อรรถกถาเล่มที่ ๑๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๓)

                         ๙. อุทายีสุตฺตวณฺณนา
     [๒๙]  นวเม อุทายินฺติ โลฬุทายิตฺเถรํ. ๑- สุณามหํ ๒- อาวุโสติ อาวุโส นาหํ
พธิโร, สุณามิ ภควโต วจนํ, ปญฺหํ ปน อุปปริกฺขามีติ. อธิจิตฺตนฺติ สมาธิวิปสฺสนา-
จิตฺตํ. อิทํ ภนฺเต อนุสฺสติฏฺฐานนฺติ อิทํ ฌานตฺตยสงฺขาตํ อนุสฺสติการณํ.
ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหาราย สํวตฺตตีติ อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว สุขวิหารตฺถาย
ปวตฺตติ. อาโลกสญฺญนฺติ อาโลกนิมิตฺเต อุปฺปนฺนสญฺญํ. ทิวา สญฺญํ อธิฏฺฐาตีติ
ทิวาติ สญฺญํ ฐเปติ. ยถา ทิวา ตถา รตฺตินฺติ ยถาเนน ทิวา อาโลกสญฺญา
มนสิกตา, รตฺติมฺปิ ตเถว ตํ มนสิกโรติ. ยถา รตฺตึ ตถา ทิวาติ ยถา วาเนน
รตฺตึ อาโลกสญฺญา มนสิกตา, ทิวาปิ ตํ ตเถว มนสิกโรติ. วิวเฏนาติ ปากเฏน.
อปริโยนทฺเธนาติ นีวรเณหิ อโนนทฺเธน. สมฺปภาสํ จิตฺตํ ภาเวตีติ ทิพฺพ-
จกฺขุญาณตฺถาย สโหภาสกํ จิตฺตํ พฺรูเหติ วฑฺเฒติ. ยํ ปน "อาโลกสญฺญํ
มนสิกโรตี"ติ วุตฺตํ, ตํ ถีนมิทฺธวิโนทนอาโลกสญฺญํ สนฺธาย วุตฺตํ, น
ทิพฺพจกฺขุญาณาโลกนฺติ เวทิตพฺพํ. ญาณทสฺสนปฏิลาภายาติ ทิพฺพจกฺขุสงฺขาตสฺส
ญาณทสฺสนสฺส ปฏิลาภาย.
     อิมเมว กายนฺติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ สิยา, ตํ สพฺพํ สพฺพากาเรน วิตฺถารโต
วิสุทฺธิมคฺเค กายคตาสติกมฺมฏฺฐาเน วุตฺตํ. กามราคสฺส ปหานายาติ ปญฺจกาม-
คุณิกสฺส ราคสฺส ปหานตฺถาย. เสยฺยถาปิ ปสฺเสยฺยาติ ยถา ปสฺเสยฺย. สรีรนฺติ
มตสรีรํ. สีวถิกาย ฉฑฺฑิตนฺติ สุสาเน อปวิทฺธํ. เอกาหํ มตสฺส อสฺสาติ
เอกาหมตํ. ทฺวีหํ มตสฺส อสฺสาติ ทฺวีหมตํ. ตีหํ มตสฺส อสฺสาติ ตีหมตํ.
ภสฺตา วิย วายุนา อุทฺธํ ชีวิตปริยาทานา ยถานุกฺกมํ สมุคฺคเตน สูนภาเวน
อุทฺธุมาตตฺตา ๓- อุทฺธุมาตํ, อุทฺธุมาตเมว อุทฺธุมาตกํ. ปฏิกูลตฺตา วา กุจฺฉิตํ
อุทฺธมาตนฺติ อุทฺธุมาตกํ. วินีลํ วุจฺจติ วิปริภินฺนวณฺณํ, วินีลเมว วินีลกํ.
ปฏิกูลตฺตา วา กุจฺฉิตํ วินีลนฺติ วินีลกํ. มํสุสฺสทฏฺฐาเนสุ รตฺตวณฺณสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ลาฬุทายิตฺเถรํ  ๒ ฉ.ม. สุโณมหํ  ๓ ฉ.ม. ธุมาตตฺตา
นีลวณฺณสฺส นีลฏฺฐาเน นีลสาฏกปารุตสฺเสว ฉวสรีรสฺเสตํ อธิวจนํ. ปริภินฺนฏฺฐาเนหิ
นวหิ วา วณมุเขหิ วิสฺสนฺทมานปุพฺพํ วิปุพฺพํ, วิปุพฺพเมว วิปุพฺพกํ.
