อรรถกถาเล่มที่ ๑๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๒)

                         ๔. สรภสุตฺตวณฺณนา
     [๖๕] จตุตฺเถ ราชคเหติ เอวํนามเก นคเร. คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเตติ
คิชฺฌสทิสานิสฺส กูฏานิ, คิชฺฌา วา ตสฺส กูเฏสุ วสนฺตีติ คิชฺฌกูโฏ, ตสฺมึ
คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต. เอเตนสฺส ราชคหํ โคจรคามํ กตฺวา วิหรนฺตสฺส วสนฏฺานํ ทสฺสิตํ.
คิชฺฌกูฏสฺมึ หิ ตถาคตํ อุทฺทิสฺส วิหาโร การิโต, คิชฺฌกูฏวิหาโรเตฺววสฺส
นามํ. ตตฺรายํ ๔- ตสฺมึ สมเย วิหรตีติ. สรโภ นาม ปริพฺพาชโก อจิรปกฺกนฺโต
โหตีติ สรโภติ เอวํนามโก ปริพฺพาชโก อิมสฺมึ สาสเน ปพฺพชิตฺวา น
จิรสฺเสว ปกฺกนฺโต โหติ, อธุนา วิพฺภนฺโตติ อตฺโถ. สมฺมาสมฺพุทฺเธ หิ โลเก
อุปฺปนฺเน ติตฺถิยา นฏฺลาภสกฺการา อเหสุํ, ติณฺณํ รตนานํ มหาลาภสกฺกาโร
อุปฺปชฺชิ. ยถาห:-
          "เตน โข ปน สมเยน ภควา สกฺกโต โหติ ครุกโต
     มานิโต ปูชิโต อปจิโต ลาภี จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ   ๒ ฉ.ม. ทิพฺพจงฺกโม นาม โหติ
@๓ ฉ.ม. อุตฺตานตฺถเมวาติ     ๔ ฉ.ม.,อิ. ตตฺถายํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๔.
     อญฺติตฺถิยา ปน ปริพฺพาชกา อสกฺกตา โหนฺติ
     อครุกตา อมานิตา อปูชิตา อปจิตา ๑- น ลาภิโน จีวรปิณฺฑปาต-
     เสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานนฺ"ติ. ๒-
     เต เอวํ ปริหีนลาภสกฺการา ปญฺจสตมตฺตา เอกสฺมึ ปริพฺพาชการาเม
สนฺนิปติตฺวา สมฺมนฺตยึสุ "โภ มยํ สมณสฺส โคตมสฺส อุปฺปนฺนกาลโต ปฏฺาย
ปริหีนลาภสกฺการา ๓- ชาตา, สมณสฺส โคตมสฺส สาวกานญฺจสฺส เอกํ อวณฺณํ
อุปธาเรถ, อวณฺณํ ปตฺถริตฺวา เอตสฺส สาสนํ ครหิตฺวา อมฺหากํ ลาภสกฺการํ
อุปฺปาเทสฺสามา"ติ. เต วชฺชํ โอโลเกนฺตาปิ "ตีสุ ทฺวาเรสุ อาชีเว จาติ จตูสุปิ
าเนสุ สมณสฺส โคตมสฺส วชฺชํ ปสฺสิตุํ น สกฺกา, อิมานิ จตฺตาริ านานิ
มุญฺจิตฺวา อญฺตฺถ โอโลเกถา"ติ อาหํสุ. อถ เนสํ อนฺตเร เอโก เอวมาห "อหํ
อญฺ น ปสฺสามิ, อิเม อนฺวฑฺฒมาสํ สนฺนิปติตฺวา ทฺวารวาตปานานิ ปิธาย
สามเณรานํปิ ปเวสนํ น เทนฺติ. ชีวิตสทิสาปิ อุปฏฺากา ทฏฺุํ น ลภนฺติ,
อาวฏฺฏนิมายํ โอสาเรตฺวา ชนํ อาวฏฺเฏตฺวา ขาทนฺติ. สเจ ตํ มยํ อาหริตุํ
สกฺขิสฺสาม, เอวํ โน ลาภสกฺกาโร อุฬาโร ภวิสฺสตี"ติ. อปโรปิ เอวเมว วทนฺโต
อุฏฺาสิ. สพฺเพ เอกวาทา อเหสุํ. ตโต อาหํสุ "โย ตํ อาหริตุํ สกฺขิสฺสติ,
ตํ มยํ อมฺหากํ สมเย เชฏฺกํ กริสฺสามา"ติ.
