิ เวเรหิ เวริเนสุ มนุสฺเสสุ
อเวริโน, กิเลสาตุเรสุ [มนุสฺเสสุ] นิกฺกิเลสตาย อนาตุรา,
ปญฺจกามคุณปริเยสเน อุสฺสุเกสุ [มนุสฺเสสุ] ตาย ปริเยสนาย
อภาเวน อนุสฺสุกาติ. เสสํ อุตฺตานตฺถเมว.
        เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                  ญาตกานํ กลหวูปสมนวตฺถุ.
                    ---------------
                   ๒. มารวตฺถุ. (๑๕๘)
      "สุสุขํ วตาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา ปญฺจสาลายํ
พฺราหฺมณคาเม วิหรนฺโต มารํ อารพฺภ กเถสิ.
      เอกทิวสํ หิ สตฺถา ปญฺจสตานํ กุมาริกานํ โสตาปตฺติ-
มคฺคสฺส อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา ตํ คามํ อุปนิสฺสาย วิหาสิ. ตาปิ
กุมาริกาโย เอกสฺมึ นกฺขตฺตทิวเส นทึ คนฺตฺวา นหายิตฺวา
อลงฺกตปฺปฏิยตฺตา คามาภิมุขิโย ๑- ปายึสุ. สตฺถาปิ ตํ คามํ
ปวิสิตฺวา ปิณฺฑาย จริ. มาโร สกลคามวาสีนํ สรีเร อธิมุจฺจิตฺวา,
ยถา สตฺถา กฏจฺฉุภิกฺขามตฺตํปิ น ลภติ, เอวํ กตฺวา ยถาโธเตน
ปตฺเตน นิกฺขมนฺตํ สตฺถารํ คามทฺวาเร ฐตฺวา อาห "อปิ
สมณ ปิณฺฑํ อลภิตฺถาติ. "กึ ปน ตฺวํ ปาปิม ตถา อกาสิ,
ยถา อหํ ปิณฺฑํ น ลเภยฺยนฺติ. "เตนหิ ภนฺเต ปุน ปวิสถาติ.
เอวํ กิรสฺส อโหสิ "สเจ ปุน ปวิสติ, สพฺเพสํ สรีเร อธิมุจฺจิตฺวา
อิมสฺส ปุรโต ปาณึ ปหริตฺวา หสนเกฬึ กริสฺสามีติ. ตสฺมึ
ขเณ ตา กุมาริกาโย คามทฺวารํ ปตฺวา สตฺถารํ ทิสฺวา วนฺทิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑. คามาภิมุขินิโยติปิ ปาโฐ.
เอกมนฺตํ อฏฺฐํสุ. มาโรปิ สตฺถารํ อาห "อปิ ภนฺเต ปิณฺฑํ
อลภมานา ชิฆจฺฉาทุกฺเขน ปีฬิตตฺถาติ. สตฺถา "อชฺช มยํ
ปาปิม กิญฺจิ อลภิตฺวาปิ อาภสฺสรเทวโลเก พฺรหฺมาโน วิย
ปีติสุเขเนว วีตินาเมสฺสามาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "สุสุขํ วต ชีวาม,     เยสนฺโน นตฺถิ กิญฺจนํ,
         ปีติภกฺขา ภวิสฺสาม    เทวา อาภสฺสรา ยถาติ.
      ตตฺถ "เยสนฺโนติ: เยสํ อมฺหากํ ปลิพุทฺธนตฺเถน ราคาทีสุ
กิญฺจเนสุ เอกํปิ กิญฺจนํ นตฺถิ. ปีติภกฺขาติ: ยถา อาภสฺสรา
เทวา ปีติภกฺขา หุตฺวา ๑- วีตินาเมนฺติ, เอวํ มยํปิ ภวิสฺสามาติ
อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน ปญฺจสตาปิ ตา กุมาริกาโย โสตาปตฺติผเล
ปติฏฺฐหึสูติ.
                        มารวตฺถุ.
                       --------
@เชิงอรรถ: ๑. อิโต ปรํ สี. ยุ. โปตฺถเกสุ ปีติสุเขเนวาติ ปทํ ทิสฺสติ.
              ๓. โกสลรญฺโญปราชยวตฺถุ. (๑๕๙)
      "ชยํ เวรนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
โกสลรญฺโญ ปราชยํ อารพฺภ กเถสิ.
