อรรถกถาเล่มที่ ๑๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๓)

                        ๑๒. ธมฺมิกสุตฺตวณฺณนา
     [๕๔] ทฺวาทสเม สพฺพโสติ สพฺเพสุ. สตฺตสุ อาวาเสสูติ ๕- สตฺตสุ ปริเวเณสุ.
ปริภาสตีติ ปริภวติ ภยํ อุปทํเสติ. วิหึสตีติ วิเหเฐติ. วิตุทตีติ วิชฺฌติ.
โรเสติ วาจายาติ วาจาย ฆฏฺเฏติ. ปกฺกมนฺตีติ ทิสา ปกฺกมนฺติ. น สณฺฐหนฺตีติ ๖- น
ปติฏฺฐหนฺติ. ริญฺจนฺตีติ ฉฑฺเฑนฺติ วิสฺสชฺเชนฺติ. ปพฺพาเชยฺยามาติ นีหเรยฺยาม.
หนฺทาติ. ววสฺสคฺคตฺเถ นิปาโต. อลนฺติ ยุตฺตเมตํ, ยํ ตํ ปพฺพาเชยฺยุนฺติ อตฺโถ.
กินฺเต อิมินาติ กึ ตว อิมินา ชาติภูมิยํ วาเสน. ตีรทสฺสึ สกุณนฺติ ทิสากากํ.
มุญฺจนฺตีติ ทิสาทสฺสนตฺถํ วิสฺสชฺเชนฺติ. สามนฺตาติ อวิทูเร. สมนฺตาติปิ ปาโฐ,
สมนฺตโตติ อตฺโถ. อภินิเวโสติ ปตฺถริตฺวา ฐิตสาขานํ นิเวโส. มูลสนฺตานกานนฺติ
มูลานํ นิเวโส.
     อาฬฺหกถาลิกาติ ตณฺฑุลาฬฺหกสฺส ภตฺตปจนถาลิกา. ขุทฺทมธุนฺติ ขุทฺทกมกฺขิกาหิ
กตํ ทณฺฑกมธุํ. อเนลกนฺติ นิทฺโทสํ. น จ สุทํ อญฺญมญฺญสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ชงฺคมานํ  ๒ สี.,ม. นิทฺธุนาตีติ  ๓ ฉ.ม. วณฺภูปนิพนฺธนานีติ
@๔ สี.,ก. กุฑฺฑราชาโนติ  ๕ ฉ.ม. วิหาเรสูติ  ๖ ฉ.ม. น สณฺฐนฺตีติ
ผลานิ หึสนฺตีติ อญฺญมญฺญสฺส โกฏฺฐาเส ผลานิ น หึสนฺติ. อตฺตโน
โกฏฺฐาเส มูลํ วา ตจํ วา ปตฺตํ วา ฉินฺทนฺโต นาม นตฺถิ, อตฺตโน อตฺตโน
สาขาย เหฏฺฐา ปติตาเนว ปริภุญฺชนฺติ. อญฺญสฺส โกฏฺฐาสโต อญฺญสฺส
โกฏฺฐาสํ ปริวตฺติตฺวา คตมฺปิ "น อมฺหากํ สาขาย ผลนฺ"ติ ญตฺวา โน ขาทนฺติ.
ยาวทตฺถํ ภกฺขิตฺวาติ กณฺฐปฺปมาเณน ขาทิตฺวา. สาขํ ภญฺชิตฺวาติ ฉตฺตปฺปมาณ-
มตฺตํ ฉินฺทิตฺวา ฉายํ กตฺวา ปกฺกามิ. ยตฺร หิ นามาติ โย หิ นาม.
ปกฺกมิสฺสตีติ ปกฺกนฺโต. นาทาสีติ เทวตาย อานุภาเวน ผลเมว น คณฺหิ.
เอวํ หิ สา อธิฏฺฐาสิ.
