อรรถกถาเล่มที่ ๑๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๓)

                       ๘. ปจลายมานสุตฺตวณฺณนา
     [๖๑] อฏฺฐเม ปจลายมาโนติ ตํ คามํ อุปนิสฺสาย เอกสฺมึ วนสณฺเฑ
สมณธมฺมํ กโรนฺโต สตฺตาหํ จงฺกมนวิริเยน นิมฺมถิตตฺตา กิลนฺตคตฺโต จงฺกมนโกฏิยํ
ปจลยมาโน นิสินฺโน โหติ. ปจลายสิ โนติ นิทฺทายสิ นุ. อนุมชฺชิตฺวาติ
ปริมชฺชิตฺวา. ๑- อาโลกสญฺญนฺติ มิทฺธวิโนทนอาโลกสญฺญํ. ทิวาสญฺญนฺติ ทิวาติ-
สญฺญํ. ยถา ทิวา ตถา รตฺตินฺติ ยถา ทิวา อาโลกสญฺญา อธิฏฺฐิตา, ตถา นํ
รตฺติมฺปิ อธิฏฺฐเหยฺยาสิ. ยถา รตฺตึ ตถา ทิวาติ ยถา จ เต รตฺตึ อาโลกสญฺญา
อธิฏฺฐิตา, ตถา นํ ทิวาปิ อธิฏฺฐเหยฺยาสิ. สปฺปภาสนฺติ ทิพฺพจกฺขุญาณตฺถาย
สโหภาสํ. ปจฺฉาปุเรสญฺญีติ ปุรโต จ ปจฺฉโต จ อภิหรณสญฺญาย สญฺญาวา.
อนฺโตคเตหิ อินฺทฺริเยหีติ พหิ อวิกฺขิตฺเตหิ อนฺโต อนุปวิฏฺเฐเหว ปญฺจหิ
อินฺทฺริเยหิ. มิทฺธสุขนฺติ นิทฺทาสุขํ. เอตฺตเกน ฐาเนน ภควา เถรสฺส มิทฺธวิโนทน-
กมฺมฏฺฐานํ กเถสิ. โสณฺฑนฺติ มานโสณฺฑํ. กิจฺจกรณียานีติ เอตฺถ อวสฺสํ
กตฺตพฺพานิ กิจฺจานิ, อิตรานิ กรณียานิ. มงฺกุภาโวติ นิตฺเตชตา โทมนสฺสตา.
เอตฺตเกน ฐาเนน สตฺถารา เถรสฺส ภิกฺขาจารวตฺตํ กถิตํ.
     อิทานิ ภสฺเส ปริยนฺตการิตาย สมาทเปตุํ ตสฺมาติหาติอาทิมาห. ตตฺถ
วิคฺคาหิกกถนฺติ "น ตฺวํ อิมํ ธมฺมวินยํ ชานาสี"ติอาทินยปฺปวตฺตวิคฺคาหิกกถา.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อปนิชิตฺวาติ ปริมทฺทิตฺวา
นาหํ โมคฺคลฺลานาติอาทิ ปาปมิตฺตสํสคฺควิวชฺชนตฺถํ วุตฺตํ. กิตฺตาวตา นุ โขติ
กิตฺตเกน นุ โข. ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺโต โหตีติ ตณฺหาสงฺขเย นิพฺพาเน ตํ อารมฺมณํ
กตฺวา วิมุตฺตจิตฺตตาย ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺโต นาม สงฺขิตฺเตน กิตฺตาวตา โหติ. ยาย
ปฏิปตฺติยา ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺโต โหติ, ตเมว ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน ปุพฺพภาค-
ปฏิปทํ สงฺขิตฺเตน เทเสถาติ ปุจฺฉติ. อจฺจนฺตนิฏฺโฐติ ขยวยสงฺขาตํ อนฺตํ อตีตาติ
อจฺจนฺตา, อจฺจนฺตา นิฏฺฐา อสฺสาติ อจฺจนฺตนิฏฺฐา, เอกนฺตนิฏฺฐา สสตนิฏฺฐาติ
อตฺโถ. อจฺจนฺตโยคกฺเขมีติ อจฺจนฺตํ โยคกฺเขมี, นิจฺจโยคกฺเขมีติ อตฺโถ. อจฺจนฺต-
พฺรหฺมจารีติ อจฺจนฺตํ พฺรหฺมจารี, นิจฺจพฺรหฺมจารีติ อตฺโถ. อจฺจนฺตปริโยสาโนติ
ปุริมนเยเนว อจฺจนฺตปริโยสาโน. เสฏฺโฐ เทวมนุสฺสานนฺติ เทวานญฺจ มนุสฺสานญฺจ
เสฏฺโฐ อุตฺตโม. เอวรูโป ภิกฺขุ กิตฺตาวตา โหติ, สงฺเขเปเนว ตสฺส ปฏิปตฺตึ
กเถถาติ ยาจติ.