     ตโต โกฏิโต ปฏฺาย "ตฺวํ สกฺขิสฺสสิ, ตฺวํ สกฺขิสฺสสี"ติ ปุจฺฉิตฺวา "อหํ
น สกฺขิสฺสามิ, อหํ น สกฺขิสฺสามี"ติ พหูหิ วุตฺเต สรภํ ปุจฺฉึสุ "ตฺวํ
สกฺขิสฺสสิ อาจริยา"ติ. โส อาห "อครุ เอตํ อาหริตุํ, สเจ ตุเมฺห อตฺตโน กถาย
ตฺวา มํ เชฏฺกํ กริสฺสถา"ติ. อครุ เอตํ อาจริย อาหร, ตฺวํ กโตเยวาสิ อเมฺหหิ
เชฏฺโกติ. โส อาห "ตํ อาหรนฺเตน เถเนตฺวา วา วิลุมฺปิตฺวา วา อาหริตุํ
น สกฺกา, สมณสฺส ปน โคตมสฺส สาวกสทิเสน หุตฺวา ตสฺส สาวเก วนฺทิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ  ๒ สํ.นิ. ๑๖/๗๐/๑๑๖ สุสิมปริพฺพาชกสุตฺต,
@ขุ.อุ. ๒๕/๑๔/๑๐๗ สกฺการสุตฺต   ๓ ฉ.ม.,อิ. หตลาภสกฺการา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๕.
วตฺตปฏิปตฺตึ กตฺวา เตสํ ปตฺเต ภตฺตํ ภุญฺชิตฺวา อาหริตุํ  สกฺกา.  รุจฺจติ เต
เอตสฺส กิริยา"ติ. ๑- ยงฺกิญฺจิ กตฺวา อาหริตฺวาว ๒- โน เทหีติ. เตนหิ มํ ทิสฺวา
อปสฺสนฺตา วิย ภเวยฺยาถาติ ปริพฺพาชกานํ สญฺ ทตฺวา ทุติยทิวเส ปาโตว
อุฏฺาย คิชฺฌกูฏมหาวิหารํ คนฺตฺวา ทิฏฺทิฏฺานํ ภิกฺขูนํ ปญฺจปติฏฺิเตน ปาเท
วนฺทิ. ภิกฺขู อาหํสุ "อญฺเ ปริพฺพาชกา ถทฺธา ๓- ผรุสา, อยํ ปน สทฺโธ
ภวิสฺสติ ปสนฺโน"ติ. ภนฺเต ตุเมฺห ตฺวา ยุตฺตฏฺานสฺมึเยว ปพฺพชิตา, มยํ ปน
อนุปธาเรตฺวา อติตฺเถเนว ปกฺขนฺตา อนิยฺยานิกมคฺเค วิจรามาติ. โส เอวํ วตฺวา
ทิฏฺทิฏฺเ ภิกฺขู ปุนปฺปุนํ วนฺทติ, นฺหาโนทกาทีนิ ปฏิยาเทติ, ทนฺตกฏฺ
กปฺปิยํ กโรติ, ปาเท โธวติ มกฺเขติ, อติเรกภตฺตํ ลภิตฺวา ภุญฺชติ.
     ตํ อิมินา นีหาเรน วสนฺตํ เอโก มหาเถโร ทิสฺวา "ปริพฺพาชก ตฺวํ สทฺโธ
ปสนฺโน, กึ น ปพฺพชิสฺสสี"ติ. ๔-  โก มํ ภนฺเต ปพฺพาเชสฺสติ. มยญฺหิ จิรกาลํ
ภทนฺตานํ ปจฺจตฺถิกา หุตฺวา วิจริมฺหาติ. เถโร "สเจ ตฺวํ ปพฺพชิตุกาโม,
อหํ ตํ ปพฺพาเชสฺสามี"ติ วตฺวา ปพฺพาเชสิ. โส ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺาย
นิรนฺตรํ วตฺตปฏิวตฺตํ อกาสิ. อถ นํ เถโร วตฺเต ปสีทิตฺวา นจิรสฺเสว
อุปสมฺปาเทสิ. โส อุโปสถทิวเส ภิกฺขูหิ สทฺธึ  อุโปสถคฺคํ ปวิสิตฺวา ภิกฺขู
มหนฺเตน อุสฺสาเหน ปาติโมกฺขํ ปคฺคณฺหนฺเต ทิสฺวา "อิเม ๕- อิมินา นีหาเรน
โอสาเรตฺวา โอสาเรตฺวา ลาภํ ๖- ขาทนฺติ, กติปาเหน หริสฺสามี"ติ จินฺเตสิ. โส
ปริเวณํ คนฺตฺวา อุปชฺฌายํ วนฺทิตฺวา "ภนฺเต กินฺนาโม อยํ ธมฺโม"ติ ปุจฺฉิ.
