ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๒ ภาษาบาลีอักษรไทย วินย.อ. (สมนฺต.๒)

     {๘๙} เสนาสนวคฺคสฺส ปฐมสิกฺขาปเท ฯ อนาทิยนฺโตติ ตสฺสา
วจนํ อคฺคณฺหนฺโต ฯ ทารกสฺส พาหุํ อาโกฏฺเฏสีติ อุกฺขิตฺตผรสุํ
นิคฺคเหตุํ อสกฺโกนฺโต มนุสฺสานํ จกฺขุวิสยาติกฺกนฺเต
จาตุมฺมหาราชสนฺติกา ลทฺเธ รุกฺขฏฺฐกทิพฺพวิมาเน นิปนฺนสฺส
ทารกสฺส พาหุํ ถนมูเลเยว ฉินฺทิ ฯ น โข ปเนตํ ปฏิรูปนฺติ อาทิมฺหิ อยํ
สงฺเขปวณฺณนา ฯ หิมวนฺเต กิร ปกฺขทิวเสสุ เทวตาสนฺนิปาโต
โหติ ตตฺถ รุกฺขธมฺมํ ปุจฺฉนฺติ ตฺวํ รุกฺขธมฺเม ฐิตา น ฐิตาติ ฯ
รุกฺขธมฺโม นาม รุกฺเข ฉิชฺชมาเน รุกฺขเทวตาย มโนปโทสสฺส
อกรณํ ฯ ตตฺถ ยา เทวตา รุกฺขธมฺเม อฏฺฐิตา โหติ สา
เทวตา สนฺนิปาตํ ปวิสิตุํ น ลภติ ฯ อิติ สา เทวตา อิมญฺจ
รุกฺขธมฺเม อฏฺฐานปจฺจยํ อาทีนวํ อทฺทส ภควโต จ สมฺมุขา
สุตปุพฺพธมฺมเทสนานุสาเรน ตถาคตสฺส ฉทฺทนฺตาทิกาเล ปุพฺพจริตํ
อนุสฺสริ ฯ เตนสฺสา เอตทโหสิ นโข ปเนตํ ปฏิรูปํ ฯเปฯ
ชีวิตา โวโรเปยฺยนฺติ ฯ ยนฺนูนาหํ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจยฺยนฺติ
อิทํ ปนสฺสา อยํ ภิกฺขุ สปิติโก ปุตฺโต อทฺธา ภควา อิมสฺส
อิมํ อชฺฌาจารํ สุตฺวา มริยาทํ พนฺธิสฺสติ สิกฺขาปทํ ปญฺญาเปสฺสตีติ
อิติ ปฏิสญฺจิกฺขนฺติยา อโหสิ ฯ สจชฺช ตฺวํ เทวเตติ สเจ
อชฺช ตฺวํ เทวเต ฯ ปสเวยฺยาสีติ ชเนยฺยาสิ อุปฺปาเทยฺยาสิ ฯ
เอวญฺจ ปน วตฺวา ภควา ตํ เทวตํ สญฺญาเปนฺโต
         โย เว อุปฺปติตํ โกธํ     รถํ ภนฺตํว ธารเย
         ตมหํ สารถึ พฺรูมิ        รสฺมิคฺคาโห อิตโร ชโนติ ๑-
อิมํ คาถํ อภาสิ ฯ คาถาปริโยสาเน สา เทวตา โสตาปตฺติผเล
ปติฏฺฐาสิ ฯ ปุน ภควา สมฺปตฺตปริสาย ธมฺมํ เทเสนฺโต
                 โย เว อุปฺปติตํ วิเนติ โกธํ
                 วิสฏํ สปฺปวิสํว โอสเถหิ
                 โส ภิกฺขุ ชหาติ โอรปารํ
@เชิงอรรถ: ๑. ขุ. ธ. ๒๕/๔๔-๔๕.
