ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๖ ภาษาบาลีอักษรไทย องฺ.อ. (มโนรถ.๓)

                    ๑๐. อนุรุทฺธมหาวิตกฺกสุตฺตวณฺณนา
     [๓๐] ทสเม เจตีสูติ เจตินามกานํ ราชูนํ นิวาสนฏฺฐานตฺตา ๖- เอวํลทฺธโวหาเร
รฏฺเฐ. ปาจีนวํสทาเยติ ทสพลสฺส วสนฏฺฐานโต ปาจีนทิสาย ฐิเต วํสทาเย
นีโลภาเสหิ เวฬูหิ สญฺฉนฺเน อรญฺเญ. เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาที
ติ เถโร กิร ปพฺพชิตฺวา ปฐมํ อนฺโตวสฺสมฺหิเยว สมาปตฺติลาภี หุตฺวา สหสฺสโลกธาตุ-
ทสฺสนสมตฺถํ ทิพฺพจกฺขุญาณํ อุปฺปาเทสิ. โส สาริปุตฺตตฺเถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา
เอวมาห "อิธาหํ อาวุโส สาริปุตฺต ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน
สหสฺสโลกํ โอโลเกมิ. อารทฺธํ โข ปน เม วิริยํ อสลฺลีนํ, อุปฏฺฐิตา สติ
อสมฺมุฏฺฐา, อสฺสทฺโธ กาโย อสารทฺโธ, สมาหิตํ จิตฺตํ เอกคฺคํ. อถ จ ปน
เมอนุปาทายอาสเวหิ จิตฺตํ น วิมุจฺจตี"ติ อถ นํ เถโร อาห "ยํ โข
เต อาวุโส อนุรุทฺธ เอวํ โหติ `อหํ ทิพฺเพน จกฺจุนา ฯเปฯ โอโลเกมี"ติ,
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ   ฉ.ม. จิรตฺตํ อนุตปิสฺสตีติ
@ สี. อวิชฺชานิวสุโตปิ   ฉ.ม. มาเธยฺยปรานุเคติ
@ ฉ.ม. ปารงฺคตาติ   ฉ.ม. นิวาสฏฺฐานตฺตา
อิทนฺเต มานสฺมึ. ยมฺปิ เต อาวุโส อนุรุทฺธ เอวํ โหติ `อารทฺธํ โข ปน
เม วิริยํ ฯเปฯ เอกคฺคนฺ'ติ, อิทนฺเต อุทฺธจฺจสฺมึ. ยมฺปิ เต อาวุโส อนุรุทฺธ
เอวํ โหติ `อถ จ ปน เม อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ น วิมุจฺจตี"ติ, อิทนฺเต
กุกฺกุจฺจสฺมึ. สาธุ วต อายสฺมา อนุรุทฺโธ อิเม ตโย ธมฺเม ปหาย อิเม ตโย
ธมฺเม อมนสิกริตฺวา อมตาย ธาตุยา จิตฺตํ อุปสํหรตู"ติ เอวมสฺส เถโร กมฺมฏฺฐานํ
กเถสิ. โส กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา สตฺถารํ อาปุจฺฉิตฺวา เจติรฏฺฐํ คนฺตฺวา
สมณธมฺมํ กโรนฺโต อฑฺฒมาสํ จงฺกเมน วีตินาเมสิ. โส ปธานเวคนิมฺมถิกตฺตา
กิลนฺตกาโย เอกสฺส เวฬุคุมฺพสฺส เหฏฺฐา นิสีทิ. อถสฺสายํ เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก
อุทปาทิ, เอส มหาปุริสวิตกฺโก อุปฺปชฺชีติ อตฺโถ.
     อปฺปิจฺฉสฺสาติ เอตฺถ ปจฺจยปฺปิจฺโฉ อธิคมปฺปิจฺโฉ ปริยตฺติอปฺปิจฺโฉ
ธุตงฺคปฺปิจฺโฉติ จตฺตาโร อปฺปิจฺฉา. ตตฺถ ปจฺจยปฺปิจฺโฉ พหุํ เทนฺเต อปฺปํ
คณฺหาติ, อปฺปํ เทนฺเต อปฺปตรํ คณฺหาติ, น อนวเสสคฺคาหี โหติ. อธิคมปฺปิจฺโฉ
มชฺฌนฺติกตฺเถโร วิย อตฺตโน อธิคมํ อญฺเญสํ ชานิตุํ น เทติ. ปริยตฺติอปฺปิจฺโฉ
เตปิฏโกปิ สมาโน น พหุสฺสุตภาวํ ชานาเปตุกาโม โหติ สาเกตติสฺสตฺเถโร
วิย. ธุตงฺคปฺปิจฺโฉ ธุตงฺคปริหรณภาวํ อญฺเญสํ ชานิตุํ น เทติ เทฺวภาติกตฺเถเรสุ
เชฏฺฐกตฺเถโร วิย. วตฺถุํ วิสุทฺธิมคฺเค กถิตํ. อยํ ธมฺโมติ
เอวํลทฺธคุณนิคูหเนน ๑- จ ปฏิคฺคหเณ มตฺตญฺญุตาย จ อปฺปิจฺฉสฺส ปุคฺคลสฺส อยํ
นวโลกุตฺตรธมฺโม อุปฺปชฺชติ, ๒- โน มหิจฺฉสฺส. เอวํ สพฺพตฺถ โยเชตพฺพํ.
