ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๒ ภาษาบาลีอักษรไทย วินย.อ. (สมนฺต.๒)

     {๓๘๐} เตน สมเยน พุทฺโธ ภควาติ ทุฏฺฐโทสสิกฺขาปทํ ฯ ตตฺถ
เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเปติ เวฬุวนนฺติ ตสฺส อุยฺยานสฺส นามํ ฯ ตํ
กิร เวฬูหิ จ ปริกฺขิตฺตํ อโหสิ อฏฺฐารสหตฺเถน จ ปากาเรน
โคปุรฏฺฏาลกยุตฺตํ นีโลภาสํ มโนรมํ เตน เวฬุวนนฺติ วุจฺจติ ฯ
กลนฺทกานญฺเจตฺถ นิวาปํ อทํสุ เตน กลนฺทกนิวาโปติ วุจฺจติ ฯ
ปุพฺเพ  กิร อญฺญตโร ราชา ตตฺถ อุยฺยาเน กีฬนตฺถํ อาคโต
สุรามเทน มตฺโต ทิวาเสยฺยํ สุปิ ฯ ปริชโนปิสฺส สุตฺโต ราชาติ
ปุปฺผผลาทีหิ ปโลภิยมาโน อิโตจีโตจ ปกฺกามิ ฯ อถ สุราคนฺเธน
อญฺญตรสฺมา สุสิรรุกฺขา กณฺหสปฺโป นิกฺขมิตฺวา รญฺโญ อภิมุโข
อาคจฺฉติ ฯ ตํ ทิสฺวา รุกฺขเทวตา รญฺโญ ชีวิตํ ทมฺมีติ
กาฬกเวเสน อาคนฺตฺวา กณฺณมูเล สทฺทมกาสิ ฯ ราชา ปฏิพุชฺฌิ ฯ
กณฺหสปฺโป นิวตฺโต ฯ โส ตํ ทิสฺวา อิมาย กาฬกาย มม
ชีวิตํ ทินฺนนฺติ กาฬกานํ ตตฺถ นิวาปํ ปฏฺฐเปสิ อภยโฆสนญฺจ
โฆสาเปสิ ฯ ตสฺมา ตํ ตโต ปภูติ กลนฺทกนิวาปนฺติ สงฺขํ คตํ ฯ
กลนฺทกาติ หิ กาฬกานํ เอตํ นามํ ฯ ทพฺโพติ ตสฺส เถรสฺส
นามํ ฯ มลฺลปุตฺโตติ มลฺลราชสฺส ปุตฺโต ฯ ชาติยา สตฺตวสฺเสน
อรหตฺตํ สจฺฉิกตนฺติ เถโร กิร สตฺตวสฺโสว สํเวคํ ลภิตฺวา
ปพฺพชนฺโต ขุรคฺเคเยว อรหตฺตํ ปาปุณีติ เวทิตพฺโพ ฯ ยงฺกิญฺจิ
สาวเกน ปตฺตพฺพํ สพฺพํ เตน อนุปฺปตฺตนฺติ สาวเกน ปตฺตพฺพํ
นาม ติสฺโส วิชฺชา จตสฺโส ปฏิสมฺภิทา ฉ อภิญฺญา นว
โลกุตฺตรธมฺมาติ อิทํ คุณชาตํ ตํ สพฺพํ เตน อนุปฺปตฺตํ โหติ ฯ
นตฺถิ จสฺส กิญฺจิ อุตฺตริกรณียนฺติ ๑- จตูสุ สจฺเจสุ จตูหิ มคฺเคหิ
โสฬสวิธสฺส กิจฺจสฺส กตตฺตา อิทานิสฺส กิญฺจิ อุตฺตรึ กรณียํ
นตฺถิ ฯ กตสฺส วา ปฏิจโยติ ตสฺเสว กตสฺส วฑฺฒนมฺปิ นตฺถิ
โธตสฺส วิย วตฺถสฺส ปฏิโธวนํ ปิฏฺฐสฺส วิย คนฺธสฺส ปฏิปึสนํ
ปุปฺผิตสฺส วิย จ ปุปฺผสส ปฏิปุปฺผนนฺติ ฯ รโหคตสฺสาติ รหสิ
คตสฺส ฯ ปฏิสลฺลีนสฺสาติ ตโต ตโต ปฏิกฺกมิตวา สลฺลีนสฺส ฯ
เอกีภาวํ คตสฺสาติ วุตตํ โหติ ฯ อถโข อายสฺมโต ทพฺพสฺส
มลฺลปุตฺตสฺส เอตทโหสิ ยนฺนูนาหํ สงฺฆสฺส เสนาสนญฺจ
ปญฺญาเปยฺยํ ภตฺตานิ จ อุทฺทิเสยฺยนฺติ เถโร กิร อตฺตโน
กตกิจฺจภาวํ ทิสฺวา อหํ อิมํ อนฺติมสรีรํ ธาเรมิ ตญฺจ โข วาตมุเข
ฐิตปทีโป วิย อนิจฺจตามฺเข ฐิตํ นจิรสฺเสว นิพฺพายนธมฺมํ ยาว น
นิพฺพายติ ตาว กึ นุโข อหํ สงฺฆสฺส เวยฺยาวจฺจํ กเรยฺยนฺติ
จินฺเตนฺโต อิติ ปฏิสญฺจิกฺขติ ติโรรฏฺเฐสุ พหู กุลปุตฺตา ภควนฺตํ
อทิสฺวาว ปพฺพชนฺติ เต ภควนฺตํ ปสฺสิสฺสาม เจว วนทิสฺสาม
จาติ ทูรโตปิ อาคจฺฉนฺติ ตตฺร เยสํ เสนาสนํ นปฺปโหติ เต
สิลาปฏฺฏเกปิ เสยฺยํ กปฺเปนฺติ ปโหมิ โข ปนาหํ อตฺตโน
@เชิงอรรถ: ๑. ปาลิยํ อุตฺตรึ กรณียนฺติ ปททฺวยํ ลิขิตํ.
อานุภาเวน เตสํ พหุกุลปุตฺตานํ อิจฺฉาวเสน ปาสาทวิหารอฑฺฒโยคาทีนิ
สมญฺจปีฐกตฺถรณานิ เสนาสนานิ นิมฺมินิตฺวา ทาตุํ
ปุนทิวเส เจตฺถ เอกจฺเจ อติวิย กิลนฺตรูปา โหนฺติ เต คารเวน
ภิกฺขูนํ ปุรโต ฐตฺวา ภตฺตานิปิ น อุทฺทิสาเปนฺติ อหํ โข
ปเนเตสํ ภตฺตานิปิ อุทฺทิสิตุํ ปโหมีติ ฯ อิติ ปฏิสญฺจิกฺขนฺตสฺส
อถโข อายสฺมโต ทพฺพสฺส มลฺลปุตฺตสฺส เอตทโหสิ ยนฺนูนาหํ
สงฺฆสฺส เสนาสนญฺจ ปญฺญาเปยฺยํ ภตฺตานิ จ อุทฺทิเสยฺยนฺติ ฯ
นนุ จ อิมานิ เทฺว ฐานานิ ภสฺสารามตาทิมนุยุตฺตสฺส ยุตฺตานิ
อยญฺจ ขีณาสโว นิปฺปปญฺจาราโม อิมสฺส กสฺมา อิมานิ
ปฏิภํสูติ ฯ ปุพฺพปฏฺฐนาย โจทิตตฺตา ฯ สพฺพพุทฺธานํ กิร อิมํ
ฐานนฺตรํ ปตฺตา สาวกา โหนฺติเยว ฯ อยญฺจ ปทุมุตฺตรสฺส
ภควโต กาเล อญฺญตรสฺมึ กุเล ปจฺฉาชาโต อิมํ ฐานนฺตรํ
ปตฺตสฺส ภิกฺขุโน อานุภาวํ ทิสฺวา อฏฺฐสฏฺฐิยา ภิกฺขุสตสหสฺเสหิ
สทฺธึ ภควนฺตํ สตฺต ทิวสานิ นิมนฺเตตฺวา มหาทานํ ทตฺวา
ปาทมูเล นิปติตฺวา อนาคเต ตุมฺหาทิสสฺส พุทฺธสฺส อุปฺปนฺนกาเล
อหมฺปิ อิตฺถนฺนาโม ตุมฺหากํ สาวโก วิย เสนาสนปญฺญาปโก จ
ภตฺตุทฺเทสโก จ อสฺสนฺติ ปฏฺฐนํ อกาสิ ฯ ภควา อนาคตํสญาณํ
เปเสตฺวา อทฺทส ฯ ทิสฺวา จ อิโต กปฺปสตสหสฺสสฺส อจฺจเยน
โคตโม นาม พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ ตทา ตฺวํ ทพฺโพ นาม
มลฺลปุตฺโต หุตฺวา ชาติยา สตฺตวสฺโส นิกฺขมฺม ปพฺพชิตฺวา
อรหตฺตํ สจฺฉิกริสฺสสิ อิมญฺจ ฐานนฺตรํ ลจฺฉสีติ พฺยากาสิ ฯ
โส ตโต ปภูติ ทานสีลาทีนิ ปูรยมาโน เทวมนุสฺสสมฺปตฺตึ
อนุภวิตฺวา อมฺหากํ ภควโต กาเล เตน ภควตา  พฺยากตสทิสเมว
อรหตฺตํ สจฺฉากาสิ ฯ อถสฺส รโหคตสฺส กึ นุโข อหํ สงฺฆสฺส
เวยฺยาวจฺจํ กเรยฺยนฺติ จินฺตยโต ตาย ปุพฺพปฏฺฐนาย โจทิตตฺตา
อิมานิ เทฺว ฐานานิ ปฏิภํสูติ ฯ อถสฺส เอตทโหสิ อหํ โข
อนิสฺสโร อตฺตนิ สตฺถารา สทฺธึ เอกฏฺฐาเน วสามิ สเจ มํ
ภควา อนุชานิสฺสติ อิมานิ เทฺว ฐานานิ สมาทิยิสฺสามีติ ภควโต
สนฺติกํ อคมาสิ ฯ เตน วุตฺตํ อถโข อายสฺมา ทพฺโพ มลฺลปุตฺโต
ฯเปฯ ภตฺตานิ จ อุทฺทิสิตุนฺติ ฯ อถ นํ ภควา สาธุ สาธุ
ทพฺพาติ สมฺปหํสิตฺวา ยสฺมา อรหติ เอวรูโป อคติคมนปริพาหิโร
ภิกฺขุ อิมานิ เทฺว ฐานานิ วิจาเรตุํ ตสฺมา เตนหิ ตฺวํ ทพฺพ
สงฺฆสฺส เสนาสนญฺจ ปญฺญาเปหิ ภตฺตานิ จ อุทฺทิสาหีติ อาห ฯ
ภควโต ปจฺจสฺโสสีติ ภควโต วจนํ ปฏิอสฺโสสิ อภิมุโข อสฺโสสิ ฯ
สมฺปฏิจฺฉีติ วุตฺตํ โหติ ฯ ปฐมํ ทพฺโพ ยาจิตพฺโพติ กสฺมา
ภควา ยาจาเปติ ฯ ครหโมจนตฺถํ ฯ ปสฺสติ หิ ภควา อนาคเต
ทพฺพสฺส อิมํ ฐานํ นิสฺสาย เมตฺติยภุมฺมชกานํ วเสน มหาอุปทฺทโว
อุปฺปชฺชิสฺสติ ตตฺร เกจิ ครหิสฺสนฺติ อยํ ตุณฺหีภูโต อตฺตโน
กมฺมํ อกตฺวา กสฺมา อีทิสํ ฐานํ วิจาเรตีติ ตโต อญฺเญ
วกฺขนฺติ โก อิมสฺส โทโส เอโส เตเหว ยาจิตฺวา ฐปิโตติ เอวํ
ครหโต มุจฺจิสฺสตีติ ฯ เอวํ ครหโมจนตฺถํ ยาจาเปตฺวาปิ ปุน ยสฺมา
อสมฺมเต ภิกฺขุสฺมึ สงฺฆมชฺเฌ กิญฺจิ กถิยมาเน ขิยฺยนธมฺโม อุปฺปชฺชติ
อยํ กสฺมา สงฺฆมชฺเฌ อุจฺจาสทฺทํ กโรติ อิสฺสริยํ ทสฺเสตีติ สมฺมเต
