อรรถกถาเล่มที่ ๑๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๓)

                        ๑๒. ธมฺมิกสุตฺตวณฺณนา
     [๕๔] ทฺวาทสเม สพฺพโสติ สพฺเพสุ. สตฺตสุ อาวาเสสูติ ๕- สตฺตสุ ปริเวเณสุ.
ปริภาสตีติ ปริภวติ ภยํ อุปทํเสติ. วิหึสตีติ วิเหเติ. วิตุทตีติ วิชฺฌติ.
โรเสติ วาจายาติ วาจาย ฆฏฺเฏติ. ปกฺกมนฺตีติ ทิสา ปกฺกมนฺติ. น สณฺหนฺตีติ ๖- น
ปติฏฺหนฺติ. ริญฺจนฺตีติ ฉฑฺเฑนฺติ วิสฺสชฺเชนฺติ. ปพฺพาเชยฺยามาติ นีหเรยฺยาม.
หนฺทาติ. ววสฺสคฺคตฺเถ นิปาโต. อลนฺติ ยุตฺตเมตํ, ยํ ตํ ปพฺพาเชยฺยุนฺติ อตฺโถ.
กินฺเต อิมินาติ กึ ตว อิมินา ชาติภูมิยํ วาเสน. ตีรทสฺสึ สกุณนฺติ ทิสากากํ.
มุญฺจนฺตีติ ทิสาทสฺสนตฺถํ วิสฺสชฺเชนฺติ. สามนฺตาติ อวิทูเร. สมนฺตาติปิ ปาโ,
สมนฺตโตติ อตฺโถ. อภินิเวโสติ ปตฺถริตฺวา ิตสาขานํ นิเวโส. มูลสนฺตานกานนฺติ
มูลานํ นิเวโส.
     อาฬฺหกถาลิกาติ ตณฺฑุลาฬฺหกสฺส ภตฺตปจนถาลิกา. ขุทฺทมธุนฺติ ขุทฺทกมกฺขิกาหิ
กตํ ทณฺฑกมธุํ. อเนลกนฺติ นิทฺโทสํ. น จ สุทํ อญฺมญฺสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ชงฺคมานํ  ๒ สี.,ม. นิทฺธุนาตีติ  ๓ ฉ.ม. วณฺภูปนิพนฺธนานีติ
@๔ สี.,ก. กุฑฺฑราชาโนติ  ๕ ฉ.ม. วิหาเรสูติ  ๖ ฉ.ม. น สณฺนฺตีติ
ผลานิ หึสนฺตีติ อญฺมญฺสฺส โกฏฺาเส ผลานิ น หึสนฺติ. อตฺตโน
โกฏฺาเส มูลํ วา ตจํ วา ปตฺตํ วา ฉินฺทนฺโต นาม นตฺถิ, อตฺตโน อตฺตโน
สาขาย เหฏฺา ปติตาเนว ปริภุญฺชนฺติ. อญฺสฺส โกฏฺาสโต อญฺสฺส
โกฏฺาสํ ปริวตฺติตฺวา คตมฺปิ "น อมฺหากํ สาขาย ผลนฺ"ติ ตฺวา โน ขาทนฺติ.
ยาวทตฺถํ ภกฺขิตฺวาติ กณฺปฺปมาเณน ขาทิตฺวา. สาขํ ภญฺชิตฺวาติ ฉตฺตปฺปมาณ-
มตฺตํ ฉินฺทิตฺวา ฉายํ กตฺวา ปกฺกามิ. ยตฺร หิ นามาติ โย หิ นาม.
ปกฺกมิสฺสตีติ ปกฺกนฺโต. นาทาสีติ เทวตาย อานุภาเวน ผลเมว น คณฺหิ.
เอวํ หิ สา อธิฏฺาสิ.
