ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๖ ภาษาบาลีอักษรไทย องฺ.อ. (มโนรถ.๓)

                          ๒. ทุติยปณฺณาสก
                            ๖. มหาวคฺค
                         ๑. โสณสุตฺตวณฺณนา
     [๕๕] ฉฏฺฐสฺส ปฐเม โสโณติ สุขุมาลโสณตฺเถโร. สีตวเนติ เอวํนามเก
สุสาเน. ตสฺมึ กิร ปฏิปาฏิยา ปญฺจ สงฺกมนสาลาสตานิ มาปิตานิ, เตสุ
เถโร อตฺตโน สปฺปายสงฺกมนํ คเหตฺวา สมณธมฺมํ กโรติ. ตสฺส อารทฺธวิริยสฺส
หุตฺวา จงฺกมโต ปาทตลานิ ภิชฺชึสุ, ชณฺณูหิ จงฺกมโต ชณฺณุกานิปิ หตฺถตลานิปิ
ภิชฺชึสุ, ฉิทฺทานิ อเหสุํ. เอวํ อารทฺธวิริโย วิหรนฺโต โอกาสนิมิตฺตมตฺตกมฺปิ
ทสฺเสตุํ นาสกฺขิ. ตสฺส วิริเยน กิลมิตกายสฺส จงฺกมนโกฏิยํ ๑- ปาสาณผลเก
นิสินฺนสฺส โย วิตกฺโก อุทปาทิ, ตํ ทสฺเสตุํ อถโข อายสฺมโตติอาทิ
วุตฺตํ. ตตฺถ อารทฺธวิริยาติ ปริปุณฺณปคฺคหิตวิริยา. น อนุปาทาย อาสเวหิ
จิตฺตํ วิมุจฺจตีติ สเจ หิ อหํ อุคฺฆฏิตญฺญู วา อสฺสํ วิปจิตญฺญู วา เนยฺโย
วา, นูน ๒- เม จิตฺตํ วิมุจฺเจยฺย. อทฺธา ปนสฺมิ ปทปรโม, เยน น เม จิตฺตํ
วิมุจฺจตีติ สนฺนิฏฺฐานํ กตฺวา สํวิชฺชนฺติ โข ปนาติอาทีนิ จินฺเตสิ. ตตฺถ โภคาติ
อุปโยคตฺเถ ปจฺจตฺตํ.
     ปาตรุโหสีติ เถรสฺส จิตฺตวารํ ๓- ญตฺวา "อยํ โสโณ อชฺช สีตวเน
ปธานภูมิยํ นิสินฺโน อิมํ วิตกฺกํ วิตกฺเกติ, คนฺตฺวาสฺส วิตกฺกํ สโหฏฺฐํ ๔-
คณฺหิตฺวา วีโณปมํ กมฺมฏฺฐานํ กเถสฺสามี"ติ สมฺมุเข ๕- ปากโฏ อโหสิ. ปญฺญตฺเต
อาสเนติ ปธานิกภิกฺขู อตฺตโน วสนฏฺฐาเน โอวทิตุํ อาคตสฺส พุทฺธสฺส ภควโต
นิสีทนตฺถํ ยถาลาเภน อาสนํ ปญฺญาเปตฺวาว ปธานํ กโรนฺติ, อญฺญํ อลภมานา
ปุราณปณฺณานิปิ สนฺถริตฺวา อุปริ สงฺฆาฏึ ปญฺญาเปนฺติ. เถโรปิ อาสนํ
ปญฺญาเปตฺวาว ปธานํ อกาสิ. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "ปญฺญตฺเต อาสเน"ติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. โกฏิยํ   ม. เตน
@ ฉ.ม. จิตฺตาจารํ   ฉ.ม. สโหตฺถํ   ฉ.ม. ปมุเข
     ตํ กึ มญฺญสีติ สตฺถา "อิมสฺส ภิกฺขุโน อวเสสกมฺมฏฺฐาเนหิ อตฺโถ
นตฺถิ, อยํ คนฺธพฺพสิปฺเป เฉโก จิณฺณวสี, อตฺตโน วิสเย กถิยมานํ ขิปฺปเมว
สลฺลกฺเขสฺสตี"ติ วีโณปมํ กเถตุํ "ตํ กึ มญฺญสี"ติอาทิมาห. วีณาย ตนฺติสฺสเร
กุสลตา นาม วีณาย วาทนกุสลตา, โส จ ตตฺถ กุสโล. มาตาปิตโร หิสฺส
"อมฺหากํ ปุตฺโต อญฺญํ สิปฺปํ สิกฺขนฺโต กาเยน กิลมิสฺสติ, อิทํ ปน สยเน
นิสินฺเนเนว สกฺกา อุคฺคณฺหิตุนฺ"ติ คนฺธพฺพสิปฺปเมว อุคฺคณฺหาเปสุํ. ตสฺส:-
            "สตฺต สรา ตโย คามา         มุจฺฉนา เอกวีสติ
             ฐานา เอกูนปญฺญาส           อิจฺเจเต สรมณฺฑลนฺ"ติ-
อาทิกํ คนฺธพฺพสิปฺปํ สพฺพเมว ปคุณํ อโหสิ. อจฺจายตาติ อติอายตา ขรมุจฺฉนา.