ปน กเถนฺเต มา อายสฺมนฺโต กิญฺจิ อวจุตฺถ สมฺมโต อยํ
กเถตุ ยถาสุขนฺติ วตฺตาโร ภวนฺติ อสมฺมตญฺจ อภูเตน
อพฺภาจิกฺขนฺตสฺส ลหุกาปตฺติ โหติ ทุกฺกฏมตฺตา สมฺมตํ ปน
อพฺภาจิกฺขโต ครุกตรา ปาจิตฺติยาปตฺติ โหติ อถ สมฺมโต ภิกฺขุ
อาปตฺติยา ครุกภาเวน เวริเกหิปิ ทุปฺปทฺธํสิยตโร โหติ ตสฺมา
ตํ อายสฺมนฺตํ สมฺมนฺนาเปตุํ พฺยตฺเตน ภิกฺขุนาติ อาทิมาห ฯ กึ
ปน เทฺว สมฺมติโย เอกสฺส ทาตุํ วฏฺฏนฺตีติ ฯ น เกวลํ เทฺว
สเจ ปโหติ เตรสาปิ ทาตุํ วฏฺฏนฺติ ฯ อปฺปโหนฺตานํ ปน
เอกาปิ ทฺวินฺนํ วา ติณฺณํ วา ทาตุํ น วฏฺฏติ ฯ {๓๘๒} สภาคานนฺติ
คุณสภาคานํ น มิตฺตสนฺถวสภาคานํ ฯ เตเนวาห เย เต ภิกฺขู
สุตฺตนฺติกา เตสํ เอกชฺฌนฺติอาทึ ฯ ยาวติกา หิ สุตฺตนฺติกา
โหนฺติ เต อุจฺจินิตฺวา เอกโต เตสํ อนุรูปเมว เสนาสนํ ปญฺญาเปติ
เอวํ เสสานํ ฯ กายทฬฺหีพหุลาติ กายสฺส ทฬฺหภาวกรณพหุลา
กายโปสนพหุลาติ อตฺโถ ฯ อิมายปีเม อายสฺมนฺโต รติยาติ
อิมาย สคฺคมคฺคสฺส ติรจฺฉานภูตาย ติรจฺฉานกถาย รติยา ฯ
อจฺฉิสฺสนฺตีติ วิหริสฺสนฺติ ฯ เตโชธาตุํ สมาปชฺชิตฺวา เตเนวาโลเกนาติ
เตโชกสิณจตุตฺถชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺฐาย อภิญฺญาญาเณน
องฺคุลิชฺชลนํ อธิฏฐาย เตเนว เตโชธาตุสมาปตฺติยา ชนิเตน
องฺคุลิชฺชาลาโลเกนาติ อตฺโถ ฯ อยํ ปน เถรสฺส อานุภาโว น จิรสฺเสว
สกลชมฺพูทีเป ปากโฏ อโหสิ ฯ ตํ สุตฺวา อิทฺธิปาฏิหาริยํ
ทฏฺฐุกามา อาคมึสุ ฯ อปิสฺสุ ภิกฺขู สญฺจิจฺจ วิกาเล อาคจฺฉนฺติ ฯ
เต สญฺจิจฺจ ทูเร อปทิสนฺตีติ ชานนฺตาว ทูเร อปทิสนฺติ ฯ
กถํ ฯ อมฺหากํ อาวุโส ทพฺพ คิชฺฌกูเฏติ อิมินา นเยน ฯ
องฺคุลิยา ชลมานาย ปุรโต ปุรโต คจฺฉตีติ สเจ เอโก ภิกฺขุ
โหติ สยเมว คจฺฉติ  สเจ พหู โหนฺติ พหู อตฺตภาเว
นิมฺมินาติ สพฺเพ อตฺตนา สทิเสเอว ฯ เสนาสนํ ปญฺญาเปติ อยํ
มญฺโจติ อาทีสุ ปน เถเร อยํ มญฺโจติ วทนฺเต นิมฺมิตาปิ
อตฺตโน อตฺตโน คตฏฺฐาเน อยํ มญฺโจติ วทนฺติ ฯ เอวํ
สพฺพปเทสุ ฯ อยํ หิ นิมฺมิตานํ ธมฺมตา
        เอกสฺมึ ภาสมานสฺมึ   สพฺเพ ภาสนฺติ นิมฺมิตา
        เอกสฺมึ ตุณฺหิมาสีเน   สพฺเพ ตุณฺหี ภวนฺติ เตติ ฯ
ยสฺมึ ปน วิหาเร มญฺจปีฐาทีนิ น ปริปูเรนฺติ อตฺตโน อานุภาเวน
ปูเรติ เตน นิมฺมิตานํ อวตฺถุกํ วจนํ น โหติ ฯ เสนาสนํ
ปญฺญาเปตฺวา ปุนเทว เวฬุวนํ ปจฺจาคจฺฉตีติ เตหิ สทฺธึ ชนปทกถํ
กเถนฺโต น นิสีทติ อตฺตโน วสนฏฺฐานเมว ปจฺจาคจฺฉติ ฯ
     {๓๘๓} เมตฺติยภุมฺมชกาติ เมตฺติโย เจว ภุมฺมชโก จ ฉพฺพคฺคิยานํ
อคฺคปุริสา เอเต ฯ ลามกานิ จ ภตฺตานีติ เสนาสนานิ ตาว นวกานํ
ลามกานิ ปาปุณนฺตีติ อนจฺฉริยเมตํ ฯ ภตฺตานิ ปน สลากาโย
ปจฺฉิยํ วา จีวรโภเค วา ปกฺขิปิตฺวา อาโลเลตฺวา เอกเมกํ
อุทฺธริตฺวา ปญฺญาเปนฺติ ฯ ตานิปิ เนสํ มนฺทปุญฺญตาย ลามกานิ
สพฺพปจฺฉิมาเนว ปาปุณนฺติ ฯ ยมฺปิ เอกจาริกภตฺตํ
เอกวาริกภตฺตนฺนาม ปณีตปฺปณีตํ สโมธาเนตฺวา เถรโต ยาว นวกา
คาหาเปตพฺพํ ฯ ตมฺปิ เอเตสํ ปตฺตทิวเส ลามกํ วา โหติ เอเต วา
ทิสฺวาว ปณีตํ อทตฺวา ลามกเมว เทนฺติ ฯ อภิสงฺขาริกนฺติ นานาสมฺภาเรหิ
อภิสงฺขริตฺวา กตํ สุสชฺชตํ สุสมฺปาทิตนฺติ อตฺโถ ฯ กณาชกนฺติ
สกุณฺฑกภตฺตํ ฯ พิลงฺคทุติยนฺติ กญฺชิกทุติยํ ฯ กลฺยาณภตฺติโกติ
กลฺยาณํ สุนฺทรํ อติวิย ปณีตํ ภตฺตมสฺสาติ กลฺยาณภตฺติโก ฯ
ปณีตทายกตฺตา ภตฺเตเนว ปญฺญาโต ฯ จตุกฺกภตฺตํ เทตีติ
จตฺตาริ ภตฺตานิ เทติ ฯ ตทฺธิตโวหาเรน ปน จตุกฺกภตฺตนฺติ
วุตฺตํ ฯ อุปติฏฺฐิตฺวา ปริวิสตีติ สพฺพกมฺมนฺเต วิสฺสชฺเชตฺวา มหนฺตํ
ปูชาสกฺการํ กตฺวา สมีเป ฐตฺวา ปริวิสติ ฯ โอทเนน ปุจฺฉนฺตีติ
โอทนหตฺถา อุปสงฺกมิตฺวา กึ ภนฺเต โอทนํ เทมาติ ปุจฺฉนฺติ ฯ
เอวํ กรณตฺเถเยว กรณวจนํ โหติ ฯ เอส นโย สูปาทีสุ ฯ
สฺวาตนายาติ เสฺว ภโว ภตฺตปริโภโค สฺวาตโน ฯ ตสฺสตฺถาย
สฺวาตนาย ฯ เสฺว กตฺตพฺพสฺส ภตฺตปริโภคสฺสตฺถายาติ วุตฺตํ
โหติ ฯ อุทฺทิฏฺฐํ โหตีติ ปาเปตฺวา ทินฺนํ โหติ ฯ
เมตฺติยภุมฺมชกานํ โข คหปตีติ อิทํ เถโร อสมนฺนาหริตฺวา อาห ฯ
เอวํ พลวตี หิ เตสํ มนฺทปุญฺญตา ยํ สติเวปุลฺลตฺตปฺปตฺตานมฺปิ
อสมนฺนาหาโร โหติ ฯ เย เชติ เอตฺถ เชติ ทาสึ
อาลปติ ฯ หีโย โข อาวุโส อมฺหากนฺติ รตฺตึ สมฺมนฺตยมานา
อตีตํ ทิวสภาคํ สนฺธาย หีโยติ วทนฺติ ฯ น จิตฺตรูปนฺติ น
จิตฺตานุรูปํ ฯ ยถา ปุพฺเพ ยตฺตกํ อิจฺฉนฺติ ตตฺตกํ สุปนฺติ น
เอวํ สุปึสุ ฯ อปฺปกเมว สุปึสูติ วุตฺตํ โหติ ฯ พหารามโกฏฺฐเกติ
เวฬุวนวิหารสฺส พหิทฺวารโกฏฺฐเก ฯ ปตฺตกฺขนฺธาติ ปติตกฺขนฺธา
ขนฺธฏฺฐิกํ นาเมตฺวา นิสินฺนา ฯ ปชฺฌายนฺตาติ ปธูปายนฺตา ฯ
ยโต นีวาตํ ตโต ปวาตนฺติ ยตฺถ นิวาตํ อปฺปโกปิ วาโต นตฺถิ
ตตฺถ มหาวาโต อุฏฺฐิโตติ อตฺโถ ฯ อุทกํ มญฺเญ อาทิตฺตนฺติ
อุทกํ วิย อาทิตฺตํ ฯ {๓๘๔} สรสิ ตฺวํ ทพฺพ เอวรูปํ กตฺตาติ ตฺวํ ทพฺพ
เอวรูปํ กตฺวา สรสิ ฯ อถวา สรสิ ตฺวํ ทพฺพ เอวรูปํ ยถายํ
ภิกฺขุนี อาห กตฺตาวาสิ เอวรูปํ ยถายํ ภิกฺขุนี อาหาติ เอวํ
โยเขตฺวา เจตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ ฯ เย ปน กตฺวาติ
ปฐนฺติ เตสํ อุชุกเมว ๑- ฯ ยถา มํ ภนฺเต ภควา ชานาตีติ
เถโร กึ ทสฺเสสิ ฯ ภควา ภนฺเต สพฺพญฺญู อหญฺจ ขีณาสโว
นตฺถิ มยฺหํ วตฺถุกามปฏิเสวนา ตํ มํ ภควา ชานาติ ตตฺราหํ
กึ วกฺขามิ ยถา มํ ภควา ชานาติ ตเถวาหํ ทฏฺฐพฺโพติ ฯ
น โข ทพฺพ ทพฺพา เอวํ นิพฺเพเฐนฺตีติ เอตฺถ น โข ทพฺพ
ทพฺพา ปณฺฑิตา ยถา ตฺวํ ปรปจฺจเยน นิพฺเพเฐสิ เอวํ
นิพฺเพเฐนฺติ อปิจ โข ยเทว สามํ ญาตํ เตน นิพฺเพเฐนฺตีติ
เอวมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ ฯ สเจ ตยา กตนฺติ อิมินา กึ ทสฺเสติ ฯ
น หิ สกฺกา ปริสพฺพเลน วา ปกฺขูปตฺถมฺเภน วา อการโก
การโก กาตุํ การโก วา อการโก กาตุํ ตสฺมา ยํ สยํ กตํ
@เชิงอรรถ: ๑. กตฺตาติ ปเท ตุปจฺจโย ยถา นาภิชานามิ... สญฺจิจฺจ ปาณํ ชีวิตา โวโรเปตา.
