อรรถกถาเล่มที่ ๑๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๓)

                       ๑๐. ทุติยโกสลสุตฺตวณฺณนา
     [๓๐] ทสเม อุยฺโยธิกาย ๓- นิวตฺโต โหตีติ ยุทฺธโต นิวตฺโต โหติ.
ลทฺธาธิปฺปาโยติ มหาโกสลรญฺญา กิร พิมฺพิสารสฺส ธีตรํ เทนฺเตน ทฺวินฺนํ รชฺชานํ
อนฺตเร สตสหสฺสุฏฺฐาโน กาสีคาโม นาม ธีตุ ทินฺโน. อชาตสตฺตุนา ปิตริ มาริเต
มาตาปิสฺส รญฺโญ วิโยคโสเกน นจิรสฺเสว มตา. ตโต ราชา ปเสนทิโกสโล
"อชาตสตฺตุนา มาตาปิตโร มาริตา, มยฺหํ ปิตุ สนฺตโก คาโม"ติ ตสฺสตฺถาย
อฏฺฏํ กโรติ, อชาตสตฺตุปิ "มยฺหํ มาตุ สนฺตโก"ติ อิติ ๔- ตสฺส คามสฺสตฺถาย.
เทฺวปิ มาตุลภาคิเนยฺยา จตุรงฺคินึ เสนํ สนฺนยฺหิตฺวา ยุชฺฌึสุ. ตตฺถ ปเสนทิโกสโล
เทฺว วาเร อชาตสตฺตุนา ปราชิโต นครเมว ปาวิสิ. ตติยวาเร "กถํ นุ โข
เม ชโย ภเวยฺยา"ติ อุปสฺสุติวเสน ยุชฺฌิตพฺพาการํ ญตฺวา พฺยูหํ ทสฺสิตฺวา อุโภหิ
ปสฺเสหิ ปริกฺขิปิตฺวา อชาตสตฺตุํ คณฺหิ. ตาวเทว ชยาธิปฺปายสฺส ลทฺธตฺตา ๕-
ลทฺธาธิปฺปาโย นาม อโหสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ทีฆายุกตฺตา  ๒ ฉ.ม. อรูปาวจเรหิ
@๓ ฉ.ม. อุยฺโยธิกา  ๔ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ  ๕ ฉ.ม. รจยิตฺวา
     เยนาราโม เตน ปายาสีติ พหินคเร ชยขนฺธาวารํ นิเวเสตฺวา "ยาว นครํ
อลงฺกโรนฺติ, ตาว ทสพลํ วนฺทิสฺสามิ. นครํ ปวิฏฺฐกาลโต ปฏฺฐาย หิ ปปญฺโจ ๑-
โหตี"ติ อมจฺจคณปริวุโต เยนาราโม เตน ปายาสิ, อารามํ ปาวิสิ. กสฺมึ กาเล
ปาวิสีติ? ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตานํ ภิกฺขูนํ โอวาทํ ทตฺวา สมฺมาสมฺพุทฺเธ คนฺธกุฏึ
ปวิฏฺเฐ ภิกฺขุสํเฆ จ โอวาทํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อตฺตโน อตฺตโน รตฺติฏฺฐานทิวาฏฺ-
ฐานานิ คเต. จงฺกมนฺตีติ กสฺมา ๒- ตสฺมึ สมเย จงฺกมนฺติ? ปณีตโภชนปจฺจยสฺส
ถีนมิทฺธสฺส วิโนทนตฺถํ, ทิวา จงฺกมนานิ กโรนฺติ เต. ๓- ตาทิสานญฺหิ ปจฺฉาภตฺตํ
จงฺกมิตฺวา นฺหาตฺวา สรีรํ อุตุํ คาหาเปตฺวา นิสชฺช สมณธมฺมํ กโรนฺตานํ จิตฺตํ
เอกคฺคํ โหติ. เยน เต ภิกฺขูติ โส กิร "กหํ สตฺถา กหํ สุคโตติ ปริเวเณน
ปริเวณํ อาคนฺตฺวา ปุจฺฉิตฺวาว ปวิสิสฺสามี"ติ วิโลเกนฺโต อรญฺเญ หตฺถี วิย
มหาจงฺกเม จงฺกมมาเน ปํสุกูลิเก ภิกขู ทิสฺวา เตสํ สนฺติกํ อคมาสิ. ตํ สนฺธาเยตํ
วุตฺตํ. ทสฺสนกามาติ ปสฺสิตุกามา. วิหาโรติ คนฺธกุฏึ สนฺธาย อาหํสุ.
