อรรถกถาเล่มที่ ๑๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๒)

                         ๓. พาลวคฺควณฺณนา
      [๒๒] ตติยสฺส ปเม อจฺจยํ อจฺจยโต น ปสฺสตีติ "อปรชฺฌิตฺวา อปรทฺธํ
มยา"ติ อตฺตโน อปราธํ น ปสฺสติ อปรทฺธํ มยาติ วตฺวา ทณฺฑกมฺมํ
อาหริตฺวา น ขมาเปตีติ อตฺโถ. อจฺจยํ เทเสนฺตสฺสาติ เอวํ วตฺวา ทณฺฑกมฺมํ
อาหริตฺวา ขมาเปนฺตสฺส. ยถาธมฺมํ น ปฏิคฺคณฺหาตีติ "ปุน เอวํ น กริสฺสามิ,
ขมถ เม"ติ วุจฺจมาโน อจฺจยํ อิมํ ยถาธมฺมํ ยถาสภาวํ น ปฏิคฺคณฺหาติ. "อิโต
ปฏฺาย ปุน เอวรูปํ มา อกาสิ, ขมามิ ตุยฺหนฺ"ติ น วทติ. สุกฺกปกฺโข
วุตฺตปฏิปกฺขนเยเนว เวทิตพฺโพ.
      [๒๓] ทุติเย อพฺภาจิกฺขนฺตีติ อภิภวิตฺวา อาจิกฺขนฺติ, อภูเตน วทนฺติ.
โทสนฺตโรติ อพฺภนฺตเร ปติฏฺิตโทโส. ๒- เอวรูโป หิ "นตฺถิ สมณสฺส โคตมสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ อิ. อฏฺกถา ทุนฺนีตา ๒ ฉ.ม. อนฺตเร ปติตโทโส
อุตฺตริมนุสฺสธมฺโม"ติอาทีนิ วทนฺโต สุนกฺขตฺโต วิย ตถาคตํ อพฺภาจิกฺขติ. สทฺโธ
วา ทุคฺคหิเตนาติ โย วา ๑- าณวิรหิตาย สทฺธาย อติสทฺโธ โหติ มุทุปฺปสนฺโน, ๒-
โสปิ "พุทฺโธ นาม สพฺพโลกุตฺตโร, สพฺเพ ตสฺส เกสาทโย พตฺตึสโกฏฺาสา
โลกุตฺตราเยวา"ติอาทินา นเยน ทุคฺคหิตํ คณฺหิตฺวา ตถาคตํ อพฺภาจิกฺขติ. ตติเย
อุตฺตานเมวาติ. ๓-
      [๒๕] จตุตฺเถ เนยฺยตฺถํ สุตฺตนฺตนฺติ ยสฺส อตฺโถ เนตพฺโพ, ตํ เนตพฺพตฺถํ
สุตฺตนฺตํ. นีตตฺโถ สุตฺตนฺโตติ ทีเปตีติ กถิตตฺโถ อยํ สุตฺตนฺโตติ วทติ. ตตฺถ
"เอกปุคฺคโล ภิกฺขเว, เทฺวเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา, ตโยเม ภิกฺขเว ปุคฺคลา, จตฺตาโรเม
ภิกฺขเว ปุคฺคลา"ติ เอวรูโป สุตฺตนฺโต เนยฺยตฺโถ นาม. เอตฺถ หิ กิญฺจาปิ
สมฺมาสมฺพุทฺเธน "เอกปุคฺคโล ภิกฺขเว"ติอาทิ วุตฺตํ, ปรมตฺถโต ปน ปุคฺคโล นาม
นตฺถีติ เอวมสฺส อตฺโถ เนตพฺโพว โหติ. อยํ ปน อตฺตโน พาลตาย นีตตฺโถ
อยํ สุตฺตนฺโตติ ทีเปติ. ปรมตฺถโต หิ ปุคฺคเล อสติ น ตถาคโต "เอกปุคฺคโล
ภิกฺขเว"ติอาทีนิ วเทยฺย. ยสฺมา ปน เตน วุตฺตํ, ตสฺมา ปรมตฺถโต อตฺถิ ปุคฺคโลติ
คณฺหนฺโต ตํ เนยฺยตฺถํ สุตฺตนฺตํ นีตตฺโถ สุตฺตนฺโตติ ทีเปติ. นีตตฺถนฺติ อนิจฺจํ
ทุกฺขํ อนตฺตาติ เอวํ กถิตตฺถํ. เอตฺถ หิ อนิจฺจเมว ทุกฺขเมว อนตฺตาเยวาติ
อตฺโถ. อยํ ปน อตฺตโน พาลตาย "เนยฺยตฺโถ อยํ สุตฺตนฺโต, อตฺถมสฺส อาหริสฺสามี"ติ
"นิจฺจํ นาม อตฺถิ, สุขนฺนาม อตฺถิ, อตฺตา นาม อตฺถี"ติ คณฺหนฺโต นีตตฺถํ
สุตฺตนฺตํ เนยฺยตฺโถ สุตฺตนฺโตติ ทีเปติ นาม. ปญฺจเม ๔- อุตฺตานตฺถเมวาติ.
