อรรถกถาเล่มที่ ๑๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 องฺ.อ. (มโนรถ.๑)

                           ๑๕. ปญฺจมวคฺค
                       มหาปชาปติโคตมีเถรีวตฺถุ
     [๒๓๕] เถริปาลิยํ ๑- ปเม ยทิทํ มหาปชาปติโคตมีติ มหาปชาปตี โคตมี
เถรี รตฺตญฺูนํ อคฺคาติ ทสฺเสติ.
     ตสฺสา ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถา:- อยํ กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ
กุลเคเห ปฏิสนฺธึ คณฺหิตฺวา อปเรน สมเยน สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ
ภิกฺขุนึ รตฺตญฺูนํ อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ านนฺตรํ
ปฏฺเสิ. สา ยาวชีวํ ทานํ ทตฺวา สีลํ รกฺขิตฺวา ตโต จุตา เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา
ปุน เอกสฺมึ พุทฺธนฺตเร เทวโลกโต จวิตฺวา พาราณสิยํ ปญฺจนฺนํ ทาสิสตานํ
เชฏฺกทาสี หุตฺวา นิพฺพตฺติ. อถ วสฺสูปนายิกสมเย ปญฺจสตปจฺเจกพุทฺธา ๒-
นนฺทมูลกปพฺภารโต อิสิปตเน โอตริตฺวา นคเร ปิณฺฑาย จริตฺวา อิสิปตนเมว คนฺตฺวา
"วสฺสูปนายิกกุฏิยา อตฺถาย หตฺถกมฺมํ ยาจิสฺสามา"ติ จินฺเตสุํ. กสฺมา? วสฺสกาเล ๓-
อุปคจฺฉนฺเตน หิ นาลกปฏิปทํ ปฏิปนฺเนนปิ ปญฺจฉทนานํ อญฺตเรน ฉทเนเนว ฉนฺเน
นิพทฺธเสนาสเน ๔- อุปคนฺตพฺพํ. วุตฺตเญฺหตํ "น ภิกฺขเว อเสนาสนิเกน วสฺสํ
อุปคนฺตพฺพํ, โย  อุปคจฺเฉยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา"ติ. ๕- ตสฺมา วสฺสกาเล
อุปกฺกฏฺเ สเจ เสนาสนํ ลภติ, อิจฺเจตํ กุสลํ. โน เจ ลภติ, หตฺถกมฺมํ
ปริเยสิตฺวาปิ กาตพฺพํ. หตฺถกมฺมํ อลภนฺเตน สามํปิ กาตพฺพํ, น เตฺวว อเสนาสนิเกน
วสฺสํ อุปคนฺตพฺพํ. อยมนุธมฺมตา. ตสฺมา เต ปจฺเจกพุทฺธา "หตฺถกมฺมํ ยาจิสฺสามา"ติ
จีวรํ ปารุปิตฺวา สายณฺหสมเย นครํ ปวิสิตฺวา เสฏฺิสฺส ฆรทฺวาเร อฏฺสุ.
เชฏฺกทาสี กุฏํ คเหตฺวา อุทกติตฺถํ คจฺฉนฺตี ปจฺเจกพุทฺเธ นครํ ปวิสนฺเต อทฺทส.
เสฏฺี เตสํ อาคตการณํ สุตฺวา "อมฺหากํ โอกาโส นตฺถิ, คจฺฉนฺตู"ติ อาห.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เถรปาลิยา  ๒ ฉ.ม.,อิ. ปญฺจ ปจฺเจกพุทฺธา  ๓ ฉ.ม. วสฺสํ
@๔ ฉ.ม. สทฺวารพทฺเธ เสนาสเน  ๕ วิ.มหา. ๔/๒๐๔/๒๒๕ วสฺสูปนายิกกฺขนฺธก
     อถ เต นครา นิกฺขนฺเต เชฏฺกทาสี กุฏํ คเหตฺวา ปวิสนฺตี ทิสฺวา กุฏํ
โอตาเรตฺวา วนฺทิตฺวา โอนมิตฺวา มุขํ อุกฺขิปิตฺวา ๑- "อยฺยา นครํ ปวิฏฺมตฺตาว
นิกฺขนฺตา, กึ นุ โข"ติ ปุจฺฉิ. วสฺสูปนายิกกุฏิยา หตฺถกมฺมํ ยาจิตุํ อาคตมฺหาติ.
ลทฺธํ ภนฺเตติ. น ลทฺธํ อุปาสิเกติ. กึ ปเนสา กุฏิ อิสฺสเรเหว กาตพฺพา, อุทาหุ
ทุคฺคเตหิปิ สกฺกา กาตุนฺติ. เยน เกนจิ สกฺกา กาตุนฺติ. สาธุ ภนฺเต มยํ กริสฺสาม,
เสฺว มยฺหํ ภิกฺขํ คณฺหถาติ นิมนฺเตตฺวา ปุน ๒- กุฏํ คเหตฺวา อาคมนติตฺถมคฺเค ๓-
ตฺวา อาคตา อวเสสทาสิโย "เอตฺเถว โหถา"ติ วตฺวา สพฺพาสํ อาคตกาเล อาห
"อมฺมา กึ นิจฺจเมว ปรสฺส ทาสิกมฺมํ กริสฺสถ,  อุทาหุ ทาสิภาวโต มุจฺจิตุํ
อิจฺฉถา"ติ. อชฺเชว มุจฺจิตุํ อิจฺฉาม อยฺเยติ. ยทิ เอวํ, มยา ปญฺจสตปจฺเจกพุทฺธา
๔- หตฺถกมฺมํ อลภนฺตา สฺวาตนาย นิมนฺติตา, ตุมฺหากํ สามิเกหิ เอกทิวสํ หตฺถกมฺมํ
ทาเปถาติ. ตา "สาธู"ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา สายํ อฏวิโต อาคตกาเล สามิกานํ อาโรเจสุํ.
เต "สาธู"ติ เชฏฺกทาสิยา ๕- เคหทฺวาเร สนฺนิปตึสุ.
     อถ เน เชฏฺกทาสี "เสฺว ตาตา ปจฺเจกพุทฺธานํ หตฺถกมฺมํ เทถา"ติ อานิสํสํ
อาจิกฺขิตฺวา เยปิ น กาตุกามา, เต คาเฬฺหน โอวาเทน ตชฺเชตฺวา สพฺเพปิ
สมฺปฏิจฺฉาเปสิ. สา ปุนทิวเส ปจฺเจกพุทฺธานํ ภตฺตํ ทตฺวา สพฺเพสํ ทาสปุตฺตานํ
สญฺ อทาสิ. เต ตาวเทว อรญฺ ปวิสิตฺวา ทพฺพสมฺภาเร สโมธาเนตฺวา สตํ
สตํ หุตฺวา เอเกกํ กุฏึ จงฺกมนาทิปริเวณํ ๖- กตฺวา มญฺจปีปานียปริโภชนียาทีนิ
เปตฺวา ปจฺเจกพุทฺธานํ เตมาสํ ตตฺเถว วสนตฺถาย ปฏิญฺ กาเรตฺวา วารกํ
ภิกฺขํ อุปฏฺาเปสุํ. ๗- ยา อตฺตโน วารทิวเส ทาตุํ ๘- น สกฺโกติ, ตสฺสา เชฏฺกทาสี
สกเคหโต นีหริตฺวา เทติ. เอวํ เตมาสํ ปฏิชคฺคิตฺวา เชฏฺกทาสี เอกํ ๙- เอเกกสาฏกํ
สชฺชาเปสิ, ปญฺจ ถูลสาฏกสตานิ อเหสุํ. ตานิ ปริวตฺตาเปตฺวา ปญฺจนฺนํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. ปิธาย   ๒ สี.,อิ. อุทกํ เนตฺวา ปุน   ๓ สี.,อิ. อาคมฺม ติตฺถมคฺเค
@๔ ฉ.ม.,อิ. ปจฺเจกพุทฺธา  ๕ ฉ.ม.,สี.,อิ. เชฏฺกทาสสฺส
@๖ สี.,อิ.,ฉ.ม. จงฺกมนาทิปริวารํ  ๗ ม. วาเรน ภิกฺขํ อุปฏฺเปสุํ,
@ฉ.,อิ. วารภิกฺขํ ปฏฺเปสุํ  ๘ ฉ.ม.,อิ.อยํ ปาโ น ทิสฺสติ   ๙ ฉ.ม. เอเกกํ ทาสึ
ปจฺเจกพุทฺธสตานํ ๑- ติจีวรานิ กตฺวา อทาสิ. ปจฺเจกพุทฺธา ตาสํ ปสฺสนฺตีนํเยว
อากาเสน คนฺธมาทนปพฺพตํ อคมํสุ.
     ตาปิ สพฺพา ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺตึสุ. ตาสุ เชฏฺิกา
ตโต จวิตฺวา พาราณสิยา อวิทูเร เปสการคาเม เปสการเชฏฺกสฺส เคเห นิพฺพตฺติ.
อเถกทิวสํ ปทุมวติยา ปุตฺตา ปญฺจสตา ปจฺเจกพุทฺธา พาราณสิรญฺา นิมนฺติตา
ราชทฺวารํ อาคนฺตฺวา กญฺจิ โอโลเกนฺตํปิ อทิสฺวา นิวตฺติตฺวา นครทฺวาเรน
นิกฺขมิตฺวา ตํ เปสการคามํ อคมํสุ. สา อตฺถี ปจฺเจกพุทฺเธ ทิสฺวา สมฺปิยายมานา
สพฺเพว วนฺทิตฺวา ภิกฺขํ อทาสิ. เต ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา คนฺธมาทนเมว อคมํสุ.
     สาปิ ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อมฺหากํ สตฺถุ นิพฺพตฺติโต
ปุเรตรเมว เทวทหนคเร มหาสุปฺปพุทฺธสฺส เคเห ปฏิสนฺธึ คณฺหิ, โคตมีติสฺสา
นามํ อกํสุ. มหามายาย กนิฏฺภคินี โหติ. มนฺตชฺฌายกพฺราหฺมณา ลกฺขณานิ
ปริคฺคณฺหนฺตา ๒- "อิมาสํ ทฺวินฺนํ กุจฺฉิยํ วสิกทารกา จกฺกวตฺติโน ภวิสฺสนฺตี"ติ
พฺยากรึสุ. สุทฺโธทนมหาราชา วยปฺปตฺตกาเล ตา เทฺวปิ มงฺคลํ กตฺวา อตฺตโน
ฆรํ อาเนสิ. อปรภาเค อมฺหากํ โพธิสตฺโต ตุสิตปุรา จวิตฺวา มหามายาย เทวิยา
กุจฺฉิยํ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. มหามายา ตสฺส ชาตทิวสโต สตฺตเม ทิวเส กาลํ กริตฺวา
ตุสิตปุเร นิพฺพตฺติ. สุทฺโธทนมหาราชา มหาสตฺตสฺส มาตุจฺฉํ มหาปชาปตึ โคตมึ
อคฺคมเหสิฏฺาเน เปสิ. ตสฺมึ กาเล นนฺทกุมาโร ชาโต. อยํ มหาปชาปตี นนฺทกุมารํ
ธาตีนํ ทตฺวา สยํ โพธิสตฺตํ สมฺปริจรติ. ๓-
     อปเรน สมเยน โพธิสตฺโต มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิตฺวา สพฺพญฺุตํ ปตฺวา
โลกานุคฺคหํ กโรนฺโต อนุกฺกเมน กปิลวตฺถุปุรํ ปตฺวา นครํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ.
อถสฺส ปิตา สุทฺโธทนมหาราชา อนฺตรวีถิยํเยว ธมฺมกถํ สุตฺวา โสตาปนฺโน อโหสิ,
อถ ทุติยทิวเส นนฺโท ปพฺพชิ, สตฺตเม ทิวเส ราหุโล. สตฺถา อปเรน สมเยน
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. ปญฺจนฺนํ ปจฺเจกพุทฺธานํ  ๒ สี. ปฏิคฺคณฺหนฺตา ๓ ฉ.ม.,อิ. ปริหริ
เวสาลึ อุปนิสฺสาย กูฏาคารสาลายํ วิหรติ. ตสฺมึ สมเย สุทฺโธทนมหาราชา
เสตจฺฉตฺตสฺส เหฏฺา อรหตฺตํ สจฺฉิกตฺวา ปรินิพฺพายิ. ตทา มหาปชาปตี ปพฺพชฺชาย
จิตฺตํ อุปฺปาเทสิ. ตโต โรหิณีนทีตีเร กลหวิวาทสุตฺตปริโยสาเน ๑- นิกฺขมิตฺวา
ปพฺพชิตานํ ปญฺจนฺนํ กุมารสตานํ ปาทปริจาริกา สพฺพาว เอกจิตฺตา หุตฺวา
"มหาปชาปติยา สนฺติกํ คนฺตฺวา สพฺพาว สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิสฺสามา"ติ
มหาปชาปตึ เชฏฺิกํ กตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ปพฺพชิตุกามา อเหสุํ. อยํ
จ มหาปชาปตี ปมเมว เอกวารํ สตฺถารํ ปพฺพชฺชํ ยาจมานา นาลตฺถ, ตสฺมา
กปฺปกํ ปกฺโกสาเปตฺวา เกเส ฉินฺทาเปตฺวา กาสายานิ อจฺฉาเทตฺวา สพฺพา ตา
สากิยานิโย อาทาย เวสาลึ คนฺตฺวา อานนฺทตฺเถเรน ทสพลํ ยาจาเปตฺวา ๒- อฏฺหิ
ครุธมฺเมหิ ปพฺพชฺชญฺจ อุปสมฺปทญฺจ อลตฺถ. อิตรา ปน สพฺพาปิ เอกโตว
อุปสมฺปนฺนา อเหสุํ. อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถารโต ปเนตํ วตฺถุ ปาลิยํ ๓- อาคตเมว.
     เอวํ อุปสมฺปนฺนา ปน มหาปชาปตี สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ อฏฺาสิ, อถสฺสา สตฺถา ธมฺมํ เทเสสิ. สา สตฺถุ สนฺติเกว กมฺมฏฺานํ
คเหตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. เสสา ปญฺจสตา ภิกฺขุนิโย นนฺทโกวาทสุตฺตปริโยสาเน ๔-
อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. เอวเมตํ วตฺถุ สมุฏฺิตํ. อปรภาเค สตฺถา เชตวเน นิสินฺโน
ภิกฺขุนิโย านนฺตเรสุ เปนฺโต มหาปชาปตึ รตฺตญฺูนํ อคฺคฏฺาเน เปสีติ.
                           เขมาเถรีวตฺถุ
     [๒๓๖] ทุติเย เขมาติ เอวํนามิกา ภิกฺขุนี. อิโต ปฏฺาย จ ปนสฺสา
ปญฺหากมฺเม อยมนุปุพฺพิกถาติ อวตฺวา สพฺพตฺถ อภินีหารํ อาทึ กตฺวา วตฺตพฺพเมว
วกฺขาม.
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.สุ. ๒๕/๘๖๙/๕๐๓ กลหวิวาทสุตฺต  ๒ สี.,อิ. ยาเจตฺวา
@๓ วิ.จุ. ๗/๔๐๒/๒๓๑ ภิกฺขุนิกฺขนฺธก  ๔ ม.อุ. ๑๔/๓๙๘/๓๔๔ สฬายตนวคฺค
     อตีเต กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวตีนคเร อยํ ปรปริยาปนฺนา หุตฺวา
นิพฺพตฺติ. อเถกทิวสํ ตสฺส ภควโต อคฺคสาวิกํ สุชาตตฺเถรึ นาม ปิณฺฑาย จรนฺตึ
ทิสฺวา ตโย โมทเก ทตฺวา ตํทิวสเมว อตฺตโน เคเห ๑- วิสฺสชฺเชตฺวา เถริยา ทานํ
ทตฺวา "อนาคเต พุทฺธุปฺปาเท ตุเมฺห วิย มหาปญฺา ภเวยฺยนฺ"ติ ปฏฺนํ กตฺวา
ยาวชีวํ กุสลกมฺเมสุ ๒- อปฺปมตฺตา หุตฺวา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี ๓-
กสฺสปพุทฺธกาเล กึกิสฺส รญฺโ ๔- เคเห ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา สตฺตนฺนํ ภคินีนํ
อพฺภนฺตรา หุตฺวา วีสติ วสฺสสหสฺสานิ เคเหเยว โกมาริพฺรหฺมจริยํ จริตฺวา ตาหิ
ภคินีหิ สทฺธึ ทสพลสฺส วสนปริเวณํ กาเรตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ
สํสรนฺตี อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท มทฺทรฏฺเ สาคลนคเร ราชกุเล ปฏิสนฺธึ คณฺหิ,
เขมาติสฺสา นามํ อกํสุ. ตสฺสา สรีรวณฺโณ สุวณฺณรสปิญฺชโร วิย อโหสิ. สา ปน
วยปฺปตฺตา พิมฺพิสารรญฺโ เคหํ อคมาสิ.