                อุรโค ชิณฺณมิว ตจํ ปุราณนฺติ ๑-
     อิมํ คาถมภาสิ ฯ ตตฺถ ปฐมคาถา ธมฺมปเท สงฺคหํ อารุฬฺหา
ทุติยา สุตฺตนิปาเต วตฺถุ ปน วินเยติ ฯ อถ ภควา ธมฺมํ
เทเสนฺโตเยว ตสฺสา เทวตาย วสนฏฺฐานํ อาวชฺเชนฺโต ปฏิรูปํ ฐานํ
ทิสฺวา คจฺฉ เทวเต อมุกสฺมึ โอกาเส รุกฺโข วิวิตฺโต ตสฺมึ
อุปคจฺฉาติ อาห ฯ โส กิร รุกฺโข น อาฬวีรฏฺเฐ เชตวนสฺส
อนฺโตปริกฺเขเป ยสฺส เทวปุตฺตสฺส ปริคฺคโห อโหสิ โส จุโต
ตสฺมา วิวิตฺโตติ วุตฺโต ฯ ตโต ปฏฺฐาย จ ปน สา เทวตา
สมฺมาสมฺพุทฺธโต ลทฺธปริหารา พุทฺธูปฏฺฐายิกา อโหสิ ฯ ยทา
เทวตาสมาคโม โหติ มเหสกฺขเทวตาสุ อาคจฺฉนฺตีสุ อญฺญา
อปฺเปสกฺขา เทวตา ยาว มหาสมุทฺทจกฺกวาฬปพฺพตา ตาว
ปฏิกฺกมนฺติ ฯ อยํ ปน อตฺตโน วสนฏฺฐาเน นิสีทิตฺวาว ธมฺมํ
สุณาติ ฯ ยํปิ ปฐมยาเม ภิกฺขู ปญฺหํ ปุจฺฉนฺติ มชฺฌิมยาเม
เทวตา ตํ สพฺพํ ตตฺเถว นิสีทิตฺวา สุณาติ ฯ จตฺตาโร
มหาราชาโนปิ ภควโต อุปฏฺฐานํ อาคนฺตฺวา คจฺฉนฺตา ตํ เทวตํ
ทิสฺวาว คจฺฉนฺติ ฯ {๙๐} ภูตคามปาตพฺยตายาติ เอตฺถ ภวนฺติ อาหุวนฺติ
จาติ ภูตา ฯ ชายนฺติ วฑฺฒนฺติ ชาตา วฑฺฒิตา วาติ อตฺโถ ฯ
คาโมติ ราสิ ฯ ภูตานํ คาโมติ ภูตคาโม ฯ ภูตาเอว วา คาโม
ภูตคาโม ฯ ปติฏฺฐิตหรตติณรุกฺขาทีนเมตํ อธิวจนํ ฯ ปาตพฺยสฺส
ภาโว ปาตพฺยตา ฯ เฉทนเภทนาทีหิ ยถารุจึ ปริภุญฺชิตพฺพตาติ
อตฺโถ ฯ ตสฺส ภูตคามปาตพฺยตาย ฯ นิมิตฺตตฺเถ ภุมฺมวจนํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑. ขุ. สุ. ๒๕/๓๒๔.
ภูตคามปาตพฺยตาเหตุ ภูตคามสฺส เฉทนาทิปจฺจยา ปาจิตฺติยนฺติ
อตฺโถ ฯ {๙๑} อิทานิ ตํ ภูตคามํ วิภชิตฺวา ทสฺเสนฺโต ภูตคาโม
นาม ปญฺจ วีชชาตานีติ อาทิมาห ฯ ตตฺถ ภูตคาโม นามาติ
ภูตคามํ อุทฺธริตฺวา ยสฺมึ สติ ภูตคาโม โหติ ตํ ทสฺเสตุํ ปญฺจ
พีชชาตานีติ อาทิมาหาติ อฏฺฐกถาสุ วุตฺตํ ฯ เอวํ สนฺเตปิ ยานิ วา
ปนญฺญานิปิ อตฺถิ มูเล ชายนฺตีติ อาทีนิ น สเมนฺติ ฯ น หิ
มูลพีชาทีนิ มูลาทีสุ ชายนฺติ มูลาทีสุ ชายมานานิ ปน ตานิ
พีชานิ ตสฺมา เอวเมตฺถ วณฺณนา เวทิตพฺพา ฯ ภูตคาโม นามาติ
วิภชิตพฺพปทํ ฯ ปญฺจาติ ตสฺส วิภาคปริจฺเฉโท ฯ พีชชาตานีติ
ปริจฺฉินฺนธมฺมนิทสฺสนํ ฯ ตสฺสตฺโถ พีเชหิ ชาตานีติ พีชชาตานิ ฯ
รุกฺขาทีนํ เอตํ อธิวจนํ ฯ อปโร นโย ฯ พีชานิ จ ตานิ
ชาตานิ จ ปสุตานิ นิพฺพตฺตปณฺณมูลานีติ พีชชาตานิ ฯ
เอเตน อลฺลวาลิกาทีสุ ฐปิตานํ นิพฺพตฺตปณฺณมูลานํ สิงฺคเวราทีนํ
สงฺคโห กโต โหติ ฯ อิทานิ เยหิ พีเชหิ ชาตตฺตา รุกฺขาทีนิ
พีชชาตานีติ วุตฺตานิ ตานิ ทสฺเสนฺโต มูลพีชนฺติ อาทิมาห ฯ
เตสํ อุทฺเทโส ปากโฏเอว ฯ นิทฺเทเส ยานิ วา ปนญฺญานิปิ
อตฺถิ มูเล ชายนฺติ มูเล สญฺชายนฺตีติ เอตฺถ พีชโต นิพฺพตฺตนพีชํ