      [๒๗] ฉฏฺเ ปฏิจฺฉนฺนกมฺมนฺตสฺสาติ ปาปกมฺมสฺส. ปาปํ หิ ปฏิจฺฉาเทตฺวา
กโรนฺติ. โน เจปิ ปฏิจฺฉาเทตฺวา กโรนฺติ, ปาปกมฺมํ ปฏิจฺฉนฺนเมวาติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. โย หิ ๒ ฉ.ม., อิ. มุทฺธปฺปสนฺโน
@๓ ฉ.ม. ตติยํ อุตฺตานตฺถเมวาติ, อิ. ตติยํ อุตฺตานตฺถเมว ๔ ฉ.ม. ปญฺจมํ
วุจฺจติ. นิรโยติ สโหกาสกา ขนฺธา. ติรจฺฉานโยนิยํ ขนฺธาว ลพฺภนฺติ.
สตฺตมฏฺเม อุตฺตานเมวาติ. ๑-
      [๓๐] นวเม ปฏิคฺคาหาติ ปฏิคฺคหิตา, ๒- ทุสฺสีลํ ปุคฺคลํ เทฺว านานิ
ปฏิคฺคณฺหนฺตีติ อตฺโถ.
      [๓๑] ทสเม อตฺถวเสติ การณานิ. อรญฺวนปฏฺานีติ อรญฺานิ จ
วนปฏฺานิ จ. ตตฺถ กิญฺจาปิ อภิธมฺเม นิปฺปริยาเยน "นิกฺขมิตฺวา พหิอินฺทขีลา,
สพฺพเมตํ อรญฺนฺ"ติ ๓- วุตฺตํ. ตถาปิ ยํ ตํ "ปญฺจธนุสติกํ ปจฺฉิมนฺ"ติ ๔-
อารญฺิกงฺคนิปฺผาทนเสนาสนํ วุตฺตํ, ตเทว อธิปฺเปตนฺติ เวทิตพฺพํ. วนปตฺถนฺติ
คามนฺตํ อติกฺกมิตฺวา มนุสฺสานํ อนูปจารฏฺานํ, ยตฺถ น กสียติ น วปียติ.
ปนฺตานีติ ปริยนฺตานิ อติทูรานิ. ทิฏฺธมฺมสุขวิหารนฺติ โลกิยโลกุตฺตรํ ๕-
ผาสุวิหารํ. ปจฺฉิมญฺจ ชนตํ อนุกมฺปมาโนติ ปจฺฉิเม มม สาวเก อนุกมฺปนฺโต.
      [๓๒] เอกาทสเม วิชฺชาภาคิยาติ วิชฺชาโกฏฺาสิกา. สมโถติ จิตฺเตกคฺคตา.
วิปสฺสนาติ สงฺขารปริคฺคาหกาณํ. กิมตฺถมนุโภตีติ ๖- กตมํ อตฺถํ อาราเธติ
สมฺปาเทติ ปริปูเรติ. จิตฺตํ ภาวียตีติ มคฺคจิตฺตํ ภาวียติ พฺรูหียติ วฑฺฒียติ.