     สา ตถาคเต ราชคหํ อุปนิสฺสาย เวฬุวเน วิหรนฺเต "สตฺถา กิร รูเป
โทสํ ทสฺเสตี"ติ รูปมทมตฺตา หุตฺวา "มยฺหํปิ รูเป โทสํ ทสฺเสยฺยา"ติ ภเยน
ทสพลสฺส ทสฺสนาย น คจฺฉติ. ราชา จินฺเตสิ "อหํ สตฺถุ อคฺคุปฏฺาโก, มาทิสสฺส
จ นาม อริยสาวกสฺส อคฺคมเหสี ทสพลํ ทสฺสนาย น คจฺฉติ, น เม เอตํ
รุจฺจตี"ติ. โส กวีหิ เวฬุวนุยฺยานสฺส วณฺณํ ๕- พนฺธาเปตฺวา "เขมาย เทวิยา
สวนุปจาเร คายถา"ติ อาห. สา อุยฺยานสฺส วณฺณํ สุตฺวา คนฺตุกามา หุตฺวา
ราชานํ ปฏิปุจฺฉิ. ราชา "อุยฺยานํ คจฺฉ, สตฺถารํ ปน อทิสฺวา อาคนฺตุํ น
ลภิสฺสสี"ติ อาห. สา รญฺโ ปฏิวจนํ อทตฺวาว มคฺคํ ปฏิปชฺชิ. ราชา ตาย
สทฺธึ คจฺฉนฺเต ปุริเส อาห "สเจ เทวี อุยฺยานโต นิวตฺตมานา ทสพลํ ปสฺสติ,
อิจฺเจตํ กุสลํ. สเจ น ปสฺสติ, ราชาณาย นํ ทสฺเสถา"ติ. อถโข สา เทวี
ทิวสภาคํ อุยฺยาเน จริตฺวา นิวตฺตนฺตี ทสพลํ อทิสฺวาว คนฺตุํ อารทฺธา. อถ
นํ ราชปุริสา อตฺตโน อรุจิยา เทวึ สตฺถุ สนฺติกํ นยึสุ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. เกเส  ๒ อิ. กุสลกมฺเมน  ๓ สี.,อิ. สํสริตฺวา
@๔ ฉ.ม. กิกิสฺส กาสิรญฺโ. เอวมุปริปิ  ๕ สี.,อิ. วณฺเณ
     สตฺถา ตํ อาคจฺฉนฺตึ ทิสฺวา อิทฺธิยา เอกํ เทวจฺฉรํ นิมฺมินิตฺวา ตาลปณฺณํ ๑-
คเหตฺวา วีชมานํ วิย อกาสิ. เขมา จ เทวี ตํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "อหญฺจมฺหิ ๒-
นฏฺา, เอวรูปา นาม ทิพฺพจฺฉรปฏิภาคา ๓- อิตฺถิโย ทสพลสฺส อวิทูเร ติฏฺนฺติ, อหํ
เอตาสํ ปริจาริกาปิ นปฺปโหมิ, อหํ หิ นิกฺการณา ๔- ปาปจิตฺตสฺส วเสน นฏฺา"ติ
ตํ นิมิตฺตํ คเหตฺวา ตเมว อิตฺถึ โอโลกยมานา อฏฺาสิ. อถ นํ ตสฺสา ปสฺสนฺติยาว
ตถาคตสฺส อธิฏฺานพเลน สา อิตฺถี ปมวยํ อติกฺกมฺม มชฺฌิมวเย ิตา วิย
มชฺฌิมวยํ อติกฺกมฺม ปจฺฉิมวเย ิตา วิย วลิตฺตจา ปลิตเกสา ขณฺฑิตปติตทนฺตา ๕-
อโหสิ. ตโต ตสฺสา ปสฺสนฺติยา สทฺธึ ตาลปณฺเณน ปริวตฺเตตฺวา ปตติ. ๖- ตโต
เขมา ปุพฺพเหตุสมฺปนฺนตฺตา ตสฺมึ อารมฺมเณ อาปาถคเต เอวํ จินฺเตสิ "เอวํวิธํปิ
นาม สรีรํ เอวรูปํ วิปตฺตึ ปาปุณาติ, มยฺหํปิ สรีรํ เอวํคติกเมว ภวิสฺสตี"ติ.
อถสฺสา เอวํ จินฺติตกฺขเณ สตฺถา อิมํ ธมฺมปเท คาถมาห:-
               "เย ราครตฺตานุปตนฺติ โสตํ
                สยํ กตํ มกฺกฏโกว ชาลํ
                เอตํปิ เฉตฺวาน วชนฺติ ธีรา
                อนเปกฺขิโน สพฺพทุกฺขํ ๗- ปหายา"ติ. ๘-
     สา คาถาปริโยสาเน ิตปเท ิตาเยว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ.
อคารมชฺเฌ วสนฺเตน นาม ๙- อรหตฺตํ ปตฺเตน ตํทิวสเมว ปรินิพฺพายิตพฺพํ วา
ปพฺพชิตพฺพํ วา โหติ, สา ปน อตฺตโน อายุสงฺขารานํ ปวตฺตนภาวํ ตฺวา
"อตฺตโน ปพฺพชฺชํ อนุชานาเปสฺสามี"ติ สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ราชนิเวสนํ คนฺตฺวา
ราชานํ อนภิวาเทตฺวาว อฏฺาสิ. ราชา อิงฺคิตสญฺาเณน ๑๐- อญฺาสิ "อริยธมฺมํ ๑๑-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. ตาลวณฺฏํ  ๒ สี. มนํ วตมฺหิ, อิ. มนา วตมฺหิ, ฉ.ม. มานมฺหิ
@๓ ฉ.ม. เทวจฺฉรปฺปฏิภาคา  ๔ ฉ.ม. มานมทํ หิ นิสฺสาย, อิ. มนมฺหิ อการณา
@๕ สี. ขณฺฑสิถิลทนฺตา, ฉ.ม. ขณฺฑวิรฬทนฺตา  ๖ ฉ.ม. ปริปติ  ๗ สี.,ก.,ม. กามสุขํ
@๘ ขุ.ธ. ๒๕/๓๔๗/๗๗ เขมาเถรีวตฺถุ  ๙ สี. อคารมชฺฌาวสนฺเตน, อิ. อคารมชฺเฌ จ นาม
@๑๐ สี.,อิ.,ฉ. อิงฺคิเตเนว, ม. เอกเทสาเณน  ๑๑ สี.,อิ. อริยธมฺมํ อรหตฺตํ
ปตฺตา ภวิสฺสตี"ติ. อถ นํ อาห "เทวี คตา นุ โข สตฺถุ ทสฺสนายา"ติ. มหาราช
ตุเมฺหหิ ทิฏฺทสฺสนํ จริตํ, ๑- อหํ ปน ทสพลํ สุทิฏฺ อกาสึ, ปพฺพชฺชํ เม
อนุชานาถาติ. ราชา "สาธุ เทวี"ติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา สุวณฺณสิวิกาย ภิกฺขุนีอุปสฺสยํ
อุปเนตฺวา ปพฺพาเชสิ, อถสฺสา "เขมาเถรี นาม คิหิภาเว ตฺวา อรหตฺตํ ปตฺตา"ติ
มหาปญฺาภาโว ๒- ปากโฏ อโหสีติ. ๓- อิทเมตฺถปิ วตฺถุํ. ๔- อถ สตฺถา อปรภาเค
เชตวเน นิสินฺโน ภิกฺขุนิโย ปฏิปาฏิยา านนฺตเรสุ เปนฺโต เขมาเถรึ มหาปญฺานํ
อคฺคฏฺาเน เปสีติ.
                         อุปฺปลวณฺณาเถรีวตฺถุ
     [๒๓๗] ตติเย อุปฺปลวณฺณาติ นีลุปฺปลคพฺภสทิเสน ๕- วณฺเณน สมนฺนาคตตฺตา
เอวํลทฺธนามา เถรี. สา กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห ปฏิสนฺธึ
คณฺหิตฺวา อปรภาเค มหาชเนน สทฺธึ สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุณนฺตี สตฺถารํ
เอกํ ภิกฺขุนึ อิทฺธิมนฺตานํ ๖- อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ ทิสฺวา สตฺตาหํ
พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส มหาทานํ ทตฺวา ตํ านนฺตรํ ปฏฺเสิ. สา ยาวชีวํ
กุสลํ กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี กสฺสปพุทฺธกาเล พาราณสินคเร กึกิสฺส รญฺโ
เคเห ปฏิสนฺธึ คณฺหิตฺวา สตฺตนฺนํ ภคินีนํ อพฺภนฺตรา หุตฺวา วีสติ วสฺสสหสฺสานิ
พฺรหฺมจริยํ จริตฺวา ภิกฺขุสํฆสฺส ปริเวณํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺตา.
     ตโต จวิตฺวา ปุน มนุสฺสโลกํ คจฺฉนฺตี ๗- เอกสฺมึ คามเก ๘- สหตฺถา กมฺมํ
กตฺวา ชีวนกฏฺาเน นิพฺพตฺตา. สา เอกทิวสํ เขตฺตกุฏึ คจฺฉนฺตี อนฺตรามคฺเค
เอกสฺมึ สเร ปาโตว ปุปฺผิตํ ปทุมปุปฺผํ ทิสฺวา ตํ สรํ โอรุยฺห ตญฺเจว ปุปฺผํ
ลาชปกฺขิปนตฺถาย ปทุมินิยา ปตฺตญฺจ คเหตฺวา เกทาเร สาลิสีสานิ ฉินฺทิตฺวา
กุฏิยํ ๙- นิสินฺนา ลาเช ภชฺชิตฺวา ปญฺจ ลาชสตานิ คเณสิ. ตสฺมึ ขเณ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปริตฺตํ, อิ. ปริตฺตกํ  ๒ ฉ.ม. มหาปญฺภาโว  ๓ ฉ.ม. อโหสิ
@๔ ฉ.ม. อิทเมตฺถ วตฺถุ  ๕ ฉ.ม. นีลุปฺปลคพฺภสทิเสเนว  ๖ ฉ.ม. อิทฺธิมนฺตีนํ
@๗ ฉ.ม.,อิ. อาคจฺฉนฺตี  ๘ ฉ.ม.,อิ. คาเม  ๙ ฉ.ม.,อิ. กุฏิกาย
คนฺธมาทนปพฺพเต นิโรธสมาปตฺติโต วุฏฺิโต เอโก ปจฺเจกพุทฺโธ อาคนฺตฺวา ตสฺสา
อวิทูเร อฏฺาสิ. สา ปจชเจกพุทฺธํ ทิสฺวา ลาเชหิ สทฺธึ ปทุมปุปฺผํ คเหตฺวา
กุฏิโต โอรุยฺห ลาเช ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปตฺเต ขิปิตฺวา ๑- ปทุมปุปฺเผน ปตฺตํ ปิธาย
อทาสิ. อถสฺสา ปจฺเจกพุทฺเธ โถกํ คเต เอตทโหสิ "ปพฺพชิตา นาม ปุปฺเผน
อนตฺถิกา, อหํ ปุปฺผํ คเหตฺวา ปิลนฺธิสฺสามี"ติ คนฺตฺวา ปจฺเจกพุทฺธสฺส หตฺถโต
ปุปฺผํ คเหตฺวา ปุน จินฺเตสิ "สเจ อยฺโย ปุปฺเผน อนตฺถิโก อภวิสฺส, ๒- ตํ
ปตฺตมตฺถเก ปิตุํ น อทาสิ, ๒- อทฺธา อยฺยสฺส อตฺโถ ภวิสฺสตี"ติ ปุน คนฺตฺวา
ปตฺตมตฺถเก เปตฺวา ปจฺเจกพุทฺธํ ขมาเปตฺวา "ภนฺเต อิเมสํ เม ลาชานํ นิสฺสนฺเทน
ลาชคณนาย ปุตฺตา อสฺสุ, ปทุมปุปฺผนิสฺสนฺเทน นิพฺพตฺตฏฺาเน เม ปเท ปเท
ปทุมปุปฺผํ อุฏฺหตู"ติ ปฏฺนํ อกาสิ. ปจฺเจกพุทฺโธ ตสฺสา ปสฺสนฺติยาว อากาเสน
คนฺธมาทนปพฺพตํ คนฺตฺวา ตํ ปทุมํ นนฺทมูลกปพฺภาเร ปจฺเจกพุทฺธานํ
อกฺกมนโสปานสมีเป ปาทปุญฺฉนํ กตฺวา เปสิ.
     สาปิ ตสฺส กมฺมสฺส นิสฺสนฺเทน เทวโลเก ปฏิสนฺธึ คณฺหิ, นิพฺพตฺตกาลโต
ปฏฺาย จสฺสา ปเท ปเท มหาปทุมปุปฺผํ อุฏฺาสิ. สา ตโต จวิตฺวา ปพฺพตปาเท
เอกสฺมึ ปทุมสเร ปทุมคพฺเภ นิพฺพตฺติ. ตํ นิสฺสาย เอโก ตาปโส วสติ, โส
ปาโตว มุขโธวนตฺถาย สรํ คนฺตฺวา ตํ ปุปฺผํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "อิทํ ปุปฺผํ เสเสหิ
มหนฺตตรํ,  เสสานิ จ ปุปฺผิตานิ, อิทํ มกุลิตเมว, ภวิตพฺพเมตฺถ การเณนา"ติ อุทกํ
โอตริตฺวา ตํ ปุปฺผํ คณฺหิ. ตํ เตน คหิตมตฺตเมว ปุปฺผิตํ. ตาปโส อนฺโตปทุมคพฺเภ
นิปนฺนทาริกํ อทฺทส. ทิฏฺกาลโต ปฏฺาย จ ธีตุสิเนหํ ลภิตฺวา ปทุเมเนว สทฺธึ
ปณฺณสาลํ เนตฺวา มญฺจเก นิปชฺชาเปสิ. อถสฺสา ปุญฺานุภาเวน องฺคุฏฺเก ขีรํ
นิพฺพตฺติ. โส ตสฺมึ ปุปฺเผ มิลาเต อญฺ นวปุปฺผํ อาหริตฺวา ตํ นิปชฺชาเปสิ.
อถสฺสา อาธาวนวิธาวนวเสน ๓- กีฬิตุํ สมตฺถกาลโต ปฏฺาย ปเท ปเท ๔- ปทุมปุปฺผํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. ปกฺขิปิตฺวา  ๒-๒ ฉ.ม.,อิ. ปตฺตมตฺถเก เปตุํ น อทสฺส
@๓ ม. อาธาวนปริธาวเนน, ฉ. อาธาวนวิธาวเนน  ๔ ฉ.ม. ปทวาเร ปทวาเร
อุฏฺาสิ, กุงฺกุมราสิสฺส วิยสฺสา สรีรวณฺณา อโหสิ. สา อปฺปตฺตา เทววณฺณํ,
อติกฺกนฺตา มนุสฺสวณฺณํ อโหสิ. สา ปิตริ ผลาผลตฺถาย คเต ปณฺณสาลาย
โอหิยติ.
     อเถกทิวสํ ตสฺสา วยปฺปตฺตกาเล ปิตริ ผลาผลตฺถาย คเต เอโก วนจรโก
ตํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "มนุสฺสานํ นาม เอวํวิธํ รูปํ นตฺถิ, วีมํสิสฺสามิ นนฺ"ติ
ตาปสสฺส อาคมนํ อุทิกฺขนฺโต นิสีทิ. สา ปิตริ อาคจฺฉนฺเต ปฏิปถํ คนฺตฺวา
ตสฺส หตฺถโต กาเชกมณฺฑลุํ ๑- อคฺคเหสิ, สยํ อาคนฺตฺวา นิสินฺนสฺส ตาปสสฺส
อตฺตโน กรณวตฺตํ ทสฺเสสิ. ตทา โส วนจรโก มนุสฺสภาวํ ตฺวา ตาปสํ
อภิวาเทตฺวา นิสีทิ. ตาปโส ตํ วนจรกํ วนมูลผลาผเลหิ จ ปานีเยน จ นิมนฺเตตฺวา "โภ
ปุริส อิมสฺมึเยว าเน วสิสฺสสิ, อุทาหุ คมิสฺสสี"ติ ปุจฺฉิ. คมิสฺสามิ ภนฺเต,
อิธ กึ กริสฺสามีติ. อิทํ ตยา ทิฏฺการณํ เอตฺถ ๒- คนฺตฺวา อกเถตุํ สกฺขิสฺสสีติ.
สเจ อยฺโย น อิจฺฉติ, กึการณา กเถสฺสามีติ ตาปสํ วนฺทิตฺวา ปุน อาคมนกาเล
มคฺคสญฺชานนตฺถํ สาขญฺจ ปทญฺจ รุกฺขสญฺญฺจ ๓- กโรนฺโต ปกฺกามิ.
     โส พาราณสึ คนฺตฺวา ราชานํ อทฺทส, ราชา "กสฺมา อาคโตสี"ติ ปุจฺฉติ. ๔-
"อหํ เทว ตุมฺหากํ วนจรโก ปพฺพตปาเท อจฺฉริยํ อิตฺถีรตนํ ทิสฺวา อาคโตมฺหี"ติ
สพฺพํ ปวุตฺตึ กเถสิ. โส ตสฺส วจนํ สุตฺวา เวเคน ปพฺพตปาทํ คนฺตฺวา อวิทูเร
าเน ขนฺธาวารํ นิเวเสตฺวา วนจรเกน เจว อญฺเหิ ๕- จ ปุริเสหิ สทฺธึ ตาปสสฺส
ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา นิสินฺนเวลาย ตตฺถ คนฺตฺวา อภิวาเทตฺวา ปฏิสณฺารํ กตฺวา
เอกมนฺตํ นิสีทิ. ราชา ตาปสสฺส ปพฺพชิตปริกฺขารภณฺฑํ ปาทมูเล เปตฺวา "ภนฺเต
อิมสฺมึ าเน กึ กโรม, คจฺฉามา"ติ อาห. คจฺฉ มหาราชาติ. อาม คจฺฉามิ
ภนฺเต, อยฺยสฺส ปน สมีเป วิสภาคปริสา อตฺถีติ อสฺสุมฺหา, ปปญฺจา เอสา ๖-
ปพฺพชิตานํ, มยา สทฺธึ คจฺฉตุ ภนฺเตติ. มนุสฺสานํ นาม จิตฺตํ ทุฏฺ, อยํ ๗-
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. กาจกมณฺฑลุํ, ฉ.ม. กาชกมณฺฑลุํ  ๒ ฉ.ม.,อิ. เอตฺโต
@๓ ฉ.ม.,อิ. สาขาสญฺญฺจ รุกฺขสญฺญฺจ  ๔ ฉ.ม.,อิ. ปุจฺฉิ  ๕ สี.,อิ. อปฺเปหิ
@๖ สี.,อิ. อสฺสุมฺห, ปปญฺโจ เอโส, ฉ.ม. อสฺสุมฺห, อสารุปฺปา เอสา  ๗ ม. นาม
@จิตฺตํ ทุฏฺ, อยํ, ฉ.,อิ. ทุตฺโตสยํ
กถํ พหุนฺนํ มชฺเฌ วสิสฺสตีติ. ตุมฺหากํ ๑- รุจิตกาลโต ปฏฺาย เสสานํ
เชฏฺกฏฺาเน เปตฺวา ปฏิชคฺคิสฺสามิ ๒- ภนฺเตติ.
