อรรถกถาเล่มที่ ๑๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๒)

หน้าที่ ๘๗.
                        ๔. จกฺกวตฺติสุตฺตวณฺณนา
      [๑๔] จตุตฺเถ จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ ชนํ รญฺเชตีติ ราชา. จกฺกํ วตฺเตตีติ
จกฺกวตฺติ. ธมฺโม อสฺส อตฺถีติ ธมฺมิโก. ธมฺเมเนว ทสวิเธน จกฺกวตฺติวตฺเตน
ราชา ชาโตติ ธมฺมราชา. โสปิ น อราชกนฺติ โสปิ อญฺ นิสฺสยราชานํ
ลภิตฺวา จกฺกํ วตฺเตตุํ น สกฺโกตีติ อตฺโถ. อิติ สตฺถา เทสนํ ปฏฺเปตฺวา
ยถานุสนฺธึ อปาเปตฺวาว ตุณฺหี อโหสิ. กสฺมา? อนุสนฺธิกุสลา อุฏฺหิตฺวา อนุสนฺธึ
ปุจฺฉิสฺสนฺติ, พหู หิ อิมสฺมึ าเน ตถารูปา ภิกฺขู, อถาหํ เตหิ ปุฏฺโ เทสนํ
วฑฺเฒสฺสามีติ. อเถโก อนุสนฺธิกุสโล ภิกฺขุ ภควนฺตํ ปุจฺฉนฺโต โก ปน
ภนฺเตติอาทิมาห. ภควาปิสฺส พฺยากโรนฺโต ธมฺโม ภิกฺขูติอาทิมาห.
      ตตฺถ ธมฺโมติ ทสกุสลกมฺมปถธมฺโม. ธมฺมนฺติ ตเมว วุตฺตปฺปการํ ธมฺมํ.
นิสฺสายาติ ตทธิฏฺาเนน เจตสา ตเมว นิสฺสยํ กตฺวา. ธมฺมํ สกฺกโรนฺโตติ ยถา
สกฺกโตเยว ธมฺโม ๑- สุฏฺุ กโต โหติ, เอวเมว ๒- กโรนฺโต. ธมฺมํ ครุกโรนฺโตติ
ตสฺมึ คารวุปฺปตฺติยา ตํ ครุกโรนฺโต. ธมฺมํ อปจายมาโนติ ตสฺเสว ธมฺมสฺส
อญฺชลิกรณาทีหิ นีจวุตฺติตํ กโรนฺโต. ธมฺมทฺธโช ธมฺมเกตูติ ตํ ธมฺมํ ธชมิว
ปุรกฺขตฺวา เกตุมิว อุกฺขิปิตฺวา ปวตฺติยา ธมฺมทฺธโช ธมฺมเกตุ จ หุตฺวาติ อตฺโถ.
ธมฺมาธิปเตยฺโยติ ธมฺมาธิปติภูตาคตภาเวน ธมฺมวเสเนว จ สพฺพกิริยานํ กรเณน
ธมฺมาธิปเตยฺโย หุตฺวา. ธมฺมิกํ รกฺขาวรณคุตฺตึ สํวิทหตีติ ธมฺโม อสฺสา อตฺถีติ
ธมฺมิกา, รกฺขา จ อาวรณํ จ คุตฺติ จ รกฺขาวรณคุตฺติ. ตตฺถ "ปรํ รกฺขนฺโต
อตฺตานํ รกฺขตี"ติ ๓- วจนโต ขนฺติอาทโย รกฺขา. วุตฺตเญฺหตํ "กถญฺจ ภิกฺขเว
ปรํ รกฺขนฺโต อตฺตานํ รกฺขติ, ขนฺติยา อวิหึสาย เมตฺตจิตฺตตาย อนุทยายา"ติ.
นิวาสนปารุปนเคหาทีนิ อาวรณํ. โจราทิอุปทฺทวนิวารณตฺถํ โคปายนา คุตฺติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. ยถา กโต โส ธมฺโม  ๒ ฉ.ม.,อิ. เอวเมตํ
@๓ สํ.ม. ๑๙/๓๘๕/๑๔๗ เสทกสุตฺต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๘.
ตํ สพฺพํปิ สุฏฺุ วิทหติ ปวตฺเตติ เปตีติ อตฺโถ.
      อิทานิ ยตฺถ สา สํวิทหิตพฺพา, ตํ ทสฺเสนฺโต อนฺโตชนสฺมินฺติอาทิมาห.