@สทฺทสตฺเถปิ วากฺยการกํ ปทํ กตฺตาติ วุจฺจติ.
วา อกตํ วา ตเทว วตฺตพฺพนฺติ ทสฺเสติ ฯ กสฺมา ปน ภควา
ชานนฺโตปิ อหํ ชานามิ ขีณาสโว ตฺวํ นตฺถิ ตุยฺหํ โทโส
อยํ ภิกฺขุนี มุสาวาทินีติ นาโวจาติ ฯ ปรานุทยตาย ฯ สเจ หิ
ภควา ยํ ยํ ชานาติ ตํ ตํ วเทยฺย อญฺเญน ปาราชิกํ อาปนฺเนน
ปุฏเฐน อหํ ชานามิ ตฺวํ ปาราชิโกติ วตฺตพฺพํ ภเวยฺย ตโต โส
ปุคฺคโล อยํ ปุพฺเพ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตํ สุทฺธํ กตฺวา อิทานิ
มํ อสุทฺธํ กโรติ กสฺส ทานิ กึ วทามิ ยตฺร สตฺถาปิ
สาวเกสุ ฉนฺทาคตึ คจฺฉฺติ กุโต อิมสฺส สพฺพญฺญุภาโวติ อาฆาตํ
พนฺธิตฺวา อปายูปโค ภเวยฺย ฯ ตสฺมา ภควา อิมาย ปรานุทยตาย
ชานนฺโตปิ นาโวจ ฯ กิญฺจิ ภิยฺโย อุปวาทปริวชฺชนโต นาโวจ ฯ
ยทิ หิ ภควา เอวํ วเทยฺย เอวํ อุปวาโท ภเวยฺย ทพฺพสฺส
มลฺลปุตฺตสฺส วุฏฺฐานนฺนาม ภาริยํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ ปน สกฺขึ
ลภิตฺวา วุฏฺฐิโตติ ฯ อิทญฺจ วุฏฺฐานลกฺขณํ มญฺญมานา พุทฺธกาเลปิ
สกฺขินา สุทฺธิ วา อสุทฺธิ วา โหติ มยํ ชานาม อยํ ปุคฺคโล
อสุทฺโธติ เอวํ ปาปภิกฺขู ลชฺชิมฺปิ วินาเสยฺยุนฺติ ฯ อปิจ
อนาคเตปิ ภิกฺขู โอติณฺเณ วตฺถุสฺมึ โจเทตฺวา สาเรตฺวา สเจ ตยา
กตํ กตนฺติ วเทหีติ ลชฺชีนํ ปฏิญฺญํ คเหตฺวา กมฺมํ กริสฺสนฺตีติ
วินยลกฺขเณ ตนฺตึ ฐเปนฺโต อหํ ชานามีติ อวตฺวา สเจ ตยา กตํ
กตนฺติ วเทหีติ อาห ฯ นาภิชานามิ สุปินนฺเตนปิ เมถุนํ ธมฺมํ
ปฏิเสวิตาติ สุปินนฺเตนาปิ เมถุนํ ธมฺมํ นาภิชานามิ ฯ น ปฏิเสวิตา
อหนฺติ วุตฺตํ โหติ ฯ อถวา ปฏิเสวิตา หุตฺวา สุปินนฺเตนปิ
เมถุนํ ธมฺมํ น ชานามีติ วุตฺตํ โหติ ฯ เย ปน ปฏิเสวิตฺวาติ
ปฐนฺติ เตสํ อุชุกเมว ๑- ฯ ปเคว ชาคโรติ ชาครนฺโต ปน ปฐมํเยว
น ชานามีติ ฯ เตนหิ ภิกฺขเว เมตฺติยํ ภิกฺขุนึ นาเสถาติ ยสฺมา
ทพฺพสฺส จ อิมิสฺสา จ วจนํ น ฆฏติ ตสฺมา เมตฺติยํ ภิกฺขุนึ
นาเสถาติ วุตฺตํ โหติ ฯ ตตฺถ ติสฺโส นาสนา ลิงฺคนาสนา
สํวาสนาสนา ทณฺฑกมฺมนาสนาติ ฯ ตาสุ ทูสโก นาเสตพฺโพติ อยํ
ลิงฺคนาสนา ฯ อาปตฺติยา อทสฺสเน วา อปฏิกมฺเม วา ปาปิกาย
ทิฏฺฐิยา อปฏินิสฺสคฺเค วา อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรนฺติ อยํ
สํวาสนาสนา ฯ จร ปิเร วินสฺสาติ ทณฺฑกมฺมํ กโรนฺติ อยํ
ทณฺฑกมฺมนาสนา ฯ อิธ ปน ลิงฺคนาสนํ สนฺธายาห เมตฺติยํ
ภิกฺขุนึ นาเสถาติ ฯ อิเม จ ภิกฺขู อนุยุญฺชถาติ อิมินา อิมํ
ทีเปติ อยํ ภิกฺขุนี อตฺตโน ธมฺมตาย อการิกา อทฺธา อญฺเญหิ
อุยฺโยชิตา ตสฺมา เยหิ อุยฺโยชิตา อิเม ภิกฺขู อนุยุญฺชถ คเวสถ
ชานาถาติ ฯ กึ ปน ภควตา เมตฺติยา ภิกฺขุนี ปฏิญฺญาย
นาสิตา อปฏิญฺญาย นาสิตาติ ฯ กิญฺเจตฺถ ยทิ ตาว ปฏิญฺญาย
นาสิตา เถโร การโก โหติ อถ อปฏิญฺญาย เถโร อการโก
โหติ นิทฺโทโส ฯ ภาติยราชกาเลปิ มหาวิหารวาสีนญฺจ อภยคิริวาสีนญฺจ
เถรานํ อิมสฺมึเยว วาเท วิวาโท อโหสิ ฯ อภยคิริวาสิโนปิ
อตฺตโน สุตฺตํ วตฺวา ตุมฺหากํ วาเท เถโร การโก โหตีติ
วทนฺติ ฯ มหาวิหารวาสิโนปิ อตฺตโน สุตฺตํ วตฺวา ตุมฺหากํ วาเท
@เชิงอรรถ: ๑. ปฏิเสวิตาติ ปเทปิ ตุปจฺจโย.
เถโร การโก โหตีติ วทนฺติ ฯ ปญฺโห น ฉิชฺชติ ฯ ราชา
สุตฺวา เถเร สนฺนิปาตาเปตฺวา ทีฆการายนํ นาม พฺราหฺมณชาติยํ
อมจฺจํ เถรานํ กถํ สุณาหีติ อาณาเปสิ ฯ อมจฺโจ กิร ปณฺฑิโต
ภาสนฺตรกุสโล ฯ โส อาห วทนฺตุ ภนฺเต เถรา สุตฺตนฺติ ฯ ตโต
อภยคิริตฺเถรา อตฺตโน สุตฺตํ วทึสุ เตนหิ ภิกฺขเว เมตฺติยํ ภิกฺขุนึ
สกาย ปฏิญฺญาย นาเสถาติ ฯ อมจฺโจ ภนฺเต ตุมฺหากํ วาเท
เถโร การโก โหติ สโทโสติ อาห ฯ มหาวิหารวาสิโนปิ อตฺตโน
สุตฺตํ วทึสุ เตนหิ ภิกฺขเว เมตฺติยํ ภิกฺขุนึ นาเสถาติ ฯ อมจฺโจ ภนฺเต
ตุมฺหากํ วาเท เถโร อการโก โหติ นิทฺโทโสติ อาห ฯ กิมฺปเนตฺถ
ยุตฺตํ ยํ ปจฺฉา วุตฺตํ วิจาริตํ เหตํ อฏฺฐกถาจริเยหิ ฯ ภิกฺขุ
ภิกฺขุํ อมูลเกน อนฺติมวตฺถุนา อนุทฺธํเสติ สงฺฆาทิเสโส ภิกฺขุนึ
อนุทฺธํเสติ ทุกฺกฏํ ฯ กุรุนฺทิยํ ปน มุสาวาเท ปาจิตฺติยนฺติ วุตฺตํ ฯ
ตตฺรายํ วิจารณา ฯ ปุริมนเย ตาว อนุทฺธํสนาธิปฺปายตฺตา
ทุกฺกฏเมว ยุชฺชติ ฯ ยถา สติปิ มุสาวาเท ภิกฺขุโน ภิกฺขุสฺมึ
สงฺฆาทิเสโส สติปิ จ มุสาวาเท อสุทฺธํ สุทฺธทิฏฺฐิโน อกฺโกสาธิปฺปาเยน
วทนฺตสฺส โอมสวาเทเนว ปาจิตฺติยํ น สมฺปชานมุสาวาเทน
เอวํ อิธาปิ อนุทฺธํสนาธิปฺปายตฺตา สมฺปชานมุสาวาเท ปาจิตฺติยํ น
ยุชฺชติ ทุกฺกฏเมว ยุตฺตํ ฯ ปจฺฉิมนเยปิ มุสาวาทตฺตา ปาจิตฺติยเมว
ยุชฺชติ  ฯ วจนปฺปมาณโต หิ อนุทฺธํสนาธิปฺปาเยน ภิกฺขุสฺส
ภิกฺขุสฺมึ สงฺฆาทิเสโส อกฺโกสาธิปฺปายสฺส มุสาวาเท ภิกฺขุสฺส
ภิกฺขุสฺมึ สงฺฆาทิเสโส อกฺโกสาธิปฺปายสฺส จ โอมสวาเท ภิกฺขุสฺส
ปน ภิกฺขุนิยา ทุกฺกฏนฺติ วจนํ นตฺถิ สมฺปชานมุสาวาเท
ปาจิตฺติยนฺติ วจนมตฺถิ ตสฺมา ปาจิตฺติยเมว ยุชฺชติ ฯ ตตฺร ปน อิทํ
อุปปริกฺขิตพฺพํ ฯ อนุทฺธํสนาธิปฺปาเย อสติ ปาจิตฺติยํ ตสฺมึ สติ
เกน ภวิตพฺพนฺติ ฯ ตตฺร ยสฺมา มุสา ภณนฺตสฺส ปาจิตฺติเย
สิทฺเธปิ อมูลเกน สงฺฆาทิเสเสน อนุทฺธํสเน วิสุํ ปาจิตฺติยํ วุตฺตํ
ตสฺมา อนุทฺธํสนาธิปฺปาเย สติ สมฺปชานมุสาวาเท ปาจิตฺติยสฺส
โอกาโส  น ทิสฺสติ  น จ สกฺกา อนุทฺธํเสนฺตสฺส อนาปตฺติยา
ภวิตุนฺติ ปุริมนโยเวตฺถ ปริสุทฺธตโร ขายติ ฯ ตถา ภิกฺขุนี
ภิกฺขุนึ อมูลเกน อนฺติมวตฺถุนา อนุทฺธํเสติ สงฺฆาทิเสโส ภิกฺขุํ
อนุทฺธํเสติ ทุกฺกฏํ ฯ ตตฺร สงฺฆาทิเสโส วุฏฺฐานคามี ทุกฺกฏํ
เทสนาคามี เอเตหิ นาสนา นตฺถิ ฯ ยํปิ สา ภควโต ปูรโต
ฐตฺวา มุสา อภณิ เตนสฺสา สมฺปชานมุสาวาเท ปาจิตฺติยํ