      โส กิร กาสิกคามํ นิสฺสาย ภาคิเนยฺเยน อชาตสตฺตุนา
สทฺธึ ยุชฺฌนฺโต เตน ตโย วาเร ปราชิโต ตติเย วาเร จินฺเตสิ
"อหํ ขีรมุขํ ทารกํ ปราเชตุํ นาสกฺขึ, กึ เม ชีวิเตนาติ. โส
อาหารุปจฺเฉทํ กตฺวา มญฺจเก นิปชฺชิ. อถสฺส สา ปวตฺติ
สกลนครํ ปตฺถริ. ภิกฺขู ตถาคตสฺส อาโรเจสุํ "ภนฺเต ราชา
กิร กาสิกคามกํ นิสฺสาย ตโย วาเร ปราชิโต, โส อิทานิ
ปราชิตฺวา อาคโต `ขีรมุขํ ทารกํ ปราเชตุํ นาสกฺขึ, กึ เม
ชีวิเตนาติ อาหารุปจฺเฉทํ กตฺวา มญฺจเก นิปนฺโนติ. สตฺถา
เตสํ กถํ สุตฺวา "ภิกฺขเว ชินนฺโตปิ เวรํ ปสวติ, ปราชิโต
ปน ทุกฺขํ เสติเยวาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "ชยํ เวรํ ปสวติ,        ทุกฺขํ เสติ ปราชิโต,
         อุปสนฺโต สุขํ เสติ       หิตฺวา ชยปราชยนฺติ.
      ตตฺถ "ชยนฺติ: ปรํ ชินนฺโต เวรํ ปฏิลภติ. ปราชิโตติ:
ปเรน ปราชิโต "กทา นุ โข ปจฺจามิตฺตสฺส ปิฏฺฐึ ทฏฺฐุํ
สกฺขิสฺสามีติ ทุกฺขํ เสติ สพฺพิริยาปเถสุ ทุกฺขเมว วิหรตีติ
อตฺโถ. อุปสนฺโตติ: อพฺภนฺตเร อุปสนฺตราคาทิกฺกิเลโส ขีณาสโว
ชยญฺจ ปราชยญฺจ หิตฺวา สุขํ เสติ สพฺพิริยาปเถสุ สุขเมว
วิหรตีติ อตฺโถ.
         เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                  โกสลรญฺโญ ปราชยวตฺถุ.
                   -----------------
               ๔. อญฺญตรกุลทาริกาวตฺถุ. (๑๖๐)
      "นตฺถิ ราคสโม อคฺคีติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต อญฺญตรํ กุมาริกํ อารพฺภ กเถสิ.
      ตสฺสา กิร มาตาปิตโร อาวาหํ กตฺวา มงฺคลทิวเส
สตฺถารํ นิมนฺตยึสุ. สตฺถา ภิกฺขุสงฺฆปริวุโต ตตฺถ คนฺตฺวา
นิสีทิ. สาปิ โข วธุกา ภิกฺขุสงฺฆสฺส อุทกปริสฺสาวนาทีนิ กโรนฺตี
อปราปรํ สญฺจรติ. สามิโกปิสฺสา ตํ โอโลเกนฺโต อฏฺฐาสิ. ตสฺส
ราควเสน โอโลเกนฺตสฺส อนฺโต กิเลโส สมุทาจรติ. โส
อญฺญาณาภิภูโต เนว พุทฺธํ อุปฏฺฐหิ, น อสีติมหาเถเร; "หตฺถํ
ปสาเรตฺวา ตํ [วธุกํ] คณฺหิสฺสามีติ ปน จิตฺตํ อกาสิ. สตฺถา
ตสฺส อชฺฌาสยํ โอโลเกตฺวา, ยถา ตํ [อิตฺถึ] น ปสฺสติ,
เอวํ อกาสิ. โส ตํ อทิสฺวา สตฺถารํ โอโลเกตฺวา อฏฺฐาสิ.
สตฺถา ตสฺส โอโลเกตฺวา ฐิตกาเล "กุมารก น หิ ราคคฺคินา
สทิโส อคฺคิ นาม โทสกลินา สทิโส กลิ นาม ขนฺธปริหรณทุกฺเขน
สทิสํ ทุกฺขํ นาม อตฺถิ, นิพฺพานสุขสทิสํ สุขํปิ นตฺถิเยวาติ
วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "นตฺถิ ราคสโม อคฺคิ,     นตฺถิ โทสสโม กลิ,
         นตฺถิ ขนฺธสมา ทุกฺขา,    นตฺถิ สนฺติปรํ สุขนฺติ.