ปาติโมกฺโข  นาม อาวุโสติ. อุตฺตมธมฺโม เอส ภนฺเต ภวิสฺสตีติ. อาม อาวุโส,
สกลสาสนสนฺธารณี อยํ สิกฺขาติ. ภนฺเต สเจ เอส สิกฺขาธมฺโม อุตฺตโม, อิมเมว
ปมํ คณฺหามีติ. คณฺหาวุโสติ เถโร สมฺปฏิจฺฉิ. โส คณฺหนฺโต ปริพฺพาชเก
ปสฺสิตฺวา "กีทิสํ อาจริยา"ติ ปุจฺฉิโต "อาวุโส มา จินฺตยิตฺถ, กติปาเหน
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. โว ตสฺส เอตฺตกสฺส กิริยายาติ, ฉ.ม. โว เอตสฺส เอตฺตกสฺส กิริยาติ
@๒ ฉ.ม. อาหริตฺวา จ      ๓ ฉ.ม.,อิ. จณฺฑา       ๔ ฉ.ม. ปพฺพชสีติ
@๕ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ     ๖ ฉ.ม. โลกํ. เอวมุปริปิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๖.
อาหริสฺสามี"ติ วตฺวา นจิรสฺเสว อุคฺคณฺหิตฺวา อุปชฺฌายํ อาห "เอตฺตกเมว ภนฺเต
อุทาหุ อญฺปิ อตฺถี"ติ. เอตฺตกเมว อาวุโสติ.
     โส ปุนทิวเส ยถานิวตฺถปารุโตว คหิตนีหาเรเนว ปตฺตํ คเหตฺวา คิชฺฌกูฏา
นิกฺขมฺม ปริพฺพาชการามํ อคมาสิ. ปริพฺพาชกา ทิสฺวา "กีทิสํ อาจริย, นาสกฺขิตฺถ
มญฺเ อาวฏฺฏนิมายํ อาหริตุนฺ"ติ ตํ ปริวารยึสุ. มา จินฺตยิตฺถ อาวุโส, อาหฏา
เม อาวฏฺฏนิมายา, อิโต ปฏฺาย อมฺหากํ ลาภสกฺกาโร มหา ภวิสฺสติ. ตุเมฺห
อญฺมญฺ สมคฺคา โหถ, มา วิวาทํ อกตฺถาติ. สเจ เต อาจริย สุคฺคหิโต, ๑-
อเมฺหปิ ตํ วาเจหีติ. โส อาทิโต ปฏฺาย ปาติโมกฺขํ โอสาเรสิ. อถ เต
สพฺเพปิ "เอตฺถ โภ นคเร วิจรนฺตา สมณสฺส โคตมสฺส อวณฺณํ กเถสฺสามา"ติ
อนุคฺฆาฏิเตสุเยว นครทฺวาเรสุ ทฺวารสมีปํ คนฺตฺวา วิวเฏน ทฺวาเรน สพฺพปมํ
ปวิสึสุ. เอวํ สลิงฺเคเนว อปกฺกนฺตํ ตํ ปริพฺพาชกํ สนฺธาย "สรโภ นาม
ปริพฺพาชโก อจิรปกฺกนฺโต โหตี"ติ วุตฺตํ
      ตํ ทิวสํ ปน ภควา ปจฺจูสสมเย โลกํ โวโลเกนฺโต อิมํ อทฺทส "อชฺช
สรโภ ปริพฺพาชโก นคเร วิจริตฺวา ปกาสนียกมฺมํ กริสฺสติ, ติณฺณํ รตนานํ
อวณฺณํ กเถนฺโต วิสํ สิญฺจิตฺวา ปริพฺพาชการามํ คมิสฺสติ, อหํปิ ตตฺเถว
คมิสฺสามิ, จตสฺโสปิ ปริสา ตตฺเถว โอสริสฺสนฺติ. ตสฺมึ สมาคเม
จตุราสีติปาณสหสฺสานิ อมตปานํ ปิวิสฺสนฺตี"ติ. ตโต "ตสฺส โอกาโส โหตุ, ยถารุจิยา
อวณฺณํ ปตฺถรตู"ติ จินฺเตตฺวา อานนฺทตฺเถรํ อามนฺเตสิ "อานนฺท อฏฺารสสุ
มหาวิหาเรสุ ภิกฺขุสํฆสฺส มยา สทฺธึเยว ปิณฺฑาย จริตุํ  อาโรเจหี"ติ. เถโร
ตถา อกาสิ. ภิกฺขู ปตฺตจีวรมาทาย สตฺถารเมว ปริวารยึสุ. สตฺถา ภิกฺขุสํฆํ
อาทาย ทฺวารคามสฺมึเยว ๒- ปิณฺฑาย จริ. สรโภปิ ปริพฺพาชเกหิ สทฺธึ นครํ
ปวิฏฺโ ตตฺถ ตตฺถ ปริสคณมชฺเฌ ราชทฺวาเร อมจฺจทฺวาเร ๓- วีถิจตุกฺกาทีสุ จ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สุคฺคหิตา   ๒ ฉ.ม. ทฺวารคามสมีเปเยว   ๓ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๗.