อิมินาปิ นาสนา นตฺถิ ฯ ยสฺมา ปน สา ปกติยาว ทุสฺสีลา
ปาปภิกฺขุนี อิทานิ จ สยเมว ทุสฺสีลมฺหีติ วทติ ตสฺมา นํ
ภควา อสุทฺธตฺตาเยว นาสาเปสิ ฯ อถโข เมตฺติยภุมฺมชกาติ เอวํ
เมตฺติยํ ภิกฺขุนึ นาเสถ อิเม จ ภิกฺขู อนุยุญฺชถาติ วตฺวา
อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปวิฏฺเฐ ภควติ เตหิ ภิกฺขูหิ เทถ ทานิ อิมิสฺสา
เสตกานีติ นาสิยมานํ ตํ ภิกฺขุนึ ทิสฺวา เต ภิกฺขู ตํ
โมเจตุกามตาย อตฺตโน อปราธํ อาวิกรึสุ ฯ เอตมตฺถํ ทสเสตุํ
อถโข เมตฺติยภุมฺมชกาติ อาทิ วุตฺตํ ฯ
     {๓๘๕-๓๘๖} ทุฏฺโฐ โทโสติ ทูสิโต เจว ทูสโก จ ฯ อุปฺปนฺเน หิ
โทเส ปุคฺคโล เตน โทเสน ทูสิโต โหติ ปกติภาวํ ชหาปิโต
ตสฺมา ทุฏฺโฐติ วุจฺจติ ฯ ปรญฺจ ทูเสติ วินาเสติ ตสฺมา โทโสติ
วุจฺจติ ฯ อิติ ทุฏฺโฐ โทโสติ เอกสฺเสเวตํ ปุคฺคลสฺส
อาการนานตฺเตน นิทสฺสนํ ฯ เตน วุตฺตํ ทุฏฺโฐ โทโสติ ทูสิโต เจว
ทูสโก จาติ ฯ ตตฺถ สทฺทลกฺขณํ ปริเยสิตพฺพํ ฯ ยสฺมา ปน โส
ทุฏฺโฐ โทโสติ สงฺขํ คโต ปฏิฆสมงฺคิปุคฺคโล กุปิตาทิภาเว ฐิโตว
โหติ เตนสฺส ปทภาชเน กุปิโตติ อาทิ วุตฺตํ ฯ ตตฺถ กุปิโตติ
กุปฺปภาวํ ปกติโต จวนภาวํ ปตฺโต ฯ อนตฺตมโนติ น สกมโน
อตฺตโน วเส อฏฺฐิตจิตฺโต ฯ อปิจ ปีติสุเขหิ น อตฺตมโน
นิปตจิตฺโตติ อนตฺตมโน ฯ อนภิรทฺโธติ น สุขิโต น วา
ปสาทิโตติ อนภิรทฺโธ ฯ ปฏิเฆน อาหตํ จิตฺตมสฺสาติ อาหตจิตฺโต ฯ
จิตฺตตฺถทฺธภาวจิตฺตกจวรสงฺขาตํ ปฏิฆขีลํ ชาตมสฺสาติ ขีลชาโต ฯ
อปฺปตีโตติ นปฺปติอิโต ๑- ปีติสุขาทีหิ วชฺชิโต น อภิสโฏติ อตฺโถ ฯ
ปทภาชเน ปน เยสํ ธมฺมานํ วเสน อปฺปตีโต โหติ เต ทสฺเสตุํ
เตน จ โกเปนาติ อาทิ วุตฺตํ ฯ ตตฺถ เตน จ โกเปนาติ เยน
ทุฏฺโฐติ จ กุปิโตติ จ วุตฺโต ฯ อุภยมฺปิ เหตํ ปกติภาวํ
ชหาปนโต เอกาการํ โหติ ฯ เตน จ โทเสนาติ เยน โทโสติ
วุตฺโต ฯ อิเมหิ ทฺวีหิ สงฺขารกฺขนฺธเมว ทสฺเสติ ฯ ตาย จ
อนตฺตมนตายาติ ยาย อนตฺตมโนติ วุตฺโต ฯ ตาย จ
อนภิรทฺธิยาติ ยาย อนภิรทฺโธติ วุตฺโต ฯ อิเมหิ ทฺวีหิ เวทนากฺขนฺธํ
@เชิงอรรถ: ๑. อปฺปีติโตติ น ปีตึ อิโตติ อมฺหากํ มติ.
ทสฺเสติ ฯ อมูลเกน ปาราชิเกนาติ เอตฺถ นาสฺส มูลนฺติ อมูลกํ ฯ
ตํ ปนสฺส อมูลกตฺตํ ยสฺมา โจทกวเสน อธิปฺเปตํ น จุทิตกวเสน
ตสฺมา ตมตฺถํ ทสฺเสตุํ ปทภาชเน อมูลกนฺนาม อทิฏฺฐํ อสฺสุตํ
อปริสงฺกิตนฺติ อาห ฯ เตน อิมํ ทีเปติ ยํ ปาราชิกํ โจทเกน
จุทิตกมฺหิ ปุคฺคเล เนว ทิฏฺฐํ น สุตํ น ปริสงฺกิตํ อิทํ เอเตสํ
ทสฺสนสฺสวนปริสงฺกาสงฺขาตานํ มูลานํ อภาวโต อมูลกนฺนาม ฯ ตํ
ปน โส อาปนฺโน วา โหตุ อนาปนฺโน วา เอตํ อิธ อปฺปมาณนฺติ ฯ
ตตฺถ อทิฏฺฐํ นาม อตฺตโน ปสาทจกฺขุนา วา ทิพฺพจกฺขุนา
วา อทิฏฺฐํ ฯ อสฺสุตํ นาม ตเถว เกนจิ วุจฺจมานํ น
สุตํ ฯ อปริสงฺกิตํ นาม จิตฺเตน อปริสงฺกิตํ ฯ ทิฏฺฐํ นาม อตฺตนา
วา ปเรน วา ปสาทจกฺขุนา วา ทิพฺพจกฺขุนา วา ทิฏฺฐํ ฯ
สุตนฺนาม ตเถว  สุตํ ฯ ปริสงฺกิตํ นาม อตฺตนา วา ปเรน วา
ปริสงฺกิตํ ฯ ตตฺถ อตฺตนา ทิฏฺฐํ ทิฏฺฐเมว ฯ ปเรหิ ทิฏฺฐํ
อตฺตนา สุตํ ปเรหิ สุตํ ปเรหิ ปริสงฺกิตนฺติ อิทํ ปน สพฺพมฺปิ
อตฺตนา สุตฏฺฐาเนเยว ติฏฺฐติ ฯ ปริสงฺกิตํ ปน ติวิธํ ทิฏฺฐปริสงฺกิตํ
สุตปริสงฺกิตํ มุตปริสงฺกิตนฺติ ฯ ตตฺถ ทิฏฺฐปริสงฺกิตนฺนาม เอโก
ภิกฺขุ อุจฺจารปสฺสาวกมฺเมน คามสมีเป เอกํ คุมฺพํ ปวิฏฺโฐ
อญฺญตราปิ อิตฺถี เกนจิเทว กรณีเยน ตํ คุมฺพํ ปวิสิตฺวา นิวตฺตา
นาปิ ภิกฺขุ อิตฺถึ อทฺทส น จ อิตฺถี ภิกฺขุํ อทิสฺวาว อุโภปิ ยถารุจึ
ปกฺกนฺตา อญฺญตโร ภิกฺขุ อุภินฺนํ ตโต นิกฺขมนํ สลฺลกฺเขตฺวา
อทฺธา อิเมสํ กตํ วา กริสฺสนฺติ วาติ ปริสงฺกติ อิทํ
ทิฏฺฐปริสงฺกิตํ ฯ สุตปริสงฺกิตนฺนาม อิเธกจฺโจ อนฺธกาเร วา ปฏิจฺฉนฺเน วา
โอกาเส มาตุคาเมน สทฺธึ ภิกฺขุโน ตาทิสํ ปฏิสนฺถารวจนํ สุณาติ
สมีเป อญฺญํ วิชฺชมานมฺปิ อตฺถิ นตฺถีติ น ชานาติ โส อทฺธา
อิเมสํ กตํ วา กริสฺสนฺติ วาติ ปริสงฺกติ อิทํ สุตปริสงฺกิตํ ฯ
มุตปริสงฺกิตนฺนาม สมฺพหุลา ธุตฺตา รตฺติภาเค ปุปฺผคนฺธมํสสุราทีนิ
คเหตฺวา อิตฺถีหิ สทฺธึ เอกํ ปจฺจนฺตวิหารํ คนฺตฺวา มณฺฑเป วา
โภชนสาลาทีสุ วา ยถาสุขํ กีฬิตฺวา ปุปฺผาทีนิ วิกีริตฺวา คตา
ปุนทิวเส ภิกฺขู ตํ วิปฺปการํ ทิสฺวา กสฺสิทํ กมฺมนฺติ วิจินนฺติ
ตตฺร จ เกนจิ ภิกฺขุนา ปเคว วุฏฺฐหิตฺวา วตฺตสีเสน มณฺฑปํ
วา โภชนสาลํ วา ปฏิชคฺคนฺเตน ปุปฺผาทีนิ อามฏฺฐานิ โหนฺติ
เกนจิ อุปฏฺฐากกุลโต อาหเฏหิ ปุปฺผาทีหิ ปูชา กตา โหติ
เกนจิ เภสชฺชตฺถํ อริฏฺฐํ ปีตํ โหติ อถ เต กสฺสิทํ กมฺมนฺติ
วิจินนฺตา ภิกฺขู หตฺถคนฺธญฺจ มุขคนฺธญฺจ ฆายิตฺวา เต ภิกฺขู
ปริสงฺกนฺติ อิทํ มุตปริสงฺกิตํ ฯ ตตฺถ ทิฏฺฐํ อตฺถิ สมูลกํ
อตฺถิ อมูลกํ ทิฏฺฐเมว อตฺถิ สญฺญาสมูลกํ อตฺถิ สญฺญาอมูลกํ ฯ
เอส นโย สุเตปิ ฯ ปริสงฺกิเต ปน ทิฏฺฐปริสงฺกิตํ อตฺถิ สมูลกํ
อตฺถิ  อมูลกํ ทิฏฺฐปริสงฺกิตเมว อตฺถิ สญฺญาสมูลกํ อตฺถิ
สญฺญาอมูลกํ ฯ เอส นโย สุตมุตปริสงฺกิเตสุ ฯ ตตฺถ ทิฏฐํ
สมูลกนฺนาม ปาราชิกํ อาปชฺชนฺตํ ทิสฺวาว ทิฏฺโฐ มยาติ วทติ ฯ
อมูลกนฺนาม ปฏิจฺฉนฺโนกาสโต นิกฺขมนฺตํ ทิสฺวา วีติกฺกมํ อทิสฺวา
ทิฏฺโฐ มยาติ วทติ ฯ ทิฏฺฐเมว สญฺญาสมูลกนฺนาม ทิสฺวาว
ทิฏฺฐสญฺญี หุตฺวา โจเทติ ฯ สญฺญาอมูลกนฺนาม ปุพฺเพ
ปาราชิกวีติกฺกมํ ทิสฺวา ปจฺฉา อทิฏฺฐสญฺญี ชาโต โส สญฺญาย อมูลกํ
กตฺวา ทิฏฺโฐ มยาติ โจเทติ ฯ เอเตเนว นเยน สุตมุตปริสงฺกิตานิปิ
วิตฺถารโต เวทิตพฺพานิ ฯ เอตฺถ จ สพฺพปฺปกาเรนาปิ ทิฏฺฐํ สมูลเกน
วา สญฺญาสมูลเกน วา โจเทนฺตสฺส อนาปตฺติ ฯ อมูลเกน วา
สญฺญาอมูลเกน วา โจเทนฺตสฺเสว อาปตฺติ ฯ อนุทฺธํเสยฺยาติ