ตตฺรายํ สงฺเขปตฺโถ:- อนฺโตชนสงฺขาตํ ปุตฺตทารํ สีลสํวเร ปติฏฺาเปนฺโต
วตฺถคนฺธมาลาทีนิ จสฺส ททมาโน สพฺโพปทฺทเว จสฺส นิวารยมาโน ธมฺมิกํ
รกฺขาวรณคุตฺตึ สํวิทหติ นาม. ขตฺติยาทีสุปิ เอเสว นโย. อยํ ปน วิเสโส:-
อภิสิตฺตขตฺติยา ภทฺรอสฺสาชานียาทิรตนสมฺปทาเนนปิ อุปคณฺหิตพฺพา, ๑- อนุยนฺตา
ขตฺติยา ๒- เตสํ อนุรูปยานวาหนสมฺปทาเนนปิ ปริโตเสตพฺพา, พลกาโย กาลํ
อนติกฺกเมตฺวา ภตฺตเวตนสมฺปทาเนนปิ อนุคฺคเหตพฺโพ, พฺราหฺมณา อนฺนปาน-
วตฺถาทินา เทยฺยธมฺเมน, คหปติกา ภตฺตพีชนงฺคลพลิพทฺทาทิสมฺปทาเนน, ตถา
นิคมวาสิโน เนคมา ชนปทวาสิโน จ ชานปทา. ๓- สมิตปาปพาหิตปาปา ปน
สมณพฺราหฺมณา สมณปริกฺขารสมฺปทาเนน สกฺกาตพฺพา, มิคปกฺขิโน อภยทาเนน
สมสฺสาเสตพฺพา.
      ธมฺเมเนว จกฺกํ วตฺเตตีติ ทสกุสลกมฺมปถธมฺเมเนว จกฺกํ วตฺเตติ. ๔- ตํ โหติ
จกฺกํ อปฺปฏิวตฺติยนฺติ ตํ เตน เอวํ ปวตฺติตํ อาณาจกฺกํ อปฺปฏิวตฺติยํ โหติ.
เกนจิ มนุสฺสภูเตนาติ เทวตา นาม อตฺตนา อิจฺฉิติจฺฉิตเมว กโรนฺติ, ตสฺมา ตา
อคณฺหิตฺวา "มนุสฺสภูเตนา"ติ วุตฺตํ. ปจฺจตฺถิเกนาติ ปฏิอตฺถิเกน, ปฏิสตฺตุนาติ
อตฺโถ. ธมฺมิโกติ จกฺกวตฺติ ทสกุสลกมฺมปถวเสน ธมฺมิโก, ตถาคโต ปน นวโลกุตฺตร-
ธมฺมวเสน. ธมฺมราชาติ นวหิ โลกุตฺตรธมฺเมหิ มหาชนํ รญฺเชตีติ ธมฺมราชา.
ธมฺมํเยวาติ นวโลกุตฺตรธมฺมเมว นิสฺสาย ตเมว สกฺกโรนฺโต ตํ ครุกโรนฺโต
ตํ อปจายมาโน. โสวสฺส ธมฺโม อพฺภุคฺคตฏฺเน ธโชติ ธมฺมทฺธโช. โสวสฺส
เกตูติ ธมฺมเกตุ. ธมฺมํ ๕- อธิปตึ เชฏฺกํ กตฺวา วิหรตีติ ธมฺมาธิปเตยฺโย.
@เชิงอรรถ: ๑ ก. อุคฺคณฺหิตพฺพา  ๒ สี.,อิ. อนุยุตฺตขตฺติยา  ๓ ก. นิคมนวาสิโน ชนปทวาสิโน
@๔ ฉ.ม.,อิ. ปวตฺเตติ  ๕ ฉ.ม.,อิ. เตเมว
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๘๙.
ธมฺมิกํ รกฺขาวรณคุตฺตินฺติ โลกิยโลกุตฺตรธมฺมทายิกรกฺขญฺจ อาวรณญฺจ คุตฺติญฺจ.
สํวิทหตีติ เปติ ปญฺเปตีติ. เอวรูปนฺติ ติวิธํ กายทุจฺจริตํ น เสวิตพฺพํ,
สุจริตํ เสวิตพฺพนฺติ เอวํ สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. สํวิทหิตฺวาติ เปตฺวา
กเถตฺวา. ธมฺเมเนว อนุตฺตรํ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตตีติ นว โลกุตฺตรธมฺเมเนว อสทิสํ
ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตติ. ตํ โหติ จกฺกํ อปฺปฏิวตฺติยนฺติ ตํ เอวํ ปวตฺติตํ ธมฺมจกฺกํ
เอเตสุ สมณาทีสุ เอเกนาปิ ปฏิวตฺเตตุํ ปฏิพาหิตุํ น สกฺกา. เสสํ สพฺพตฺถ
อุตฺตานเมวาติ.

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๕ หน้า ๘๗-๘๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=15&A=1926&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=15&A=1926&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=453
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=2876
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=2815
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=2815
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_20