ทสฺสิตํ ฯ ตสฺมา เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ ยานิ วา ปนญฺญานิปิ
อตฺถิ อาลุวกเสรุกมลุปฺปลปุณฺฑรีกกุวลยกณฺฑปาฏลีมูลาทิเภเท
มูเล คจฺฉวลฺลีรุกฺขาทีนิ ชายนฺติ สญฺชายนฺติ ตานิ ยมฺหิ มูเล
ชายนฺติ เจว สญฺชายนฺติ จ ตญฺจ ปาลิยํ วุตฺตํ หลิทฺทาทิ
สพฺพํปิ เอตํ มูลพีชํ นามํ ๑- ฯ เอส นโย ขนฺธพีชาทีสุ ฯ เย ๒- วา
ปน พีเชสุ ปเนตฺถ อมฺพาฏกอินฺทสาลนุหิปาลิภทฺทกณฺณิการาทีนิ
ขนฺธพีชานิ อมฺพิลวลฺลี จตุรสฺสวลฺลี กณเวราทีนิ ผลุพีชานิ
มกจิสุมนชยสุมนาทีนิ อคฺคพีชานิ อมฺพชมฺพูปนสฏฺฐิอาทีนิ พีชพีชานีติ
ทฏฺฐพฺพานิ ฯ {๙๒} อิทานิ ยํ วุตฺตํ ภูตคามปาตพฺยตาย ปาจิตฺติยนฺติ
ตตฺถ สญฺญาวเสน อาปตฺตานาปตฺติเภทํ ปาตพฺยตาเภทญฺจ ทสฺเสนฺโต
พีเช พีชสญฺญีติ อาทิมาห ฯ ตตฺถ ยถา สาลีนญฺเจว โอทนํ
ภุญฺชตีติ อาทีสุ สาลีตณฺฑุลานํ โอทโน สาลีนํ โอทโนติ วุจฺจติ
เอวํ พีชโต สมฺภูโต ภูตคาโม พีชนฺติ วุตฺโตติ เวทิตพฺโพ ฯ
ยํ ปน พีชคามภูตคามสมารมฺภา ปฏิวิรโตติ อาทีสุ วุตฺตํ
ภูตคามปริโมจนํ กตฺวา ฐปิตพีชํ ตํ ทุกฺกฏวตฺถุ ฯ อถวา ยเทตํ
ภูตคาโม นามาติ สิกฺขาปทวิภงฺคสฺส อาทิปทํ เตน สทฺธึ โยเชตฺวา
ยํ พีชํ ภูตคาโม นาม โหติ ตสฺมึ พีเช พีชสญฺญี สตฺถกาทีนิ คเหตฺวา
สยํ วา ฉินฺทติ อญฺเญน วา เฉทาเปติ  ปาสาณาทีนิ คเหตฺวา สยํ วา
ภินฺทติ อญฺเญน วา เภทาเปติ อคฺคึ อุปสํหริตฺวา สยํ วา ปจติ
อญฺเญน วา ปจาเปติ อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสาติ เอวเมตฺถ
อตฺโถ เวทิตพฺโพ ฯ ยถารุตํ ปน คเหตฺวา ภูตคามวินิมุตฺตสฺส
พีชสฺส ฉินฺทนาทิเภทาย ปาตพฺยตาย ปาจิตฺติยํ น วตฺตพฺพํ ฯ
     อยํ เหตฺถ วินิจฺฉยกถา ฯ ภูตคามํ วิโกเปนฺตสฺส ปาจิตฺติยํ ฯ
ภูตคามปริโมจิตํ ปญฺจวิธํปิ วีชคามํ วิโกเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑. อิโต ปรํ อิติสทฺโท อิจฺฉิตพฺโพ.  ๒. ยานิ.
พีชคามภูตคาโม นาเมส อตฺถิ อุทกฏฺโฐ อตฺถิ ถลฏฺโฐ ฯ ตตฺถ
อุทกฏฺโฐ สาสปมตฺติกาติลพีชกาทิเภทา สปณฺณิกา จ อปณฺณิกา จ
สพฺพา เสวาลชาติ อนฺตมโส อุทกปปฺปฏกํ อุปาทาย ภูตคาโมติ
เวทิตพฺโพ ฯ อุทกปปฺปฏโก นาม อุปริ ถทฺโธ ผรุสวณฺโณ เหฏฺฐา
มุทุ นีลวณฺโณ โหติ ฯ ตตฺถ ยสฺส เสวาลสฺส มูลํ โอโรหิตฺวา
ปฐวิยํ ปติฏฺฐิตํ ตสฺส ปฐวี ฐานํ ฯ โย อุทเก สญฺจรติ ตสฺส
อุทกํ ฯ ปฐวิยํ ปติฏฺฐิตํ ยตฺถ กตฺถจิ วิโกเปนฺตสฺส อุทฺธริตฺวา
วา ฐานนฺตรํ สงฺกาเมนฺตสฺส ปาจิตฺติยํ ฯ อุทเก สญฺจรนฺตํ
วิโกเปนฺตสฺเสว ปาจิตฺติยํ ฯ หตฺเถหิ ปน อิโตจีโตจ วิยูหิตฺวา นหายิตุํ
วฏฺฏติ ฯ สกลํ หิ อุทกํ ตสฺสฏฺฐานํ ฯ ตสฺมา น โส เอตฺตาวตา