คนฺตฺวา ๑- "อญฺาโต มยา สมณานํ สกฺยปุตฺติยานํ ธมฺโม"ติอาทีนิ อภาสิ. ตํ
สนฺธาย โส ราชคเห ปริสติ เอวํ วาจํ ภาสตีติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ อญฺาโตติ
าโต อวพุทฺโธ, ปากฏํ กตฺวา อุคฺคหิโตติ ทีเปติ. อญฺายาติ ชานิตฺวา.
อปกฺกนฺโตติ สลิงฺเคเนว อปกฺกนฺโต. สเจ หิ สมณสฺส โคตมสฺส สาสเน โกจิ
สาโร อภวิสฺส, นาหํ อปกฺกมิสฺสํ. ตสฺส ปน สาสนํ อสารํ นิสฺสารํ, อาวฏฺฏนิมายํ
โอสาเรตฺวา สมณา ลาภํ ขาทนฺตีติ เอตมตฺถํ ทีเปนฺโต เอวมาห.
     อถโข สมฺพหุลา ภิกฺขูติ อถ เอวํ ตสฺมึ ปริพฺพาชเก ภาสมาเน อรญฺวาสิโน
ปญฺจสตา ภิกฺขู "อสุกฏฺานํ นาม สตฺถา ปิณฺฑาย จริตุํ คโต"ติ อชานนฺตา
ภิกฺขาจารเวลายํ ราชคหํ ปิณฺฑาย ปวิสึสุ. เต สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. อสฺโสสุนฺติ
สุณึสุ. เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสูติ "อิทํ การณํ ทสพลสฺส อาโรเจสฺสามา"ติ
อุปสงฺกมึสุ.
     สปฺปินิกา ตีรนฺติ สปฺปินิกาติ ๒- เอวํนามิกาย นทิยา ตีรํ. อธิวาเสสิ
ภควา ตุณฺหีภาเวนาติ กายงฺควาจงฺคานิ อโจเปตฺวา อพฺภนฺตเร ขนฺตึ จาเรตฺวา ๓-
จิตฺเตเนว อธิวาเสสีติ อตฺโถ. เอวํ อธิวาเสตฺวา ปุน ๔- จินฺเตสิ "กินฺนุ โข อชฺช
มยา สรภสฺส วาทํ มทฺทิตุํ คจฺฉนฺเตน เอกเกน คนฺตพฺพํ, อุทาหุ ภิกฺขุสํฆปริ-
วุเตนา"ติ อถสฺส เอตทโหสิ:- สจาหํ ภิกฺขุสํฆปริวุโต  คมิสฺสามิ, มหาชโน
เอวํ จินฺเตสฺสติ "สมโณ โคตโม วาทุปฺปตฺติฏฺานํ คจฺฉนฺโต ปกฺขํ อุกฺขิปิตฺวา
คนฺตฺวา ปริสพเลน อุปฺปนฺนํ วาทํ มทฺทติ, ปรวาทีนํ สีสํ อุกฺขิปิตุํ น เทตี"ติ.
น โข ปน มยฺหํ อุปฺปนฺเน วาเท ปรํ คเหตฺวา มทฺทนกิจฺจํ อตฺถิ, อหเมว คนฺตฺวา
มทฺทิสฺสามิ. อนจฺฉริยํ เจตํ ยฺวาหํ ๕- อิทานิ พุทฺธภูโต อตฺตโน อุปฺปนฺนํ
วาทํ มทฺเทยฺยํ, ๖- จริยํ จรณกาเล อเหตุกปฏิสนฺธิยํ นิพฺพตฺเตนาปิ หิ มยา
วหิตพฺพธุรํ อญฺโ วหิตุํ สมตฺโถ นาม นาโหสิ. อิมสฺส ปนตฺถสฺส สาธนตฺถํ:-
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ตฺวา    ๒ ฉ.ม. สิปฺปินิกาตีรนฺติ สิปฺปินิกาติ   ๓ ฉ.ม. ธาเรตฺวา
@๔ สี.,อิ. ปน   ๕ สี.,อิ. สฺวาหํ   ๖ ม. มทฺเทยฺย
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๘.