วิทฺธํเสยฺย ปทฺธํเสยฺย อภิภเวยฺย อชฺโฌตฺถเรยฺย ฯ ตมฺปน อนุทฺธํสนํ
ยสฺมา อตฺตนา โจเทนฺโตปิ ปเรน โจทาเปนฺโตปิ กโรติเยว
ตสฺมา ปทภาชเน โจเทติ วา โจทาเปติ วาติ วุตฺตํ ฯ ตตฺถ
โจเทตีติ ปาราชิกํ ธมฺมํ อาปนฺโนสีติ อาทีหิ วจเนหิ สยํ โจเทติ
ตสฺส วาจาย วาจาย สงฺฆาทิเสโส ฯ โจทาเปตีติ อตฺตนา สมีเป
ฐตฺวา อญฺญํ ภิกฺขุํ อาณาเปติ โส ตสฺส วจเนน ตํ โจเทติ
โจทาปกสฺเสว วาจาย วาจาย สงฺฆาทิเสโส ฯ อถ โสปิ มยา
ทิฏฺฐํ สุตํ อตฺถีติ โจเทติ ทฺวินฺนมฺปิ ชนานํ วาจาย วาจาย
สงฺฆาทิเสโส ฯ
     โจทนาปเภทโกสลฺลตฺถญฺจ ปเนตฺถ เอกวตฺถุเอกโจทกาทิจตุกฺกํ
ตาว เวทิตพฺพํ ฯ ตตฺถ เอโก ภิกฺขุ เอกํ ภิกฺขุํ เอเกน วตฺถุนา
โจเทติ อิมิสฺสา โจทนาย เอกํ วตฺถุ เอโก โจทโก ฯ
สมฺพหุลา เอกํ เอเกน วตฺถุนา โจเทนฺติ ปญฺจสตา
เมตฺติยภุมฺมชกปฺปมุขา ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ ทพฺพํ มลฺลปุตฺตมิว
อิมิสฺสา โจทนาย เอกํ วตฺถุ นานาโจทกา ฯ เอโก ภิกฺขุ เอกํ
ภิกฺขุํ สมฺพหุเลหิ วตฺถูหิ โจเทติ อิมิสฺสา โจทนาย นานาวตฺถูนิ
เอโก โจทโก ฯ สมฺพหุลา สมฺพหุเล สมฺพหุเลหิ วตฺถูหิ โจเทนฺติ
อิมิสฺสา โจทนาย นานาวตฺถูนิ นานาโจทกา ฯ โจเทตุํ ปน โก
ลภติ โก น ลพฺภตีติ ฯ ทุพฺพลโจทกวจนํ ตาว คเหตฺวา โกจิ น
ลภติ ฯ ทุพฺพลโจทโก นาม สมฺพหุเลสุ กถาสลฺลาเปน นิสินฺเนสุ
เอโก เอกํ อารพฺภ อนุทฺทิสฺสกํ กตฺวา ปารากวตฺถุํ กเถติ ฯ
อญฺโญ ตํ สุตฺวา อิตรสฺส คนฺตฺวา อาโรเจติ ฯ โส ตํ
อุปสงฺกมิตฺวา ตฺวํ กิร มํ อิทญฺจีทญฺจ วทสีติ วทติ ฯ โส นาหํ
เอวรูปํ ชานามิ กถาปวตฺติยํ ปน มยา อนุทฺทิสฺสกํ กตฺวา
วุตฺตมตฺถิ สเจ อหํ ตว อิมํ ทุกฺขุปฺปตฺตึ ชาเนยฺยํ เอตฺตกมฺปิ
น กเถยฺยนฺติ ฯ อยํ ทุพฺพลโจทโก ฯ ตสฺเสตํ กถาสลฺลาปํ
คเหตฺวา ตํ ภิกฺขุํ โกจิ โจเทตุํ น ลภติ ฯ เอตํ ปน อคฺคเหตฺวา
สีลสมฺปนฺโน ภิกฺขุ ภิกฺขุํ วา ภิกฺขุนึ วา สีลสมฺปนฺนา จ
ภิกฺขุนี ภิกฺขุนิเมว โจเทตุํ ลภตีติ มหาปทุมตฺเถโร อาห ฯ
มหาสุมตฺเถโร ปน ปญฺจปิ สหธมฺมิกา ลภนฺตีติ อาห ฯ
โคทตฺตตฺเถโร ปน น โกจิ น ลภตีติ วตฺวา ภิกฺขุสฺส สุตฺวา โจเทติ
ภิกฺขุนิยา สุตฺวา โจเทติ ฯเปฯ ติตฺถิยสาวกานํ สุตฺวา โจเทตีติ
อิทํ สุตฺตมาหริ ฯ ติณฺณมฺปิ เถรานํ วาเท จุทิตกสฺเสว ปฏิญฺญาย
กาเรตพฺโพ ฯ อยํ ปน โจทนา นาม ทูตํ วา ปณฺณํ วา
สาสนํ วา เปเสตฺวาปิ โจเทนฺตสฺส สีสํ น เอติ ฯ ปุคฺคลสฺส
ปน สมีเป ฐตฺวาว หตฺถมุทฺธาย วา วจีเภเทน วา โจเทนฺตสฺเสว
สีสํ เอติ ฯ สิกฺขาปจฺจกฺขานเมว หิ หตฺถมุทฺธาย สีสํ น เอติ ฯ
อิทํ ปน อนุทฺธํสนํ อภูตาโรจนญฺจ เอติเยว ฯ โย ปน ทฺวินฺนํ
ฐิตฏฺฐาเน เอกํ นิยเมตฺวา โจเทติ โส เจ ชานาติ สีสํ
เอติ ฯ อิตโร ชานาติ สีสํ น เอติ ฯ เทฺวปิ นิยเมตฺวา
โจเทติ เอโก วา ชานาตุ เทฺว วา สีสํ เอติ ฯ เอส นโย
สมฺพหุเลสุ ฯ ตํขเณเยว จ ชานนํ นาม ทุกฺกรํ ฯ สมเยน
อาวชฺชิตฺวา ญาเต ปน ญาตเมว โหติ ฯ ปจฺฉา เจ ชานาติ
สีสํ น เอติ ฯ สิกฺขาปจฺจกฺขานอภูตาโรจนทุฏฺฐุลฺลวาจาอตฺตกาม-
ทุฏฺฐโทสภูตาโรจนสิกฺขาปทานีติ สพฺพาเนว หิ อิมานิ เอกปริจฺ-
เฉทานิ ฯ เอวํ กายวาจาวเสน จายํ ทุวิธาปิ โจทนา ปุน ทิฏฺฐโจทนา
สุตโจทนา ปริสงฺกิตโจทนาติ ติวิธา โหติ ฯ อปรา จตุพฺพิธา โหติ
สีลวิปตฺติโจทนา อาจารวิปตฺติโจทนา ทิฏฺฐิวิปตฺติโจทนา
อาชีววิปตฺติโจทนาติ ฯ ตตฺถ ครุกานํ ทฺวินฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานํ วเสน
สีลวิปตฺติโจทนา เวทิตพฺพา ฯ อวเสสานํ วเสน อาจารวิปตฺติโจทนา ฯ
มิจฺฉาทิฏฺฐิอนฺตคฺคาหิกทิฏฺฐิวเสน ทิฏฺฐิวิปตฺติโจทนา ฯ
อาชีวเหตุปฺปญฺญตฺตานํ ฉนฺนํ สิกฺขาปทานํ วเสน อาชีววิปตฺติโจทนา
เวทิตพฺพา ฯ อปราปิ จตุพฺพิธา โหติ วตฺถุสนฺทสฺสนา อาปตฺติสนฺทสฺสนา
สํวาสปฏิกฺเขโป สามีจิปฏิกฺเขโปติ ฯ ตตฺถ วตฺถุสนฺทสฺสนา นาม
ตฺวํ เมถุนธมฺมํ ปฏิเสวิ อทินฺนํ อาทิยิ มนุสฺสํ ฆาตยิตฺถ ๑- อภูตํ
อาโรจยิตฺถาติ ๒- เอวํ ปวตฺตา ฯ อาปตฺติสนฺทสฺสนา นาม ตฺวํ
@เชิงอรรถ: ๑. ฆาตยิ. ๒. อาโรจยีติ.
เมถุนธมฺมปาราชิกาปตฺตึ อาปนฺโนติ เอวมาทินยปฺปวตฺตา ฯ
สํวาสปฏิกฺเขโป นาม นตฺถิ ตยา สทฺธึ อุโปสโถ วา ปวารณา วา
สงฺฆกมฺมํ วาติ เอวํ ปวตฺตา ฯ เอตฺตาวตา ปน สีสํ น เอติ ฯ
อสฺสมโณสิ อสกฺยปุตฺติโยสีติ อาทีหิ วจเนหิ สทฺธึ ฆฏิเตเยว สีสํ
เอติ ฯ สามีจิปฏิกฺเขโป นาม อภิวาทนปจฺจุฏฺฐานอญฺชลิกมฺม-
วีชนาทิกมฺมานํ อกรณํ ฯ ตํ ปฏิปาฏิยา วนฺทนาทีนิ กโรโต
เอกสฺส อกตฺวา เสสานํ กรณกาเล เวทิตพฺพํ ฯ เอตฺตาวตา จ
โจทนา นาม โหติ ฯ อาปตฺติ ปน สีสํ น เอติ ฯ กสฺมา มม
วนฺทนาทีนิ น กโรสีติ ปุจฺฉิเต ปน อสฺสมโณสิ อสกฺยปุตฺตึโยสีติ
อาทีหิ วจเนหิ สทฺธึ ฆฏิเตเยว สีสํ เอติ ฯ ยาคุภตฺตาทินา
ปน ยํ อิจฺฉติ ตํ อาปุจฺฉติ น ตาวตา โจทนา โหติ ฯ อปราปิ
ปาฏิโมกฺขฏฺฐปนกฺขนฺธเก เอกํ ภิกฺขเว อธมฺมิกํ ปาฏิโมกฺขฏฺฐปนํ
เอกํ ธมฺมิกนฺติ ๑- อาทึ กตฺวา ยาว ทส อธมฺมิกานิ
ปาฏิโมกฺขฏฺฐปนานิ ทส ธมฺมิกานีติ เอวํ อธมฺมิกา ปญฺจปญฺญาส ธมฺมิกา
ปญฺจปญฺญาสาติ ทสุตฺตรสตํ โจทนา วุตฺตา ฯ ตา ทิฏฺเฐน
โจเทนฺตสฺส ทสุตฺตรสตํ สุเตน โจเทนฺตสฺส ทสุตฺตรสตํ ปริสงฺกาย
โจเทนฺตสฺส ทสุตฺตรสตนฺติ ตึสาธิกานิ ตีณิ สตานิ โหนฺติ ฯ ตานิ
กาเยน โจเทนฺตสฺส วาจาย โจเทนฺตสฺส กายวาจาหิ โจเทนฺตสฺสาติ
ติคุณานิ กตานิ นวุตาธิกานิ นว สตานิ โหนฺติ ฯ ตานิ อตฺตนา
โจเทนฺตสฺสาปิ ปเรน โจทาเปนฺตสฺสาปิ ตตฺตกาเนวาติ วีสติอูนานิ
เทฺว สหสฺสานิ โหนฺติ ฯ ปุน ทิฏฺฐาทิเภเท สมูลกามูลกวเสน
@เชิงอรรถ: ๑.วิ. จุลฺลวคฺค. ๗/๒๙๔.