ฐานนฺตรํ สงฺกามิโต โหติ ฯ อุทกโต ปน อุทเกน วินา
สญฺจิจฺจ อุกฺขิปิตุํ น วฏฺฏติ ฯ อุทเกน สทฺธึ อุกฺขิปิตฺวา ปุน อุทเก
ปกฺขิปิตุํ วฏฺฏติ ฯ ปริสฺสาวนนฺตเรน นิกฺขมติ กปฺปิยํ การาเปตฺวาว
อุทกํ ปริภุญฺชิตพฺพํ ฯ อุปฺปลินีปทุมินีอาทีนิ ชลชวลฺลีติณานิ อุทกโต
อุทฺธรนฺตสฺส วา ตตฺเถว วิโกเปนฺตสฺส วา ปาจิตฺติยํ ฯ ปเรหิ
อุปฺปาฏิตานิ วิโกเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ ฯ ตานิ หิ พีชคาเม สงฺคหํ
คจฺฉนฺติ ฯ ติลพีชกสาสปมตฺตกเสวาโลปิ อุทกโต อุทฺธโฏ
อมิลาโต อคฺคพีชสงฺคหํ คจฺฉติ ฯ มหาปจฺจริยาทีสุ
อนนฺตกติลวีชกอุทกปปฺปฏกาทีนิ ทุกฺกฏวตฺถุกานีติ วุตฺตํ ฯ ตตฺถ การณํ
น ทิสฺสติ ฯ อนฺธกฏฺฐกถายํ สมฺปุณฺณภูตคาโม น โหติ ตสฺมา
ทุกฺกฏนฺติ วุตฺตํ ฯ ตํปิ น สเมติ ฯ ภูตคาเม หิ ปาจิตฺติยํ
พีชคาเม ทุกฺกฏํ วุตฺตํ ฯ อสมฺปุณฺณภูตคาโม นาม ตติโย โกฏฺฐาโส
เนว ปาลิยํ น อฏฺฐกถาสุ อาคโต ฯ อถ จ ตํ พีชคามสงฺคหํ
คจฺฉิสฺสตีติ ฯ ตํปิ น ยุตฺตํ อภูตคามมูลตฺตา ตาทิสสฺส พีชสฺสาติ ฯ
อปิจ ครุกลหุเกสุ ครุเก ฐาตพฺพนฺติ เอตํ วินยลกฺขณํ ฯ ถลฏฺเฐ
ฉินฺนรุกฺขานํ อวสิฏฺโฐ หริตขาณุโก นาม โหติ ฯ ตตฺถ
กกุธกรญฺชปิยงฺคุปนสาทีนํ ขาณุ อุทฺธํ วฑฺฒติ ฯ โส ภูตคาเมน
สงฺคหิโต ฯ ตาลนาฬิเกราทีนํ ขาณุ อุทฺธํ น วฑฺฒติ ฯ โส
พีชคาเมน สงฺคหิโต ฯ กทลิยา ปน อผลิตาย ขาณุ ภูตคาเมน
สงฺคหิโต ฯ ผลิตาย พีชคาเมน ฯ กทลี ปน ผลิตา ยาว นีลปณฺณา
ตาว ภูตคาเมเนว สงฺคหิตา ฯ ตถา ผลิโต เวฬุ ฯ ยทา ปน
อคฺคโต ปฏฺฐาย สุสฺสติ ตทา พีชคาเมน สงฺคหํ คจฺฉติ ฯ
กตรพีชคาเมน ฯ ผลุพีชคาเมน ฯ กินฺตโต นิพฺพตฺตติ ฯ น กิญฺจิ
ยทิ หิ นิพฺพตฺเตยฺย ภูตคาเม สงฺคหํ คจฺเฉยฺย ฯ อินฺทสาลาทิรุกฺเข
ฉินฺทิตฺวา ราสึ กโรนฺติ ฯ กิญฺจาปิ ราสิกตทณฺฑเกหิ
รตนปฺปมาณาปิ สาขา นิกฺขมนฺติ พีชคาเมเนว สงฺคหํ คจฺฉนฺติ ฯ
มณฺฑปตฺถาย วา วติอตฺถาย วา วลฺลีอาโรปนตฺถาย วา ภูมิยํ
นิกฺขนนฺติ ฯ มูเลสุ เจว ปณฺเณสุ จ นิคฺคเตสุ ปน ภูตคามสงฺขฺยํ
คจฺฉนฺติ ฯ มูลมตฺเตสุ ปน ปณฺณมตฺเตสุ วา นิคฺคเตสุ
พีชคามสงฺคหิตาเอว ฯ ยานิ กานิจิ พีชานิ ปฐวิยํ วา อุทเกน สิญฺจิตฺวา
ฐปิตานิ กปาลาทีสุ วา อลฺลปํสุํ ปกฺขิปิตฺวา นิกฺขิตฺตานิ โหนฺติ
สพฺพานิ มูลมตฺเต วา ปณฺณมตฺเต วา นิคฺคเตปิ พีชานิเยว ฯ สเจปิ
มูลานิ จ อุปริองฺกุโร จ นิคฺคจฺฉติ ยาว องฺกฺโร หริโต
น โหติ ตาว พีชานิเยว ฯ มุคฺคาทีนํ ปน ปณฺเณสุ อุฏฺฐิเตสุ
วีหิอาทีนํ วา องฺกุเร หริเต นีลวณฺณปณฺเณ ชาเต ภูตคามสงฺคหํ
คจฺฉนฺติ ฯ ตาลฏฺฐีนํ ปฐมํ สูกรทาฒา วิย มูลํ นิคฺคจฺฉติ ฯ
นิคฺคเตปิ ยาว อุปริ ปตฺตวฏฺฏิ น นิคฺคจฺฉติ ตาว พีชคาโมเยว ฯ
นาฬิเกรสฺส ตจํ ภินฺทิตฺวา ทณฺฑสูจิ วิย องฺกุโร นิคฺคจฺฉติ ยาว