          "ยโต ยโต ครุธุรํ        ยโต คมฺภีรวตฺตนี
           ตทาสฺสุ กณฺหํ โยเชนฺติ ๑- สฺวาสฺสุ ตํ วหเต ธุรนฺ"ติ ๒-
อิทํ กณฺหชาตกํ อาหริตพฺพํ. อตีเต กิร เอโก สตฺถวาโห เอกิสฺสา มหลฺลิกาย
เคเห นิวาสํ คณฺหิ. อถสฺส เอกิสฺสา เธนุยา รตฺติภาคสมนนฺตเร คพฺภวุฏฺานํ
อโหสิ. สา เอกํ วจฺฉกํ วิชายิ. มหลฺลิกาย วจฺฉกํ ทิฏฺกาลโต ปฏฺาย
ปุตฺตสิเนโห อุทปาทิ. ปุนทิวเส สตฺถวาหปุตฺโต  "ตว เคหเวตนํ คณฺหาหี"ติ อาห.
มหลฺลิกา "มยฺหํ อญฺเน กมฺมํ ๓- นตฺถิ, อิมํ เม วจฺฉกํ เทหี"ติ อาห.
คณฺหาหิ อมฺมาติ. สา ตํ คณฺหิตฺวา ขีรํ ปาเยตฺวา ยาคุภตฺตติณาทีนิ ททมานา
โปเสสิ. โส วุฑฺฒิมนฺวาย ปริปุณฺณรูโป พลวิริยสมฺปนฺโน อโหสิ สมฺปนฺนาจาโร,
กาฬโก นาม นาเมน. อเถกสฺส สตฺถวาหสฺส ปญฺจหิ สกฏสเตหิ อาคจฺฉนฺตสฺส
อุทกภินฺนฏฺาเน สกฏจกฺกํ ลคฺคิ. โส ทสปิ วีสติปิ ตึสติปิ สมฺปโยเชตฺวา นีหราเปตุํ
อสกฺโกนฺโต กาฬกํ อุปสงฺกมิตฺวา อาห "ตาต ตว เวตนํ ทสฺสามิ, สกฏมฺเม
อุกฺขิปิตฺวา เทหี"ติ. เอวํ วจนํ ๔- วตฺวา ตํ อาทาย "อญฺโ อิมินา สทฺธึ ธุรํ
วหิตุํ สมตฺโถ นตฺถี"ติ ธุรสกเฏ ๕- โยตฺตํ พนฺธิตฺวา ตํ เอกํเยว ๖- โยเชสิ. โส
ตํ สกฏํ อุกฺขิปิตฺวา ถเล ปติฏฺาเปตฺวา เอเตเนว นีหาเรน ๗- ปญฺจ สกฏสตานิ
นีหริ. โส สพฺพปจฺฉิมํ สกฏํ นีหริตฺวา โมจิยมาโน "สุนฺ"ติ กตฺวา สีสํ อุกฺขิปิ.
     สตฺถวาโห "อยํ เอตฺตกานิ สกฏานิ อุกฺขิปนฺโต เอวํ น อกาสิ, เวตนตฺถํ มญฺเ
กโรตี"ติ สกฏคณนาย กหาปเณ คเหตฺวา ปญฺจสตภณฺฑิกํ ตสฺส คีวายํ พนฺธาเปสิ. ๘-
โส อญฺเสํ อตฺตโน สนฺติกํ อลฺลียิตุํ  อเทนฺโต อุชุกํ เคหเมว อคมาสิ.
มหลฺลิกา ทิสฺวา โมเจตฺวา กหาปณภาวํ ตฺวา "กสฺมา ปุตฺต เอวมกาสิ, โส
ตฺวํ `มยา กมฺมํ กตฺวา อาภเตน อยํ ชีวิสฺสตี'ติ สญฺมกาสี"ติ วตฺวา โคณํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ,ม,อิ. ยุญฺเชนฺติ   ๒ ขุ.ชา. ๒๗/๒๙/๑๐ กณฺหชาตก  ๓ ฉ.ม. กิจฺจํ
@๔ ฉ.ม.,อิ. เอวญฺจ ปน  ๕ ม. ธุรสกฏจฺฉิทฺเท   ๖ ฉ.ม.,อิ. เอกกํเยว
@๗ สี.,อิ. นิยาเมน    ๘ ม. เปสิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๙๙.
อุโณฺหทเกน นฺหาเปตฺวา เตเลน อพฺภญฺชิตฺวา "อิโต ปฏฺาย ปุน มา เอวมกาสี"ติ
โอวทิ. เอวํ สนฺธาย ๑- "จริยํ จรณกาเล อเหตุกปฏิสนฺธิยํ นิพฺพตฺเตนาปิ หิ มยา
วหิตพฺพธุรํ อญฺโ วหิตุํ สมตฺโถ นาม นาโหสี"ติ จินฺเตตฺวา เอกโกว อคมาสิ.