     โส รญฺโ กถํ สุตฺวา ทหรกาเล คหิตนามวเสเนว "อมฺม ปทุมวตี"ติ
ธีตรํ ปกฺโกสิ, สา เอกวจเนเนว ปณฺณสาลโต นิกฺขมิตฺวา ปิตรํ อภิวาเทตฺวา
อฏฺาสิ. อถ นํ ปิตา อาห "ตฺวํ อมฺม วยปฺปตฺตา, อิมสฺมึ จ าเน รญฺา
ทิฏฺกาลโต ปฏฺาย วสิตุํ อผาสุกา ๓- , รญฺา สทฺธึ คจฺฉ อมฺมา"ติ. สา "สาธุ
ตาตา"ติ ปิตุ วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อภิวาเทตฺวา โรทมานา คจฺฉติ. ๔- ราชา "อิมิสฺสา
ปิตุ จิตฺตํ คณฺหามี"ติ ตสฺมึเยว าเน กหาปณราสิมฺหิ เปตฺวา อภิเสกํ อกาสิ.
อถ นํ คเหตฺวา อตฺตโน นครํ เนตฺวา ๕- อาคตกาลโต ปฏฺาย เสสอิตฺถิโย
อโนโลเกตฺวา ตาย สทฺธึเยว รมติ. ตา อิตฺถิโย อิสฺสาปกตา ตํ รญฺโ อนฺตเร
ปริภินฺทิตุกามา เอวมาหํสุ "นายํ มหาราช มนุสฺสชาติกา, กหํ นาม ตุเมฺหหิ
มนุสฺสานํ วิจรณฏฺาเน ปทุมานิ อุฏฺหนฺตานิ ทิฏฺปุพฺพานิ, อทฺธา อยํ ยกฺขินี,
หรถ นํ มหาราชา"ติ. ราชา ตาสํ กถํ สุตฺวา ตุณฺหี อโหสิ.
     อถสฺส อปเรน สมเยน ปจฺจนฺโต กุปิโต. โส "ครุคพฺภา ๖- ปทุมวตี"ติ ตํ นคเร
เปตฺวา ปจฺจนฺตํ อคมาสิ.  อถ ตา อิตฺถิโย ตสฺสา อุปฏฺายิกาย ลญฺจํ ๗- ทตฺวา
"อิมิสฺสา ทารกํ ชาตมตฺตเมว อปเนตฺวา เอกํ ทารุฆฏิกํ โลหิเตน มกฺเขตฺวา สนฺติเก
เปหี"ติ อาหํสุ. ปทุมวติยาปิ นจิรสฺเสว คพฺภวุฏฺานํ อโหสิ. มหาปทุมกุมาโร
เอกโกว กุจฺฉิมฺหิ วสิ, ๘- อวเสสา เอกูนปญฺจสตา ทารกา มหาปทุมกุมารสฺส
มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมิตฺวา นิปนฺนกาเล สํเสทชา หุตฺวา นิพฺพตฺตึสุ. อถสฺสา ๙-
"น ตาวายํ สตึ ปฏิลภตี"ติ ตฺวา อุปฏฺายิกา เอกํ ทารุฆฏิกํ โลหิเตน มกฺเขตฺวา
สมีเป เปตฺวา ตาสํ อิตฺถีนํ สญฺ อทาสิ. ตา ปญฺจสตาปิ อิตฺถิโย เอเกกา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. อมฺหากํ  ๒ สี. ปฏิชคฺคิตุํ สกฺขิสฺสาม  ๓ สี.,อิ. อผาสุกํ,
@ฉ.ม. อยุตฺตา  ๔ สี.,อิ.,ฉ. ปโรทมานา อฏฺาสิ  ๕ ม. คนฺตฺวา, ฉ.,อิ. อาเนตฺวา
@๖ สี.,อิ. ครุภารา  ๗ ฉ.ม. ลญฺชํ  ๘ ฉ.ม. กุจฺฉิยํ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ  ๙ ฉ.ม. อถสฺส
เอเกกํ ทารกํ คเหตฺวา จุนฺทการกานํ สนฺติเก ๑- เปเสตฺวา กรณฺฑเก อาหราเปตฺวา
อตฺตนา อตฺตนา คหิตทารเก ตตฺถ นิปชฺชาเปตฺวา พหิ ลญฺฉนํ กตฺวา ปยึสุ.
     ปทุมวตีปิ โข สญฺ ลภิตฺวา ตํ อุปฏฺายิกํ "กึ วิชาตมฺหิ อมฺมา"ติ
ปุจฺฉิ. สา ตํ สนฺตชฺเชตฺวา "กุโต ตฺวํ ทารกํ ลภิสฺสสี"ติ วตฺวา "อยนฺเต
กุจฺฉิโต นิกฺขนฺตทารโก"ติ โลหิตมกฺขิตํ ทารุฆฏิกํ ปุรโต เปสิ. สา ตํ ทิสฺวา
โทมนสฺสปฺปตฺตา "สีฆํ นํ ผาเลตฺวา อปเนหิ, สเจ โกจิ ปสฺเสยฺย, ลชฺชิตพฺพํ
ภเวยฺยา"ติ อาห. สา ตสฺสา กถํ สุตฺวา อตฺถกามา วิย ทารุฆฏิกํ ผาเลตฺวา
อุทฺธเน ปกฺขิปิ.
     ราชาปิ  ปจฺจนฺตโต อาคนฺตฺวา นกฺขตฺตํ ปฏิมาเนนฺโต พหินคเร ขนฺธาวารํ
พนฺธิตฺวา ๒- นิสีทิ. อถ ตา ปญฺจสตา อิตฺถิโย รญฺโ ปจฺจุคฺคมนํ อาคนฺตฺวา
อาหํสุ "ตฺวํ มหาราช อมฺหากํ น สทฺทหสิ, อเมฺหหิ วุตฺตํ อการณํ วิย โหติ. ตฺวํ
มเหสิยา อุปฏฺายิกํ ปกฺโกสาเปตฺวา ปฏิปุจฺฉ, ทารุฆฏิกํ โข ๓- เทวี วิชาตา"ติ.
ราชา ตํ การณํ น อุปปริกฺขิตฺวาว "อมนุสฺสชาติกา จ ๔- ภวิสฺสตี"ติ ตํ เคหโต
นิกฺกฑฺฒิ. ตสฺสา ราชเคหโต สห นิกฺขมเนเนว ปทุมปุปฺผานิ อนฺตรธายึสุ, สรีรญฺจ
วิวณฺณํ ๕- อโหสิ. สา เอกิกาว อนฺตรวีถิยา ปายาสิ. อถ นํ เอกา วยปฺปตฺตา
มหลฺลิกา อิตฺถี ทิสฺวา ธีตุสิเนหํ อุปฺปาเทตฺวา "กหํ คจฺฉสิ อมฺมา"ติ อาห.
อาคนฺตุกมฺหิ, วสนฏฺานํ โอโลเกนฺตี วิจรามีติ. อิธาคจฺฉ อมฺมาติ วสนฏฺานํ
ทตฺวา โภชนํ ปฏิยาเทสิ.
     ตสฺสา อิมินา นิยาเมน ตตฺถ วสมานาย ตา ปญฺจสตา อิตฺถิโย เอกจิตฺตา
หุตฺวา ราชานํ อาหํสุ "มหาราช ตุเมฺหสุ ขนฺธาวารํ ๖- คเตสุ อเมฺหหิ คงฺคาเทวตาย
`อมฺหากํ เทเว วิชิตสงฺคาเม อาคเต พลิกมฺมํ กตฺวา อุทกกีฬํ กริสฺสามา'ติ ปฏฺิตํ
อตฺถิ, เอตมตฺถํ เทว ชานาเปมา"ติ. ราชา ตาสํ วจเนน ตุฏฺโ คงฺคาย อุทกกีฬํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. จุนฺทานํ สนฺติกํ, ม. จุนฺทการสนฺติกํ, ฉ. สนฺติกํ  ๒ สี.,อิ. มาเปตฺวา
@๓ ฉ.ม.,อิ. เต  ๔ ฉ.ม.,อิ. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ  ๕ ฉ.ม.,อิ. สรีรจฺฉวิปิ วิวณฺณา
@๖ ฉ.ม. ยุทฺธํ
กาตุํ อคมาสิ. ตาปิ อตฺตนา อตฺตนา คหิตกรณฺฑกํ ปฏิจฺฉนฺนํ กตฺวา อาทาย
นทึ คนฺตฺวา เตสํ กรณฺฑกานํ ปฏิจฺฉาทนตฺถํ  ปารุปิตฺวา อุทเก ปติตฺวา กรณฺฑเก
วิสฺสชฺเชสุํ. เตปิ โข กรณฺฑกา สพฺเพว สมาคนฺตฺวา ๑- เหฏฺาโสเต ปสาริตชาลมฺหิ
ลคฺคึสุ. ตโต อุทกกีฬํ กีฬิตฺวา รญฺโ อุตฺติณฺณกาเล ชาลํ อุกฺขิปนฺตา เต
กรณฺฑเก ทิสฺวา ๒- รญฺโ สนฺติกํ อานยึสุ. ราชา กรณฺฑเก ทิสฺวา "กึ ตาตา
กรณฺฑเกสู"ติ อาห. น ชานาม เทวาติ. โส เต กรณฺฑเก วิวราเปตฺวา โอโลเกนฺโต
ปมํ มหาปทุมกุมารกรณฺฑกํ วิวราเปสิ. เตสํ ปน สพฺเพสํปิ กรณฺฑเกสุ
นิปชฺชาปิตทิวเสเยว ปุญฺิทฺธิยา องฺคุฏฺเกสุ ๓- ขีรํ นิพฺพตฺติ. สกฺโก เทวราชา
ตสฺส รญฺโ นิกฺกงฺขภาวตฺถํ อนฺโตกรณฺฑเก อกฺขรานิ ลิขาเปสิ "อิเม กุมารา
ปทุมวติยา กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺตา พาราณสิรญฺโ ปุตฺตา, อถ เนป ทุมวติยา สปตฺติโย
ปญฺจสตา อิตฺถิโย กรณฺฑเกสุ ปกฺขิปิตฺวา อุทฺเก ขิปึสุ, ราชา อิมํ การณํ
ชานาตู"ติ. กรณฺฑเก วิวริตมตฺเต ราชา อกฺขรานิ วาเจตฺวา ทารเก ทิสฺวา
มหาปทุมกุมารํ อุกฺขิปิตฺวา "เวเคน รเถ โยเชถ, อสฺเส กปฺเปถ, อหํ อชฺช
อนฺโตนครํ ปวิสิตฺวา เอกจฺจานํ มาตุคามานํ ปิยํ กริสฺสามี"ติ ปาสาทํ อารุยฺห
หตฺถิคีวายํ สหสฺสกรณฺฑกํ ๔- เปตฺวา เภรึ จาราเปสิ "โย ปทุมวตึ ปสฺสติ, โส
อิมํ สหสฺสํ คณฺหตู"ติ.
     ตํ กถํ สุตฺวา ปทุมวตี มาตุ สญฺ อทาสิ "หตฺถิคีวโต สหสฺสํ คณฺห
อมฺมา"ติ. นาหํ เอวรูปํ คณฺหิตุํ วิสหามีติ. สา ทุติยมฺปิ ตติยมฺปิ วุตฺเต "กึ
วตฺวา คณฺหามิ อมฺมา"ติ อาห. "มม ธีตา ปทุมวตึ เทวึ ปสฺสตี"ติ วตฺวา
คณฺหาหีติ. สา "ยํ วา ตํ วา โหตู"ติ คนฺตฺวา สหสฺสจงฺโกฏกํ คณฺหิ. อถ
นํ มนุสฺสา ปุจฺฉึสุ "ปทุมวตึ เทวึ ปสฺสสิ อมฺมา"ติ. "อหํ น ปสฺสามิ, ธีตา
กิร เม ปสฺสตี"ติ อาห. เต "กหํ ปน สา อมฺมา"ติ  วตฺวา ตาย สทฺธึ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สพฺเพสห คนฺตฺวา, อิ. สพฺเพปิ คนฺตฺวา  ๒ สี.,อิ. โอโลเกตฺวา
@๓ สี.,อิ. องฺคุฏฺเก, ฉ.ม. องฺคุฏฺโต  ๔ ฉ.ม.,อิ. สหสฺสภณฺฑิกํ
คนฺตฺวา ปทุมวตึ สญฺชานิตฺวา ปาเทสุ นิปตึสุ. ตสฺมึ กาเล สา "ปทุมวตี เทวี
อยนฺ"ติ วตฺวา "ภาริยํ วต อิตฺถิยา กมฺมํ กตํ, ยา เอวํวิธสฺส รญฺโ มเหสี
สมานา เอวรูเป าเน นิรารกฺขา วสี"ติ อาห. เตปิ ราชปุริสา ปทุมวติยา
นิเวสนํ เนตฺวา ๑- เสตสาณีหิ ปริกฺขิปาเปตฺวา ทฺวาเร รกฺขํ ๒- เปตฺวา รญฺโ
อาโรเจสุํ. ราชา สุวณฺณสิวิกํ ๓- เปเสสิ. สา "อหํ เอวํ น คมิสฺสามิ, มม
วสนฏฺานโต ปฏฺาย ยาว ราชเคหํ เอตฺถนฺตเร วรโปตฺถกจิตฺตตฺถรเณ อตฺถราเปตฺวา
อุปริ โสวณฺณตารกวิจิตฺตเจลวิตานํ พนฺธาเปตฺวา ปสาธนตฺถาย สพฺพาลงฺกาเรสุ
ปหิเตสุ ปทสาว คมิสฺสามิ, เอวํ เม นาครา สมฺปตฺตึ ปสฺสิสฺสนฺตี"ติ อาห.
ราชา "ปทุมวติยา ยถารุจึ กโรถา"ติ อาห. ตโต ปทุมวตี สพฺพํ ปสาธนํ
ปสาเธตฺวา "ราชเคหํ คมิสฺสามี"ติ มคฺคํ ปฏิปชฺชิ. อถสฺสา อกฺกนฺตอกฺกนฺตฏฺาเน
วรโปตฺถกจิตฺตตฺถรณานิ ภินฺทิตฺวา ปทุมปุปฺผานิ อุฏฺหึสุ. สา มหาชนสฺส อตฺตโน
สมฺปตฺตึ ทสฺเสตฺวา ราชนิเวสนํ อารุยฺห สพฺเพปิ จิตฺตตฺถรเณ ตสฺสา มหลฺลิกาย
โปสาวนิกมูลํ กตฺวา ทาเปสิ.
     ราชาปิ โข ตา ปญฺจสตา อิตฺถิโย ปกฺโกสาเปตฺวา "อิมา เต เทวิ ทาสิโย
กตฺวา เทมี"ติ อาห. สาธุ มหาราช, เอตาสํ มยฺหํ ทินฺนภาวํ สกลนาคเร
ชานาเปหีติ. ราชา นคเร เภรึ จาราเปสิ "ปทุมวติยา ทุพฺภิกา ๔- ปญฺจสตา อิตฺถิโย
เอติสฺสาเอว ทาสิโย กตฺวา ทินฺนา"ติ. สา "ตาสํ สกลนาคเรน ๕- ทาสีภาโว
สลฺลกฺขิโต"ติ ตฺวา "อหํ มม ทาสิโย ภุชิสฺสา กาตุํ ลภามิ เทวา"ติ ราชานํ
ปุจฺฉิ. ตว อิจฺฉา เทวีติ. เอวํ สนฺเต ตเมว เภริจาริกํ  ๖- ปกฺโกสาเปตฺวา
"ปทุมวตีเทวิยา อตฺตโน ทาสิโย กตฺวา ทินฺนา ปญฺจสตา อิตฺถิโย สพฺพาว ภุชิสฺสา
กตาติ ปุน เภริญฺจาราเปถา"ติ ๗- อาห. สา ตาสํ ภุชิสฺสภาเว กเต เอกูนานิ
ปญฺจ ปุตฺตสตานิ ตาสํเยว หตฺเถ โปสนตฺถาย ทตฺวา สยํ มหาปทุมกุมารเมว คณฺหิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ  ๒ ฉ.ม.,อิ. อารกฺขํ  ๓ อิ. โสวณฺณสีวิกํ
@๔ สี.,อิ. ทูภิกา  ๕ ม. สกลนคเร  ๖ สี.,อิ. เภริวาทกํ  ๗ ฉ.ม.,อิ. จราเปถาติ
     อถ อปรภาเค เตสํ กุมารานํ กีฬนกาเล สมฺปตฺเต ราชา อุยฺยาเน นานาวิธํ
กีฬนฏฺานํ กาเรสิ. เต อตฺตโน โสฬสวสฺสุทฺเทสิกกาเล สพฺเพว เอกโต หุตฺวา อุยฺยาเน
ปทุมสญฺฉนฺนาย มงฺคลโปกฺขรณิยา กีฬนฺตา นวปทุมานิ ปุปฺผิตานิ ปุราณปทุมานิ จ
วณฺฏโต ปตนฺตานิ ทิสฺวา "อิมสฺส ตาว อนุปาทินฺนกสฺส เอวรูปา ชรา ปาปุณาติ,
กิมงฺคํ ปน อมฺหากํ สรีรสฺส. อิทํปิ หิ เอวํคติกเมว ภวิสฺสตี"ติ อารมฺมณํ คเหตฺวา
สพฺเพว ปจฺเจกพุทฺธาณํ นิพฺพตฺเตตฺวา อุฏฺายุฏฺาย ปทุมกณฺณิกาสุ ปลฺลงฺเกน
นิสีทึสุ.