      ตตฺถ "นตฺถิ ราคสโมติ: ธูมํ วา ชาลํ  วา องฺคารํ วา
อทสฺเสตฺวา อนฺโตเยว ฌาเปตฺวา ภสฺมมุฏฺฐึ กาตุํ สมตฺโถ
ราเคน สโม อญฺโญ อคฺคิ นาม นตฺถิ. กลีติ. โทเสน สโม
อปราโธปิ นตฺถิ. ขนฺธสมาติ: ขนฺเธหิ สมา. ยถา ปริหริยมานา
ขนฺธา ทุกฺขา, เอวํ อญฺโญ ทุกฺโข ๑- นาม นตฺถิ. สนฺติปรํ
สุขนฺติ: นิพฺพานโต อุตฺตรึ อญฺญํ สุขํปิ นตฺถิ. อญฺญํ หิ สุขํ
สุขเมว, นิพฺพานํ ปน ปรมสุขนฺติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน กุมาริกา จ กุมารโก จ โสตาปตฺติผเล
ปติฏฺฐหึสุ. ตสฺมึ ขเณ ภควา เตสํ อญฺญมญฺญํ ทสฺสนาการํ
อกาสีติ.
                   อญฺญตรกุลทาริกาวตฺถุ.
                    ---------------
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. อญฺญํ ทุกฺขํ.
                ๕. อญฺญตรอุปาสกวตฺถุ. (๑๖๑)
      "ชิฆจฺฉาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา อาฬวิยํ วิหรนฺโต เอกํ
อุปาสกํ อารพฺภ กเถสิ.
      เอกสฺมึ หิ ทิวเส สตฺถา เชตวเน คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนว
ปจฺจูสกาเล โลกํ โวโลเกนฺโต อาฬวิยํ เอกํ ทุคฺคตมนุสฺสํ
ทิสฺวา ตสฺส อุปนิสฺสยสมฺปตฺตึ ญตฺวา ปญฺจสตภิกฺขุปริวาโร
อาฬวึ อคมาสิ. อาฬวีวาสิโน สตฺถารํ นิมนฺเตสุํ. โสปิ
ทุคฺคตมนุสฺโส "สตฺถา อาคโตติ สุตฺวา "สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ
โสสฺสามีติ มนํ อกาสิ. ตํทิวสเมว จสฺส เอโก โคโณ ปลายิ.
โส "กึ นุ โข โคณํ ปริเยสิสฺสามิ อุทาหุ ธมฺมํ สุณามีติ
จินฺเตตฺวา "โคณํ ปริเยสิตฺวา โคคณํ ปเวเสตฺวา ปจฺฉา ธมฺมํ
โสสฺสามีติ ปาโตว เคหา นิกฺขมิ. อาฬวีวาสิโนปิ พุทฺธปฺปมุขํ
ภิกฺขุสงฺฆํ นิสีทาเปตฺวา ปริวิสิตฺวา อนุโมทนตฺถาย ปตฺตํ คณฺหึสุ.
สตฺถา "ยํ นิสฺสาย อหํ ตึสโยชนมคฺคํ อาคโต, โส โคณํ
ปริเยสิตุํ อรญฺญํ ปวิฏฺโฐ; ตสฺมึ อาคเตเยว ธมฺมํ เทเสสฺสามีติ
ตุณฺหี อโหสิ. โสปิ มนุสฺโส ทิวา โคณํ ทิสฺวา โคคเณ
ปกฺขิปิตฺวา "สเจปิ อญฺญํ นตฺถิ, สตฺถุ วนฺทนมตฺตํปิ กริสฺสามีติ
ชิฆจฺฉาย ปีฬิโตปิ เคหํ คมนาย มนํ อกตฺวา เวเคน สตฺถุ
สนฺติกํ อาคนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ. สตฺถา
ตสฺส ฐิตกาเล ทานเวยฺยาวฏิกํ อาห "อตฺถิ กิญฺจิ ภิกฺขุสงฺฆสฺส
อติริตฺตนฺติ. "ภนฺเต สพฺพํ อตฺถีติ. "เตนหิ อิมํ ปริวิสาติ. โส
สตฺถารา วุตฺตฏฺฐาเนเยว นํ นิสีทาเปตฺวา ยาคุขาทนียโภชนีเยหิ
สกฺกจฺจํ ปริวิสิ. โส ภุตฺตภตฺโต มุขํ วิกฺขาเลสิ. ฐเปตฺวา กิร
อิมํ ฐานํ ตีสุ ปิฏเกสุ อญฺญตฺถ ตถาคตสฺส ภตฺตวิจารณํ
นาม นตฺถิ: ตสฺส ปสฺสทฺธทรถสฺส จิตฺตํ เอกคฺคํ อโหสิ. อถสฺส
สตฺถา อนุปุพฺพีกถํ กเถตฺวา สจฺจานิ ปกาเสสิ. โส เทสนาวสาเน
โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหิ. สตฺถาปิ อนุโมทนํ กตฺวา อุฏฺฐายาสนา
ปกฺกามิ. มหาชโน สตฺถารํ อนุคนฺตฺวา นิวตฺติ.