สรวตีติ สรสมฺปนฺนา. กมฺมญฺญาติ กมฺมกฺขมา กมฺมโยคฺคา. อติสิถิลาติ มนฺทมุจฺฉนา.
สเม คุเณ ปติฏฺฐิตาติ มชฺฌิเม สเร ฐเปตฺวา มุจฺฉิตา.
     อจฺจารทฺธนฺติ อติคาฬฺหํ. อุทฺธจฺจาย สํวตฺตตีติ อุทฺธตภาวาย สํวตฺตติ.
อติลีนนฺติ อติสิถิลํ.  โกสชฺชายาติ กุสีตภาวตฺถาย. วิริยสมตํ อธิฏฺฐาหีติ ๑-
วิริยสมฺปยุตฺตํ สมถํ อธิฏฺฐห, วิริยํ สมเถน โยเชหีติ อตฺโถ. อินฺทฺริยานญฺจ สมตํ
ปฏิวิชฺฌาติ สทฺธาทีนํ อินฺทฺริยานํ สมตํ สมภาวํ อธิฏฺฐาหิ. ตตฺถ สทฺธํ ปญฺญาย,
ปญฺญญฺจ สทฺธาย, วิริยํ สมาธินา, สมาธิญฺจ วิริเยน โยชยตา ๒- อินฺทฺริยานํ
สมตา อธิฏฺฐิตา นาม โหติ. สติ ปน สพฺพตฺถิกา, สา สทาปิ ๓- พลวตีเยว
วฏฺฏติ, ตญฺจ ปน เตสํ โยชนาวิธานํ วิสุทฺธิมคฺเค ๔- ปกาสิตเมว. ตตฺถ จ
นิมิตฺตํ คณฺหาหีติ ตสฺมึ จ สมภาเว สติ เยน อาทาเส มุขพิมฺเพเนว นิมิตฺเตน
อุปฺปชฺชิตพฺพํ, ตํ สมถนิมิตฺตํ วิปสฺสนานิมิตฺตํ มคฺคนิมิตฺตํ ผลนิมิตฺตญฺจ
คณฺหาหิ นิพฺพตฺเตหีติ เอวมสฺส สตฺถา อรหตฺเต ปกฺขิปิตฺวา กมฺมฏฺฐานํ กเถสิ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. วีริยสมถํ อธิฏฺฐหาติ   สี.,ม. โยชิตา
@ ฉ.ม. สทา   วิสุทฺธิ. ๑/๑๖๔ ปฐวีกสิณนิทฺเทส
     ตตฺถ จ นิมิตฺตํ อคฺคเหสีติ สมถนิมิตฺตญฺจ วิปสฺสนานิมิตฺตญฺจ อคฺคเหสิ.
ฉฏฺฐานานีติ ฉ การณานิ. อธิมุตฺโต โหตีติ ปฏิวิชฺฌิตฺวา ปจฺจกฺขํ กตฺวา
ฐิโต โหติ. เนกฺขมฺมาธิมุตฺโตติอาทิ สพฺพํ อรหตฺตวเสเนว วุตฺตํ. อรหตฺตญฺหิ
สพฺพกิเลเสหิ นิกฺขนฺตตฺตา เนกฺขมฺมํ, เตเหว ปวิวิตฺตตฺตา ปวิเวโก, พฺยาปชฺฌา-
ภาวโต อพฺยาปชฺฌํ, ตณฺหกฺขยนฺเต อุปฺปนฺนตฺตา ตณฺหกฺขโย, อุปาทานกฺขยนฺเต
อุปฺปนฺนตฺตา อุปาทานกฺขโย, สมฺโมหาภาวโต อสมฺโมโหติ วุจฺจติ.
     เกวลํ สทฺธามตฺตกนฺติ ปฏิเวธวิรหิตํ เกวลํ ปฏิเวธปญฺญาย อสมฺมิสฺสกํ
สทฺธามตฺตกํ. ปฏิจยนฺติ ปุนปฺปุนํ กรเณน วฑฺฒึ. วีตราคตฺตาติ มคฺคปฏิเวเธน
ราคสฺส วิคตตฺตาเยว เนกฺขมฺมสงฺขาตํ อรหตฺตํ ปฏิวิชฺฌิตฺวา สจฺฉิกตฺวา ฐิโต
โหติ, ผลสมาปตฺติวิหาเรน วิหรติ, ตนฺนินฺนมานโสเยว จ โหตีติ อตฺโถ. เสสปเทสุปิ
เอเสว นโย.