     อถ เตหิ สทฺธึ อาคตปุริสา ๑- พหุตรํ ทิวสํ ตฺวา "อยฺยปุตฺตา ตุมฺหากํ
เวลํ ชานาถา"ติ อาหํสุ. เต สพฺเพ ๒- ตุณฺหี อเหสุํ. เต ปุริสา คนฺตฺวา รญฺโ
อาโรเจสุํ "กุมารา เทว ปทุมกณฺณิกาสุ นิสินฺนา, อเมฺหสุ กเถนฺเตสุปิ วจีเภทํ
น กโรนฺตี"ติ. ยถารุจิยา เตสํ นิสีทิตุํ เทถาติ. เต สพฺพรตฺตึ คหิตารกฺขา
ปทุมกณฺณิกาสุ นิสินฺนนิยาเมเนว อรุณํ อุฏฺาเปสุํ. ปุริสา คนฺตฺวา ๓- ปุนทิวเส
อุปสงฺกมิตฺวา "เทวา เวลา ชานาถา"ติ. น มยํ เทวา, ปจฺเจกพุทฺธา นาม
มยนฺติ. อยฺยา ตุเมฺห ภาริยํ กถํ กเถถ, ปจฺเจกพุทฺธา นาม ตุมฺหาทิสา น โหนฺติ,
ทฺวงฺคุลิเกสมสฺสุธรา ๔- กาเย ปฏิมุกฺกอฏฺปริกฺขารา โหนฺตีติ. เต ทกฺขิณหตฺเถน
สีสํ ปรามสึสุ, ตาวเทว คิหิลิงฺคํ อนฺตรธายิ, อฏฺปริกฺขารา กายปฏิมุกฺกาว
อเหสุํ. ตโต ปสฺสนฺตสฺเสว มหาชนสฺส อากาเสเนว นนฺทมูลกปพฺภารํ อคมํสุ.
     สาปิ โข ปทุมวตี เทวี "อหํ พหุปุตฺตา หุตฺวา วิยุตฺตา ชาตา"ติ หทยโสกํ ๕-
ปตฺวา เตเนว โรเคน ๖- กาลํ กตฺวา ราชคหนครทฺวารคามเก สหตฺเถน กมฺมํ
กตฺวา ชีวกฏฺาเน นิพฺพตฺติ. อปรภาเค กุลฆรํ คนฺตฺวา เอกทิวสํ สามิกสฺส
เขตฺเต ๗- ยาคุํ หรมานา เตสํ อตฺตโน ปุตฺตานํ อนฺตเร อฏฺ ปจฺเจกพุทฺเธ
ภิกฺขาจารเวลาย อากาเสน คจฺฉนฺเต ทิสฺวา สีฆํ สีฆํ คนฺตฺวา สามิกสฺส อาโรเจสิ
"ปสฺสถ ๘-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อาคตา ราชปุริสา, อิ. คตปุริสา  ๒ ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
@๓ ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ  ๔ ฉ.ม.,อิ. ทฺวงฺคุล......  ๕ สี.,อิ. หทยโสสํ
@๖ ฉ.ม. โสเกน ๗ ฉ.ม.,อิ. เขตฺตํ  ๘ ฉ.ม.,อิ. ปสฺส
อยฺเย ปจฺเจกพุทฺเธ, เอเต นิมนฺเตตฺวา โภชนํ ทสฺสามา"ติ. โส อาห "สมณสกุณา
นาเมเต อญฺถาปิ ๑- เอวํ จรนฺติ, น เอเต ปจฺเจกพุทฺธา"ติ. เต เตสํ กถํ
กเถนฺตานํเยว อวิทูเร าเน โอตรึสุ. สา อิตฺถี ตํทิวสํ อตฺตโน ภตฺตขชฺชโภชนํ ๒-
เตสํ ทตฺวา "เสฺวปิ อฏฺ ชนา มยฺหํ ภิกฺขํ คณฺหถา"ติ อาห. สาธุ อุปาสิเก,
ตว สกฺกาโร จ เอตฺตโกว โหตุ, อาสนานิ จ อฏฺเว โหนฺตุ, อญฺเปิ พหู
ปจฺเจกพุทฺเธ ทิสฺวา ตว จิตฺตํ สนฺธาเรยฺยาสี"ติ. ๓- สา ปุนทิวเส อฏฺ อาสนานิ
ปญฺาเปตฺวา อฏฺนฺนํ สกฺการสมฺมานํ ปฏิยาเทตฺวา นิสีทิ.
     นิมนฺติตปจฺเจกพุทฺธา เสสานํ สญฺ อทํสุ "มาริสา อชฺช อญฺตฺถ อคนฺตฺวา
สพฺเพว ตุมฺหากํ มาตุ สงฺคหํ กโรถา"ติ. เตสํ วจนํ สุตฺวา สพฺเพว เอกโต
อากาเสน คนฺตฺวา มาตุ เคหทฺวาเร ปาตุรเหสุํ. สาปิ ปมํ ลทฺธสญฺาย ๔- พหู
ทิสฺวา น กมฺปิตฺถ, สพฺเพปิ เคหํ ปเวเสตฺวา อาสเน นิสีทาเปสิ. เตสุ ปฏิปาฏิยา
นิสีทนฺเตสุ นวโม อญฺานิ อฏฺ อาสนานิ มาเปตฺวา สยํ ธุราสเน นิสีทิ.
ยาว อาสนานิ วฑฺฒนฺติ, ตาว เคหํ วฑฺฒติ. เอวํ เตสุ สพฺเพสุ นิสินฺเนสุ
สา อิตฺถี อฏฺนฺนํ ปจฺเจกพุทฺธานํ ปฏิยาทิตสกฺการํ ปญฺจสตานํปิ ยาวทตฺถํ ทตฺวา
อฏฺ นีลุปฺปลหตฺถเก อาหริตฺวา นิมนฺติตานํ ปจฺเจกพุทฺธานํเยว ปาทมูเล เปตฺวา
อาห "มยฺหํ ภนฺเต นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺาเน สรีรวณฺโณ อิเมสํ นีลุปฺปลานํ
อนฺโตคพฺภวณฺโณ วิย โหตู"ติ ปฏฺนํ อกาสิ. ปจฺเจกพุทฺธา มาตุ อนุโมทนํ กตฺวา
คนฺธมาทนํเยว อคมํสุ.
     สาปิ ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา ตโต จุตา เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อิมสฺมึ
พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ เสฏฺิกุเล ปฏิสนฺธึ คณฺหิ, นีลุปฺปลสมานวณฺณตาย ๕- จสฺสา
อุปฺปลวณฺณาเตฺวว นามํ อกํสุ. อถสฺสา วยปฺปตฺตกาเล สกลชมฺพูทีปราชาโนว
เสฏฺิสฺส ๖- สนฺติกํ ปหิณึสุ "ธีตรํ อมฺหากํ เทตู"ติ. อปหิณนฺโต นาม นาโหสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อญฺทาปิ, ฉ.ม. อญฺถาปิ  ๒ สี.,อิ. อตฺตนา ลภนกํ ขชฺชโภชฺชํ
@๓ ฉ.ม. ปสาเทยฺยาสีติ  ๔ ฉ.ม.,อิ. ลทฺธสญฺตาย
@๕ ฉ.ม.,อิ. นีลุปฺปลคพฺภสมานวณฺณตาย  ๖ ฉ.ม.,อิ. สกลชมฺพุทีปราชาโน จ เสฏฺิโน จ
@เสฏฺิสฺส
ตโต เสฏฺี จินฺเตสิ "อหํ สพฺเพสํ มนํ คเหตุํ น สกฺขิสฺสามิ, อุปายํ ปเนกํ
กริสฺสามี"ติ ธีตรํ ปกฺโกสาเปตฺวา "ปพฺพชิตุํ อมฺม สกฺขิสฺสสี"ติ อาห. ตสฺสา
ปจฺฉิมภวิกตฺตา ตํ วจนํ ๑- สีเส อาสิตฺตสตปากเตลํ วิย อโหสิ, ตสฺมา ตํ ปิตรํ
"ปพฺพชิสฺสามิ ตาตา"ติ อาห. โส ตสฺสา สกฺการํ กตฺวา ภิกฺขุนีอุปสฺสยํ เนตฺวา
ปพฺพาเชสิ. ตสฺสา อจิรปพฺพชิตายเอว อุโปสถาคาเร กาลวาโร ๒- ปาปุณิ. สา ทีปํ
ชาเลตฺวา อุโปสถาคารํ สมฺมชฺชิตฺวา ทีปสิขาย นิมิตฺตํ คณฺหิตฺวา ปุนปฺปุนํ ๓-
โอโลกยมานา เตโชกสิณชฺฌานํ ๔- นิพฺพตฺเตตฺวา ตเทว ปาทกํ กตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ.
อรหตฺตผเลน สทฺธึเยว จ อิทฺธิวิกุพฺพเน จิณฺณวสี อโหสิ. สา อปรภาเค สตฺถุ
ยมกปาฏิหาริยกรณทิวเส "อหํ ภนฺเต ปาฏิหาริยํ กริสฺสามี"ติ สีหนาทํ นทิ.
สตฺถา อิทํ การณํ อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา เชตวนมหาวิหาเร นิสินฺโน ปฏิปาฏิยา
ภิกฺขุนิโย านนฺตเรสุ ๕- เปนฺโต อิมํ เถรึ อิทฺธิมนฺตานํ อคฺคฏฺาเน เปสีติ.
                          ปฏาจาราเถรีวตฺถุ
     [๒๓๘] จตุตฺเถ วินยธรานํ ยทิทํ ปฏาจาราติ ปฏาจารา เถรี วินยธรานํ ๖-
อคฺคาติ ทสฺเสติ. สา กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห ปฏิสนฺธึ คณฺหิตฺวา
อปรภาเค สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนึ วินยธรานํ อคฺคฏฺาเน
เปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ านนฺตรํ ปฏฺเสิ. สา ยาวชีวํ กุสลํ
กตฺวา เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา กสฺสปพุทฺธกาเล กึกิสฺส รญฺโ เคเห ปฏิสนฺธึ
คณฺหิตฺวา สตฺตนฺนํ ภคินีนํ อพฺภนฺตรา หุตฺวา วีสติ วสฺสสหสฺสานิ พฺรหฺมจริยํ
จริตฺวา ภิกฺขุสํฆสฺส ปริเวณํ กาเรตฺวา ๗- ปุน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา เอกํ
พุทฺธนฺตรํ สมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ เสฏฺิเคเห
ปฏิสนฺธึ คณฺหิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปิตุ วจนํ  ๒ สี.,อิ. ตาลวาโร  ๓ สี.,อิ. คณฺหิตฺวา ตฺวาว ปุนปฺปุนํ
@๔ ฉ.ม.,อิ. เตโชกสิณารมฺมณํ ฌานํ  ๕ ฉ.ม. านนฺตเร  ๖ ม. วินยธารีนํ
@๗ ฉ.ม. กตฺวา
     สา อปรภาเค วยปฺปตฺตา อตฺตโน เคเห เอเกน กมฺมกาเรน สทฺธึ สนฺถวํ
กตฺวา อปรภาเค อตฺตโน สมานชาติกํ กุลํ คจฺฉนฺตี ตสฺส สนฺถวปุริสสฺส ๑- สญฺ
อทาสิ "ตฺวํ เสฺวว ปฏฺาย มํ ปหารสเตนปิ ๒- ทฏฺุํ น ลภิสฺสสิ, สเจ เต กมฺมํ
อตฺถิ, อิทานิ มํ คณฺหิตฺวา คจฺฉาหี"ติ. โส "เอวํ โหตู"ติ อนุจฺฉวิกํ หตฺถสารํ
คเหตฺวา ตํ อาทาย นครโต ตีณิ จตฺตาริ โยชนานิ ปฏิกฺกมิตฺวา เอกสฺมึ คามเก
วาสํ กปฺเปสิ.
     อถ อปรภาเค ตสฺสา กุจฺฉิยํ คพฺโภ ปติฏฺาสิ. สา คพฺเภ ปริปกฺเก
"อิทํ อมฺหากํ อฏฺานํ ๓- กุลเคหํ คจฺฉาม สามี"ติ อาห. โส "อชฺช คจฺฉาม,
เสฺว คจฺฉามา"ติ คนฺตุํ อสกฺโกนฺโต กาลํ วีตินาเมสิ. สา ตสฺส การณํ ตฺวา
"นายํ พาโล มํ เนสฺสตี"ติ ตสฺมึ พหิ คเต "เอกิกาว กุลเคหํ คมิสฺสามี"ติ
มคฺคํ ปฏิปชฺชิ. โส อาคนฺตฺวา ตํ เคเห อปสฺสนฺโต ปฏิวิสฺสเก ปุจฺฉิตฺวา "กุลเคหํ
คตา"ติ สุตฺวา "มํ นิสฺสาย กุลธีตา อนาถา ชาตา"ติ ปทานุปทิกํ คนฺตฺวา
สมฺปาปุณิ. ตสฺสา อนฺตรามคฺเคว คพฺภวุฏฺานํ อโหสิ. ตโต "ยสฺสตฺถาย มคฺคํ ๔-
คจฺเฉยฺยาม, โส อตฺโถ อนฺตรามคฺเคว นิปฺผนฺโน, อิทานิ คนฺตฺวา กึ กริสฺสามา"ติ
ปฏินิวตฺตึสุ. ปุน ตสฺสา กุจฺฉิยํ คพฺโภ ปติฏฺาสีติ ปุริมนเยเนว วิตฺถาเรตพฺพํ.
     อนฺตรามคฺเค ปนสฺสา คพฺภวุฏฺาเน ชาตมตฺเตเยว จตูสุ ทิสาสุ มหาเมโฆ
อุฏฺหิ. ๕- สา ตํ ปุริสํ อาห "สามิ อเวลาย จตูสุ ทิสาสุ มหาเมโฆ อุฏฺิโต,
อตฺตโน วสนฏฺานํ  ๖-  กาตุํ วายมาหี"ติ. โส "เอวํ กริสฺสามี"ติ ทณฺฑเกหิ กุฏิกํ
กตฺวา "ฉทนตฺถาย ติณํ  อาหริสฺสามี"ติ เอกสฺมึ มหาวมฺมิกปาเท ติณํ ฉินฺทติ,
อถ นํ วมฺมิเก นิปนฺโน กณฺหสปฺโป ปาเท ฑํสิ, โส ตสฺมึเยว าเน ปติโต.
สาปิ "อิทานิ อาคมิสฺสติ, อิทานิ อาคมิสฺสตี"ติ สพฺพรตฺตึ เขเปตฺวา "อทฺธา
มํ โส `อนาถา เอสา'ติ มคฺเค ฉฑฺเฑตฺวา คโต ภวิสฺสตี"ติ อาโลเก สญฺชาเต
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ.,ฉ.ม.  กตสนฺถวสฺส ปุริสสฺส  ๒ ฉ.ม.,อิ. ปฏิหารสเตนปิ
@๓ สี.,อิ.,ฉ.ม. อนาถฏฺานํ  ๔ ฉ.ม.,อิ. มยํ  ๕ สี. มหาเมฆา อุฏฺหึสุ,
@อิ. มหาเมฆา วุฏฺหึสุ  ๖ สี.,อิ. อโนวสฺสกฏฺานํ
ปทานุสาเรน โอโลเกนฺตี วมฺมิกปาเท ปติตํ ทิสฺวา "มํ นิสฺสาย นฏฺโ ปุริโส"ติ
ปริเทวิตฺวา ทหรทารกํ ปสฺเสนาทาย มหลฺลกํ องฺคุลึ ๑- คาหาเปตฺวา มคฺเคน คจฺฉนฺตี
อนฺตรามคฺเค เอกํ อุตฺตานนทึ ทิสฺวา "เทฺวปิ ทารเก เอกปฺปหาเรเนว อาทาย
คนฺตุํ น สกฺขิสฺสามี"ติ เชฏฺกํ โอริมตีเร เปตฺวา ทหรํ ทารกํ ๒- ปรตีรํ เนตฺวา
ปิโลติกจุมฺพิฏเก ๓- นิปชฺชาเปตฺวา ปุน นิวตฺติตฺวา "อิมํ ๔- คเหตฺวา
คมิสฺสามี"ติ นทึ โอตริ.