      ภิกฺขู สตฺถารา สทฺธึ คจฺฉนฺตาเยว อุชฺฌายึสุ "ปสฺสถาวุโส
สตฺถุ กมฺมํ, อญฺเญสุ ทิวเสสุ เอวรูปํ นตฺถิ, อชฺช ปเนกํ มนุสฺสํ
นิสฺสาย ยาคุอาทีนิ วิจาเรตฺวา ทาเปสีติ. สตฺถา นิวตฺติตฺวา
ฐิตโกว "กึ ภิกฺขเว กเถถาติ ปุจฺฉิตฺวา ตมตฺถํ สุตฺวา
"อาม ภิกฺขเว, `อหํ ตึสโยชนกนฺตารํ อาคจฺฉนฺโต ตสฺส
อุปาสกสฺส อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา อาคโต, โส อติวิย ชิฆจฺฉิโต,
ปาโตว อุฏฺฐาย ๑- โคณํ ปริเยสนฺโต อรญฺเญ วิจริ, ชิฆจฺฉาทุกฺเขน
ธมฺเม เทสิยมาเนปิ ปฏิวิชฺฌิตุํ น สกฺขิสฺสตีติ จินฺเตตฺวา เอวํ
อกาสึ; ภิกฺขเว ชิฆจฺฉาโรคสทิโส หิ โรโค นาม นตฺถีติ
วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "ชิฆจฺฉา ปรมา โรคา,      สงฺขารา ปรมา ทุกฺขา,
         เอตํ ญตฺวา ยถาภูตํ        นิพฺพานํ ปรมํ สุขนฺติ.
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. ปฏฺฐาย.
      ตตฺถ "ชิฆจฺฉา ปรมา โรคาติ: ยสฺมา อญฺโญ โรโค สกึ
ติกิจฺฉิโต วินสฺสติ วา ตทงฺควเสน วา ปหียติ, ชิฆจฺฉา ปน
นิจฺจกาลํ ติกิจฺฉิตพฺพาเยวาติ เสสโรคานํ อยํ ปรมา นาม.
สงฺขาราติ: ปญฺจกฺขนฺธา. เอตํ ญตฺวาติ: "ชิฆจฺฉาย สโม
โรโค นตฺถิ, ขนฺธปริหรณสมํ ทุกฺขํ นาม นตฺถีติ เอตมตฺถํ
ยถาภูตํ ญตฺวา ปณฺฑิโต นิพฺพานํ สจฺฉิกโรติ. นิพฺพานํ ปรมํ
สุขนฺติ: ตํ หิ สพฺพสุขานํ ปรมํ อุตฺตมํ สุขนฺติ อตฺโถ.
        เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                    อญฺญตรอุปาสกวตฺถุ.
                     -------------
                ๖. ปเสนทิโกสลวตฺถุ. (๑๖๒)
       "อาโรคฺยปรมา ลาภาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต ราชานํ ปเสนทิโกสลํ อารพฺภ กเถสิ.
      เอกสฺมึ หิ สมเย ราชา ตณฺฑุลโทณสฺส โอทนํ ตทุปิเยน ๑-
สูปพฺยญฺชเนน ภุญฺชติ. โส เอกทิวสํ ภุตฺตปาตราโส ภตฺตสมฺมทํ
อวิโนเทตฺวา ว สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา กิลนฺตรูโป อิโต จิโต จ
สมฺปริวตฺตนฺโต นิทฺทาย อภิภุยฺยมาโนปิ อุชุกํ นิปชฺชิตุํ
อสกฺโกนฺโต เอกมนฺตํ นิสีทิ. อถ นํ สตฺถา อาห "กึ มหาราช
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ตทนุจฺฉวิเกน.