     สพฺเพ ธมฺมา นาลํ อภินิเวสายาติ เอตฺถ สพฺเพ ธมฺมา นาม ปญฺจกฺขนฺธา
ทฺวาทสายตนานิ อฏฺฐารส ธาตุโย, เต สพฺเพปิ ตณฺหาทิฏฺฐิวเสน อภินิเวสาย
นาลํ น ปริยตฺตา น สมตฺตา น ยุตฺตา. กสฺมา? คหิตากาเรน อติฏฺฐนโต.
เต หิ นิจฺจา สุขา อตฺตาติ คหิตาปิ อนิจฺจา ทุกฺขา อนตฺตาว สมฺปชฺชนฺติ.
ตสฺมา นาลํ อภินิเวสาย. อภิชานาตีติ อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตาติ ญาตปริญฺญาย
อภิชานาติ. ปริชานาตีติ ตเถว ตีรณปริญฺญาย ปริชานาติ. ยงฺกญฺจิ เวทนนฺติ
อนฺตมโส ปญฺจวิญฺญาณสมฺปยุตฺตํปิ ยงฺกิญฺจิ อปฺปมตฺตกํปิ เวทนํ อนุภวติ. อิมินา
ภควา เถรสฺส เวทนาวเสน วินิวฏฺเฏตฺวา อรูปปริคฺคหํ ทสฺเสติ.
     อนิจฺจานุปสฺสีติ อนิจฺจโต อนุปสฺสนฺโต. วิราคานุปสฺสีติ เอตฺถ เทฺว วิราคา
ขยวิราโค จ อจฺจนฺตวิราโค จ. ตตฺถ สงฺขารานํ ขยํ ขยโต ปสฺสนา วิปสฺสนาปิ,
อจฺจนฺตวิราคํ นิพฺพานํ วิราคโต ทสฺสนมคฺคญาณํปิ วิราคานุปสฺสนา. ตทุภย-
สมงฺคิปุคฺคโล วิราคานุปสฺสี นาม. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "วิราคานุปสฺสี"ติ, วิราคโต
อนุปสฺสนฺโตติ อตฺโถ. นิโรธานุปสฺสิมฺหิปิ เอเสว นโย. นิโรโธปิ หิ ขยนิโรโธ
อจฺจนฺตนิโรโธติ ทุวิโธเยว. ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสีติ เอตฺถ ปฏินิสฺสคฺโค วุจฺจติ
โวสฺสคฺโค. โส จ ปริจฺจาคโวสฺสคฺโค ปกฺขนฺทนโวสฺสคฺโคติ ทุวิโธ โหติ. ตตฺถ
ปริจฺจาคโวสฺสคฺโคติ วิปสฺสนา. สา หิ ตทงฺควเสน กิเลเส จ ขนฺเธ จ โวสฺสชฺชติ.
ปกฺขนฺทนโวสฺสคฺโคติ มคฺโค. โส หิ นิพฺพานํ อารมฺมณโต ปกฺขนฺทติ. ทฺวีหิปิ
วา การเณหิ โส โวสฺสคฺโคเยว, สมุจฺเฉทวเสน ขนฺธานํ กิเลสานญฺจ โวสฺสชฺชนโต
นิพฺพาเน จ ปกฺขนฺทนโต. ตสฺมา กิเลเส จ ขนฺเธ จ ปริจฺจชตีติ ปริจฺจาคโวสฺสคฺโค.
นิโรธาย นิพฺพานธาตุยา จิตฺตํ ปกฺขนฺทตีติ ปกฺขนฺทนโวสฺสคฺโคติ อุภยํ เจตํ
มคฺเค สเมติ. ตทุภยสมงฺคี ปุคฺคโล อิมาย ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสนาย สมนฺนาคตตฺตา
ปฏินิสฺสคฺคานุปสฺสี นาม โหติ. ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. น กิญฺจิ โลเก อุปาทิยตีติ
กิญฺจิ เอกํปิ สงฺขารคตํ ตณฺหาวเสน น อุปาทิยติ น คณฺหาติ น ปรามสติ.
อนุปาทิยํ น ปริตสฺสตีติ อคฺคณฺหนฺโต ตณฺหาปริตสฺสนาย น ปริตสฺสติ. ปจฺจตฺตํเยว
ปรินิพฺพายตีติ สยเมว กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพายติ. ขีณา ชาตีติอาทินา ปนสฺส
ปจฺจเวกฺขณา ทสฺสิตา. อิติ ภควา สงฺขิตฺเตน ขีณาสวสฺส ปุพฺพภาคปฏิปทํ ปุจฺฉิโต
สงฺขิตฺเตเนว กเถสิ. อิทํ ปน สุตฺตํ เถรสฺส โอวาโทปิ อโหสิ วิปสฺสนาปิ. โส
อิมสฺมึเยว สุตฺเต วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปตฺโตติ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๖ หน้า ๑๙๒-๑๙๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=16&A=4283&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=16&A=4283&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=23&i=58
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=23&A=1873
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=23&A=1845
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=23&A=1845
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_23