โย ราโค, โส ปหียตีติ โย รชฺชนกวเสน ราโค, โส ปหียติ. ราโค หิ มคฺคจิตฺตสฺส
ปจฺจนีโก, มคฺคจิตฺตํ ราคสฺส จ. ราคกฺขเณ มคฺคจิตฺตํ นตฺถิ, มคฺคจิตฺตกฺขเณ
ราโค นตฺถิ. ยทา ปน ราโค อุปฺปชฺชติ, ตทา มคฺคจิตฺตสฺส อุปฺปตฺตึ นิวาเรติ,
ปทํ ปจฺฉินฺทติ. ยถา ปน มคฺคจิตฺตํ อุปฺปชฺชติ, ตทา ราคํ สมูลกํ อุพฺพฏฺเฏตฺวา
สมุคฺฆาเตนฺตเมว อุปฺปชฺชติ. เตน วุตฺตํ "ราโค ปหียตี"ติ.
      วิปสฺสนา ภิกฺขเว ภาวิตาติ วิปสฺสนาาณํ พฺรูหิตํ วฑฺฒิตํ. ปญฺา ภาวียตีติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สตฺตมฏฺมานิ อุตฺตานตฺถาเนว  ๒ ฉ.ม.,อิ. ปฏิคฺคาหกา
@๓ อภิ. วิ. ๓๕/๕๒๙/๓๐๒ ฌานวิภงฺค  ๔ วิ. มหาวิ. ๒/๖๕๔/๙๗ สาสงฺกสิกฺขาปท
@๕ ม. โลกุตฺตรํ  ๖ ฉ.ม. กมตฺถมนุโภตีติ
มคฺคปญฺา ภาวียติ พฺรูหียติ วฑฺฒียติ. ยา อวิชฺชา, สา ปหียตีติ อฏฺสุ าเนสุ
วฏฺฏมูลิกา มหาอวิชฺชา ปหียติ. อวิชฺชา หิ มคฺคปญฺาย ปจฺจนีกา, มคฺคปญฺา
อวิชฺชาย. อวิชฺชากฺขเณ มคฺคปญฺา นตฺถิ, มคฺคปญฺากฺขเณ อวิชฺชา นตฺถิ.
ยทา ปน อวิชฺชา อุปฺปชฺชติ, ตทา มคฺคปญฺาย อุปฺปตฺตึ นิวาเรติ, ปทํ ปจฺฉินฺทติ.
ยทา มคฺคปญฺา อุปฺปชฺชติ, ตทา อวิชฺชํ สมูลิกํ อุพฺพฏฺเฏตฺวา สมุคฺฆาตยมานาว
อุปฺปชฺชติ. เตน วุตฺตํ "อวิชฺชา ปหียตี"ติ. อิติ มคฺคจิตฺตํ มคฺคปญฺาติ เทฺวปิ
สหชาตธมฺมาว กถิตา.
      ราคุปกฺกิลิฏฺ วา ภิกฺขเว จิตฺตํ น วิมุจฺจตีติ ราเคน อุปกฺกิลิฏฺตฺตา
มคฺคจิตฺตํ น วิมุจฺจตีติ ทสฺเสติ. อวิชฺชูปกฺกิลิฏฺา วา ปญฺา น ภาวียตีติ
อวิชฺชาย อุปกฺกิลิฏฺตฺตา มคฺคปญฺา น ภาวียตีติ ทสฺเสติ. อิติ โข ภิกฺขเวติ
เอวํ โข ภิกฺขเว. ราควิราคา เจโตวิมุตฺตีติ ราคสฺส ขยวิราเคน เจโตวิมุตฺติ นาม
โหติ. ผลสมาธิสฺเสตํ นามํ. อวิชฺชาวิราคา ปญฺาวิมุตฺตีติ อวิชฺชาย ขยวิราเคน
ปญฺาวิมุตฺติ นาม โหติ. อิมสฺมึ สุตฺเต นานากฺขณิกา สมาธิวิปสฺสนา ๑- กถิตาติ.
                          พาลวคฺโค ตติโย.
                           -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้า ๒๘-๓๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=15&A=635&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=635&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=267
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=1564
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=1547
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=1547
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_20