     สนฺตุฏฺฐสฺสาติ จตูสุ ปจฺจเยสุ ตีหิ สนฺโตเสหิ สนฺตุฏฺฐสฺส. ปวิวิตฺตสฺสาติ
กายจิตฺตอุปธิวิเวเกหิ วิวิตฺตสฺส. ตตฺถ กายวิเวโก นาม คณสงฺคณิกํ วิโนเทตฺวา
อารมฺภวตฺถุวเสน เอกีภาโว. เอกีภาวมตฺเตน ๓- ปน ๔- กมฺมํ น นิปฺผชฺชตีติ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. เอวํสนฺตคุณนิคุหเนน  ฉ.ม. สมฺปชฺชติ
@ ฉ.ม. เอกีภาวมตฺเตเนว  ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ
กสิณปริกมฺมํ กตฺวา อฏฺฐ สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตติ. อยํ จิตฺตวิเวโก นาม.
สมาปตฺติมตฺเตเนว กมฺมํ น นิปฺผชฺชตีติ ฌานํ ปาทกํ กตฺวา สงฺขาเร
สมฺมสิตฺวา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณาติ, อยํ สพฺพาการโต อุปธิวิเวโก
นาม. เตนาห ภควา "กายวิเวโก จ วิเวกฏฺฐกายานํ เนกฺขมฺมาภิรตานํ,
จิตฺตวิเวโก จ ปริสุทฺธจิตฺตานํ ปรมโวทานปฺปตฺตานํ, อุปธิวิเวโก จ นิรูปธีนํ
ปุคฺคลานํ วิสงฺขารคตานนฺ"ติ. ๑-
     สงฺคณิการามสฺสาติ คณสงฺคณิกาย เจว กิเลสสงฺคณิกาย จ รตสฺส.
อารทฺธวิริยสฺสาติ กายิกเจตสิกวิริยวเสน อารทฺธวิริยสฺส. อุปฏฺฐิตสฺสติสฺสาติ
จตุสติปฏฺฐานวเสน อุปฏฺฐิตสฺสติสฺส. สมาหิตสฺสาติ เอกคฺคจิตฺตสฺส. ปญฺญวโตติ
กมฺมสฺส กตปญฺญาย ปญฺญวโต.
     สาธุ สาธูติ เถรสฺส จิตฺตํ ๒- สมฺปหํเสนฺโต เอวมาห. อิมํ อฏฺฐมนฺติ สตฺต
นิธี ลทฺธปุริสสฺส อฏฺฐมํ เทนฺโต วิย, สตฺต มณิรตนานิ, สตฺต หตฺถิรตนานิ,
สตฺต อสฺสรตนานิ ลทฺธปุริสสฺส อฏฺฐมํ เทนฺโต วิย สตฺต มหาปุริสวิตกฺเก
วิตกฺเกตฺวา ฐิตสฺส อฏฺฐมํ อาจิกฺขนฺโต เอวมาห. นิปฺปปญฺจารามสฺสาติ ตณฺหามาน-
ทิฏฺฐิปปญฺจรหิตตฺตา นิปฺปปญฺจสงฺขาเต นิพฺพานปเท อภิรตสฺส. อิตรํ ตสฺเสว
เววจนํ. นปฺปปญฺจารามสฺสาติ ยถาวุตฺเตสุ ปปญฺเจสุ อภิรตสฺส. อิตรํ ตสฺเสว
เววจนํ.
     ยโตติ ยทา. ตโตติ ตทา. นานารตฺตานนฺติ นีลปีตโลหิโตทาตวณฺเณหิ นานารชเนหิ
รตฺตานํ. ปํสุกูลจีวรนฺติ ๓- เตวีสติยา เขตฺเตสุ ฐิตปํสุกูลจีวรํ. ขายิสฺสตีติ
ยถา ตสฺส ปุพฺพณฺหสมยาทีสุ ยสฺมึ สมเย ยํ อิจฺฉติ, ตสฺมึ สมเย ตํ ปารุปนฺตสฺส
โส ทุสฺสกรณฺฑโก มนาโป หุตฺวา ขายติ, เอวํ ตุยฺหมฺปิ จีวรสนฺโตสมหาอริยวํเสน
@เชิงอรรถ:  ขุ.มหา. ๒๙/๓๓/๓๑ คุหฏฺฐกสุตฺตนิทฺเทส,
@ขุ.มหา. ๒๙/๒๒๙/๑๗๒ ติสฺสเมตฺเตยฺยสุตฺตนิทฺเทส (สฺยา)   ฉ.ม. เถรสฺส วิตกฺกํ
@ ฉ.ม. ปํสุกูลนฺติ
ตุฏฺฐสฺส วิหรโต     ปํสุกูลจีวรํ ขายิสฺสติ อุฏฺฐหิสฺสติ. รติยาติ รติอตฺถาย.