     อถสฺสา นทีมชฺฌํ ปตฺตกาเล เอโก เสโน "มํสปิณฺโฑ อยนฺ"ติ สญฺาย
ทารกํ คณฺหิตฺวา ๕- อาคจฺฉติ. สา หตฺถํ ปสาเรตฺวา เสนํ ปลาเปสิ. ๖- ตสฺสา ตํ
หตฺถวิการํ ทิสฺวา มหลฺลกทารโก "มํ ปกฺโกสตี"ติ สญฺาย นทึ โอตริตฺวา
โสเต ปติโต ยถาโสตํ อคมาสิ. โสปิ เสโน ตสฺสา อสมฺปตฺตายเอว ตํ ทหรทารกํ
คณฺหิตฺวา อคมาสิ. สา พลวโสกาภิภูตา อนฺตรามคฺเค อิมํ วิลาปํ คีตกํ คายนฺตี
คจฺฉติ:-
     "อุโภ ปุตฺตา กาลกตา       ปนฺเถ มยฺหํ ปตี มโต"ติ.
     สา เอวํ วิลปมานา สาวตฺถึ ปตฺวา กุลสภาคํ ๗- คนฺตฺวาปิ โสกวเสเนว
อตฺตโน เคหํ ววตฺถเปตุํ อสกฺโกนฺตี "อิมสฺมึ าเน เอวํวิธํ นาม กุลํ อตฺถิ, กตรํ
ตํ เคหนฺ"ติ ปฏิปุจฺฉิ. ตฺวํ ตํ กุลํ ปฏิปุจฺฉิตฺวา กึ กริสฺสสิ, เตสํ วสนเคหํ
วาตปฺปหาเรน ปติตํ, ตตฺเถว เต สพฺเพปิ ชีวิตกฺขยํ ปตฺตา, อถ เน ขุทฺทกมหลฺลเก
เอกจิตฺตกสฺมึเยว ฌาเปนฺติ, ปสฺส เอสา ธูมวฏฺฏิ ปญฺายตีติ. สา ตํ กถํ สุตฺวาว
"กึ ตุเมฺห วทถา"ติ อตฺตโน นิวฏฺสาฏกํ สนฺธาเรตุํ อสกฺโกนฺตี ชาตินิยาเมเนว ๘-
พาหา ปคฺคยฺห กนฺทมานา าตีนํ จิตกฏฺานํ คนฺตฺวา ตํ วิลาปคีตํ ปริปุณฺณํ
กตฺวา ปริเทวมานา:-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.,อิ. องคุลิหํ  ๒ ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ  ๓ ฉ.ม..... จุมฺพฏเก,
@อิ.....จุมพเฏ  ๔ ฉ.,อิ. อิตรํ  ๕ ฉ.,อิ. วิชฺฌิตุํ  ๖ ม. อปสาเทสิ  ๗ ม. กุลเคหํ
@๘ สี.,ฉ.ม. ชาตนิยาเมเนว
               "อุโภ ปุตฺตา กาลกตา       ปนฺเถ มยฺหํ ปตี มโต
                มาตา ปิตา จ ภาตา จ     เอกจิตกสฺมึ ฑยฺหเร"ติ
อาห. อญฺเน ชเนน สาฏกํ ทินฺนํปิ ผาเลตฺวา ฉฑฺเฑติ. อถ นํ ทิฏฺทิฏฺฏฺาเน
มหาชโน ปริวาเรตฺวา วิจรติ. อถสฺสา "อยํ ปฏาจารา ๑- ปฏวิจารณํ ๒- วินา
วิจรตี"ติ ปฏาจาราเตฺวว นามํ อกํสุ. ยสฺมา ปนสฺสา นคฺคภาเวน ๓- อลชฺชีว อาจาโร
๔- ปากโฏ อโหสิ, ตสฺมา ปติโต ๕- อาจาโร อสฺสาติ ปฏาจาราเตฺวว นามํ อกํสุ.
     สา เอกทิวสํ สตฺถริ มหาชนสฺส ธมฺมํ เทเสนฺเต วิหารํ ปวิสิตฺวา ปริสปริยนฺเต
อฏฺาสิ. สตฺถา เมตฺตาย ๖- ผริตฺวา "สตึ ปฏิลภ ภคินิ สตึ ปฏิลภ ภคินี"ติ อาห.
ตสฺสา สตฺถุ วจนํ สุตฺวา พลวหิโรตฺตปฺปํ อาคตํ, สา ตตฺเถว ภูมิยํ นิสีทิ.
อวิทูเร ิโต ปุริโส อุตฺตริสาฏกํ ขิปิตฺวา อทาสิ, สา ตํ นิวาเสตฺวา ธมฺมํ
อสฺโสสิ. สตฺถา ตสฺสา จริยวเสน อิมา ธมฺมปเท คาถา อาห:-
               "น สนฺติ ปุตฺตา ตาณาย น    ปิตา นาปิ พนฺธวา
                อนฺตเกนาธิปนฺนสฺส         นตฺถิ าตีสุ ตาณตา.
                เอตมตฺถวสํ ตฺวา         ปณฺฑิโต สีลสํวุโต
                นิพฺพานคมนํ มคฺคํ          ขิปฺปเมว วิโสธเย"ติ. ๗-
     สา คาถาปริโยสาเน ยถาิตาว โสตาปตฺติผเล ปติฏฺาย สตฺถารํ
อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจิ. สตฺถา ๘- ตสฺสา "ภิกฺขุนูปสฺสยํ คนฺตฺวา
ปพฺพชา"ติ ปพฺพชฺชํ สมฺปฏิจฺฉิ. สา ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อรหตฺตํ ปตฺวา
พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหิ. ๙- วินยปิฏเก จิณฺณวสี อโหสิ. อปรภาเค สตฺถา เชตวเน
นิสินฺโน ภิกฺขุนิโย ปฏิปาฏิยา านนฺตเรสุ เปนฺโต ปฏาจารํ วินยธรานํ อคฺคฏฺาเน
เปสีติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ. ปฏาจารํ  ๒ ฉ.ม. ปฏปริหรณํ ๓ สี. โส นคฺคภาเวน ๔ ฉ.ม. อลชฺชีอาจาโร
@๕ สี. ปฏุ  ๖ ฉ.ม. เมตฺตาผรเณน  ๗ ขุ.ธ. ๒๕/๒๘๘-๙/๖๖ ปฏาจาราวตฺถุ
@๘ สี.,อิ. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ  ๙ ฉ.ม.,อิ. คณฺหนฺตี วินยปิฏเก......
                          ธมฺมทินฺนาเถรีวตฺถุ
     [๒๓๙] ปญฺจเม ธมฺมกถิกานนฺติ ธมฺมกถิกานํ ภิกฺขุนีนํ ธมฺมทินฺนา อคฺคาติ
ทสฺเสติ. สา กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ ปรายตฺตฏฺาเน นิพฺพตฺติตฺวา
ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต อคฺคสาวกสฺส สุชาตตฺเถรสฺส อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ านนฺตรํ
ปฏฺเสิ. สา ยาวชีวํ กุสลํ กตฺวา สคฺเค นิพฺพตฺติ. สพฺพํ เหฏฺา เขมาเถริยา
อภินีหารวเสเนว เวทิตพฺพํ. ปุสฺสพุทฺธกาเล ปเนสา สตฺถุ เวมาติกานํ ติณฺณํ
ภาติกานํ ทานาธิกาเร ปิตกมฺมิกสฺส ๑- เคเห วสมานา "เอกํ เทหี"ติ วุตฺตา
เทฺว อทาสิ. เอวํ สพฺพํ อปริหาเปนฺตี ทตฺวา ๒- เทฺวนวุติกปฺเป อติกฺกมฺม
กสฺสปพุทฺธกาเล กึกิสฺส รญฺโ เคเห ปฏิสนฺธึ คณฺหิตฺวา สตฺตนฺนํ ภคินีนํ
อพฺภนฺตรา หุตฺวา วีสติ วสฺสสหสฺสานิ พฺรหฺมจริยํ จริตฺวา ภิกฺขุสํฆสฺส
วสนปริเวณํ กาเรตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺตี อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท
กุลเคเห ปฏิสนฺธึ คณฺหิ. สา อปรภาเค วิสาขเสฏฺิโน ภริยา หุตฺวา เคหํ คตา. ๓-
วิสาขเสฏฺี นาม พิมฺพิสารสฺส สหายโก รญฺา สทฺธึ ทสพลสฺส ปมทสฺสนํ คนฺตฺวา
ธมฺมํ สุตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺิโต, อปรภาเค อนาคามิผลํ สจฺฉากาสิ.
     โส ตํทิวสํ ฆรํ คนฺตฺวา โสปานมตฺถเก ิตาย ธมฺมทินฺนาย หตฺเถ ปสาริเต
หตฺถํ อนาลมฺพิตฺวาว ปาสาทํ อภิรุหิ. ภุญฺชมาโนปิ "อิมํ เทถ, อิมํ อาหรถา"ติ น
พฺยาหริ. ธมฺมทินฺนา กฏจฺฉุํ คเหตฺวา ปริวิสมานา จินฺเตสิ "อยํ เม หตฺถาลมฺพกํ ๔-
เทนฺติยาปิ ๕- หตฺถํ นาลมฺพิ, ภุญฺชมาโนปิ กิญฺจิ น กเถติ, โก นุ โข มยฺหํ
โทโส"ติ. อถ นํ ภุตฺตาวึ "โก นุ โข เม อยฺยปุตฺต โทโส"ติ ปุจฺฉิ. ธมฺมทินฺเน
ตุยฺหํ โทโส นตฺถิ, อหํ ปน อชฺชโต ๖- ปฏฺาย สนฺถววเสน ตุมฺหากํ สนฺติเก
นิสีทิตุํ วา าตุํ วา อาหราเปตฺวา ขาทิตุํ วา ภุญฺชิตุํ วา อภพฺโพ. ตฺวํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ปิตกุฏุมฺพิกสฺส  ๒ ม. จริตฺวา  ๓ ฉ.ม..... คณฺหิตฺวา อปรภาเค
@วิสาขเสฏฺิโน เคหํ คตา  ๔ สี.,อิ. หตฺโถลมฺพกํ  ๕ ม. กโรนฺติยาปิ
@๖ ฉ.ม.,อิ. อชฺช
สเจ อิจฺฉสิ, อิมสฺมึ เคเห วส. โน เจ อิจฺฉสิ, ยตฺตเกน เต ธเนน อตฺโถ,
ตํ คณฺหิตฺวา กุลฆรํ คจฺฉาติ. อยฺยปุตฺต เอวํ สนฺเต นาหํ ตุเมฺหหิ ๑- ฉฑฺฑิตํ
เขฬมิว กจวรํ สีเสน ๒- อุกฺขิปิตฺวา จริสฺสามิ, มยฺหํ ปพฺพชฺชํ อนุชานาถาติ.
วิสาโข "สาธุ ธมฺมทินฺเน"ติ รญฺโ อาโรเจตฺวา ธมฺมทินฺนํ สุวณฺณสิวิกาย
ภิกฺขุนีอุปสฺสยํ ปพฺพชฺชตฺถาย เปเสสิ.
     สา ปพฺพชิตฺวา จินฺเตสิ "อยํ ตาว เสฏฺี ฆรมชฺเฌ ิโตว ทุกฺขสฺส อนฺตํ
อกาสิ, ปพฺพชฺชํ ลทฺธกาลโต ปฏฺาย ปน มยาปิ ทุกฺขสฺสนฺตํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ
อาจริยุปชฺฌายานํ สนฺติกํ คนฺตฺวา "อยฺเย มยฺหํ อาจิณฺณฏฺาเน จิตฺตํ นมติ, ๓-
คามกาวาสํ คจฺฉามี"ติ อาห. เถริโย ตสฺสา มหากุลา นิกฺขมฺม ปพฺพชิตภาเวน จิตฺตํ
โกเปตุํ ๔- อสกฺโกนฺติโย ตํ คเหตฺวา คามกาวาสํ อคมํสุ. สา อตีเต มทฺทิตสงฺขารตาย
๕- นจิรสฺเสว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิ. อถสฺสา เอตทโหสิ "มยฺหํ กิจฺจํ
มตฺถกํ ปตฺตํ, อิธ วสิตฺวา กึ กริสฺสามิ, ราชคหเมว คจฺฉามิ, ตตฺถ มํ นิสฺสาย
พหุ าติสงฺโฆ ปุญฺานิ กริสฺสตี"ติ เถริโย คเหตฺวา นครเมว ปจฺจาคตา.
     วิสาโข ตสฺสา อาคตภาวํ ตฺวา "สีฆํ อาคตา อุกฺกณฺิตา นุ โข ภวิสฺสตี"ติ
สายณฺหสมเย ตสฺสา สนฺติกํ คนฺตฺวา อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน
"อุกฺกณฺิตภาวํ ปุจฺฉิตุํ อยุตฺตนฺ"ติ ปญฺจกฺขนฺธาทิวเสน ปเญฺห ปุจฺฉิ,
ธมฺมทินฺนา ขคฺเคน อุปฺปลนาลํ ฉินฺทนฺตี วิย ปุจฺฉิตํ ปุจฺฉิตํ วิสฺสชฺเชสิ.
อุปาสโก ธมฺมทินฺนาเถริยา าณสูรภาวํ ตฺวา อตฺตโน อธิคตฏฺาเน ปฏิปาฏิยา ตีสุ
มคฺเคสุ สพฺพากาเรน ปเญฺห ปุจฺฉิตฺวา อุคฺคหวเสน อรหตฺตมคฺเคปิ ปุจฺฉิ.
ธมฺมทินฺนา เถรีปิ อุปาสกสฺส ยาว อนาคามิผลาว วิสยภาวํ ตฺวา "อิทานิ อตฺตโน
วิสยํ อติกฺกมิตฺวา ธาวตี"ติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. อหํ ตุเมฺหหิ  ๒ ฉ.ม. ฉฑฺฑิตเขฬํ วมิตวมนํ สีเสน  ๓ ฉ.ม.,อิ. น รมติ
@๔ ฉ.ม. วาเรตุํ  ๕ สี.,อิ. มชฺชิตสงฺขารตาย
ตํ นิวตฺเตนฺตี "ตฺวํ อาวุโส วิสาข นาสกฺขิ ปญฺหานํ ปริยนฺตํ คเหตุํ,
นิพฺพาโนคธหิ อาวุโส วิสาข พฺรหฺมจริยํ นิพฺพานปรายนํ นิพฺพานปริโยสานํ.
อากงฺขมาโน จ ๑- ตฺวํ อาวุโส วิสาข ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺยาสิ.
ยถา จ เต ภควา พฺยากโรติ, ตถา นํ ธาเรยฺยาสี"ติ ๒- อาห.
     วิสาโข สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา สพฺพํ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนานยํ ๓- กเถสิ. สตฺถา
ตสฺส วจนํ สุตฺวา "มม ธีตาย อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺเนสุ ขนฺเธสุ ตณฺหา  นตฺถี"ติ
วตฺวา ธมฺมปเท อิมํ คาถมาห:-
               "ยสฺส ปุเร จ ปจฺฉา จ   มชฺเฌ จ นตฺถิ กิญฺจนํ
                อกิญฺจนํ อนาทานํ       ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺ"ติ. ๔-
     ตโต ธมฺมทินฺนาย สาธุการํ ทตฺวา วิสาขํ อุปาสกํ เอตทโวจ "ปณฺฑิตา วิสาข
ธมฺมทินฺนา ภิกฺขุนี, มหาปญฺา วิสาข ธมฺมทินฺนา ภิกฺขุนี. สเจปิ ๕- ตฺวํ วิสาข
เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺยาสิ, อหํปิ เอตมตฺถํ ๖- พฺยากเรยฺยามิ, ๗- ยถา ตํ ธมฺมทินฺนาย
ภิกฺขุนิยา พฺยากตํ, เอโส เจว ตสฺส อตฺโถ, เอวญฺจ นํ ธาเรหี"ติ. เอวเมตํ
วตฺถุ สมุฏฺิตํ. อปรภาเค สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ๘- ปฏิปาฏิยา ภิกฺขุนิโย
านนฺตเรสุ เปนฺโต อิมเมว จูฬเวทลฺลํ อตฺถุปฺปตฺตึ กตฺวา เถรึ อิมสฺมึ สาสเน
ธมฺมกถิกานํ อคฺคฏฺาเน เปสีติ.
                           นนฺทาเถรีวตฺถุ
     [๒๔๐] ฉฏฺเ ฌายีนํ ยทิทํ นนฺทาติ ฌานาภิรตานํ นนฺทา เถรี อคฺคาติ
ทสฺเสติ. สา กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา อปรภาเค
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. ว    ๒ ม.มู. ๑๒/๔๖๖/๔๑๖ จูฬเวทลฺลสุตฺต
@๓ ม. ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนํ นยนฺตํ กถํ  ๔ ขุ.ธ. ๒๕/๔๒๑/๙๐ ธมฺมทินฺนาเถรีวตฺถุ
@๕ ฉ.ม. มํ เจปิ, อิ. มญฺเจปิ   ๖ ฉ.ม.,อิ. ตํ เอวเมว  ๗ ฉ.ม.,อิ. พฺยากเรยฺยํ
@๘ ฉ.ม.,อิ. นิสินฺโน
ธมฺมกถํ ๑- สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนึ ฌานาภิรตานํ อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ ทิสฺวา
อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ านนฺตรํ ปฏฺเสิ. สา ตโต กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ
สํสริตฺวา อมฺหากํ สตฺถุ อุปฺปตฺติโต ๒- ปุเรตรเมว มหาปชาปติยา โคตมิยา
กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ, นนฺทาติสฺสา นามํ อกํสุ, รูปนนฺทาติปิ วุจฺจติ. สา
อปรภาเค อุตฺตมรูปภาเวน ชนปทกลฺยาณี นาม ชาตา.