     เตนุปสงฺกมีติ ชนปทวาสีหิ คนฺตฺวา "มหาราช รุกฺโข ผลํ น คณฺหิ,
อมฺหากํ นุ โข โทโส ตุมฺหากนฺ"ติ วุตฺเต "เนว มยฺหํ โทโส อตฺถิ, น
ชานปทานํ, อมฺหากํ วิชิเต อธมฺโม นาม น วตฺตติ, เกน นุ โข การเณน
รุกฺโข น ผลิโต, สกฺกํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา เยน สกฺโก
เทวานมินฺโท เตนุปสงฺกมิ. ปวตฺเตสีติ ปริวตฺเตสิ. อุมฺมูลมกาสีติ อุทฺธมูลํ
อกาสิ. อปิ นุ ตฺวนฺติ อปิ นุ ตว. อฏฺฐิตาเยวาติ อฏฺฐิตายเอว. สจฺฉวีนีติ
สมานจฺฉวีนิ ปกติฏฺฐาเน ฐิตานิ. น ปจฺจกฺโกสตีติ น ปฏิกฺโกสติ. โรสนฺตนฺติ
ฆฏฺเฏนฺตํ. ภณฺฑนฺตนฺติ ปหรนฺตํ.
     สุเนตฺโตติ เนตฺตา วุจฺจนฺติ อกฺขีนิ, เตสํ สุนฺทรตาย สุเนตฺโต. ติตฺถกโรติ
สุคติโอคาหนติตฺถสฺส การโก. วีตราโคติ วิกฺขมฺภนวเสน วิคตราโค. ปสวตีติ
ปฏิลภติ. ทิฏฺฐิสมฺปนฺนนฺติ ทสฺสนสมฺปนฺนํ, โสตาปนฺนนฺติ อตฺโถ. ขนฺตินฺติ อตฺตโน
คุณขณนํ. ยถามํ สพฺรหฺมจารีสูติ ยถา อิมํ สพฺรหฺมจารีสุ อกฺโกสนปริภาสนํ,
อญฺญํ เอวรูปํ คุณขนฺตึ น วทามีติ อตฺโถ. น โน สมสพฺรหฺมจารีสูติ ๑- เอตฺถ
สมชโน ๒- นาม สกชโน วุจฺจติ. ตสฺมา น โน สเกสุ สมานพฺรหฺมจารีสุ จิตฺตานิ
ปทุฏฺฐานิ ภวิสฺสนฺตีติ อยเมตฺถ อตฺโถ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,ก. อามสพฺรหฺมจารีสูติ  ๒ สี.,ก. อามชโน
     โชติปาโล จ โควินฺโทติ นาเมน โชติปาโล ฐาเนน ๑- มหาโควินฺโท.
สตฺตปุโรหิโตติ เรณุอาทีนํ สตฺตนฺนํ ราชูนํ ปุโรหิโต. อภิเสกา ๒- อตีตํเสติ
เอเต ฉ สตฺถาโร อตีตํเส อภิเสกา อเหสุํ. นิรามคนฺธาติ โกธามคนฺเธน
นิรามคนฺธา. กรุเณ วิมุตฺตาติ ๓- กรุณาชฺฌาเน วิมุตฺตา, ๔- กรุณาย จ  กรุณา-
ปุพฺพภาเค จ ฐิตา. เยเตติ เอเต. อยเมว วา ปาโฐ. น สาธุรูปํ อาสิเทติ สาธุสภาวํ
น ฆฏฺเฏยฺย. ทิฏฺฐิฏฺฐานปฺปหายินนฺติ ทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐิคตปฺปหายินํ. สตฺตโมติ
อรหตฺตโต ปฏฺฐาย สตฺตโม. อวีตราโคติ อวิคตราโค. เอเตน อนาคามิภาวํ ปฏิกฺขิปติ.
ปญฺจินฺทฺริยา มุทูติ ปญฺจ วิปสฺสนินฺทฺริยานิ มุทูนิ. ตสฺส หิ ตานิ สกทาคามึ
อุปาทาย มุทูนิ นาม โหนฺติ. วิปสฺสนาติ สงฺขารปริคฺคหญาณํ. ปุพฺเพว อุปหญฺญตีติ
ปฐมตรญฺเญว อุปหญฺญติ. อกฺขโตติ คุณขณเนน อกฺขโต อนุปหโต หุตฺวา. เสสํ
สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.
                         ธมฺมิกวคฺโค ปญฺจโม.
                        ปฐมปณฺณาสโก นิฏฺฐิโต.
                        ----------------
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ธเนน  ๒ สี. อหึเสเต. เอวมุปริปิ, ฉ.ม. อหึสกา  ๓ ฉ.ม. กรุเณธิมุตฺตาติ
@๔ ฉ.ม. อธิมุตฺตา

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๖ หน้า ๑๓๒-๑๓๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=16&A=2984&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=16&A=2984&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=22&i=325
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=22&A=8664
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=22&A=8607
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=22&A=8607
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_22