มิคสิงฺคสทิสา นีลปตฺตวฏฺฏิ น โหติ ตาว พีชคาโมเยว ฯ มูเล
อนิคฺคเตปิ ตาทิสาย ปตฺตวฏฺฏิยา ชาตาย อมูลกภูตคาเม สงฺคหํ
คจฺฉติ ฯ อมฺพฏฺฐิอาทีนิ วีหิอาทีหิ วินิจฺฉินิตพฺพานิ ฯ วณฺฏกา วา
อญฺญา วา ยากาจิ รุกฺเข ชายิตฺวา รุกฺขํ โอตฺถรติ รุกฺโขเยว
ตสฺสา ฐานํ ฯ ตํ วิโกเปนฺตสฺส วา ตโต อุทฺธรนฺตสฺส วา
ปาจิตฺติยํ ฯ เอกา อมูลิกา ลตา โหติ องฺคุลิเวฐโก วิย วนปฺปคุมฺพทณฺฑเก
เวเฐติ ตสฺสาปิ อยเมว วินิจฺฉโย ฯ เคหมุขปาการเวทิกาเจติยาทีสุ
นีลวณฺโณ เสวาโล โหติ ฯ ยาว เทฺว ตีณิ ปตฺตานิ น
สญฺชายนฺติ ตาว อคฺคพีชสงฺคหํ คจฺฉติ ฯ ปตฺเตสุ ชาเตสุ
ปาจิตฺติยวตฺถุ ฯ ตสฺมา ตาทิเสสุ ฐาเนสุ สุธาเลปมฺปิ ทาตุํ วฏฺฏติ ฯ
อนุปสมฺปนฺเนน ลิตฺตสฺส อุปริ สินิทฺธเลปํ ทาตุํ วฏฺฏติ ฯ สเจ
นิทาฆสมเย สุกฺขเสวาโล ติฏฺฐติ ตํ สมฺมชฺชนีอาทีหิ ฆํสิตฺวา
อปเนตุํ วฏฺฏติ ฯ ปานียฆฏาทีนํ พหิ เสวาโล ทุกฺกฏวตฺถุ อนฺโต
อพฺโพหาริโก ฯ ทนฺตกฏฺฐปูวาทีสุ กณฺณกิตํปิ อพฺโพหาริกเมว ฯ
วุตฺตญฺเหตํ สเจ เครุกปริกมฺมกตา ภิตฺติ กณฺณกิตา โหติ โจลกํ
เตเมตฺวา ปีเฬตฺวา ปมชฺชิตพฺพาติ ๑- ฯ ปาสาณชาติปาสาณททฺทุ-
เสวาลเสเลยฺยกาทีนิ อหริตวณฺณานิ อปตฺตกานิ จ ทุกฺกฏวตฺถุกานิ ฯ
อหิจฺฉตฺตกํ ยาว มกุลํ โหติ ตาว ทุกฺกฏวตฺถุ ฯ
ปุปฺผิตกาลโต ปฏฺฐาย อพฺโพหาริกํ ฯ อลฺลรุกฺขโต ปน อหิจฺฉตฺตกํ
คณฺหนฺโต รุกฺขตจํ วิโกเปติ ตสฺมา ตตฺถ ปาจิตฺติยํ ฯ
รุกฺขปปฺปฏิกายํปิ เอเสว นโย ฯ ยา ปน อินฺทสาลกกุธาทีนํ ปปฺปฏิกา
รุกฺขโต มุจฺจิตฺวา ติฏฺฐติ ตํ คณฺหนฺตสฺส อนาปตฺติ ฯ นิยาสมฺปิ
รุกฺขโต มุจฺจิตฺวา วา ฐิตํ สุกฺขรุกฺเขสุ วา ลคฺคํ คณฺหิตุํ วฏฺฏติ
อลฺลรุกฺขโต น วฏฺฏติ ฯ ลาขายปิ เอเสว นโย ฯ รุกฺขํ จาเลตฺวา
ปณฺฑุปลาสํ วา ปริณตกณฺณิการาทิปุปฺผํ วา ปาเตนฺตสฺส ปาจิตฺติยเมว ฯ
หตฺถกุกฺกุจฺเจน มุทุเกสุ อินฺทสาลนุหิกฺขนฺธาทีสุ วา ตตฺถ
ชาตกตาลปณฺณาทีสุ วา อกฺขรํ ฉินฺทนฺตสฺสาปิ เอเสว นโย ฯ
สามเณรานํ ปุปฺผํ โอจินนฺตานํ สาขํ โอนาเมตฺวา ทาตุํ วฏฺฏติ ฯ
เตหิ ปน ปุปฺเผหิ ปานียํ น วาเสตพฺพํ ฯ ปานียวาสตฺถิเกน
สามเณรํ อุกฺขิปิตฺวา โอจินาเปตพฺพานิ ฯ ผลสาขาปิ อตฺตนา
ขาทิตุกาเมน น โอนาเมตพฺพา ฯ สามเณรํ อุกฺขิปิตฺวา ผลํ
คาเหตพฺพํ ฯ ยงฺกิญฺจิ คจฺฉํ วา ลตํ วา อุปฺปาเฏนฺเตหิ สามเณเรหิ
สทฺธึ คเหตฺวา อากฑฺฒิตุํ น วฏฺฏติ ฯ เตสํ ปน อุสฺสาหชนนตฺถํ
อากฑฺฒนฺเตน กฑฺฒนาการํ ทสฺเสนฺเตน วิย อคฺเค คเหตุํ วฏฺฏติ ฯ
เยสํ รุกฺขานํ สาขา รุหติ เตสํ สาขํ มกฺขิกาวีชนาทีนํ อตฺถาย
กปฺปิยํ อการาเปตฺวา คหิตํ ตเจ วา ปตฺเต วา อนฺตมโส นเขนปิ
@เชิงอรรถ: ๑. วิ. จุลฺลวคฺค. ๗/๒๔๙.