ปฏิกูลตฺตา วา กุจฺฉิตํ วิปุพฺพนฺติ วิปุพฺพกํ. วิปุพฺพกํ ชาตํ ตถาภาวํ คตนฺติ
วิปุพฺพกชาตํ.
     โส อิมเมว กายนฺติ โส ภิกฺขุ อิมํ อตฺตโน กายํ เตน กาเยน สทฺธึ
ญาเณน อุปสํหรติ อุปเนติ. กถํ? อยมฺปิ โข กาโย เอวํธมฺโม เอวํภาวี
เอวํอนตีโตติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- อายุ อุสฺมา วิญฺญาณนฺติ อิเมสํ ติณฺณํ
ธมฺมานํ อตฺถิตาย อยํ กาโย ฐานคมนาทิกฺขโม โหติ, อิเมสํ ปน วิคมา อยมฺปิ
เอวํธมฺโม เอวํปูติกสภาโวเยวาติ. เอวํภาวีติ เอวเมว อุทฺธุมาตาทิเภโท ภวิสฺสติ.
เอวํอนตีโตติ เอวํ ๑- อุทฺธุมาตาทิภาวํ อนติกฺกนฺโต.
     ขชฺชมานนฺติ อุทราทีสุ นิสีทิตฺวา อุทรมํสโอฏฺฐมํสอกฺขิกมํสาทีนิ ลุญฺจิตฺวา
ลุญฺจิตฺวา ขาทิยมานํ. สมํสโลหิตนฺติ เสสาวเสสมํสโลหิตยุตฺตํ. นิมฺมํสโลหิต-
มกฺขิตนฺติ มํเส ขีเณปิ โลหิตํ น สุสฺสติ, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "นิมฺมํสโลหิต-
มกฺขิตนฺติ อญฺเญนาติ อญฺเญน ทิสาภาเคน. หตฺถฏฺฐิกนฺติ จตุสฏฺฐิเภทมฺปิ
หตฺถฏฺฐิกํ ปาฏิเยกฺกํ ปาฏิเยกฺกํ วิปฺปกิณฺณํ. ปาทฏฺฐิกาทีสุปิ เอเสว
นโย. เตโรวสฺสิกานีติ อติกฺกนฺตสํวจฺฉรานิ. ปูตีนีติ อพฺโภกาเส ฐิตานิ
วาตาตปวุฏฺฐิสมฺผสฺเสน เตโรวสฺสิกาเนว ปูตีนิ โหนฺติ, อนฺโตภูมิคตานิ ปน จิรตรํ
ติฏฺฐนฺติ. จุณฺณกชาตานีติ จุณฺณวิจุณฺณํ หุตฺวา วิกิณฺณานิ. ๒- สพฺพตฺถ โส
อิมเมวาติ วุตฺตนเยน ขชฺชมานาทีนํ วเสน โยชนา กาตพฺพา. อสฺมิมานสมุคฺฆาตายาติ
อสฺมีติ ปวตฺตสฺส นววิธสฺส มานสฺส สมุคฺฆาตตฺถาย. อเนกธาตุปฏิเวธายาติ อเนกธาตูนํ
ปฏิวิชฺฌนตฺถาย. สโตว อภิกฺกมตีติ คจฺฉนฺโต สติปญฺญาหิ สมนฺนาคโตว คจฺฉติ.
สโตว ปฏิกฺกมตีติ ปฏินิวตฺตนฺโตปิ สติปญฺญาหิ สมนฺนาคโต นิวตฺตติ. เสสปเทสุปิ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. เอตํ อนตีโตติ เอตํ  ๒ ฉ.ม. วิปฺปกิณฺณานิ
เอเสว นโย. สติสมฺปชญฺญายาติ สติยา จ ญาณสฺส จ อตฺถาย. อิติ อิมสฺมึ
สุตฺเต สติญาณานิ มิสฺสกานิ กถิตานีติ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๖ หน้า ๑๑๒-๑๑๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=16&A=2509&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=16&A=2509&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=22&i=300
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=22&A=7595
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=22&A=7581
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=22&A=7581
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_22