     ลาภสกฺการสิโลกนฺติ จตุปจฺจยลาภญฺจ เตสํเยว สุกตภาวญฺจ วณฺณภณนญฺจ.
นิกามยมาโนติ อิจฺฉมาโน ปตฺถยมาโน. ปวิเวกาธิมุตฺโตติ ปวิเวกาธิมุตฺโต อหนฺติ
เอวํ อรหตฺตํ พฺยากโรตีติ อตฺโถ.
     สีลพฺพตปรามาสนฺติ สีลญฺจ วตฺตญฺจ ปรามสิตฺวา คหิตคฺคหณมตฺตํ.
สารโต ปจฺจาคจฺฉนฺโตติ สารภาเวน ชานนฺโต. ๑- อพฺยาปชฺฌาธิมุตฺโตติ อพฺยาปชฺฌํ
อรหตฺตํ พฺยากโรติ อิมินาว นเยน สพฺพฏฺฐาเนสุ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. อปิเจตฺถ
"เนกฺขมฺมาธิมุตฺโตติ อิมสฺมิญฺเญว อรหตฺตํ กถิตํ, เสเสสุ ปญฺจสุ นิพฺพานนฺ"ติ
เอเก วทนฺติ. อปเร "อสมฺโมหาธิมุตฺโตติ เอตฺเถว นิพฺพานํ กถิตํ, เสเสสุ
อรหตฺตนฺ"ติ วทนฺติ. อยํ ปเนตฺถ สาโร:- สพฺเพเสฺวว เตสุ อรหตฺตํปิ นิพฺพานํปิ
กถิตเมวาติ.
     ภุสาติ พลวนฺโต ทิพฺพรูปสทิสา. เนวสฺส จิตฺตํ ปริยาทิยนฺตีติ เอตสฺส
@เชิงอรรถ:  ม. คจฺฉนฺโต
ขีณาสวสฺส จิตฺตํ คเหตฺวา ฐาตุํ น สกฺโกนฺติ. กิเลสา หิ อุปฺปชฺชมานา จิตฺตํ
คณฺหนฺติ นาม. อมิสฺสีกตนฺติ กิเลสา หิ อารมฺมเณน สทฺธึ จิตฺตํ มิสฺสํ
กโรนฺติ, ๑- เตสํ อภาวา อมิสฺสีกตํ. ฐิตนฺติ ปติฏฺฐิตํ. อาเนญฺชปฺปตฺตนฺติ
อจลปฺปตฺตํ. วยญฺจสฺสานุปสฺสตีติ ตสฺส เจส ๒-  จิตฺตสฺส อุปฺปาทมฺปิ วยมฺปิ
ปสฺสติ. ภุสา วาตวุฏฺฐีติ พลวา วาตกฺขนฺโธ. เนว สงฺกมฺเปยฺยาติ เอกภาเคน จาเลตุํ
น สกฺกุเณยฺย. น สมฺปกมฺเปยฺยาติ ถูณํ วิย สพฺพภาคโต กมฺเปตุํ น สกฺกุเณยฺย.
น สมฺปเวเธยฺยาติ เวเธตฺวา ปเวเธตฺวา จาเลตุํ ๓- น สกฺกุเณยฺย.
     เนกฺขมฺมมธิมุตฺตสฺสาติ อรหตฺตํ ปฏิวิชฺฌิตฺวา ฐิตสฺส ขีณาสวสฺส.
เสสปเทสุปิ อรหตฺตเมว กถิตํ. อุปาทานกฺขยสฺส จาติ อุปโยคตฺเถ สามิวจนํ.
อสมฺโมหญฺจ เจตโสติ จิตฺตสฺส จ อสมฺโมหํ อธิมุตฺตสฺส. ทิสฺวา อายตนุปฺปาทนฺติ
อายตนานํ อุปฺปาทญฺจ วยญฺจ ทิสฺวา. สมฺมา จิตฺตํ วิมุจฺจตีติ สมฺมา
เหตุนา นเยน อิมาย วิปสฺสนาปฏิปตฺติยา ผลสมาปตฺติวเสน จิตฺตํ วิมุจฺจติ,
นิพฺพานารมฺมเณ อธิมุจฺจติ. อถวา อิมินา ขีณาสวสฺส ปฏิปทา กถิตา. ตสฺส
หิ อายตนุปฺปาทํ ทิสฺวา อิมาย วิปสฺสนาย อธิคตสฺส อริยมคฺคสฺสานุภาเวน
สพฺพกิเลเสหิ สมฺมา จิตฺตํ วิมุจฺจติ. เอวํ ตสฺส สมฺมาวิมุตฺตสฺส ฯเปฯ น
วิชฺชติ. ตตฺถ สนฺตจิตฺตสฺสาติ นิพฺพุตจิตฺตสฺส. เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๖ หน้า ๑๓๕-๑๓๘. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=16&A=3038&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=16&A=3038&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=22&i=326              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=22&A=8830              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=22&A=8810              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=22&A=8810              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_22

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]