อวิสฺสมิตฺวา ว อาคโตสีติ. "อาม ภนฺเต, ภุตฺตกาลโต ปฏฺฐาย
เม มหาทุกฺขํ โหตีติ. อถ นํ สตฺถา "มหาราช อติพหุโภชนํ
เอวํ ทุกฺขํ โหตีติ วตฺวา
             "มิทฺธี ยทา โหติ มหคฺฆโส จ
              นิทฺทายิตา สมฺปริวตฺตสายี,
              มหาวราโหว นิวาปปุฏฺโฐ
              ปุนปฺปุนํ คพฺภมุเปติ มนฺโทติ
อิมาย คาถาย โอวทิตฺวา "มหาราช โภชนํ นาม มตฺตาย
ภุญฺชิตุํ วฏฺฏติ, มตฺตโภชิโน หิ สุขํ โหตีติ อุตฺตรึ โอวทนฺโต
อิมํ คาถมาห
             "มนุชสฺส สทา สตีมโต
              มตฺตํ ชานโต ลทฺธโภชเน
              ตนุกสฺส ภวนฺติ เวทนา
              สณิกํ ชีรติ อายุ ปาลยนฺติ.
      ราชา คาถํ อุคฺคณฺหิตุํ นาสกฺขิ, สมีเป ฐิตํ ปน ภาคิเนยฺยํ
สุทสฺสนํ นาม "อิมํ คาถํ อุคฺคณฺห ตาตาติ อาห. โส ตํ
คาถํ อุคฺคณฺหิตฺวา "กึ กโรมิ ภนฺเตติ สตฺถารํ ปุจฺฉิ. อถ นํ
สตฺถา อาห "รญฺโญ ภุญฺชนฺตสฺส โอสานปิณฺฑกาเล อิมํ คาถํ
วเทยฺยาสิ, ราชา อตฺถํ สลฺลกฺเขตฺวา ตํ ปิณฺฑํ ฉฑฺเฑสฺสติ,
ตสฺมึ ปิณฺเฑ สิตฺถคณนาย รญฺโญ ภตฺตปจนกาเล ตตฺตเก
ตณฺฑุเล หราเปยฺยาสีติ. ๑- โส "สาธุ ภนฺเตติ สายํปิ ปาโตปิ
รญฺโญ ภุญฺชนฺตสฺส โอสานปิณฺฑกาเล ตํ คาถํ อุทาหริตฺวา
เตน ฉฑฺฑิตปิณฺเฑ สิตฺถคณนาย ตณฺฑุเล หาเรสิ. ราชาปิสฺส
คาถํ สุตฺวา สหสฺสํ สหสฺสํ ทาเปสิ. โส อปเรน สมเยน
นาฬิโกทนปรมตาย สณฺฐหิตฺวา สุขปฺปตฺโต ตนุสรีโร อโหสิ.
อเถกทิวสํ สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา อาห
"ภนฺเต อิทานิ เม สุขํ ชาตํ, มิคํปิ อสฺสํปิ อนุพนฺธิตฺวา
คณฺหนสมตฺโถ ชาโตมฺหิ, ปุพฺเพ เม ภาคิเนยฺเยน สทฺธึ ยุทฺธเมว
โหติ; อิทานิ เม วชิรกุมารึ นาม ธีตรํ ภาคิเนยฺยสฺส ทตฺวา โส
คาโม ตสฺสาเยว นหานมูลกํ กตฺวา ทินฺโน, เตน สทฺธึ วิคฺคโห
วูปสนฺโต, อิมินาปิ เม การเณน สุขเมว ชาตํ, กุสราชสนฺตกํ
มณิรตนํปิ โน เคเห ปุริมทิวเส นฏฺฐํ: ตํปิ อิทานิ หตฺถปถํ
อาคตํ, อิมินาปิ เม การเณน สุขเมว ชาตํ, ตุมฺหากํ สาวเกหิ
สทฺธึ วิสฺสาสํ อิจฺฉนฺเตน ญาติธีตาปิ โว เคเห กตา, อิมินาปิ
เม การเณน สุขเมว ชาตนฺติ. สตฺถา "อาโรคฺยา นาม
มหาราช ปรมา ลาภา, ยถาลทฺเธน สนฺตุฏฺฐิภาวสทิสํปิ ธนํ,
วิสฺสาสสทิโส จ ญาติ นาม, นิพฺพานสทิสํ ปรมํ สุขํ นาม
นตฺถีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
        "อาโรคฺยปรมา ลาภา    สนฺตุฏฺฐิปรมํ ธนํ
         วิสฺสาสปรมา ญาตี      นิพฺพานํ ปรมํ ๒- สุขนฺติ.
@เชิงอรรถ: ๑. สี. ม. ยุ. หเรยฺยาสิ.   ๒. สี. ม. นิพฺพานปรมํ.
      ตตฺถ อาโรคฺยปรมาติ: อาโรคภาวปรมา, โรคิโน หิ
วิชฺชมานาปิ ลาภา อลาภาเยว, ตสฺมา อโรคสฺส สพฺพลาภา
อาคตา ว โหนฺติ; เตน วุตฺตํ "อาโรคฺยปรมา ลาภาติ.