วิเลขนฺตสฺส ทุกฺกฏํ ฯ อลฺลสิงฺคเวราทีสุปิ เอเสว นโย ฯ สเจ
ปน กปฺปิยํ การาเปตฺวา สีตเล ปเทเส ฐปิตสฺส มูลํ สญฺชายติ
อุปริภาเค ฉินฺทิตุํ วฏฺฏติ ฯ สเจ องฺกุโร ชายติ เหฏฺฐาภาเค
ฉินฺทิตุํ วฏฺฏติ ฯ มูเล จ นีลงฺกุเร จ ชาเต ฉินฺทิตุํ น วฏฺฏติ ฯ
     ฉินฺทติ วา เฉทาเปติ วาติ อนฺตมโส สมฺมชฺชนีสลากายปิ
ติณานิ ฉินฺทิสฺสามีติ ภูมึ สมฺมชฺชนฺโต สยํ วา ฉินฺทติ อญฺเญน
วา เฉทาเปติ ฯ ภินฺทติ วา ภินฺทาเปติ วาติ อนฺตมโส จงฺกมนฺโตปิ
ฉิชฺชนกํ ฉิชฺชตุ ภิชฺชนกํ ภิชฺชตุ จงฺกมิตฏฺฐานํ ทสฺเสสฺสามีติ
สญฺจิจฺจ ปาเทหิ อกฺกมนฺโต ติณวลฺลีอาทีนิ สยํ วา ภินฺทติ
อญฺเญน วา เภทาเปติ ฯ สเจปิ ติณํ วา ลตํ วา คณฺฐึ
กโรนฺตสฺส ภิชฺชติ คณฺฐิมฺปิ กาตุํ น วฏฺฏติ ฯ ตาลรุกฺขาทีสุ
ปน โจรานํ อนารุหณตฺถาย ทารุมกฺกฏกํ อาโกฏฺเฏนฺติ กณฺฏเก
พนฺธนฺติ ฯ ภิกฺขุสฺส เอวํ กาตุํ น วฏฺฏติ ฯ สเจ ปน ทารุมกฺกฏโก
รุกฺเข อลฺลีนมตฺโตว โหติ รุกฺขํ น ปีเฬติ วฏฺฏติ ฯ
รุกฺขํ ฉินฺท ลตํ  ฉินฺท กณฺฑํ วา มูลํ วา อุปฺปาเฏหีติ
วตฺตุํปิ วฏฺฏติ อนิยามิตตฺตา ฯ นิยาเมตฺวา ปน อิมํ รุกฺขํ
ฉินฺทาหีติอาทึ วตฺตุํ น วฏฺฏติ ฯ นามํ คณฺหิตฺวาปิ อมฺพรุกฺขํ
จตูรสฺสวลฺลึ อาลุวกณฺฑํ มุญชติณํ อสุกรุกฺขจฺฉลฺลึ ฉินฺท ภินฺท
อุปฺปาเฏหีติอาทิวจนํปิ อนิยามิตเมว โหติ ฯ อิมํ อมฺพรุกฺขนฺติ
อาทิวจนเมว หิ นิยามิตํ นาม ตํ น วฏฺฏติ ฯ ปจติ วา
ปจาเปติ วาติ อนฺตมโส ปตฺตมฺปิ ปจิตุกาโม ติณาทีนํ อุปริ
สญฺจิจฺจ อคฺคึ กโรนฺโต สยํ วา ปจติ อญฺเญน วา ปจาเปตีติ
สพฺพํ ปฐวีขนนสิกฺขาปเท วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ ฯ อนิยาเมตฺวา
ปน มุคฺเค ปจ มาเส ปจาติอาทึ วตฺตุํ วฏฺฏติ ฯ อิเม มุคฺเค
ปจ อิเม มาเส ปจาติ เอวํ วตฺตุํ น วฏฺฏติ ฯ อนาปตฺติ อิมํ
ชานาติ อาทีสุ อิมํ มูลเภสชฺชํ ชาน อิมํ มูลํ วา ปณฺณํ วา
เทหิ อิมํ รุกฺขํ วา ลตํ วา อาหร อิมินา ปุปฺเผน วา
ผเลน วา ปณฺเณน วา อตฺโถ อิมํ รุกฺขํ วา ลตํ วา ผลํ
วา กปฺปิยํ กโรหีติ เอวมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ ฯ เอตฺตาวตา
ภูตคามปริโมจนํ กตํ โหติ ฯ ปริภุญฺชนฺเตน ปน พีชคามปริโมจนตฺถํ
ปุนปิ กปฺปิยํ กาเรตพฺพํ ฯ
     กปฺปิยกรณญฺเจตฺถ อิมินา สุตฺตานุสาเรน เวทิตพฺพํ อนุชานามิ