     สา อมฺหากํ ทสพเล สพฺพญฺุตํ ปตฺวา อนุปุพฺเพน กปิลวตฺถุํ อาคนฺตฺวา
นนฺทญฺจ ราหุลญฺจ ปพฺพาเชตฺวา ปกฺกนฺเต สุทฺโธทนมหาราชสฺส ปรินิพฺพุตกาเล
"มหาปชาปตี โคตมี ราหุลมาตา จ นิกฺขมิตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตา"ติ
ตฺวา "อิมาสํ ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺาย มยฺหํ อิธ กึ กมฺมนฺ"ติ มาตุ มหาปชาปติยา
สนฺติกํ คนฺตฺวา ปพฺพชิ. ปพฺพชิตทิวสโต ปฏฺาย "สตฺถา รูปํ ครหี"ติ สตฺถุ
อุปฏฺานํ น คจฺฉติ, โอวาทวาเร สมฺปตฺเต อญฺ เปเสตฺวา โอวาทํ อาหราเปสิ. ๓-
สตฺถา ตสฺสา รูปมทมตฺตเมว ๔- ตฺวา "อตฺตโน โอวาทํ อตฺตนาว อาคนฺตฺวา
คณฺหนฺตุ, น ภิกฺขุนีหิ อญฺา เปเสตพฺพา"ติ อาห. ตโต รูปนนฺทา อญฺ
มคฺคํ อปสฺสนฺตี อกามา โอวาทํ อคมาสิ.
     สตฺถา ตสฺสา จริตวเสน อิทฺธิยา เอกํ อิตฺถีรูปํ นิมฺมินิตฺวา ตาลปณฺณํ ๕-
คเหตฺวา วีชมานํ วิย อกาสิ. รูปนนฺทา ตํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "อหํ อการเณเนว
ปมตฺตา หุตฺวา นาคจฺฉามิ, เอวรูปาปิ อิตฺถิโย สตฺถุ สนฺติเก วิสฺสฏฺา วิจรนฺติ.
มม รูปํ เอตาสํ รูปสฺส กลฺลํ นาคฺฆติ โสฬสึ, อชานิตฺวาว เอตฺตกํ กาลํ
น อาคตมฺหี"ติ ตเมว อิตฺถีนิมิตฺตํ คณฺหิตฺวา โอโลเกนฺตี อฏฺาสิ. สตฺถา ตสฺสา
ปุพฺพเหตุสมฺปนฺนตาย ๖- "อฏฺีนํ นครํ กตนฺ"ติ ๗- ธมฺมปเท คาถํ วตฺวา:-
              "จรํ วา ยทิ วา ติฏฺ นิสินฺโน อุท วา สยนฺ"ติ ๘-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. สตฺถุ ธมฺมํ  ๒ ฉ.ม.,อิ. นิพฺพตฺติโต  ๓ ฉ.ม.,อิ. อาหราเปติ
@๔ ฉ.ม.,อิ. รูปมทมตฺตภาวํ  ๕ ฉ.ม.,อิ. ตาลวณฺฏํ  ๖ สี. ปุพฺพเหตุสมฺปนฺนาย
@๗ ขุ.ธ. ๒๕/๑๕๐/๔๓ ชนปทกลฺยาณีรูปนนฺทาวตฺถุ  ๘ ขุ.สุ. ๒๕/๑๙๕/๓๗๑ วิชยสุตฺต
สุตฺตํ อภาสิ. สา ตสฺมึเยว รูเป ขยวยํ ปฏฺเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. อิมสฺมึ
าเน อิทํ วตฺถุ เหฏฺา เขมาเถริยา วตฺถุสทิสเมวาติ น วิตฺถาริตํ. ตโต ปฏฺาย
รูปนนฺทา ฌานาภิรตานํ อนฺตเร ธุรปฺปตฺตา อโหสิ. สตฺถา อปรภาเค เชตวเน นิสินฺโน
ปฏิปาฏิยา ภิกฺขุนิโย านนฺตเรสุ เปนฺโต นนฺทาเถรึ ฌายีนํ ๑- อคฺคฏฺาเน
เปสีติ.
                           โสณาเถรีวตฺถุ
     [๒๔๑] สตฺตเม อารทฺธวิริยานํ ยทิทํ โสณาติ ปคฺคหิตปริปุณฺณวิริยานํ
โสณา อคฺคาติ ทสฺเสติ. อยํ กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห ปฏิสนฺธึ
คเหตฺวา อปรภาเค ธมฺมํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนึ อารทฺธวิริยานํ อคฺคฏฺาเน
เปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ านนฺตรํ ปฏฺเสิ. สา กปฺปสตสหสฺสํ
เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ กุลเคเห ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา
อปรภาเค ฆราวาเส วุฏฺา ๒- พหู ปุตฺตธีตโร ลภิตฺวา สพฺเพปิ วิสุํ วิสุํ ฆราวาเส
ปติฏฺาเปสิ. เต ตโต ปฏฺาย "อยํ อมฺหากํ กึ กริสฺสตี"ติ ตํ อตฺตโน สนฺติกํ
อาคตํ "มาตา"ติ สญฺปิ น กรึสุ. พหุปุตฺติกโสณา เตสํ อตฺตนิ อคารวํ ๓- ตฺวา
"ฆราวาเสน กึ กริสฺสามี"ติ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิ. อถ นํ ภิกฺขุนิโย "อยํ วตฺตํ ๔-
น ชานาติ, อยุตฺตํ กโรตี"ติ ทณฺฑกมฺมํ กโรนฺติ. ปุตฺตธีตโร ตํ ทณฺฑกมฺมํ
อาหรนฺตึ ทิสฺวา "อยํ ยาวชฺชทิวสา สิกฺขามตฺตํปิ ๕- น ชานาตี"ติ ทิฏฺทิฏฺฏฺาเน
อุปฺผณฺเฑนฺติ. ๖- สา เตสํ วจนํ สุตฺวา อุปฺปนฺนสํเวคา "อตฺตโน คติวิโสธนํ กาตุํ
วฏฺฏตี"ติ นิสินฺนฏฺาเนปิ ิตฏฺาเนปิ ทฺวตฺตึสาการํ สชฺฌายติ. สา ยเถว ปุพฺเพ
พหุปุตฺติกโสณตฺเถรีติ ปญฺายิตฺถ, เอวํ ปจฺฉา อารทฺธวิริยโสณตฺเถรีติ ปากฏา
ชาตา.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ฌายินีนํ  ๒ สี. ปติฏฺิตา, ฉ.ม. วุตฺถา  ๓ ฉ.ม.,อิ. อคารวภาวํ
@๔ สี.,อิ. มตฺตํ  ๕ สี.,อิ. สิกฺขาปทมตฺตมฺปิ  ๖ สี.,อิ. อุชฺฌายนฺติ,
@ฉ.ม. อุปฺปณฺเฑสุํ
     อเถกทิวสํ ภิกฺขุนิโย วิหารํ คจฺฉนฺติโย "ภิกฺขุนีสํฆสฺส อุทกํ ตาเปยฺยาสิ
โสเณ"ติ วตฺวา อคมํสุ. สาปิ อุทกตาปนโต ปุเรตรเมว อคฺคิสาลาย จงฺกมิตฺวา
จงฺกมิตฺวา ทฺวตฺตึสาการํ สชฺฌายนฺตี วิปสฺสนํ วฑฺเฒสิ. สตฺถา คนฺธกุฏิยํ
นิสินฺโนว อิมํ โอภาสคาถํ อภาสิ:-
               "โย จ วสฺสสตํ ชีเว    อปสฺสํ ธมฺมมุตฺตมํ
                เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย   ปสฺสโต ธมฺมมุตฺตมนฺ"ติ. ๑-
     คาถาปริโยสาเน อรหตฺตํ ปตฺวา จินฺเตสิ "อหํ อรหตฺตํ ปตฺตา, อาคนฺตุกชโน
อนุปธาเรตฺวาว มยิ อวมญฺาย ๒- กิญฺจิ วตฺวา พหุํ ปาปํ ๓- ปสเวยฺย, ตสฺมา ๔-
สลฺลกฺขณการณํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ. สา อุทกภาชนํ อาโรเปตฺวา เหฏฺา อคฺคึ น อกาสิ.
ภิกฺขุนิโย อาคนฺตฺวา อุทฺธนํ โอโลเกนฺติโย อคฺคึ อทิสฺวา "อิมํ มหลฺลิกํ `ภิกฺข-
นีสํฆสฺส อุทกํ ตาเปหี'ติ อโวจุมฺหา, อชฺชาปิ อุทฺธเน อคฺคึปิ น กโรตี"ติ อาหํสุ.
อยฺเย กึ ตุมฺหากํ อคฺคินา, อุโณฺหทเกน นฺหายิตุกามา ภาชนโต อุทกํ คเหตฺวา
นฺหายถาติ. ตาปิ "ภวิสฺสติ เอตฺถ การณนฺ"ติ คนฺตฺวา อุทเก หตฺถํ โอตาเรตฺวา
อุณฺหภาวํ ตฺวา เอกํ กุฏํ อาหริตฺวา อุทกํ คณฺหนฺติ, คหิตคหิตฏฺานํ ปูรติ. ๕-
ตทา สพฺพาว ตสฺสา อรหตฺเต ิตภาวํ ตฺวา ๖- ทหรตรา ตาว ปญฺจปติฏฺิเตน
ปาเทสุ ปติตฺวา "อยฺเย เอตฺตกํ กาลํ ตุเมฺห อนุปธาเรตฺวา วิเหเตฺวา วิเหเตฺวา
กถยิมฺหา, ขมถ โน"ติ ขมาเปสุํ. วุฑฺฒตราปิ เถรี ๗- อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา "ขมถ
อยฺเย"ติ ขมาเปสุํ. ตโต ปฏฺาย "มหลฺลกกาเล ปพฺพชิตฺวาปิ อารทฺธวิริยภาเวน
นจิรสฺเสว อคฺคผเล ปติฏฺิตา"ติ เถริยา คุโณ ปากโฏ อโหสิ. อปรภาเค สตฺถา
เชตวเน นิสีทิตฺวา ภิกฺขุนิโย ปฏิปาฏิยา านนฺตเรสุ ๘- เปนฺโต โสณตฺเถรึ
อารทฺธวิริยานํ อคฺคฏฺาเน เปสีติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ธ. ๒๕/๑๑๕/๓๗ พหุปุตฺติกาเถรีวตฺถุ  ๒ ฉ.,อิ. อวญฺาย  ๓ ฉ.ม. อปุญฺมฺปิ
@๔ สี.,อิ. ตสฺส  ๕ ฉ.ม.,อิ. ปริปูรติ  ๖ อิ. คนฺตฺวา  ๗ ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโ น
@ทิสฺสติ  ๘ ฉ.ม.,อิ. านนฺตเร. เอวมุปริปิ
                           สกุลาเถรีวตฺถุ
     [๒๔๒] อฏฺเม ทิพฺพจกฺขุกานํ ยทิทํ สกุลาติ ๑- ทิพฺพจกฺขุกานํ สกุลตฺเถรี
อคฺคาติ ทสฺเสติ. อยํ กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา
อปรภาเค ๒- สตฺถุ ธมฺมกถํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนึ ทิพฺพจกฺขุกานํ
อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ านนฺตรํ ปฏฺเสิ. สา
กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ กุลเคเห
นิพฺพตฺติตฺวา อปรภาเค สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺธา ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว
อรหตฺตํ ปาปุณิ. สา ตโต ปฏฺาย ทิพฺพจกฺขุมฺหิ จิณฺณวสี อโหสิ. อปรภาเค
สตฺถา เชตวเน นิสินฺโน ภิกฺขุนิโย ปฏิปาฏิยา านนฺตเรสุ เปนฺโต อิมํ เถรึ
ทิพฺพจกฺขุกานํ อคฺคฏฺาเน เปสีติ.
                         กุณฺฑลเกสาเถรีวตฺถุ
     [๒๔๓] นวเม ขิปฺปาภิญฺานนฺติ ขิปฺปาภิญฺานํ ภิกฺขุนีนํ ภทฺทา กุณฺฑลเกสา
อคฺคาติ ทสฺเสติ. อยํ กิร ๓- ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห นิพฺพตฺตา
สตฺถุ ธมฺมกถํ สุตฺวา สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนึ ขิปฺปาภิญฺานํ อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ
ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ านนฺตรํ ปฏฺเสิ. สา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ
สํสริตฺวา กสฺสปพุทฺธกาเล กึกิสฺส รญฺโ เคเห สตฺตนฺนํ ภคินีนํ อพฺภนฺตรา
หุตฺวา วีสติ วสฺสสหสฺสานิ ทสสีลานิ สมาทาย โกมาริกพฺรหฺมจริยํ จรติ ๔- สํฆสฺส
วสนปริเวณํ ๕- กาเรตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมึ
พุทฺธุปฺปาเท ราชคหนคเร เสฏฺิกุเล ปฏิสนฺธึ คณฺหิ, ภทฺทาติสฺสา นามํ อกํสุ.
    ตํทิวสํเยว จ ตสฺมึ นคเร ปุโรหิตปุตฺโต ชาโต. ตสฺส ชาตเวลาย ราชนิเวสนํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. พกุลาติ  ๒ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ, อิ. วยปฺปตฺตา
@๓ สี.,อิ.,ฉ.ม. อยมฺปิ หิ  ๔ ฉ.ม.,อิ. จรนฺตี  ๕ ก. ปน ปริเวณํ อิ. วสนกปริเวณํ
อาทึ กตฺวา สกลนคเร อาวุธานิ ปชฺชลึสุ. ปุโรหิโต ปาโตว ราชกุลํ คนฺตฺวา ราชานํ
สุขเสยฺยํ ปุจฺฉิ. ราชา "กุโต เม อาจริย สุขเสยฺยํ, ๑- อชฺช สพฺพรตฺตึ ราชนิเวสเน
อาวุธานิ ปชฺชลิตานิ ทิสฺวา ภยปฺปตฺตา อหุมฺหา"ติ อาห. มหาราช ตปฺปจฺจยา มา
จินฺตยิตฺถ, น ตุมฺหากํเยว เคเห อาวุธานิ ปชฺชลึสุ, สกลนคเร เอวํ อโหสีติ.
กึการณา อาจริยาติ. อมฺหากํ เคเห โจรนกฺขตฺเตน ทารโก ชาโต, โส สกลนครสฺส
สตฺตุ หุตฺวา อุปฺปนฺโน, ตสฺเสตํ ปุพฺพนิมิตฺตํ. ตุมฺหากํ อุปทฺทโว นตฺถิ, สเจ
ปน อิจฺฉถ, หาเรถ ๒- อมฺหากํ ปีฬาย หารกมฺมํ ๓- นตฺถีติ. ปุโรหิโต "มม ปุตฺโต
อตฺตโน นามํ คเหตฺวาว อาคโต"ติ สตฺตุโกเตฺวว ๔- นามํ อกาสิ. เสฏฺิเคเหปิ
ภทฺทา วฑฺฒติ, ปุโรหิตเคเหปิ สตฺตุโก วฑฺฒติ. โส อตฺตโน อาธาวนวิธาวเนน กีฬิตุํ
สมตฺถกภาวโต ปฏฺาย อตฺตโน วิจรณฏฺาเน ยํ ยํ ๕- ปสฺสติ, ตํ ตํ สพฺพํ อาหริตฺวา
มาตาปิตูนํ เคเห ๖- ปูเรติ. ปิตา นํ การณสหสฺสํปิ ๗- วตฺวา วาเรตุํ นาสกฺขิ.
     อปรภาเค ปนสฺส วยปฺปตฺตสฺส สพฺพากาเรนาปิ วาเรตุํ อสกฺกุเณยฺยภาวํ
ตฺวา เทฺว นีลสาฏเก ตสฺส ๘- ทตฺวา สนฺธิจฺเฉทนอุปกรณญฺจ สิงฺฆาฏกยนฺตกญฺจ ๙-
หตฺเถ ทตฺวา "ตฺวํ อิมินา จ ๑๐- กมฺเมน ชีวาหี"ติ ตํ วิสฺสชฺเชสิ. โส ตํทิวสโต
ปฏฺาย สิงฺฆาฏกยนฺตํ ขิปิตฺวา กุลานํ ปาสาเท อารุยฺห สนฺธึ ฉินฺทิตฺวา ปรกุเลสุ
นิกฺขิตฺตภณฺฑํ อตฺตนา ปิตํ วิย คเหตฺวา คจฺฉติ. สกลนคเร เตน อวิลุตฺตเคหํ
นาม นาโหสิ. เอกทิวสํ ราชา รเถน นคเร วิจรนฺโต สารถึ ปุจฺฉิ "กึ นุ
โข อิมสฺมึ นคเร ตสฺมึ ตสฺมึ ฆเร ฉิทฺทเมว ปญฺายตี"ติ. เทว อิมสฺมึ นคเร
สตฺตุโก นาม โจโร ภิตฺตึ ฉินฺทิตฺวา กุลานํ สนฺตกํ หรตีติ. ราชา นครคุตฺติกํ
ปกฺโกสาเปตฺวา "อิมสฺมึ กิร นคเร เอวรูโป นาม ชาโต โจโร อตฺถิ, กสฺมา
นํ น คณฺหสี"ติ อาห. มยํ เทว ตํ สโหฑฺฒํ ปสฺสิตุํ น สกฺโกมาติ. สเจ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สุขเสยฺยา, อิ. ลุขเสยฺโย  ๒ ม. มาเรม, ฉ.,อิ. หาเรม  ๓ ม. มาริตกมฺมํ,
@ฉ.,อิ. หารณกมฺมํ  ๔ ฉ.ม.,อิ. สตฺตุโกเตวสฺส  ๕ สี.,อิ. สยํ ยํ  ๖ ฉ.ม.,อิ. เคหํ
@๗ อิ. การณํ สยํปิ  ๘ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ, อิ. นิวาสาเปตฺวา
@๙ ฉ.ม. สิงฺฆาฏกยนฺตญฺจ  ๑๐ ฉ.ม.,อิ. อิมินาว
อชฺช ตํ โจรํ ปสฺสสิ, คณฺห. สเจ น คณฺหสิ, ๑- ราชาณนฺเต ๒- กริสฺสามีติ. เอวํ
เทวาติ นครคุตฺติโก สกลนคเร มนุสฺเส อาณาเปตฺวา ๓- ตํ ภิตฺตึ ฉินฺทิตฺวา ปรภณฺฑํ
อวหรนฺตํ สโหฑฺฒเมว เนตฺวา ๔- รญฺโ ทสฺเสสิ. ราชา "อิมํ โจรํ ทกฺขิณทฺวาเรน
นีหริตฺวา ฆาเตถา"ติ อาห. นครคุตฺติโก รญฺโ ปฏิสุณิตฺวา ตํ โจรํ จตุกฺเก
จตุกฺเก ปหารสหสฺเสน ตาเฬนฺโต คาหาเปตฺวา ทกฺขิณทฺวารํ คจฺฉติ.