อเนกสหสฺสา โจทนา โหนฺตีติ เวทิตพฺพา ฯ
     อิมสฺมึ ปน ฐาเน ฐตฺวา อฏฺฐกถายํ อตฺตาทานํ อาทาตุกาเมน
อุปาลิ ภิกฺขุนา ปญฺจงฺคสมนฺนาคตํ อตฺตาทานํ อาทาตพฺพนฺติ ๑- จ
โจทเกน อุปาลิ ภิกฺขุนา ปรํ โจเทตุกาเมน ปญฺจธมฺเม อชฺฌตฺตํ
ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปโร โจเทตพฺโพติ ๒- จ เอวํ อุปาลิปญฺจกาทีสุ
วุตฺตานิ พหูนิ สุตฺตานิ อาหริตฺวา อตฺตาทานลกฺขณญฺจ โจทกวตฺตญฺจ
จุทิตวตฺตญฺจ สงฺเฆน กตฺตพฺพกิจฺจญฺจ อนุวิชฺชกวตฺตญฺจ สพฺพํ
วิตฺถาเรน กถิตํ ฯ ตํ มยํ ยถาอาคตฏฺฐาเนเยว วณฺณยิสฺสาม ฯ
วุตฺตปฺปเภทาสุ ปน อิมาสุ โจทนาสุ ยสฺสา กิสฺสาจิ โจทนาย วเสน
สงฺฆมชฺเฌ โอสเฏ วตฺถุสฺมึ จุทิตโจทกา วตฺตพฺพา ตุมฺเห อมฺหากํ
วินิจฺฉเยน ตุฏฺฐา ภวิสฺสถาติ ฯ สเจ ภวิสฺสามาติ วทนฺติ สงฺเฆน
ตํ อธิกรณํ สมฺปฏิจฺฉิตพฺพํ ฯ อถ ปน วินิจฺฉินาถ ตาว ภนฺเต สเจ
อมฺหากํ ขมิสฺสติ คณฺหิสฺสามาติ วทนฺติ เจติยํ ตาว วนฺทถาติ
อาทีนิ วตฺวา ทีฆสุตฺตํ กตฺวา วิสฺสชฺชิตพฺพํ ฯ เต เจ จิรํ รตตํ
กิลนฺตา ปกฺกนฺตปริสา อุปจฺฉินฺนปกฺขา หุตฺวา ปุน ยาจนฺติ
ยาวตติยํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ยทา นิมฺมทา โหนฺติ ตทา เตสํ
อธิกรณํ วินิจฺฉินิตพฺพํ ฯ วินิจฺฉินนฺเตหิ จ สเจ อลชฺชุสฺสนฺนา
โหติ ปริสา อุพฺพาหิกาย ตํ อธิกรณํ วินิจฺฉินิตพฺพํ ฯ สเจ
พาลุสฺสนฺนา โหติ ปริสา ตุมฺหากํ ตุมฺหากํ สภาเค วินยธเร
ปริเยสถาติ วินยธเร ปริเยสาเปตฺวา เยน ธมฺเมน เยน วินเยน เยน
สตฺถุสาสเนน ตํ อธิกรณํ วูปสมฺมติ ตถา ตํ อธิกรณํ วูปสเมตพฺพํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑. วิ. ปริวาร. ๘/๔๖๙. ๒. วิ. ปริวาร. ๘/๔๖๕.
ตตฺถ จ ธมฺโมติ ภูตวตฺถุ ฯ วินโยติ โจทนา สารณา จ ฯ
สตฺถุสาสนนฺติ ญตฺติสมฺปทา จ อนุสฺสาวนสมฺปทา จ ฯ ตสฺมา
โจทเกน วตฺถุสฺมึ อาโรปิเต จุทิตโก ปุจฺฉิตพฺโพ สนฺตเมตํ โนติ ฯ
เอวํ วตฺถุํ อุปปริกฺขิตฺวา ภูเตน วตฺถุนา โจเทตฺวา สาเรตฺวา
ญตฺติสมฺปทาย จ อนุสฺสาวนสมฺปทาย จ ตํ อธิกรณํ วูปสเมตพฺพํ ฯ
ตตฺร เจ อลชฺชี ลชฺชึ โจเทติ โส จ อลชฺชี พาโล โหติ
อพฺยตฺโต นาสฺส อนุโยโค ทาตพฺโพ ฯ เอวํ ปน วตฺตพฺโพ กิมฺหิ นํ
โจเทสีติ ฯ อทฺธา โส วกฺขติ กิมิทํ ภนฺเต กิมฺหินนฺนามาติ  ฯ
ตฺวํ กิมฺหินมฺปิ น ชานาสิ น ยุตฺตํ ตยา เอวรูเปน พาเลน ปรํ
โจเทตุนฺติ อุยฺโยเชตพฺโพ ฯ นาสฺส อนุโยโค ทาตพฺโพ ฯ สเจ
ปน โส อลชฺชี ปณฺฑิโต โหติ พฺยตฺโต ทิฏฺเฐน วา สุเตน วา
อชฺโฌตฺถริตฺวา สมฺปาเทตุํ สกฺโกติ เอตสฺส อนุโยคํ ทตฺวา
ลชฺชิสฺเสว ปฏิญฺญาย กมฺมํ กาตพฺพํ ฯ สเจ ลชฺชี อลชฺชึ โจเทติ
โส จ ลชฺชี พาโล โหติ อพฺยตฺโต น สกฺโกติ อนุโยคํ ทาตุํ ตสฺส
นโย ทาตพฺโพ กิมฺหิ นํ โจเทสิ สีลวิปตฺติยา วา อาจารวิปตฺติอาทีสุ
วา เอกิสฺสาติ ฯ กสฺมา ปน อิมสฺเสว เอวํ นโย ทาตพฺโพ
น อิตรสฺสาติ ฯ นนุ น ยุตฺตํ วินยธรานํ อคติคมนนฺติ ฯ น
ยุตฺตเมว ฯ อิทํ ปน อคติคมนํ น โหติ ฯ ธมฺมานุคฺคโห นาม
เอโส ฯ อลชฺชินิคฺคหตฺถาย หิ ลชฺชิปคฺคหตฺถาย จ สิกฺขาปทํ
ปญฺญตฺตํ ฯ ตตฺร อลชฺชี นยํ ลภิตฺวา อชฺโฌตฺถรนฺโต เอหีติ ฯ
ลชฺชี ปน นยํ ลภิตฺวา ทิฏฺเฐ ทิฏฺฐสนฺตาเนน สุเต สุตสนฺตาเนน
ปติฏฺฐาย กเถสฺสติ ฯ ตสฺมา ตสฺส ธมฺมานุคฺคโห วฏฺฏติ ฯ สเจ
ปน โส ลชฺชี ปณฺฑิโต โหติ พฺยตฺโต ปติฏฺฐาย กเถติ อลชฺชี
จ เอตมฺปิ นตฺถิ เอตมฺปิ นตฺถีติ ปฏิญฺญํ น เทติ อลชฺชิสฺส
ปฏิญฺญายเอว กาตพฺพํ ฯ ตทตฺถทีปนตฺถญฺจ อิทํ วตฺถุ เวทิตพฺพํ ฯ
เตปิฏกจูฬาภยตฺเถโร กิร โลหปาสาทสฺส เหฏฺฐา ภิกฺขูนํ วินยํ
กเถตฺวา สายณฺหสมเย วุฏฺฐาติ ฯ ตสฺส วุฏฺฐานสมเย เทฺว
อตฺถปจฺจตฺถิกา กถํ ปวตฺเตสุํ ฯ เอโก เอตมฺปิ นตฺถิ เอตมฺปิ นตฺถีติ
ปฏิญฺญํ น เทติ ฯ อถ อปฺปาวเสเส ปฐมยาเม เถรสฺส ตสฺมึ
ปุคฺคเล อยํ ปติฏฺฐาย กเถติ อยํ ปน ปฏิญฺญํ น เทติ พหูนิ จ
วตฺถูนิ โอสฏานิ อทฺธา เอตํ กตํ ภวิสฺสตีติ อสุทฺธลทฺธิ อุปฺปนฺนา ฯ
ตโต วิชนีทณฺฑเกน ปาทกฏฺฐลิกาย สญฺญํ ทตฺวา อหํ อาวุโส
วินิจฺฉินิตุํ อนนุจฺฉวิโก อญฺเญน วินิจฺฉินาเปหีติ อาห ฯ กสฺมา
ภนฺเตติ ฯ เถโร ตมตฺถํ อาโรเจสิ ฯ จุทิตปุคฺคลสฺส กาเย ทาโห
อุฏฺฐิโต ฯ ตโต เถรํ วนฺทิตฺวา วินิจฺฉินิตุํ อนุรูเปน วินยธเรน นาม
ตุมฺหาทิเสเนว ภวิตุํ วฏฺฏติ โจทเกน จ อีทิเสเนว ภวิตุํ วฏฺฏตีติ
วตฺวา เสตกานิ นิวาเสตฺวา จิรํ กิลมิตตฺถ มยาติ ขมาเปตฺวา
ปกฺกามิ ฯ เอวํ ลชฺชินา โจทิยมาโน อลชฺชี พหูสุปิ วตฺถูสุ
อุปฺปนฺเนสุ ปฏิญฺญํ น เทติ ฯ โส เนว สุทฺโธติ วตฺตพฺโพ น
อสุทฺโธติ ฯ ชีวมตโก นาม อามกปูติโก นาเมโส ฯ สเจ ปนสฺส
อญฺญมฺปิ ตาทิสํ วตฺถุ อุปฺปชฺชติ น วินิจฺฉินิตพฺพํ ฯ ตถานาสิตโกว
ภวิสฺสติ ฯ สเจ ปน อลชฺชีเยว อลชฺชึ โจเทติ โส วตฺตพฺโพ
อาวุโส ตว วจเนนายํ กึ สกฺกา วตฺตุนฺติ ฯ อิตรมฺปิ ตเถว
วตฺวา อุโภ เอกสมฺโภคปริโภคา หุตฺวา ชีวถาติ อุยฺโยเชตพฺพา ฯ
สีลตฺถาย เตสํ วินิจฺฉโย น กาตพฺโพ ฯ ปตฺตจีวรปริเวณาทิอตฺถาย
ปน ปฏิรูปํ สกฺขึ ลภิตฺวา กาตพฺโพ ฯ อถ ลชฺชีเยว ลชฺชึ โจเทติ
วิวาโท จ เนสํ กิสฺมิญฺจิเทว อปฺปมตฺตโก โหติ สญฺญาเปตฺวา
มา เอวํ กโรถาติ อจฺจยํ เทสาเปตฺวา อุยฺโยเชตพฺพา ฯ
อถ ปเนตฺถ จุทิตเกน สหสา วิรทฺธํ โหติ อาทิโต ปฏฺฐาย อลชฺชี
นาม นตฺถิ ฯ โส จ ปกฺขานุรกฺขณตฺถาย ปฏิญฺญํ น เทติ ฯ
มยํ สทฺทหาม มยํ สทฺทหามาติ พหู อุฏฺฐหนฺติ ฯ โส เตสํ
ปฏิญฺญาย เอกวารํ เทฺววารํ สุทฺโธ โหตุ ฯ อถ ปน วิรทฺธกาลโต
ปฏฺฐาย ฐาเน น ติฏฺฐติ ฯ วินิจฺฉโย ทาตพฺโพ ฯ
     เอวํ ยสฺสา กิสฺสาจิ โจทนาย วเสน สงฺฆมชฺเฌ โอสเฏ
วตฺถุสฺมึ จุทิตโจทเกสุ ปฏิปตฺตึ ญตฺวา ตสฺสาเยว โจทนาย
สมฺปตฺติวิปตฺติชานนตฺถํ อาทิมชฺฌปริโยสานาทีนํ วเสน วินิจฺฉโย
เวทิตพฺโพ ฯ เสยฺยถีทํ ฯ โจทนาย โก อาทิ กึ มชฺเฌ กึ ปริโยสานํ ฯ
โจทนาย อหํ ตํ วตฺตุกาโม กโรตุ เม อายสฺมา โอกาสนฺติ เอวํ
โอกาสกมฺมํ อาทิ ฯ โอติณฺเณน วตฺถุนา โจเทตฺวา สาเรตฺวา
วินิจฺฉโย มชฺเฌ ฯ อาปตฺติยํ วา อนาปตฺติยํ วา ปติฏฺฐาปเนน
สมโถ ปริโยสานํ ฯ โจทนาย กติ มูลานิ กติ วตฺถูนิ กติ
ภูมิโย ฯ โจทนาย เทฺว มูลานิ สมูลิกา วา อมูลิกา วา ฯ ตีณิ
วตฺถูนิ ทิฏฺฐํ สุตํ ปริสงฺกิตํ ฯ ปญฺจ ภูมิโย กาเลน วกฺขามิ
โน อกาเลน ภูเตน วกฺขามิ โน อภูเตน สณฺเหน วกฺขามิ โน
ผรุเสน อตฺถสํหิเตน วกฺขามิ โน อนตฺถสํหิเตน เมตฺตจิตฺโต
วกฺขามิ โน โทสนฺตโรติ ฯ อิมาย ปน โจทนาย โจทเกน
ปุคฺคเลน ปริสุทฺธกายสมาจาโร นุโขมฺหีติ ๑- อาทินา นเยน
อุปาลิปญฺจเก วุตฺเตสุ ปณฺณรสสุ ธมฺเมสุ ปติฏฺฐาตพฺพํ ฯ จุทิตเกน
ทฺวีสุ ธมฺเมสุ ปติฏฺฐาตพฺพํ สจฺเจ จ อกุปฺเป จาติ ฯ
     อปฺเปว นาม นํ อิมมฺหา พฺรหฺมจริยา จาเวยฺยนฺติ อปิเอว
นาม นํ ปุคฺคลํ อิมมฺหา เสฏฺฐจริยา จาเวยฺยํ ฯ สาธุ วตสฺส สจาหํ
อิมํ ปุคฺคลํ อิมมฺหา พฺรหฺมจริยา จาเวยฺยนฺติ อิมินา อธิปฺปาเยน
อนุทฺธํเสยฺยาติ วุตฺตํ โหติ ฯ ปทภาชเน ปน พฺรหฺมจริยา จาเวยฺยนฺติ
อิมสฺเสว ปริยายมตฺตํ ทสฺเสตุํ ภิกฺขุภาวา จาเวยฺยนฺติ อาทิ
วุตฺตํ ฯ ขณาทีนิ สมยสฺส เววจนานิ ฯ ตํ ขณํ ตํ ลยํ ตํ
มุหุตฺตํ วีติวตฺเตติ ตสฺมึ ขเณ ตสฺมึ ลเย ตสฺมึ มุหุตฺเต วีติวตฺเต ฯ
ภุมฺมุปฺปตฺติยา หิ อิทํ อุปโยควจนํ ฯ สมนุคฺคาหิยมานนิทฺเทเส
เยน วตฺถุนา อนุทฺธํสิโต โหตีติ จตูสุ ปาราชิกวตฺถูสุ เยน วตฺถุนา
โจทเกน จุทิตโก อนุทฺธํสิโต อภิภูโต อชฺโฌตฺถโต โหติ ฯ ตสฺมึ
วตฺถุสฺมึ สมนุคฺคาหิยมาโนติ ตสฺมึ โจทเกน วุตฺตวตฺถุสฺมึ โส
โจทโก อนุวิชฺชเกน กินฺเต ทิฏฺฐํ กินฺติ เต ทิฏฺฐนฺติ อาทินา นเยน
อนุวิชฺชิยมาโน วีมํสิยมาโน อุปปริกฺขิยมาโน ฯ อสมนุคฺคาหิยมานนิทฺเทเส
น เกนจิ วุจฺจมาโนติ อนุวิชฺชเกน วา อญฺเญน วา เกนจิ ฯ
อถวา ทิฏฺฐาทีสุ วตฺถูสุ เกนจิ อวุจฺจมาโน ฯ เอเตสญฺจ ทฺวินฺนํ
@เชิงอรรถ: ๑. วิ. ปริวาร. ๘/๔๖๕.