สนฺตุฏฺฐิปรมํ ธนนฺติ: คิหิโน วา ปพฺพชิตสฺส วา ยํ อตฺตนา
ลทฺธํ อตฺตโน สนฺตกํ เตเนว ตุสฺสนภาโว สนฺตุฏฺฐิ นาม, โส
เสสธเนหิ ปรมํ ธนํ. วิสฺสาสปรมา ญาตีติ: มาตา วา โหตุ
ปิตา วา, เยน สทฺธึ วิสฺสาโส นตฺถิ, โส อญฺญาตโก ว; เยน
ปน สทฺธึ วิสฺสาโส อตฺถิ, โส อสมฺพทฺโธปิ ปรโม อุตฺตโม
ญาติ; เตน วุตฺตํ "วิสฺสาสปรมา ญาตีติ. นิพฺพานสทิสํ ปน
สุขํ นาม นตฺถิ, เตนาห "นิพฺพานํ ปรมํ สุขนฺติ.
          เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                     ปเสนทิโกสลวตฺถุ.
                     ------------
                 ๗. ติสฺสตฺเถรวตฺถุ. (๑๖๓)
      "ปวิเวกรสนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวสาลิยํ วิหรนฺโต
อญฺญตรํ ภิกฺขุํ ๑- อารพฺภ กเถสิ.
      สตฺถารา หิ "ภิกฺขเว อหํ อิโต จตูหิ มาเสหิ
ปรินิพฺพายิสฺสามีติ วุตฺเต, สตฺถุ สนฺติเก สตฺต ภิกฺขุสตานิ สนฺตาสํ
อาปชฺชึสุ. ขีณาสวานํ ธมฺมสํเวโค อุปฺปชฺชิ. ปุถุชฺชนา อสฺสูนิ
สนฺธาเรตุํ นาสกฺขึสุ. ภิกฺขู วคฺควคฺคา หุตฺวา "กึ นุ โข
กริสฺสามาติ มนฺเตตฺวา วิจรนฺติ. อเถโก ติสฺสตฺเถโร นาม ภิกฺขุ
"สตฺถา กิร จาตุมฺมาสจฺจเยน ปรินิพฺพายิสฺสติ, อหญฺจมฺหิ
อวีตราโค, สตฺถริ ธรมาเนเยว มยา อรหตฺตํ คณฺหิตุํ วฏฺฏตีติ
จตูสุ อิริยาปเถสุ เอกโก ว วิหาสิ. ภิกฺขูนํ สนฺติเก คมนํ วา
เยนเกนจิ สทฺธึ กถาสลฺลาโป วา นตฺถิ. อถ นํ ภิกฺขู อาหํสุ
"อาวุโส ติสฺส กสฺมา เอวํ กโรสีติ. โส เตสํ กถํ น สุณาติ. เต
ตํ ปวตฺตึ สตฺถุ อาโรเจตฺวา "ภนฺเต ตุมฺเหสุ ติสฺสตฺเถรสฺส สิเนโห
นตฺถีติ อาหํสุ. สตฺถา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา "กสฺมา ติสฺส เอวํ อกาสีติ
ปุจฺฉิตฺวา, เตน อตฺตโน อธิปฺปาเย อาโรจิเต, `สาธุ ติสฺสาติ
สาธุการํ ทตฺวา "ภิกฺขเว มยิ สิเนหา ๒- ติสฺสสทิสา ว โหนฺตุ;
คนฺธมาลาทีหิ ปูชํ กโรนฺตาปิ เนว มํ ปูเชนฺติ, ธมฺมานุธมฺมํ
ปฏิปชฺชมานาเยว ปน มํ ปูเชนฺตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
@เชิงอรรถ: ๑. ติสฺสตฺเถรนฺติ ยุตฺตตรํ.         ๒. สสิเนหาติ ยุตฺตตรํ.
        "ปวิเวกรสํ ปิตฺวา        รสํ อุปสมสฺส จ
         นิทฺทโร โหติ นิปฺปาโป    ธมฺมปีติรสํ ปิวนฺติ.