อปริตสฺสายาติ ปริตสฺสนาหิ ตณฺหาทิฏฺฐิอปริตสฺสนตฺถาย. ผาสุวิหารายาติ
สุขวิหารตฺถาย. โอกฺกมนาย นิพฺพานสฺสาติ อมตํ นิพฺพานํ โอตรณตฺถาย.
     ปิณฺฑิยาโลปโภชนนฺติ คามนิคมราชธานีสุ ชงฺฆพลํ นิสฺสาย ฆรปฏิปาฏิยา
จรนฺเตน ลทฺธปิณฺฑิยาโลปโภชนํ. ขายิสฺสตีติ ตสฺส คหปติโน นานคฺครสโภชนํ
วิย อุปฏฺฐหิสฺสติ. สนฺตุฏฺฐสฺส วิหรโตติ ปิณฺฑปาตสนฺโตสมหาอริยวํเสน สนฺตุฏฺฐสฺส
วิหรโต. รุกฺขมูลเสนาสนํ ขายิสฺสตีติ ตสฺส คหปติโน เตภูมิกปาสาเท คนฺธกุสุมวาส-
สุคนฺธํ กูฏาคารํ วิย รุกฺขมูลเสนาสนํ ๑- อุปฏฺฐหิสฺสติ. สนฺตุฏฺฐสฺสาติ
เสนาสนสนฺโตสมหาอริยวํเสน สนฺตุฏฺฐสฺส. ติณสนฺถรโกติ ๒- ติเณหิ วา ปณฺเณหิ วา
ภูมิยํ วา ผลกปาสาณผลานํ ๓- วา อญฺญตรสฺมึ สนฺถตสนฺถาโร. ๔- ปูติมุตฺตนฺติ
ยงฺกิญฺจิ มุตฺตํ. ตํขเณ คหิตํปิ ปูติมุตฺตเมว วุจฺจติ ทุคฺคนฺธตฺตา. สนฺตุฏฺฐสฺส
วิหรโตติ คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารสนฺโตเสน สนฺตุฏฺฐสฺส วิหรโต.
     อิติ ภควา จตูสุ ฐาเนสุ อรหตฺเต ๕- ปกฺขิปนฺโต กมฺมฏฺฐานํ กเถตฺวา
"กตรเสนาสเน นุ โข วสนฺตสฺส กมฺมฏฺฐานํ สปฺปายํ ภวิสฺสตี"ติ อาวชฺเชนฺโต
"ตสฺมึเยว วสนฺตสฺสา"ติ ญตฺวา เตนหิ ตฺวํ อนุรุทฺธาติอาทิมาห. ปวิวิตฺตสฺส
วิหรโตติ ตีหิ วิเวเกหิ วิวิตฺตสฺส วิหรนฺตสฺส. อุยฺโยชนิกปฏิสํยุตฺตนฺติ
อุยฺโยชนิเกเหว วจเนหิ ปฏิสํยุตฺตํ, เตสํ อุฏฺฐานคมนกิริยาเยวาติ ๖- อตฺโถ.
ปปญฺจนิโรเธติ นิพฺพานปเท. ปกฺขนฺทตีติ อารมฺมณกรณวเสน ปกฺขนฺทติ.
ปสีทตีติอาทีสุปิ อารมฺมณวเสเนว ปสีทนสนฺติฏฺฐนมุจฺจนา เวทิตพฺพา. อิติ ภควา
เจติรฏฺเฐ ปาจีนวํสทาเย อายสฺมโต อนุรุทฺธสฺส กถิเต อฏฺฐ มหาปุริสวิตกฺเก
ปุน เภสกฬาวนมหาวิหาเร นิสีทิตฺวา ภิกฺขุสํฆสฺส วิตฺถาเรน กเถสิ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. รุกฺขมูลํ  ฉ.ม. ติณสนฺถารโกติ
@ ฉ.ม. ผลปาสาณตลานิ  ฉ.ม. สนฺถตสนฺถโต
@ ฉ.ม. อรหตฺตํ  ฉ.ม. เตสํ อุปฏฺฐานคมนกํเยวาติ
     มโนมเยนาติ มเนน นิพฺพตฺติตกาโยปิ มโนมโยติ วุจฺจติ มเนน คตกาโยปิ ๑-
อิธ มเนน คตกายํ สนฺธาเยวมาห. ยถา เม อหุ สงฺกปฺโปติ ยถา มยฺหํ วิตกฺโก
อโหสิ, ตโต อุตฺตรึ อฏฺฐมํ มหาปุริสวิตกฺกํ ทสฺเสนฺโต ตโต อุตฺตรึ เทสยิ. เสสํ
สพฺพํ อุตฺตานตฺถเมวาติ. ๒-
                         คหปติวคฺโค ตติโย.
                         ---------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๖ หน้า ๒๔๙-๒๕๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=16&A=5591&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=16&A=5591&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=23&i=120              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=23&A=4717              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=23&A=4954              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=23&A=4954              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_23

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]