มาติกาปทานํ ปรโต ภิกฺขุ จ โทสํ ปติฏฺฐาตีติ อิมินา สมฺพนฺโธ
เวทิตพฺโพ ฯ อิทํ หิ วุตฺตํ โหติ เอวํ หิ สมนุคฺคาหิยมาโน วา
อสมนุคฺคาหิยมาโน วา ภิกฺขุ จ โทสํ ปติฏฺฐาติ ปฏิจฺจ ติฏฺฐติ
ปฏิชานาติ สงฺฆาทิเสโสติ ฯ อิทญฺจ อมูลกภาวสฺส ปากฏกาลทสฺสนตฺถเมว
วุตฺตํ ฯ อาปตฺตึ ปน อนุทฺธํสิตกฺขเณเยว อาปชฺชติ ฯ อิทานิ
อมูลกญฺเจว ตํ อธิกรณํ โหตีติ เอตฺถ ยสฺมา อมูลกลกฺขณํ
ปุพฺเพ วุตฺตํ ตสฺมา ตํ อวตฺวา อปุพฺพเมว ทสฺเสตุํ อธิกรณํ
นามาติ อาทมาห ฯ ตตฺถ ยสฺมา อธิกรณํ อธิกรณฏฺเฐน เอกมฺปิ
วตฺถุวเสน นานา โหติ เตนสฺส ตํ นานตฺตํ ทสฺเสตุํ จตฺตาริ
อธิกรณานิ วิวาทาธิกรณนฺติ อาทิมาห ฯ โก ปน โส อธิกรณฏฺโฐ
เยเนตํ เอกํ โหตีติ ฯ สมเถหิ อธิกรณียตา ฯ ตสฺมา ยํ อธิกิจฺจํ
อารพฺภ ปฏิจฺจ สนฺธาย สมถาว ปวตฺตนฺติ ตํ อธิกรณนฺติ
เวทิตพฺพํ ฯ อฏฺฐกถาสุ ปน วุตฺตํ อธิกรณนฺติ เกจิ คาหํ
วทนฺติ เกจิ เจตนํ เกจิ อกฺขนฺตึ เกจิ โวหารํ เกจิ
ปณฺณตฺตินฺติ ฯ ปุน เอวํ วิจาริตํ ยทิ คาโห อธิกรณํ เอโก
อตฺตาทานํ คเหตฺวา สภาเคน ภิกฺขุนา สทฺธึ มนฺตยมาโน ตตฺถ
อาทีนวํ ทิสฺวา ปุน จชติ ตสฺส ตํ อธิกรณํ สมถปฺปตฺตํ
ภวิสฺสติ ฯ ยทิ เจตนา อธิกรณํ อิทํ อตฺตาทานํ คณฺหามีติ
อุปฺปนฺนา เจตนา นิรุชฺฌติ ฯ ยทิ อกฺขนฺติ อธิกรณํ อกฺขนฺติยา
อตฺตาทานํ คเหตฺวาปิ อปรภาเค วินิจฺฉยํ อลภมาโน วา ขมาปิโต
วา จชติ ฯ ยทิ โวหาโร อธิกรณํ กเถนฺโต อาหิณฺฑิตฺวา
อปรภาเค ตุณฺหี โหติ นิรโว เอวมสฺส ตํ อธิกรณํ สมถปฺปตฺตํ
ภวิสฺสติ ฯ ตสฺมา ปณฺณตฺติ อธิกรณนฺติ ฯ ตํ ปเนตํ
เมถุนธมฺมปาราชิกาปตฺติ เมถุนธมฺมปาราชิกาปตฺติยา ตพฺภาคิยา
ฯเปฯ เอวํ อาปตฺตาธิกรณํ อาปตฺตาธิกรณสฺส ตพฺภาคิยนฺติ ๑- จ
วิวาทาธิกรณํ สิยา กุสลํ สิยา อกุสลํ สิยา อพฺยากตนฺติ ๒- จ
เอวมาทีหิ วิรุชฺฌติ ฯ น หิ เต ปณฺณตฺติยา กุสลาทิภาวํ อิจฺฉนฺติ ฯ
น จ อมูลเกน ปาราชิเกน ธมฺเมนาติ เอตฺถ อาคโต ปาราชิกธมฺโม
ปณฺณตฺติ นาม โหติ ฯ กสฺมา ฯ อจฺจนฺตอกุสลตฺตา ฯ วุตฺตมฺปิ
เหตํ อาปตฺตาธิกรณํ สิยา อกุสลํ สิยา อพฺยากตนฺติ ฯ ยญฺเจตํ
อมูลเกน ปาราชิเกนาติ เอตฺถ อมูลกํ ปาราชิกํ นิทฺทิฏฺฐํ ตสฺเสวายํ
อมูลกญฺเจว ตํ อธิกรณํ โหตีติ ปฏินิทฺเทโส น ปณฺณตฺติยา ฯ
น หิ อญฺญํ นิทฺทิสิตฺวา อญฺญํ ปฏินิทฺทิสติ ฯ ยสฺมา ปน ยาย
ปญฺญตฺติยา เยน อภิลาเปน โจทเกน โส ปุคฺคโล ปาราชิกํ
ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนติ ปญฺญตฺโต ปาราชิกสงฺขาตสฺส อธิกรณสฺส
อมูลกตฺตา สาปิ ปญฺญตฺติ อมูลิกา โหติ อธิกรเณ ปวตฺตตฺตา
จ อธิกรณํ ตสฺมา อิมินา ปริยาเยน ปณฺณตฺติ อธิกรณนฺติ
ยุชฺเชยฺย ฯ ยสฺมา จ ยํ อมูลกํ นาม อธิกรณํ ตํ สภาวโต
นตฺถิ ปญฺญตฺติมตฺตเมว อตฺถิ ตสฺมาปิ ปณฺณตฺติ อธิกรณนฺติ
ยุชฺเชยฺย ฯ ตญฺจโข อิเธว น สพฺพตฺถ ฯ น หิ วิวาทาทีนํ
ปณฺณตฺติ อธิกรณฏฺโฐ ฯ อธิกรณฏฺโฐ ปน เตสํ ปุพฺเพ
วุตฺตสมเถหิ อธิกรณียตา ฯ อิติ อิมินา อธิกรณฏฺเฐน อิเธกจฺโจ
@เชิงอรรถ: ๑. วิ. มหาวิภงฺค. ๑/๓๘๙-๓๙๐. ๒. วิ. จุลฺลวคฺค. ๖/๓๓๔.
วิวาโท เจว อธิกรณญฺจาติ วิวาทาธิกรณํ ฯ เอส นโย เสเสสุ ฯ
ตตฺถ อิธ ภิกฺขู วิวทนฺติ ธมฺโมติ วา อธมฺโมติ วาติ ๑- เอวํ
อฏฺฐารส เภทกรวตฺถูนิ นิสฺสาย อุปฺปนฺโน วิวาโท วิวาทาธิกรณํ ฯ
อิธ ภิกฺขู ภิกฺขุํ อนุวทนฺติ สีลวิปตฺติยา วาติ ๒- เอวํ จตสฺโส
วิปตฺติโย นิสฺสาย อุปฺปนฺโน อนุวาโท อนุวาทาธิกรณํ ฯ ปญฺจปิ
อาปตฺติกฺขนฺธา อาปตฺตาธิกรณํ สตฺตปิ อาปตฺติกฺขนฺธา
อาปตฺตาธิกรณนฺติ ๓- เอวํ อาปตฺติเยว อาปตฺตาธิกรณํ ฯ ยา
สงฺฆสฺส กิจฺจยตา กรณียตา อปโลกนกมฺมํ ญตฺติกมฺมํ ญตฺติทุติยกมฺมํ
ญตฺติจตุตฺถกมฺมนฺติ ๔- เอวํ จตุพฺพิธํ สงฺฆกิจฺจํ กิจฺจาธิกรณนฺติ เวทิตพฺพํ ฯ
อิมสฺมึ ปนตฺเถ ปาราชิกาปตฺติสงฺขาตํ อาปตฺตาธิกรณเมว อธิปฺเปตํ ฯ
เสสานิ อตฺถุทฺธารวเสน วุตฺตานิ ฯ เอตฺตกา หิ อธิกรณสทฺทสฺส
อตฺถา ฯ เตสุ ปาราชิกเมว อิธ อธิปฺเปตํ ฯ ตํ ทิฏฺฐาทีหิ
มูลเกหิ อมูลกญฺเจว อธิกรณํ โหติ ฯ อยญฺจ ภิกฺขุ โทสํ
ปติฏฺฐาติ ปฏิจฺจ ติฏฺฐติ ตุจฺฉกํ มยา ภณิตนฺติ อาทีนิ วทนฺโต
ปฏิชานาติ ฯ ตสฺส ภิกฺขุโน อนุทฺธํสิตกฺขเณเยว สงฺฆาทิเสโสติ ฯ
อยํ ตาวสฺส สปทานุกฺกมนิทฺเทสสฺส สิกฺขาปทสฺส อตฺโถ ฯ
     {๓๘๗} อิทานิ ยานิ ตานิ สงฺเขปโต อทิฏฺฐาทีนิ โจทนาวตฺถูนิ วุตฺตานิ
เตสํ วเสน วิตฺถารโต อาปตฺตึ อาโรเปตฺวา ทสฺเสนฺโต อทิฏฺฐสฺส
โหตีติ อาทิมาห ฯ ตตฺถ อทิฏฺฐสฺส โหตีติ อทิฏฺโฐ อสฺส โหติ ฯ
เอเตน โจทเกน อทิฏฺโฐ โหติ โส ปุคฺคโล ปาราชิกํ ธมฺมํ
อชฺฌาปชฺชนฺโตติ อตฺโถ ฯ เอส นโย อสฺสุตสฺส โหตีติ อาทีสุปิ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑-๒-๓-๔ วิ. จุลฺลวคฺค. ๖/๓๓๕,๓๓๖.