      ตตฺถ "ปวิเวกรสนฺติ: ปวิเวกโต อุปฺปนฺนํ รสํ, เอกีภาวสุขนฺติ
อตฺโถ. ปิตฺวาติ: ทุกฺขปริญฺญาทีนิ กโรนฺโต อารมฺมณโต
สจฺฉิกิริยาวเสน ปิวิตฺวา. รสํ อุปสมสฺส จาติ: กิเลสูปสมสฺส
นิพฺพานสฺส จ รสํ ปิวิตฺวา. นิทฺทโร โหตีติ: เตน อุภยรสปาเนน
ขีณาสโว ภิกฺขุ อพฺภนฺตเร ราคทรถาทีนํ อภาเวน นิทฺทโร เจว
นิปฺปาโป จ โหติ. รสํ ปิวนฺติ: นววิธโลกุตฺตรธมฺมวเสน อุปฺปนฺนํ
ปีติรสํ ปิวนฺโตปิ นิทฺทโร เจว นิปฺปาโป จ โหตีติ อตฺโถ.
      เทสนาวสาเน ติสฺสตฺเถโร อรหตฺตํ ปาปุณิ. มหาชนสฺสาปิ
สาตฺถิกา เทสนา อโหสีติ.
                      ติสฺสตฺเถรวตฺถุ.
                       ---------
                   ๘. สกฺกวตฺถุ. (๑๖๔)
      "สาหุ ทสฺสนนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวคามเก
วิหรนฺโต สกฺกํ อารพฺภ กเถสิ.
      ตถาคตสฺส หิ อายุสงฺขาเร วิสฺสฏฺเฐ โลหิตปฺปกฺขนฺทิกาพาธสฺส
อุปฺปนฺนภาวํ ญตฺวา สกฺโก เทวราชา "มยา สตฺถุ สนฺติกํ
คนฺตฺวา คิลานุปฏฺฐานํ กาตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา ติคาวุตปฺปมาณํ
อตฺตภาวํ วิชหิตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา หตฺเถหิ
ปาเท ปริมชฺชิ. อถ นํ สตฺถา อาห "โก เอโสติ. "อหํ ภนฺเต
สกฺโกติ. "กสฺมา อาคโตสีติ. "ตุมฺเห คิลาเน อุปฏฺฐหิตุํ ภนฺเตติ.
"สกฺก เทวานํ มนุสฺสคนฺโธ โยชนสตโต ปฏฺฐาย คเล พทฺธกุณปํ
วิย โหติ, คจฺฉ ตฺวํ, อตฺถิ เม คิลานุปฏฺฐาโก ภิกฺขูติ. "ภนฺเต
อหํปิ จตุราสีติโยชนสหสฺสมตฺถเก ฐิโต ตุมฺหากํ สีลคนฺธํ ฆายิตฺวา
อาคโต, อหเมว อุปฏฺฐหิสฺสามีติ สตฺถุ สรีรวลญฺชนภาชนํ
อญฺญสฺส หตฺเถนาปิ ผุสิตุํ อทตฺวา สีเสเยว ฐเปตฺวา นีหรนฺโต
มุขสงฺโกจนมตฺตํปิ น อกาสิ, คนฺธภาชนํ ปริหรนฺโต วิย อโหสิ,
เอวํ สตฺถารํ ปฏิชคฺคิตฺวา สตฺถุ ผาสุกกาเลเยว อคมาสิ. ภิกฺขู
กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ "อโห สตฺถริ สกฺกสฺส สิเนโห, เอวรูปํ นาม
ทิพฺพสมฺปตฺตึ ปหาย มุขสงฺโกจนมตฺตํปิ อกตฺวา คนฺธภาชนํ
นีหรนฺโต วิย สตฺถุ สรีรวลญฺชนภาชนํ สีเสน นีหรนฺโต อุปฏฺฐานมกาสีติ.
สตฺถา เตสํ กถํ สุตฺวา "กึ วเทถ ภิกฺขเวติ ปุจฺฉิตฺวา,
"อิทํ นาม ภนฺเตติ วุตฺเต, "อนจฺฉริยํ ภิกฺขเว เอตํ, ยํ สกฺโก
เทวราชา มยิ สิเนหํ กโรติ; อยํ หิ สกฺโก เทวราชา มํ
นิสฺสาย ชรสกฺกภาวํ วิชหิตฺวา ธมฺมเทสนํ สุตฺวา โสตาปนฺโน
หุตฺวา ตรุณสกฺกภาวํ ปตฺโต; อหํ หิสฺส มรณภยตชฺชิตสฺส
ปญฺจสิขคนฺธพฺพเทวปุตฺตํ ปุรโต กตฺวา อาคตกาเล อินฺทสาลคุหายํ
เทวปริสาย มชฺเฌ นิสินฺนสฺส
        "ปุจฺฉ วาสว มํ ปญฺหํ,       ยงฺกิญฺจิ มนสิจฺฉสิ,
         ตสฺส ตสฺเสว ปญฺหสฺส       อหํ อนฺตํ กโรมิ เตติ ๑-
วตฺวา ตสฺส กงฺขํ วิโนเทนฺโต ธมฺมํ เทเสสึ, เทสนาวสาเน
จุทฺทสนฺนํ ปาณโกฏีนํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ, สกฺโกปิ ยถานิสินฺโนว
โสตาปตฺติผลํ ปตฺวา ตรุณสกฺโก ชาโต; เอวมสฺสาหํ พหูปกาโร,
ตสฺส มยิ สิเนโห นาม อนจฺฉริโย; ภิกฺขเว อริยานํ หิ ทสฺสนํปิ
สุขํ, เตหิ สทฺธึ เอกฏฺฐาเน สนฺนิวาโสปิ สุโข, พาเลหิ ปน
สพฺพเมตํ ทุกฺขนฺติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ
        "สาหุ ทสฺสนมริยานํ        สนฺนิวาโส สทา สุโข,
         อทสฺสเนน พาลานํ        นิจฺจเมว สุขี สิยา,
         พาลสงฺคตจารี หิ         ทีฆมทฺธาน โสจติ,
         ทุกฺโข พาเลหิ สํวาโส     อมิตฺเตเนว สพฺพทา.