ตํ ทสฺเสตุํ อถโข ภควา สายณฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺิโตติอาทิ วุตฺตํ.
     ตตฺถ ปฏิสลฺลานาติ ปุถุตฺตารมฺมเณหิ จิตฺตํ ปฏิสํหริตฺวา สลฺลานโต,
ผลสมาปตฺติโตติ อตฺโถ. เตนุปสงฺกมีติ ปริพฺพาชเกสุ สกลนคเร ปกาสนียกมฺมํ
กตฺวา นครา นิกฺขมฺม ปริพฺพาชการาเม สนฺนิปติตฺวา "สเจ อาวุโส สรภ สมโณ
โคตโม อาคมิสฺสติ, กึ กริสฺสสี"ติ. สมเณ โคตเม เอกํ กโรนฺเต อหํ เทฺว
กริสฺสามิ, เทฺว กโรนฺเต จตฺตาริ, จตฺตาริ กโรนฺเต ปญฺจ, ปญฺจ กโรนฺเต ทส,
ทส กโรนฺเต วีสติ, วีสติ กโรนฺเต ตึสํ, ตึสํ  กโรนฺเต จตฺตาฬีสํ, จตฺตาฬีสํ
กโรนฺเต ปญฺาสํ, ปญฺาสํ กโรนฺเต สตํ, สตํ กโรนฺเต สหสฺสํ กริสฺสามีติ
เอวํ อญฺมญฺ สีหนาทกถํ สมุฏฺาเปตฺวา นิสินฺเนสุ อุปสงฺกมิ.
     อุปสงฺกมนฺโต ปน ยสฺมา ปริพฺพาชการามสฺส นครมชฺเฌเนว มคฺโค, ตสฺมา
สุรตฺตทุปฏฺฏํ นิวาเสตฺวา สุคตมหาจีวรํ ปารุปิตฺวา วิสฏฺพโล ราชา วิย เอกโกว
นครมชฺเฌน อคมาสิ. มิจฺฉาทิฏฺิกา ทิสฺวา "ปริพฺพาชกา สมณสฺส โคตมสฺส
ปกาสนียกมฺมํ กโรนฺตา อวณฺณํ ปตฺถรึสุ, โส เอเต อนุวตฺติตฺวา สญฺาเปตุํ
คจฺฉติ มญฺเ"ติ อนุพนฺธึสุ. สมฺมาทิฏฺิกาปิ "สมฺมาสมฺพุทฺโธ ปตฺตจีวรํ อาทาย
เอกโกว นิกฺขนฺโต, อชฺช สรเภน สทฺธึ มหาธมฺมสงฺคาโม ภวิสฺสติ. มยํปิ ตสฺมึ
สมาคเม กายสกฺขิโน ภวิสฺสามา"ติ อนุพนฺธึสุ. สตฺถา ปสฺสนฺตสฺเสว มหาชนสฺส
ปริพฺพาชกสฺสารามํ อุปสงฺกมิ.
     ปริพฺพาชกา รุกฺขานํ ขนฺธวิฏปสาขนฺตเรหิ สมุคฺคจฺฉนฺตา ฉพฺพณฺณา
ฆนพุทฺธรสฺมิโย ทิสฺวา "อญฺโ ๒- เอวรูโป โอกาโส นาม นตฺถิ. กึ นุ โข
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สตฺถา                     ๒ ฉ.ม.,อิ. อญฺทา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๐๐.
เอตนฺ"ติ โอโลเกตฺวา ๑- "สมโณ โคตโม อาคจฺฉตี"ติ อาหํสุ. ตํ สุตฺวาว สรโภ
ชานุกนฺตเร สีสํ เปตฺวา อโธมุโข นิสีทิ. เอวํ ตสฺมึ สมเย ภควา ตํ อารามํ
อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺตฺเต อาสเน นิสีทิ. ตถาคโต หิ ชมฺพูทีปตเล อคฺคกุเล
ชาตตฺตา อาสนารโห. ๒- ตสฺส สพฺพตฺถ อาสนํ ปญฺตฺตเมว โหติ. เอวํ ปญฺตฺเต
อาสเน ๓- นิสีทิ.