ทิฏฺโฐ มยาติ ทิฏฺโฐสิ มยาติ วุตฺตํ โหติ ฯ เอส นโย สุโต
มยาติ อาทีสุปิ ฯ เสสํ อทิฏฺฐมูลเก อุตฺตานเมว ฯ ทิฏฺฐมูลเก
ปน ตญฺเจ โจเทติ สุโต มยาติ จ เอวํ วุตฺตานํ สุตาทีนํ
อภาเวน อมูลกตฺตํ เวทิตพฺพํ ฯ สพฺพสฺมึเยว จ อิมสฺมึ โจทกวาเร ยถา
อิธาคเตสุ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺโนสิ อสฺสมโณสิ อสกฺยปุตฺติโยสีติ ๑-
อิเมสุ วจเนสุ เอเกกสฺส วเสน วาจาย วาจาย สงฺฆาทิเสโส
โหติ เอวํ อญฺญตฺร อาคเตสุ ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม อสุจิสงฺกสฺสรสมาจาโร
ปฏิจฺฉนฺนกมฺมนฺโต อสฺสมโณ สมณปฏิญฺโญ อพฺรหฺมจารี
พฺรหฺมจาริปฏิญฺโญ อนฺโตปูติ อวสฺสุโต กสมฺพุชาโตติ ๒- อิเมสุปิ
วจเนสุ เอเกกสฺส วเสน วาจาย วาจาย สงฺฆาทิเสโส โหติเยว ฯ
นตฺถิ ตยา สทฺธึ อุโปสโถ วา ปวารณา วา สงฺฆกมฺมํ วาติ ๓-
อิมานิ ปน สุทฺธานิ สีสนฺน เอนฺติ ฯ ทุสฺสีโลสิ นตฺถิ ตยา
สทฺธึ อุโปสโถ วาติ เอวํ ทุสฺสีลาทิปเทสุ ปน ปาราชิกํ ธมฺมํ
อชฺฌาปนฺโนสีติ อาทีสุ ปเทสุ จ เยนเกนจิ สทฺธึ ฆฏิตาเนว
สีสํ เอนฺติ สงฺฆาทิเสสกรานิ โหนฺติ ฯ มหาปทุมตฺเถโร ปนาห น
เกวลํ อิธ ปาลิยํ อนาคตานิ ทุสฺสีโล ปาปธมฺโมติ อาทิปทาเนว
สีสํ เอนฺติ กุณฺโฑสิ มหาสามเณโรสิ มหาอุปาสโกสิ เชฏฺฐพฺพติโกสิ
นิคฺคณฺโฐสิ อาชีวโกสิ ตาปโสสิ ปริพฺพาชโกสิ ปณฺฑโกสิ
เถยฺยสํวาสโกสิ ติตฺถิยปกฺกนฺตโกสิ ติรจฺฉานคโตสิ มาตุฆาตโกสิ
ปิตุฆาตโกสิ อรหนฺตฆาตโกสิ สงฺฆเภทโกสิ โลหิตุปฺปาทโกสิ
ภิกฺขุนีทูสโกสิ อุภโตพฺยญฺชนโกสีติ อิมานิปิ สีสํ เอนฺติเยวาติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑-๓ วิ. มหาวิภงฺค. ๑/๓๗๗. ๒. องฺ. สตฺตก. ๒๓/๑๓๐.
มหาปทุมตฺเถโรเยว จ ทิฏฺเฐ เวมติโกติ อาทีสุ ยทคฺเคน เวมติโก
ตทคฺเคน โน กปฺเปติ ยทคฺเคน โน กปฺเปติ ตทคฺเคน น สรติ
ยทคฺเคน น สรติ ตทคฺเคน ปมุฏฺโฐ โหตีติ วทติ ฯ มหาสุมตฺเถโร
ปน เอเกกํ ทฺวิธา ภินฺทิตฺวา จตุนฺนมฺปิ ปาเฏกฺกํ นยํ ทสฺเสติ ฯ
กถํ ฯ ทีฏฺเฐ เวมติโกติ อยํ ตาว ทสฺสเน วา เวมติโก โหติ
ปุคฺคเล วา ตตฺถ ทิฏฺโฐ นุโข มยา น ทิฏฺโฐติ เอวํ ทสฺสเน
เวมติโก โหติ อยํ นุโข มยา ทิฏฺโฐ อญฺโญติ เอวํ ปุคฺคเล
เวมติโก โหติ ฯ เอวํ ทสฺสนํ วา โน กปฺเปติ ปุคฺคลํ วา
ทสฺสนํ วา น สรติ ปุคฺคลํ วา ทสฺสนํ วา ปมุฏฺโฐ โหติ
ปุคฺคลํ วา ฯ เอตฺถ จ เวมติโกติ วิมติชาโต ฯ โน กปฺเปตีติ
น สทฺทหติ ฯ น สรตีติ อสาริยมาโน น สรติ ฯ ยทา ปน นํ
อมุกสฺมึ นาม ภนฺเต ฐาเน อมุกสฺมึ  กาเลติ สาเรนฺติ ตทา
สรติ ฯ ปมุฏฺโฐติ โย เตหิ เตหิ อุปาเยหิ สาริยมาโนปิ น
สรติเยวาติ ฯ เอเตน อุปาเยน โจทาปกวาโรปิ เวทิตพฺโพ ฯ
เกวลํ หิ ตตฺถ มยาติ ปริหีนํ เสสํ โจทกวารสทิสเมว ฯ
     {๓๘๙} ตโต ปรํ อาปตฺติเภทญฺจ อนาปตฺติเภทญฺจ ทสฺเสตุํ อสุทฺเธ
สุทฺธทิฏฺฐีติ อาทิกํ จตุกฺกํ ฐเปตฺวา เอเกกํ ปทํ จตูหิ จตูหิ เภเทหิ
นิทฺทิฏฺฐํ ฯ ตํ สพฺพํ ปาลินเยเนว สกฺกา ชานิตุํ ฯ เกวลํ เหตฺถ
อธิปฺปายเภโท เวทิตพฺโพ ฯ อยํ หิ อธิปฺปาโย นาม จาวนาธิปฺปาโย
อกฺโกสาธิปฺปาโย กมฺมาธิปฺปาโย วุฏฺฐานาธิปฺปาโย
อุโปสถปฺปวารณฏฺฐปนาธิปฺปาโย อนุวิชฺชนาธิปฺปาโย ธมฺมกถาธิปฺปาโยติ
อเนกวิโธ ฯ ตตฺถ ปุริเมสุ จตูสุ อธิปฺปาเยสุ โอกาสํ
อการาเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํ โอกาสํ การาเปตฺวาปิ จ สมฺมุขา อมูลเกน
ปาราชิเกน อนุทฺธํเสนฺตสฺส สงฺฆาทิเสโส ฯ อมูลเกน สงฺฆาทิเสเสน
อนุทฺธํเสนฺตสฺส ปาจิตฺติยํ ฯ อาจารวิปตฺติยา อนุทฺธํเสนฺตสฺส
ทุกฺกฏํ ฯ อกฺโกสาธิปฺปาเยน วทนฺตสฺส ปาจิตฺติยํ ฯ อสมฺมุขา
สตฺตหิปิ อาปตฺติกฺขนฺเธหิ วทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ ฯ อสมฺมุขาเยว
สตฺตวิธมฺปิ กมฺมํ กโรนฺตสฺส ทุกฺกฏเมว ฯ กุรุนฺทิยํ ปน
วุฏฺฐานาธิปฺปาเยน ตฺวํ อิมํ นาม อาปตฺตึ อาปนฺโน ตํ ปฏิกโรหีติ
วทนฺตสฺส โอกาสกิจฺจํ นตฺถีติ วุตฺตํ ฯ สพฺพตฺเถว อุโปสถปฺปวารณํ
ฐเปนฺตสฺส โอกาสกมฺมํ นตฺถิ ฯ ฐปนกฺเขตฺตมฺปน ชานิตพฺพํ ฯ
สุณาตุ เม ภนฺเต สงฺโฆ อชฺชุโปสโถ ปณฺณรโส ยทิ สงฺฆสฺส
ปตฺตกลฺลํ สงฺโฆ อุโปสถํ กเร อิติ เอตสฺมึ หิ เรกาเร อนติกฺกนฺเตเยว
ฐเปตุํ ลพฺภติ ฯ ตโต ปรํ ปน ยกาเร ปตฺเต น ลพฺภติ ฯ
เอส นโย ปวารณาย ฯ อนุวิชฺชกสฺสาปิ โอสเฏ วตฺถุสฺมึ อตฺเถตํ
ตวาติ อนุวิชฺชนาธิปฺปาเยน วทนฺตสฺส โอกาสกมฺมํ นตฺถิ ฯ
ธมฺมกถิกสฺสาปิ ธมฺมาสเน นิสีทิตฺวา โย อิทญฺจ อิทญฺจ กโรติ
อยํ ภิกฺขุ อสฺสมโณติ อาทินา นเยน อนุทฺทิสฺส ธมฺมํ กเถนฺตสฺส
โอกาสกมฺมํ นตฺถิ ฯ สเจ ปน อุทฺทิสฺส นิยเมตฺวา อสุโก จ
อสุโก จ อสฺสมโณ อนุปาสโกติ กเถติ ธมฺมาสนโต โอโรหิตฺวา
อาปตฺตึ ทสฺเสตฺวา คนฺตพฺพํ ฯ ยํ ปน ตตฺถ ตตฺถ อโนกาสํ
กาเรตฺวาติ วุตฺตํ ตสฺส โอกาสํ อกาเรตฺวาติ เอวมตฺโถ
เวทิตพฺโพ ฯ น หิ โกจิ อโนกาโส นาม นตฺถิ ยโมกาสํ
กาเรตฺวา อาปตฺตึ อาปชฺชติ โอกาสํ ปน อกาเรตฺวา อาปชฺชตีติ ฯ
เสสํ อุตฺตานเมว ฯ
     สมุฏฺฐานาทีสุ ติสมุฏฺฐานํ กายจิตฺตโต วาจาจิตฺตโต
กายวาจาจิตฺตโต จ สมุฏฺฐาติ กิริยา สญฺญาวิโมกฺขํ สจิตฺตกํ
โลกวชฺชํ กายกมฺมํ วจีกมฺมํ อกุสลจิตฺตํ ทุกฺขเวทนนฺติ ฯ
             ปฐมทุฏฺฐโทสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตา ฯ


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒ หน้า ๗๗-๑๐๗. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=2&A=1609&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=2&A=1609&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=1&i=538              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=1&A=17310              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=1&A=7262              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=1&A=7262              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_1

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]