อตรมาโนติ อตุริโต, สณิกํ ปทปฺปมาณฏฺฐาเน ปทํ นิกฺขิปนฺโต วตฺตํ กตฺวา
สุสมฺมฏฺฐมุตฺตาวาลิกสินฺทุวารสทิสํ ๔- วาลิกํ อวินาเสนฺโตติ อตฺโถ. อาฬินฺทนฺติ
ปมุขํ. อคฺคฬนฺติ กวาฏํ. อุกฺกาสิตฺวาติ อุกฺกาสิตสทฺทํ กตฺวา. อาโกเฏหีติ
อคฺคนเขน อีสกํ กุญฺจิกาฉิทฺทสมีเป โกเฏหีติ วุตฺตํ โหติ. ทฺวารํ กิร อติอุปริ
อมนุสฺสา, อติเหฏฺฐา ทีฆชาติกา โกเฏนฺติ. ตถา อโกเฏตฺวา มชฺเฌ ฉิทฺทสมีเป
โกเฏตพฺพนฺติ อิทํ ทฺวารโกฏนวตฺตนฺติ ทีเปนฺตา วทนฺติ. วิวริ ภควา ทฺวารนฺติ ภควา
อุฏฺฐาย ทฺวารํ น วิวรติ, วิวริยตูติ ๕- ปน หตฺถํ ปสาเรสิ. ตโต "ภควา ตุเมฺหหิ
อเนกาสุ กปฺปโกฏีสุ ทานํ ททมาเนหิ น สหตฺถา ทฺวารวิวรณกมฺมํ กตนฺ"ติ สยเมว
ทฺวารํ วิวฏํ. ตํ ปน ยสฺมา ภควโต มเนน วิวฏํ, ตสฺมา "วิวริ ภควา ทฺวารนฺ"ติ
วตฺตุํ วฏฺฏติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สมฺพาโธ  ๒ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
@๓ ฉ.ม. ทิวา ปธานิกา วา เต  ๔ ฉ.ม....มุตฺตชาลสินฺทุวารสทิสํ  ๕ ฉ.ม. วิวรตูติ
     เมตฺตูปหารนฺติ เมตฺตาสมฺปยุตฺตกายิกวาจสิกอุปหารํ. กตญฺญุตนฺติ อยญฺหิ
ราชา ปุพฺเพ ถูลสรีโร อโหสิ, โทณปากํ ภุญฺชติ. อถสฺส ภควา ๑-:-
               "มนุชสฺส   สทา สตีมโต
                มตฺตํ  ชานโต ลทฺธโภชเน
                ตนุกสฺส ภวนฺติ เวทนา
                สณิกํ ชีรติ อายุปาลยนฺ"ติ ๒-
อิมํ โอวาทํ อทาสิ. โส อิมสฺมึ โอวาเท ฐตฺวา ทิวเส ทิวเส โถกํ โถกํ หาเรตฺวา ๓-
อนุกฺกเมน นาฬิโกทนปรมตาย สณฺฐาสิ, คตฺตานิปิสฺส ตนูนิ ถิรานิ ชาตานิ. ตํ
ภควตา กตํ อุปการํ สนฺธาย "กตญฺญุตํ โข อหํ ภนฺเต กตเวทิตํ สมฺปสฺสมาโน"ติ อาห.
อริยญาเยติ สหวิปสฺสนเก มคฺเค. พุทฺธสีโลติ วุฑฺฒิสีโล. อริยสีโลติ
อโปถุชฺชนิเกหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต. กุสลสีโลติ อนวชฺเชหิ สีเลหิ สมนฺนาคโต.
อารญฺญโกติ ชายมาโนปิ อญฺเญ ชาโต, อภิสมฺพุชฺฌมาโนปิ อรญฺเญ อภิสมฺพุทฺโธ,
เทววิมานกปฺปาย คนฺธกุฏิยา วสนฺโตปิ อรญฺเญเยว วสีติ ทสฺเสนฺโต เอวมาห. เสสํ
สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                          มหาวคฺโค ตติโย.
                        ----------------
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ภควา ทิวเส ทิวเส โถกํ โถกํ หาปนตฺถาย  ๒ สํ.ส. ๑๕/๑๒๔/๙๘ โทณปากสุตฺต
@๓ ฉ.ม. หาเปตฺวา

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๖ หน้า ๓๓๙-๓๔๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=16&A=7634&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=16&A=7634&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=24&i=30
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=24&A=1590
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=24&A=1424
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=24&A=1424
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_24