     เต ปริพฺพาชกา สรภํ ปริพฺพาชกํ เอตทโวจุนฺติ สมฺมาสมฺพุทฺเธ กิร
สรเภน สทฺธึ เอตฺตกํ กเถนฺเตเยว ภิกฺขุสํโฆ สตฺถุ ปทานุปทิโก หุตฺวา
ปริพฺพาชการามํ สมฺปาปุณิ, จตสฺโสปิ ปริสา ปริพฺพาชการาเมเยว โอสรึสุ. ตโต
เต ปริพฺพาชกา "อจฺฉริยํ สมณสฺส โคตมสฺส กมฺมํ, สกลนครํ วิจริตฺวา อวณฺณํ
ปตฺถริตฺวา ปกาสนียกมฺมํ กตฺวา อาคตานํ เวรีนํ ปฏิสตฺตูนํ ปจฺจามิตฺตานํ สนฺติกํ
อาคนฺตฺวา โถกํปิ วิคฺคาหิกกถํ น กเถติ, อาคตกาลโต ปฏฺาย สตปากเตเลน
มกฺเขนฺโต วิย อมตปานํ ปาเยนฺโต วิย มธุรกถํ กเถตี"ติ สพฺเพปิ สมฺมาสมฺพุทฺธํ
อนุวตฺตนฺตา เอตทโวจุํ.
     ยาเจยฺยาสีติ อายาเจยฺยาสิ ปฏฺเยฺยาสิ ปิเหยฺยาสิ. ตุณฺหีภูโตติ ตุณฺหีภาวํ
อุปคโต. มงฺกุภูโตติ  นิตฺเตชตํ อาปนฺโน. ปตฺตกฺขนฺโธติ โอณตคีโว. อโธมุโขติ
เหฏฺามุโข. สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส เต ปฏิชานโตติ "อหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ, สพฺเพ ธมฺมา
มยา อภิสมฺพุทฺธา"ติ เอวํ ปฏิชานโต ตว. อิเม ธมฺมา อนภิสมฺพุทฺธาติ อิเม
นาม ธมฺมา ตยา อนภิสมฺพุทฺธา. ตตฺถาติ เตสุ อนภิสมฺพุทฺธาติ เอวํ ทสฺสิตธมฺเมสุ.
อญฺเน วา อญฺ ปฏิจริสฺสตีติ อญฺเน วา วจเนน อญฺ วจนํ ปฏิจฺฉาเทสฺสติ,
อญฺ ปุจฺฉิโต อญฺ กเถสฺสตีติ อตฺโถ. ๔- พหิทฺธา กถํ อปนาเมสฺสตีติ พหิทฺธา
อญฺ อาคนฺตุกกถํ อาหรนฺโต ปุริมกถํ อปนาเมสฺสติ. อปฺปจฺจยนฺติ อนภิรตึ
อตุฏฺาการํ. ปาตุกริสฺสตีติ ปากฏํ กริสฺสติ. เอตฺถ จ อปฺปจฺจเยน โทมนสฺสํ
วุตฺตํ, ปุริเมหิ ทฺวีหิ มนฺทพลวเภโท โกโธเยว.
@เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. อุลฺโลเกตฺวา  ๒ ฉ.ม. อคฺคสนารโหติสฺส  ๓ ฉ.ม.,อิ. มหารเห พุทฺธาสเน
@๔ ฉ.ม.อธิปฺปาโย
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๐๑.
     เอวํ ภควา ปมเวสารชฺเชน สีหนาทํ นทิตฺวา ปุน ทุติยาทีหิ นทนฺโต
โย โข มํ ปริพฺพาชกาติอาทิมาห. ตตฺถ ยสฺส โข ปน เต อตฺถาย ธมฺโม
เทสิโตติ ยสฺส มคฺคสฺส วา ผลสฺส วา อตฺถาย ตยา จตุสจฺจธมฺโม เทสิโต.
โส น นิยฺยาตีติ โส ธมฺโม น นิยฺยาติ น นิคจฺฉติ, น ตํ อตฺถํ สาเธตีติ
วุตฺตํ โหติ. ตกฺกรสฺสาติ โย ตํ กโรติ, ตสฺส ปฏิปตฺติปูรกสฺส ปุคฺคลสฺสาติ อตฺโถ.
สมฺมา ทุกฺขกฺขยายาติ เหตุนา นเยน การเณน สกลสฺส วฏฺฏทุกฺขสฺส ขยาย.
อถวา ยสฺส โข ปน เต อตฺถาย ธมฺโม เทสิโตติ ยสฺส เต อตฺถาย
ธมฺโม เทสิโต, เสยฺยถีทํ? ราคปฏิฆาตตฺถาย อสุภกมฺมฏฺานํ, โทสปฏิฆาตตฺถาย
เมตฺตาภาวนา, โมหปฏิฆาตตฺถาย ปญฺจ ธมฺมา ๑- วิตกฺกูปจฺเฉทาย อานาปานสฺสติ.