     เตนุปสงฺกมีติ ชนปทวาสีหิ คนฺตฺวา "มหาราช รุกฺโข ผลํ น คณฺหิ,
อมฺหากํ นุ โข โทโส ตุมฺหากนฺ"ติ วุตฺเต "เนว มยฺหํ โทโส อตฺถิ, น
ชานปทานํ, อมฺหากํ วิชิเต อธมฺโม นาม น วตฺตติ, เกน นุ โข การเณน
รุกฺโข น ผลิโต, สกฺกํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา เยน สกฺโก
เทวานมินฺโท เตนุปสงฺกมิ. ปวตฺเตสีติ ปริวตฺเตสิ. อุมฺมูลมกาสีติ อุทฺธมูลํ
อกาสิ. อปิ นุ ตฺวนฺติ อปิ นุ ตว. อฏฺิตาเยวาติ อฏฺิตายเอว. สจฺฉวีนีติ
สมานจฺฉวีนิ ปกติฏฺาเน ิตานิ. น ปจฺจกฺโกสตีติ น ปฏิกฺโกสติ. โรสนฺตนฺติ
ฆฏฺเฏนฺตํ. ภณฺฑนฺตนฺติ ปหรนฺตํ.
     สุเนตฺโตติ เนตฺตา วุจฺจนฺติ อกฺขีนิ, เตสํ สุนฺทรตาย สุเนตฺโต. ติตฺถกโรติ
สุคติโอคาหนติตฺถสฺส การโก. วีตราโคติ วิกฺขมฺภนวเสน วิคตราโค. ปสวตีติ
ปฏิลภติ. ทิฏฺิสมฺปนฺนนฺติ ทสฺสนสมฺปนฺนํ, โสตาปนฺนนฺติ อตฺโถ. ขนฺตินฺติ อตฺตโน
คุณขณนํ. ยถามํ สพฺรหฺมจารีสูติ ยถา อิมํ สพฺรหฺมจารีสุ อกฺโกสนปริภาสนํ,
อญฺ เอวรูปํ คุณขนฺตึ น วทามีติ อตฺโถ. น โน สมสพฺรหฺมจารีสูติ ๑- เอตฺถ
สมชโน ๒- นาม สกชโน วุจฺจติ. ตสฺมา น โน สเกสุ สมานพฺรหฺมจารีสุ จิตฺตานิ
ปทุฏฺานิ ภวิสฺสนฺตีติ อยเมตฺถ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,ก. อามสพฺรหฺมจารีสูติ  ๒ สี.,ก. อามชโน
     โชติปาโล จ โควินฺโทติ นาเมน โชติปาโล าเนน ๑- มหาโควินฺโท.
สตฺตปุโรหิโตติ เรณุอาทีนํ สตฺตนฺนํ ราชูนํ ปุโรหิโต. อภิเสกา ๒- อตีตํเสติ
เอเต ฉ สตฺถาโร อตีตํเส อภิเสกา อเหสุํ. นิรามคนฺธาติ โกธามคนฺเธน
นิรามคนฺธา. กรุเณ วิมุตฺตาติ ๓- กรุณาชฺฌาเน วิมุตฺตา, ๔- กรุณาย จ  กรุณา-
ปุพฺพภาเค จ ิตา. เยเตติ เอเต. อยเมว วา ปาโ. น สาธุรูปํ อาสิเทติ สาธุสภาวํ
น ฆฏฺเฏยฺย. ทิฏฺิฏฺานปฺปหายินนฺติ ทฺวาสฏฺิทิฏฺิคตปฺปหายินํ. สตฺตโมติ
อรหตฺตโต ปฏฺาย สตฺตโม. อวีตราโคติ อวิคตราโค. เอเตน อนาคามิภาวํ ปฏิกฺขิปติ.
ปญฺจินฺทฺริยา มุทูติ ปญฺจ วิปสฺสนินฺทฺริยานิ มุทูนิ. ตสฺส หิ ตานิ สกทาคามึ
อุปาทาย มุทูนิ นาม โหนฺติ. วิปสฺสนาติ สงฺขารปริคฺคหาณํ. ปุพฺเพว อุปหญฺตีติ
ปมตรญฺเว อุปหญฺติ. อกฺขโตติ คุณขณเนน อกฺขโต อนุปหโต หุตฺวา. เสสํ
สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
                         ธมฺมิกวคฺโค ปญฺจโม.
                        ปมปณฺณาสโก นิฏฺิโต.
                        ----------------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ธเนน  ๒ สี. อหึเสเต. เอวมุปริปิ, ฉ.ม. อหึสกา  ๓ ฉ.ม. กรุเณธิมุตฺตาติ
@๔ ฉ.ม. อธิมุตฺตา

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๖ หน้า ๑๓๒-๑๓๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=16&A=2984&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=16&A=2984&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=22&i=325
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=22&A=8664
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=22&A=8607
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=22&A=8607
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_22