     ตสฺมึ สมเย อยํ ภทฺทา นาม เสฏฺิธีตา มหาชนสฺส โกลาหลสทฺเทน ๕- สีหปญฺชรํ
อุคฺฆาเฏตฺวา โอโลเกนฺตี ตํ สตฺตุกํ โจรํ วธตฺถาย ๖- นียมานํ ทิสฺวา อุโภหิ
หตฺเถหิ หทยํ สนฺธาเรนฺตี คนฺตฺวา สิริสยเน อโธมุขา นิปชฺชิ. สา จ ตสฺส
กุลสฺส เอกธีตา, เตนสฺสา าตกา อปฺปมตฺตกํปิ มุขวิการํ สหิตุํ น สกฺโกนฺติ.
อถ นํ มาตา ตํ ๗- สยเน นิปนฺนํ ทิสฺวา "กึ กโรสิ อมฺมา"ติ ปุจฺฉิ. ๘- เอตํ
วชฺฌํ กตฺวา นียมานํ โจรํ อทฺทสํ อมฺมาติ ๙- เอตํ ลภมานา ชีวิสฺสามิ, อลภมานาย
เม มรณเมว วรนฺติ. ๑๐- เต ตํ นานปฺปกาเรนปิ ๑๑- สญฺาเปตุํ อสกฺโกนฺตา "มรณา
ชีวิตํ เสยฺโย"ติ สลฺลกฺเขสุํ. อถสฺสา ปิตา นครคุตฺติกสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา
สหสฺสลญฺจํ ทตฺวา "มยฺหํ ธีตา โจเร ปฏิพทฺธจิตฺตา, เยน เกนจิ อุปาเยน อิมํ
มุญฺจา"ติ อาห. โส "สาธู"ติ เสฏฺิสฺส ปฏิสฺสุณิตฺวา ๑๒- โจรํ คเหตฺวา ยาว
สุริยสฺส อตฺถงฺคมา อิโต จิโต จ ปปญฺจาเปตฺวา สุริเย อตฺถํ อุปคเต โจรภาวํ กตฺวา
เอกํ โจรกํ โจรกโต นีหราเปตฺวา ๑๓- สตฺตุกํ พนฺธนา ๑๔- โมเจตฺวา สตฺตุกํ
เสฏฺิเคหํ เปเสตฺวา เตน พนฺธเนน อิตรํ พนฺธิตฺวา ทกฺขิณทฺวาเรน นีหริตฺวา
ฆาเตสิ. เสฏฺิทาสาปิ สตฺตุกํ คเหตฺวา เสฏฺิโน นิเวสนํ อาคมึสุ. ตํ ทิสฺวา
เสฏฺี "ธีตุ มนํ ปูเรสฺสามี"ติ สตฺตุกํ คนฺโธทเกน นฺหาเปตฺวา
สพฺพาภรณปฏิมณฺฑิตํ ๑๕- กาเรตฺวา ปาสาทํ เปเสสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. นํ โจรํ คณฺหสิ, ชีวสิ. สเจ น คณฺหสิ  ๒ ม. ราชทณฺเฑ  ๓ ม. โจเทตฺวา,
@ฉ. จาเรตฺวา  ๔ ฉ.ม.,อิ. คเหตฺวา ๕ สี.,อิ. กลกลสทฺเทน  ๖ ฉ.ม.,อิ. ตถา
@๗ ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ  ๘ สี.,อิ. ปุจฺฉึสุ  ๙ สี.,อิ. อาม อมฺม
@อทฺทสามาติ, ฉ.ม. อาม อมฺมาติ  ๑๐ ฉ.ม. มรณเมวาติ  ๑๑ สี.,อิ. อเนกปริยาเยนปิ
@๑๒ อิ. ปฏิสุตฺวา  ๑๓ สี.,อิ. อตฺถํ อุปคจฺฉนฺตา จารคโต เอกํ มนุสฺสํ
@นีหราเปตฺวา, ฉ.ม. อตฺถํ คเต จารคโต เอกํ มนุสฺสํ นีหราเปตฺวา
@๑๔ ฉ.ม.,อิ. สตฺตุกสฺส พนฺธนํ  ๑๕ ฉ.ม. สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิตํ
ภทฺทาปิ "ปริปุณฺณา เม สงฺกปฺปา"ติ อเนกาลงฺกาเรน อลงฺกริตฺวา ตํ ปริจรมานา
วิจรติ. ๑-
     สตฺตุโก กติปาหํ วีตินาเมตฺวา จินฺเตสิ "อิมิสฺสา ปสาธนภณฺฑกํ มยฺหํ
ภวิสฺสติ, เกนจิ อุปาเยน อิมํ อาภรณํ คเหตุํ วฏฺฏตี"ติ สมีเป สุเขน นิสินฺนกาเล
ภทฺทมาห "มยฺหํ เอกํ วจนํ วตฺตพฺพํ อตฺถี"ติ. เสฏฺิธีตา สหสฺสลาภํ ลภิตฺวา
วิย ตุฏฺมานสา "วิสฺสฏฺ วท อยฺยา"ติ อาห. ตฺวํ จินฺเตสิ "มํ นิสฺสาย อิมินา
ชีวิตํ ลทฺธนฺ"ติ, อหํ ปน คหิตมตฺโตว โจรปปาตปพฺพเต อธิวตฺถาย เทวตาย
"สจาหํ ชีวิตํ ลภิสฺสามิ, พลิกมฺมํ โว ๒- ทสฺสามี"ติ อายาจึ. ตํ นิสฺสาย มยา
ชีวิตํ ลทฺธํ, สีฆํ พลิกมฺมํ สชฺชาเปหีติ. ภทฺทา "อหํ ตสฺส มนํ ปูเรสฺสามี"ติ
พลิกมฺมํ สชฺชาเปตฺวา สพฺพํ ปสาธนํ ปสาเธตฺวา เอกยาเน อารุยฺห สามิเกน สทฺธึ
โจรปปาตํ ๓- คนฺตฺวา "ปพฺพตเทวตาย พลิกมฺมํ กริสฺสามี"ติ อภิรุหิตุํ อารทฺธา.
สตฺตุโก จินฺเตสิ "สพฺเพสุ อภิรุหนฺเตสุ มม อิมิสฺสา อาภรณํ คเหตฺวา ๔- น โอกาโส
ภวิสฺสตี"ติ ตเมว พลิภาชนํ คาหาเปตฺวา ปพฺพตํ อภิรุหิ.
     โส ภทฺทาย สทฺธึ กเถนฺโต ปิยกถํ น กเถติ. ๕- สา เตเนว โจรสฺส ๖- อธิปฺปายํ
อญฺาสิ. อถ นํ โส อาห "ภทฺเท ตว สาฏกํ ๗- โอมุญฺจิตฺวา กายารุฬฺหํ เต
ปสาธนํ เอตฺถ ภณฺฑิกํ กโรหี"ติ. สามิ มยฺหํ โก อปราโธติ. กึ ปนาหํ พาเล
พลิกมฺมตฺถํ อาคโตติ สญฺ กโรสิ. อหญฺหิ อิมิสฺสา เทวตาย ยกนํ อุพฺพฏฺเฏตฺวา
ทเทยฺยํ, ๘- พลิกมฺมาปเทเสน ปน ตว อาภรณํ คณฺหิตุกาโม หุตฺวา อาคโตมฺหีติ.
กสฺส ปน อยฺย ปสาธนํ, กสฺส อหนฺติ. มยํ เอวรูปํ น ชานาม, อญฺ ตว สนฺตกํ,
อญฺ มม สนฺตกนฺติ. สาธุ อยฺย, เอกํ ปน เม อธิปฺปายํ ปูเรถ, อลงฺกตนิยาเมเนว
เม ปุรโต จ ปจฺฉโต จ อาลิงฺคิตุํ เทถาติ. โส "สาธู"ติ สมฺปฏิจฺฉิ. สา เตน
สมฺปฏิจฺฉิตภาวํ ตฺวา ปุรโต อาลิงฺคิตฺวา ปจฺฉโต อาลิงฺคนฺตี วิย
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปริจรติ, อิ. จรติ  ๒ ฉ.ม.,อิ. เต ๓ ฉ.ม.,อิ. โจรปปาตปพฺพตํ
@๔ ฉ.ม.,อิ. คเหตุํ  ๕ ก. กเถนฺโต วิย กถํ กเถสิ  ๖ ฉ.ม.,อิ. อิงฺคิเตเนว ตสฺส
@๗ ฉ.ม. อุตฺตริสาฏกํ  ๘ สี. ขาเทยฺยํ, อิ. ฆาเทยฺยํ, ม. มา ทเทยฺยํ
หุตฺวา ปพฺพตปปาเต ปาเตสิ. โส ปตนฺโต อากาเสเยว จุณฺณวิจุณฺโณ อโหสิ.
ตาย กตวิจุณฺณภาวํ ทิสฺวา ปพฺพเต อธิวตฺถา เทวตา คุณกิตฺตนวเสน อิมา
คาถา อาห:-
               "น โส ๑- สพฺเพสุ าเนสุ    ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต
                อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ         ตตฺถ ตตฺถ วิจกฺขณา.
                น โส ๑- สพฺเพสุ าเนสุ    ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต
                อิตฺถีปิ ปณฺฑิตา โหติ         มุหุตฺตมปิ จินฺตเย"ติ. ๒-
     ตโต ภทฺทา จินฺเตสิ "น สกฺกา มยา อิมินา  นิยาเมน ปุน เคหํ คนฺตุํ,
อิโต คนฺตฺวา เอกํ ปพฺพชฺชํ ปพฺพชิสฺสามี"ติ นิคณฺารามํ คนฺตฺวา นิคณฺเ
ปพฺพชฺชํ ยาจิ. อถ นํ เต อาหํสุ "เกน นิยาเมน ปพฺพชฺชา โหตู"ติ. ยํ
ตุมฺหากํ ปพฺพชฺชาย อุตฺตมํ, ตเทว กโรถาติ. เต "สาธู"ติ ตสฺสา ตาลฏฺินา
เกเส ลุญฺจิตฺวา ปพฺพาเชสุํ. เกสา ปุน วฑฺฒนฺตาปิ ราสิวเสน กุณฺฑลาวตฺตา
หุตฺวา วฑฺฒึสุ. สา เตเนว การเณน กุณฑลเกสา นาม ชาตา. สา อตฺตโน
ปพฺพชิตฏฺาเน สพฺพํ สิปฺปํ อุคฺคณฺหิตฺวา ๓- "เตสํ อิโต อุตฺตรึ ๔- วิเสโส
นตฺถี"ติ ตฺวา คามนิคมราชธานิโย วิจรนฺตี ยตฺถ ยตฺถ ปณฺฑิตา อตฺถิ, ตตฺถ ตตฺถ
คนฺตฺวา เตสํ ชานนสิปฺปํ สพฺพเมว อุคฺคณฺหาติ. อถสฺสา พหูสุ าเนสุ สิกฺขิตภาเวน
ปฏิวาทํ ทาตุํ สมตฺถา น โหนฺติ. สา อตฺตนา สทฺธึ กเถตุํ สมตฺถํ อทิสฺวา ยํ คามํ
วา นิคมํ วา ปวิสติ, ตสฺส ทฺวาเร วาลุกราสึ กตฺวา ตตฺเถว ชมฺพูสาขํ เปสิ. ๕-
"โย มม วาทํ อาโรเปตุํ สกฺโกติ, โส อิมํ สาขํ มทฺทตู"ติ สมีเป ิตานํ ทารกานํ
สญฺ เทติ. ตํ สตฺตาหํปิ มทฺทนฺตา น โหนฺติ. อถ นํ คเหตฺวา ปกฺกมติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ปาลิ. น หิ  ๒ ปาลิ. ลหุํ อตฺถํ วิจินฺติตา, ขุ.อป. ๓๓/๑๖๑/๓๒๘ (สฺยา)
@๓ ก. อุคฺคณฺหิ  ๔ ฉ.ม. อุตฺตริ  ๕ ฉ.ม.,อิ. เปติ
     ตสฺมึ สมเย อมฺหากํ ภควา โลเก นิพฺพตฺติตฺวา สาวตฺถึ อุปนิสฺสาย เชตวเน
วิหรติ. กุณฺฑลเกสาปิ โข อนุปุพฺเพน สาวตฺถึ ปตฺวา อนฺโตนคเร ๑- ปวิสมานา
โปราณนิยาเมเนว วาลุกราสิมฺหิ สาขํ เปตฺวา ทารกานํ สญฺ ทตฺวา ปาวิสิ.
ตสฺมึ สมเย ธมฺมเสนาปติ ภิกฺขุสํเฆ ปวิฏฺเ เอกโกว นครํ ปวิสนฺโต วาลุกถูเป ๒-
ชมฺพูสาขํ ทิสฺวา "กสฺมา อยํ ปิตา"ติ ปุจฺฉิ. ทารกา นํ ๓- อปริหาเปตฺวา กเถสุํ.
เอวํ สนฺเต อิมํ คเหตฺวา มทฺทถ ทารกาติ. เตสุ เถรสฺส วจนํ สุตฺวา เอกจฺเจ
มทฺทิตุํ น วิสหึสุ, เอกจฺเจ ตํขณํเยว มทฺทิตฺวา จุณฺณวิจุณฺณํ อกํสุ. กุณฺฑลเกสา
ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา นิกฺขมนฺตี ตํ สาขํ มทฺทิตํ ทิสฺวา "กสฺเสตํ กมฺมนฺ"ติ ปุจฺฉิ.
อถสฺสา ธมฺมเสนาปตินา การาปิตภาวํ กถยึสุ. สา "อตฺตโน ถามํ อชานนฺโต
อิมํ สาขํ มทฺทาเปตุํ โน วิสหิสฺสติ, อทฺธา เอโส มหนฺโต ภวิสฺสติ. อหํปิ
ปน ขุทฺทิกา ภวนฺตี น โสภิสฺสามิ, อนฺโตคามเมว ปวิสิตฺวา ปริสาย สญฺ
ทาตุํ วฏฺฏตี"ติ จินฺเตตฺวา ตถา อกาสิ. อสีติกุลสหสฺสนิวาเส นคเร สภาควเสน
สพฺเพ สญฺชานึสูติ ๔- เวทิตพฺพํ.
     เถโรปิ ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา อญฺตรสฺมึ รุกฺขมูเล นิสีทิ. อถายํ กุณฺฑลเกสา
มหาชนปริวุตา เถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ปฏิสณฺารํ กตฺวา เอกมนฺตํ ตฺวา
"ภนฺเต ตุเมฺหหิ สาขา มทฺทาปิตา"ติ ปุจฺฉิ. อาม มยา มทฺทาปิตาติ. เอวํ
สนฺเต ตุเมฺหหิ สทฺธึ อมฺหากํ วาโท โหตุ ภนฺเตติ. โหตุ ภทฺเทติ. กสฺส ปุจฺฉา
โหตุ ๕- กสฺส วิสฺสชฺชนนฺติ. ปุจฺฉา นาม อมฺหากํ ปตฺตา, ตฺวํ ปน ตุยฺหํ ชานนกํ
ปุจฺฉาติ. สา เถเรน ทินฺนอนุมติยา สพฺพเมว อตฺตโน ชานนกํ วาทํ ปุจฺฉิ,
เถโร สพฺพํ วิสฺสชฺเชสิ. สา สพฺพํ ปุจฺฉิตฺวา ตุณฺหี อโหสิ. อถ นํ เถโร
อาห "ตยา  พหุํ ๖- ปุจฺฉิตํ, มยํปิ เอกํ ปญฺหํ ปุจฺฉามา"ติ. ปุจฺฉถ ภนฺเตติ. เอกํ
นาม กินฺติ. กุณฺฑลเกสา "น  ชานามิ ภนฺเต"ติ อาห. ตฺวํ เอตฺตกํปิ น ชานาสิ,
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. อนฺโตนครํ  ๒ ฉ.ม. วาลุกาถูเป, อิ. วาลิกปุญฺเช
@๓ สี.,อิ.,ฉ.ม. ทารกา ตํ การณํ  ๔ สี.,อิ. ชานึสูติ  ๕ สี.,อิ. โหติ  ๖ ฉ.ม. พหุ
อญฺ กึ ชานิสฺสสีติ. สา เถรสฺส ปาเทสุ ปติตฺวา "ตุมฺหากํ สรณํ คจฺฉามิ
ภนฺเต"ติ อาห. มม สรณคมนกมฺมํ นตฺถิ, สเทวเก โลเก อคฺคปุคฺคโล ธุรวิหาเร
วสติ, ตํ สรณํ คจฺฉาหีติ. สา "เอวํ กริสฺสามิ ภนฺเต"ติ สายณฺหสมเย สตฺถุ
ธมฺมเทสนาเวลาย สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ปญฺจ- ปติฏฺิเตน วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ
อฏฺาสิ. สตฺถา ตสฺสา มทฺทิตสงฺขาราย จริยวเสน ธมฺมปเท อิมํ คาถมาห:-
               "สหสฺสมปิ เจ คาถา      อนตฺถปทสญฺหิตา
                เอกํ คาถาปทํ เสยฺโย    ยํ สุตฺวา อุปสมฺมตี"ติ. ๑-
     สา คาถาปริโยสาเน ยถาิตาว สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา ปพฺพชฺชํ
ยาจิ, สตฺถา ตสฺสา ปพฺพชฺชํ สมฺปฏิจฺฉิ. สา ภิกฺขุนีอุปสฺสยํ คนฺตฺวา ปพฺพชิ.