ภิกฺขเว ปญฺจหิ สมณกปฺเปหิ ผลํ ปริภุญฺชิตุํ อคฺคิปริจิตํ
สตฺถปริจิตํ นขปริจิตํ อพีชํ นิพฺพฏฺฏพีชเมว ปญฺจมนฺติ ๑- ฯ ตตฺถ
อคฺคิปริจิตนฺติ อคฺคินา ปริจิตํ อภิภูตํ ทฑฺฒํ ผุฏฺฐนฺติ อตฺโถ ฯ
สตฺถปริจิตนฺติ สตฺเถน ปริจิตํ อภิภูตํ ฉินฺนํ วิทฺธํ วาติ อตฺโถ ฯ
เอเสว นโย นขปริจิเต ฯ อพีชนิพฺพฏฺฏพีชานิ สยเมว กปฺปิยานิ ฯ
อคฺคินา กปฺปิยํ กโรนฺเตน กฏฺฐคฺคิโคมยคฺคิอาทีสุ เยนเกนจิ
อนฺตมโส โลหขณฺเฑนปิ อาทิตฺเตน กปฺปิยํ กาตพฺพํ ฯ ตญฺจโข
เอกเทสํ ผุสนฺเตน กปฺปิยนฺติ วตฺวาว กาตพฺพํ ฯ สตฺเถน กโรนฺเตน
ยสฺส กสฺสจิ โลหมยสตฺถสฺส อนฺตมโส สูจินขจฺเฉทนาทีนํปิ
ตุณฺเฑน วา ธาราย วา เฉทํ วา เภทํ วา ทสฺเสนฺเตน
@เชิงอรรถ: ๑. วิ. จุลฺลวคฺค. ๗/๑๑
กปฺปิยนฺติ วตฺวาว กาตพฺพํ ฯ นเขน กปฺปิยํ กโรนฺเตน ปูตินเขน
น กาตพฺพํ ฯ มนุสฺสานํ ปน สีหพฺยคฺฆทีปิมกฺกฏาทีนํ สกุณานญฺจ
นขา ติกฺขิณา โหนฺติ เตหิ กาตพฺพํ ฯ อสฺสมหิสสูกรมิคโครูปาทีนํ
ขุรา อติกฺขิณา เตหิ น กาตพฺพํ ฯ กตํปิ อกตํ โหติ ฯ
หตฺถินขา ปน ขุรา น โหนฺติ เตหิ วฏฺฏติ ฯ เยหิ ปน กาตุํ
วฏฺฏติ เตหิ ตตฺถ ชาตเกหิปิ อุทฺธริตฺวา คหิตเกหิปิ เฉทนํ วา
เภทนํ วา ทสฺเสนฺเตน กปฺปิยนฺติ วตฺวา กาตพฺพํ ฯ ตตฺถ สเจปิ
พีชานํ ปพฺพตมตฺโต ราสิ รุกฺขสหสฺสํ วา ฉินฺทิตฺวา เอกาพทฺธํ
กตฺวา อุจฺฉูนํ วา มหาภาโร พนฺธิตฺวา ฐปิโต โหติ เอกสฺมึ
พีเช วา รุกฺขสาขาย วา อุจฺฉุมฺหิ วา กปฺปิเย กเต สพฺพํ กตํ
โหติ ฯ อุจฺฉูนิ จ ทารูนิ จ เอกโต พทฺธานิ โหนฺติ ฯ อุจฺฉุํ
กปฺปิยํ กริสฺสามีติ ทารุํ วิชฺฌติ วฏฺฏติเยว ฯ สเจ ปน ยาย
รชฺชุยา วา วลฺลิยา วา พทฺธานิ โหนฺติ ตํ วิชฺฌติ น วฏฺฏติ ฯ
อุจฺฉุขณฺฑานํ ปจฺฉึ ปูเรตฺวา อาหรนฺติ ฯ เอกสฺมึ ขณฺเฑ กปฺปิเย
กเต สพฺพํ กตเมว โหติ ฯ สเจ ปน มริจิปกฺกาทีหิ มิสฺสิตฺวา
ภตฺตํ อาหรนฺติ กปฺปิยํ กโรหีติ วุตฺเต สเจปิ ๑- ภตฺตสิตฺเถ
วิชฺฌติ วฏฺฏติเยว ฯ ติลตณฺฑุลาทีสุปิ เอเสว นโย ฯ ยาคุยา
ปกฺขิตฺตานิ ปน เอกาพทฺธานิ หุตฺวา น สนฺติฏฺฐนฺติ ฯ ตตฺถ
เอกเมกํ วิชฺฌิตฺวา กปฺปิยํ กาตพฺพเมว ฯ กปิฏฺฐผลาทีนํ อนฺโต
มิญฺชํ กฏาหํ มุญฺจิตฺวา สญฺจรติ ฯ ภินฺทาเปตฺวา กปฺปิยํ
@เชิงอรรถ: ๑. อิทํ ปทํ นิรตฺกกํ โหติ ปุริมปริกปฺเปน สิทฺธตฺตา.