         ธีโร จ สุขสํวาโส        ญาตีนํว สมาคโม,
                     [ตสฺมา หิ]
                 ธีรญฺจ ปญฺญญฺจ พหุสฺสุตญฺจ
                 โธรยฺหสีลํ วตวนฺตมริยํ
                 ตํ ตาทิสํ สปฺปุริสํ สุเมธํ
                 ภเชถ นกฺขตฺตปถํว จนฺทิมาติ.
      ตตฺถ "สาหูติ: สาธุ สุนฺทรํ ภทฺทกํ. สนฺนิวาโสติ: น เกวลํ
เตสํ ทสฺสนเมว, เตหิ ปน สทฺธึ เอกฏฺฐาเน นิสีทนาทิภาโวปิ เตสํ
@เชิงอรรถ: ๑. ที. มหา. ๑๐/๓๑๐.
วตฺตปฺปฏิวตฺตํ กาตุํ ลภนภาโวปิ สาธุเยว. พาลสงฺคตจารี หีติ:
โย หิ พาเลน สหจารี. ทีฆมทฺธานนฺติ: โส พาลสหาเยน "เอหิ,
สนฺธิจฺเฉทาทีนิ กโรมาติ วุจฺจมาโน เตน สทฺธึ เอกจฺฉนฺโท หุตฺวา
ตานิ กโรนฺโต หตฺถจฺเฉทาทีนิ ปตฺวา ทีฆมทฺธานํ โสจติ. สพฺพทาติ:
ยถา อสิหตฺเถน วา อมิตฺเตน อาสีวิสาทีหิ วา สทฺธึ เอกโต วาโส
นาม นิจฺจํ ทุกฺโข, ตเถว พาเลหิ สทฺธินฺติ อตฺโถ. ธีโร จ
สุขสํวาโสติ: เอตฺถ สุโข สํวาโส เอเตนาติ สุขสํวาโส, ปณฺฑิเตน
สทฺธึ เอกฏฺฐาเน วาโส สุโขติ อตฺโถ. กถํ? ญาตีนํว สมาคโมติ:
ยถา ปิยญาตีนํ สมาคโม สุโข; เอวํ สุโข. ตสฺมาติ: ยสฺมา พาเลน
สทฺธึ สํวาโส ทุกฺโข, ปณฺฑิเตน สทฺธึ สุโข; ตสฺมา หิ ธิติสมฺปนฺนํ
ธีรญฺจ โลกิยโลกุตฺตรปฺปญฺญาสมฺปนฺนํ ปญฺญญฺจ อาคมาธิคมสมฺปนฺนํ
พหุสฺสุตญฺจ อรหตฺตปาปนสงฺขาตาย ธุรวหนสีลตาย โธรยฺหสีลํ
สีลวเตน เจว ธูตงฺควเตน จ วตวนฺตํ กิเลเสหิ อารกตาย อริยํ
ตํ ตถารูปํ สปฺปุริสํ โสภนปญฺญํ, ยถา นิมฺมลํ นกฺขตฺตปถสงฺขาตํ
อากาสํ จนฺทิมา ภชติ; เอวํ ภเชถ ปยิรุปาเสถาติ อตฺโถ.
        เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสูติ.
                        สกฺกวตฺถุ.
                   สุขวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                     ปณฺณรสโม วคฺโค.
                     ------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๓ หน้า ๑๑๙-๑๓๗. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=23&A=2392&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=23&A=2392&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=25              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=799              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=792              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=792              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]