โส น นิยฺยาติ ตกฺกรสฺส สมฺมาทุกฺขกฺขยายาติ โส ธมฺโม โย นํ ยถาเทสิตํ
กโรติ, ตสฺส ตกฺกรสฺส สมฺมา เหตุนา นเยน การเณน วฏฺฏทุกฺขกฺขยาย น
นิยฺยาติ น นิคจฺฉติ, ตํ อตฺถํ น สาเธตีติ อยเมตฺถ อตฺโถ. เสยฺยถาปิ
สรโภ ปริพฺพาชโกติ  ยถา อยํ สรโภ ปริพฺพาชโก ปชฺฌายนฺโต อปฺปฏิภาโณ
นิสินฺโน, เอวํ นิสีทิสฺสตีติ.
     เอวํ ตีหิ ปเทหิ สีหนาทํ นทิตฺวา เทสนํ นิวฏฺเฏนฺตสฺเสว ๒- ตถาคตสฺส
ตสฺมึ าเน สนฺนิปติตา จตุราสีติปาณสหสฺสปริมาณา ปริสา อมตปานํ ปิวิ,
สตฺถา ปริสาย อมตปานสฺส ปีตภาวํ ตฺวา เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา ปกฺกามิ.
ตมตฺถํ ทสฺเสตุํ อถโข ภควาติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ สีหนาทนฺติ เสฏฺนาทํ อภีตนาทํ
อปฺปฏินาทํ. เวหาสํ ปกฺกามีติ อภิญฺาปาทกํ จตุตฺถชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา
วุฏฺาย อธิฏฺาย สทฺธึ ภิกฺขุสํเฆน อากาสํ ปกฺขนฺทิ. เอวํ ปกฺขนฺโท จ ปน
ตํขณญฺเว คิชฺฌกูฏมหาวิหาเร ปติฏฺาสิ.
     วาจาย สนฺนิโตทเกนาติ วจนปโตเทน. สญฺชมฺภรึ อกํสูติ สมฺภริตํ
นิรนฺตรผุฏฺ อกํสุ, อุปริ ๓- วิชฺฌึสูติ วุตฺตํ โหติ. พฺรหารญฺเติ มหารญฺเ.
@เชิงอรรถ: ๑ ก. มรณสจฺจธมฺมา  ๒ สี.,อิ. นิพฺพฏฺฏนฺตสฺเสว นิพฺพฏฺฏนฺตสฺเสว,
@ฉ.ม. นิวตฺเตนฺตสฺเสว  ๓ สี. อุปริ อุปริ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๐๒.
สีหนาทํ นทิสฺสามีติ สีหนาทสฺส นทโต อาการํ ทิสฺวา "อยํปิ ติรจฺฉานคโต,
อหํปิ, อิมสฺส จตฺตาโร ปาทา, มยฺหํปิ, อหํปิ เอวเมว สีหนาทํ นทิสฺสามี"ติ
จินฺเตสิ. โส สีหสฺส สมฺมุขา นทิตุํ อสกฺโกนฺโต ตสฺมึ โคจราย ปกฺกนฺเต เอกโก
นทิตุํ อารภิ. อถสฺส สิคาลกสทฺโทเยว นิจฺฉริ. เตน วุตฺตํ สิคาลกํเยว นทตีติ.
เภรณฺฑกนฺติ ตสฺเสว เววจนํ. อปิจ ภินฺนสฺสรํ อมนาปสทฺทํ นทตีติปิ วุตฺตํ โหติ.
เอวเมว โข ตฺวนฺติ อิมินา โอปมฺเมน ปริพฺพาชกา ตถาคตํ สีหสทิสํ กตฺวา สรภํ
สิคาลกสทิสํ อกํสุ. อมฺพกมทฺทรีติ ๑- ขุทฺทกกุกฺกุฏิกา. ปุสฺสกรวิตํ ๒-
รวิสฺสามีติ มหากุกฺกุฏํ รวนฺตํ ทิสฺวา "อิมสฺสปิ เทฺว ปาทา เทฺว ปกฺขา, มยฺหํปิ
ตเถว, อหํปิ เอวรูปํ รวิตํ รวิสฺสามี"ติ สา ตสฺส สมฺมุขา รวิตุํ อสกฺโกนฺตี ตสฺมึ
ปกฺกนฺเต วิรวมานา ๓- กุกฺกุฏิการวํเยว รวิ. เตน วุตฺตํ อมฺพกมทฺทรีรวิตํเยว
รวตีติ. อุสโภติ โคโณ. สุญฺายาติ ตุจฺฉาย เชฏฺกวสเภหิ วิรหิตาย. คมฺภีรํ
นทิตพฺพํ มญฺตีติ เชฏฺกวสภนาทสทิสํ คมฺภีรํ นาทํ นทิตพฺพํ มญฺติ.
เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้า ๑๙๓-๒๐๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=15&A=4447&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=4447&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=504
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=4855
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=4972
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=4972
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_20