การาเปตพฺพํ ฯ เอกาพทฺธํ โหติ ฯ กฏาหํปิ กาตุํ วฏฺฏติ ฯ
     อสญฺจิจฺจาติ ปาสาณรุกฺขาทีนิ วา ปวฏฺเฏนฺตสฺส สาขา วา
กฑฺฒนฺตสฺส กตฺตรทณฺเฑน วา ภูมึ ปหริตฺวา คจฺฉนฺตสฺส
ติณาทีนิ ฉิชฺชนฺติ ฯ ตานิ เตน ฉินฺทิสฺสามีติ เอวํ สญฺจิจฺจ
อจฺฉินฺนตฺตา อสญฺจิจฺจ ฉินฺนานิ  นาม โหนฺติ ฯ อิติ อสญฺจิจฺจ
ฉินฺทนฺตสฺส อนาปตฺติ ฯ อสติยาติ อญฺญาวิหิโต เกนจิ สทฺธึ
กิญฺจิ กเถนฺโต ปาทงฺคุฏฺเฐน วา หตฺเถน วา ติณํ วา ลตํ วา
ฉินฺทนฺโต ติฏฺฐติ ฯ เอวํ อสติยา ฉินฺทนฺตสฺส อนาปตฺติ ฯ
อชานนฺตสฺสาติ เอตฺถ อพฺภนฺตเร พีชคาโมติ วา ภูตคาโมติ วา
น ชานาติ ฉินฺทามีติปิ น ชานาติ เกวลํ วติยา วา ปลาสปุญฺเช
วา นิขาทนํ วา ขนิตฺตึ วา กุทฺทาลํ วา สงฺโคปนตฺถาย ฐเปติ
ทยฺหมานหตฺโถ วา อคฺคึ ปาเตติ ฯ ตตฺร เจ ติณาทีนิ ฉิชฺชนฺติ
วา ทยฺหนฺติ วา อนาปตฺติ ฯ มนุสฺสวิคฺคหปาราชิกวณฺณนายํ
ปน สพฺพอฏฺฐกถาสุ สเจ ภิกฺขุ รุกฺเขน วา อชฺโฌตฺถริโต โหติ
โอปาเต วา ปติโต สกฺกา จ โหติ รุกฺขํ ฉินฺทิตฺวา ตํ รุกฺขํ
ปวฏฺเฏตฺวา ภูมึ วา ขนิตฺวา นิกฺขมิตุํ ชีวิตเหตุปิ อตฺตนา
น กาตพฺพํ อญฺเญน ปน ภิกฺขุนา ภูมึ วา ขนิตฺวา รุกฺขํ วา
ฉินฺทิตฺวา อลฺลรุกฺขโต วา ทณฺฑกํ ฉินฺทิตฺวา ตํ รุกฺขํ ปวฏฺเฏตฺวา
นิกฺขาเมตุํ วฏฺฏติ อนาปตฺตีติ วุตฺตํ ฯ ตตฺถ การณํ น ทิสฺสติ
อนุชานามิ ภิกฺขเว ทวทาเห ทยฺหมาเน ปฏคฺคึ ทาตุํ ปริตฺตํ
กาตุนฺติ ๑- อิทํ ปน เอกเมว สุตฺตํ ทิสฺสติ ฯ สเจ เอตสฺส อนุโลมํ
@เชิงอรรถ: ๑. วิ. จุลฺลวคฺค. ๗/๖๙.
อตฺตโน น วฏฺฏติ อญฺญสฺส วฏฺฏตีติ อิทํ นานากรณํ น สกฺกา
ลทฺธุํ ฯ เอตฺถ อตฺตโน อตฺถาย กโรนฺโต อตฺตสิเนเหน
อกุสลจิตฺเตเนว กโรติ ปโร ปน การุญฺเญน ตสฺมา อนาปตฺตีติ เจ ฯ
เอตํปิ อการณํ ฯ กุสลจิตฺเตนาปิ หิ อิมํ อาปตฺตึ อาปชฺชติ ฯ
สพฺพอฏฺฐกถาสุ ปน วุตฺตตฺตา น สกฺกา ปฏิเสเธตุํ คเวสิตพฺพา
เอตฺถ ยุตฺติ อฏฺฐกถาจริยานํ วา สทฺธาย คนฺตพฺพนฺติ ฯ เสสํ
อุตฺตานเมว ฯ
     ติสมุฏฺฐานํ กายจิตฺตโต วาจาจิตฺตโต กายวาจาจิตฺตโต จ
สมุฏฺฐาติ กิริยา สญฺญาวิโมกฺขํ สจิตฺตกํ ปณฺณตฺติวชฺชํ กายกมฺมํ
วจีกมฺมํ ติจิตฺตํ ติเวทนนฺติ ฯ
                   ภูตคามสิกฺขาปทํ ปฐมํ ฯ


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒ หน้า ๓๑๔-๓๒๗. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=2&A=6624&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=2&A=6624&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=2&i=354              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=2&A=8542              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=2&A=4165              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=2&A=4165              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_2

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]