อปรภาเค จตุปริสมชฺเฌ กถา อุทปาทิ "มหนฺตา วตายํ ภทฺทา กุณฺฑลเกสา,
ยา จตุปฺปทิกคาถาวสาเน อรหตฺตํ ปตฺตา"ติ. สตฺถา ตํ การณํ อตฺถุปฺปตฺตึ
กตฺวา เถรึ ขิปฺปาภิญฺานํ อคฺคฏฺาเน เปสีติ.
                         ภทฺทกาปิลานีเถรีวตฺถุ
     [๒๔๔] ทสเม ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรนฺตีนนฺติ ปุพฺเพนิวุฏฺขนฺธสนฺตานํ
อนุสฺสรนฺตีนํ ภทฺทกาปิลานี อคฺคาติ ทสฺเสติ. สา กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ
กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนึ
ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรนฺตีนํ อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ
านนฺตรํ ปฏฺเสิ. สา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อนุปฺปนฺเน พุทฺเธ
พาราณสิยํ กุลเคเห ปฏิสนฺธึ คณฺหิตฺวา อตฺตโน ภคินิยา ๒- สทฺธึ กลหํ กโรนฺตี ตาย
ปจฺเจกพุทฺธสฺส ปิณฺฑปาเต ทินฺเน "อยํ อิมสฺส ปิณฺฑปาตํ ทตฺวา อตฺตโน วสํ
วตฺเตตี"ติ ปจฺเจกพุทฺธสฺส หตฺถโต ปตฺตํ คณฺหิตฺวา ภตฺตํ ฉฑฺเฑตฺวา กลลสฺส
ปูเรตฺวา อทาสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ธ. ๒๕/๑๐๑/๓๕ พาหิยทารุจีริยตฺเถรวตฺถุ  ๒ สี.,อิ. ภาตุชายาย,
@ฉ.ม. สามิภคินิยา
อิมสฺส ปิณฺฑปาตํ ทตฺวา อตฺตโน วสํ วตฺเตตี"ติ ปจฺเจกพุทฺธสฺส หตฺถโต ปตฺตํ
คณฺหิตฺวา ภตฺตํ ฉฑฺเฑตฺวา กลลสฺส ปูเรตฺวา อทาสิ. มหาชโน "พาลา อยนฺ"ติ
ครหิตฺวา "ยาย เต สทฺธึ กลโห กโต, ตสฺสา กิญฺจิ น กโรสิ, ปจฺเจกพุทฺโธ
เต กึ อปรชฺฌตี"ติ อาห. สา เตสํ วจเนน ลชฺชมานา ปุน ปตฺตํ คเหตฺวา
กลลํ หริตฺวา ๑- โธวิตฺวา คนฺธจุณฺเณน อุพฺพฏฺเฏตฺวา จตุมธุรสฺส ปูเรตฺวา อุปริ
อาสิตฺเตน ปทุมคพฺภวณฺเณน สปฺปินา วิชฺโชตมานํ ปจฺเจกพุทฺธสฺส  หตฺเถ เปตฺวา
"ยถายํ ปิณฺฑปาโต โอภาสชาโต, เอวํ โอภาสชาตํ เม สรีรํ โหตู"ติ ปฏฺนํ
ปฏฺเสีติ สพฺพเมตํ มหากสฺสปตฺเถรสฺส วตฺถุมฺหิ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
     มหากสฺสปตฺเถโร ปน ทกฺขิณมคฺคํ คเหตฺวา ทสพลสฺส สนฺติกํ พหุปุตฺตนิโคฺรธมูลํ
คโต, อยํ ภทฺทกาปิลานี วามมคฺคํ คณฺหิตฺวาว มาตุคามสฺส ปพฺพชฺชาย อนนุญฺาตภาเวน
ปริพฺพาชิการามํ อคมาสิ. ยทา ปน มหาปชาปตี โคตมี ปพฺพชฺชญฺจ อุปสมฺปทญฺจ ลภิ,
ตทา สา เถริยา สนฺติเก ปพฺพชฺชญฺจ อุปสมฺปทญฺจ ลภิตฺวา อปรภาเค วิปสฺสนาย กมฺมํ
กโรนฺตี อรหตฺตํ ปตฺวา ปุพฺเพนิวาสาเณ จิณฺณวสี อโหสิ. อถ สตฺถา เชตวเน
นิสีทิตฺวา ภิกฺขุนิโย ปฏิปาฏิยา านนฺตเร เปนฺโต อิมํ เถรึ ปุพฺเพนิวาสํ
อนุสฺสรนฺตีนํ อคฺคฏฺาเน เปสีติ.
                        ภทฺทากจฺจานาเถรีวตฺถุ
     [๒๔๕] เอกาทสเม มหาภิญฺาปฺปตฺตานนฺติ ๒- มหติโย อภิญฺาโย ปตฺตานํ
ภทฺทากจฺจานา นาม อคฺคาติ ทสฺเสติ. เอกสฺส หิ พุทฺธสฺส จตฺตาโรว ชนา
มหาภิญฺา โหนฺติ, น อวเสสสาวกา. อวเสสสาวกา หิ กปฺปสตสหสฺสเมว
อนุสฺสริตุํ สกฺโกนฺติ, น ตโต ปรํ. มหาภิญฺาปฺปตฺตา ปน กปฺปสตสหสฺสาธิกํ
อสงฺเขฺยยฺยํ อนุสฺสรนฺติ. อมฺหากํปิ สตฺถุ สาสเน เทฺว อคฺคสาวกา พากุลตฺเถโร
ภทฺทากจฺจานาติ อิเม จตฺตาโร เอตฺตกํ อนุสฺสริตุํ อสกฺขึสุ. ๓- ตสฺมา อยํ เถรี
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. หาเรตฺวา  ๒ สี.,อิ. มหาภิญฺปฺปตฺตานนฺติ  ๓ ฉ.ม. สกฺขึสุ
มหาภิญฺาปฺปตฺตานํ อคฺคา นาม ชาตา. ภทฺทากจฺจานาติ ตสฺสา นามํ. ภทฺทกจฺจนสฺส ๑-
วิย หิ อุตฺตมสุวณฺณสฺส วิย จ ตสฺสา สรีรวณฺโณ อโหสิ, ๒- ตสฺมา ภทฺทากจฺจานาเตฺวว
สงฺขํ คตา. ๒- ราหุลมาตาเยตํ อธิวจนํ.
     สาปิ ๓- ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา อปรภาเค
สตฺถุ ธมฺมกถํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนึ มหาภิญฺาปฺปตฺตานํ อคฺคฏฺาเน
เปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ านนฺตรํ ปฏฺเสิ. สา กปฺปสตสหสฺสํ
เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สุปฺปพุทฺธสฺส ๔- เคเห ปฏิสนฺธึ
คณฺหิ, ภทฺทากจฺจานาติสฺสา นามํ อกํสุ.
     สา วยปฺปตฺตา โพธิสตฺตสฺส เคหํ อคมาสิ. สา อปรภาเค ราหุลกุมารํ
นาม ปุตฺตํ วิชายิ. ตสฺส ชาตทิวเส โพธิสตฺโต นิกฺขมิตฺวา โพธิมณฺเฑ สพฺพญฺุตํ
ปตฺวา โลกานุคฺคหํ กโรนฺโต อนุปุพฺเพน กปิลวตฺถุํ อาคมฺม าตีนํ สงฺคหํ อกาสิ.
อปรภาเค ปรินิพฺพุเต สุทฺโธทนมหาราเช มหาปชาปตีโคตมี ปญฺจหิ มาตุคามสเตหิ
สทฺธึ สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิ. ราหุลมาตาปิ ชนปทกลฺยาณีปิ เถริยา สนฺติกํ คนฺตฺวา
ปพฺพชิ. สา ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺาย ภทฺทากจฺจานา เถรีเตฺวว ปากฏา อโหสิ,
สา อปรภาเค วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปตฺวา อภิญฺาสุ จิณฺณวสี อโหสิ.
เอกปลฺลงฺเก นิสินฺนา เอกาวชฺชเนน กปฺปสตสหสฺสาธิกํ เอกํ อสงฺเขฺยยฺยํ อนุสฺสรติ.
ตสฺสา ตสฺมึ คุเณ ปากเฏ ชาเต สตฺถา เชตวเน นิสินฺโน ภิกฺขุนิโย ปฏิปาฏิยา
านนฺตเรสุ เปนฺโต อิมํ เถรึ มหาภิญฺาปฺปตฺตานํ อคฺคฏฺาเน เปสีติ.
                          กิสาโคตมีเถรีวตฺถุ
     [๒๔๖] ทฺวาทสเม ลูขจีวรธรานนฺติ ตีหิ ลูเขหิ สมนฺนาคตํ ปํสุกูลํ ธาเรนฺตีนํ
กิสาโคตมี อคฺคาติ ทสฺเสติ. โคตมีติสฺสา นามํ, โถกํ กิสาธาตุกตฺตา ๕- ปน
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. ภทฺทกญฺจนสฺส ๒-๒ ฉ.,อิ. สา ตสฺมา ภทฺทกญฺจนาติ นามํ ลภิ, สา ปจฺฉา
@กจฺจานาเตฺวว สงขํ คตา  ๓ ฉ.ม.,อิ. สา หิ  ๔ ฉ.ม.,อิ. สุปฺปพุทฺธสกฺกสฺส
@๕ สี.,อิ. โถกํ กิลนฺตธาตุกตฺตา
กิสาโคตมีติ วุจฺจติ. อยํปิ ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา
สตฺถุ ธมฺมเทสนํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนึ ลูขจีวรธรานํ อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ
ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ านนฺตรํ ปฏฺเสิ. สา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ
สํสริตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ ทุคฺคตกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺตกาเล
เอกํ กุลํ อคมาสิ, ตตฺถ นํ "ทุคฺคตกุลสฺส ธีตา"ติ ปริภวึสุ.
     สา อปรภาเค ปุตฺตํ วิชายิ, อถสฺสา สมฺมานมกํสุ. โส ปนสฺสา ทารโก
อาธาวิตฺวา ปริธาวิตฺวา กีฬนวเย ิโต กาลมกาสิ, ตสฺสา โสโก อุทปาทิ. สา
"อหํ อิมสฺมึเยว เคเห หตลาภสกฺการา หุตฺวา ปุตฺตสฺส ชาตกาลโต ปฏฺาย สกฺการํ
ปาปุณึ, อิเม มยฺหํ ปุตฺตํ พหิ ฉฑฺเฑตุํปิ วายเมยฺยุนฺ"ติ ๑- ปุตฺตํ องฺเกนาทาย
"ปุตฺตสฺส เม เภสชฺชํ เทถา"ติ เคหทฺวารปฏิปาฏิยา วิจรติ. ทิฏฺทิฏฺฏฺาเน มนุสฺ-
สา "กตฺถ เต มตสฺส ๒- เภสชฺชํ ทิฏฺปุพฺพนฺ"ติ ปาณึ ปหริตฺวา ปริหาสํ กโรนฺติ.
สา เตสํ กถาย เนว สญฺิตฺตํ ๓- คจฺฉติ. อถ นํ เอโก ปณฺฑิตปุริโส ทิสฺวา
"อยํ ปุตฺตโสเกน จิตฺตวิกฺเขปํ ปตฺตา ภวิสฺสติ, เอตสฺสา ปนสฺส ๔- เภสชฺชํ น
อญฺโ ชานิสฺสติ, ทสพโลว ชานิสฺสตี"ติ จินฺเตตฺวา เอวมาห "อมฺม ตว ปุตฺตสฺส
เภสชฺชํ อญฺโ ชานนฺโต นาม นตฺถิ, สเทวเก ปน โลเก อคฺคปุคฺคโล ทสพโล
ธูรวิหาเร วสติ, ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ปุจฺฉาหี"ติ. สา "สจฺจํ ปุริโส กเถตี"ติ
ปุตฺตมาทาย ตถาคตสฺส พุทฺธาสเน นิสินฺนเวลาย ปริสปริยนฺเต ตฺวา "ปุตฺตสฺส
เม เภสชฺชํ เทถ ภควา"ติ อาห.
     สตฺถา ตสฺสา อุปนิสฺสยํ ทิสฺวา "ภทฺทกํ เต โคตมิ กตํ เภสชฺชตฺถาย
อิธาคจฺฉนฺติยา, คจฺฉ นครํ ปวิสิตฺวา โกฏิโต ปฏฺาย สกลนครํ จริตฺวา ยสฺมึ
เคเห โกจิ มตปุพฺโพ นตฺถิ, ตโต สิทฺธตฺถกํ อาหรา"ติ อาห. สา "สาธุ
ภนฺเต"ติ ตุฏฺมานสา อนฺโตนครํ ปวิสิตฺวา ปมเคเหเยว "ทสพโล มม ปุตฺตสฺส
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วายมิสฺสนฺตีติ ๒ ฉ.ม.,อิ. มตกสฺส  ๓ สี.,ฉ.,อิ. สญฺตฺตึ, ม. ปญฺตฺตึ
@๔ ฉ.ม.,อิ. เอติสฺสา ปน
เภสชฺชตฺถาย สิทฺธตฺถกํ อาหราเปติ, สิทฺธตฺถกํ เม เทถา"ติ อาห. "หนฺท โคตมี"ติ
นีหริตฺวา อทํสุ. อหํ เอวํ คเหตุํ น สกฺโกมิ, ๑- อิมสฺมึ เคเห โกจิ มตปุพฺโพ
นาม นตฺถีติ. กึ วเทสิ โคตมิ, โก อิธ มตเก คเณตุํ สกฺโกตีติ. "เตนหิ
อลํ ๒- ทสพโล มํ ยตฺถ มตปุพฺโพ นตฺถิ, ตโต นํ คณฺหาเปตี"ติ อาห. สา
อิมินาว นิยาเมน ตติยฆรํ คนฺตฺวา จินฺเตสิ "สกลนคเร อยเมว นิยาโม ภวิสฺสติ, อิทํ
หิตานุกมฺปเกน พุทฺเธน ทิฏฺ ภวิสฺสตี"ติ สํเวคํ ลภิตฺวา ตโตว พหิ นิกฺขมิตฺวา
อามกสุสานํ คนฺตฺวา ๓- ปุตฺตํ หตฺเถน คเหตฺวา "ปุตฺตก อหํ อิมํ มรณํ ตเวว
อุปฺปนฺนนฺติ จินฺเตสึ, น ปเนตํ ตเวว, มหาชนสาธารโณ เอส ธมฺโม"ติ วตฺวา
ปุตฺตํ อามกสุสาเน ฉฑฺเฑตฺวา อิมํ คาถมาห:-
                    "น คามธมฺโม โน นิคมสฺส ธมฺโม
                     น จาปิยํ เอกกุลสฺส ธมฺโม
                     สพฺพสฺส โลกสฺส สเทวกสฺส
                     เอโสว ธมฺโม ยทิทํ อนิจฺจตา"ติ. ๔-
     เอวญฺจ ปน วตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ อคมาสิ. อถ นํ สตฺถา "ลทฺธา เต
โคตมิ สิทฺธตฺถกา"ติ อาห. นตฺถิ ๕- เม ภนฺเต สิทฺธตฺถเกน กมฺมํ, ปติฏฺ ปน
เม ๖- เทถาติ อาห. อถสฺสา สตฺถา ธมฺมปเท อิมํ คาถมาห:-
               "ตํ ปุตฺตปสุสมฺมตฺตํ       พฺยาสตฺตมนสํ นรํ
                สุตฺตํ คามํ มโหโฆว     มจฺจุ อาทาย คจฺฉตี"ติ. ๗-
     สา คาถาปริโยสาเน ยถาิตาว โสตาปตฺติผเล ปติฏฺาย ปพฺพชฺชํ ยาจิ,
สตฺถา ปพฺพชฺชํ อนุชานาติ. ๘- สา ติกฺขตฺตุํ สตฺถารํ ปทกฺขิณํ กตฺวา วนฺทิตฺวา
ภิกฺขุนีอุปสฺสยํ คนฺตฺวา ปพฺพชฺชญฺจ อุปสมฺปทญฺจ ลภิตฺวา ๙- นจิรสฺเสว
โยนิโสมนสิกาเร กมฺมํ กโรนฺตี วิปสฺสนํ วฑฺเฒสิ. อถสฺสา สตฺถา อิมํ โอภาสคาถมาห:-
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. อยํ เอวํ คเหตุ น สกฺกา  ๒ ฉ.ม.,อิ. อลํ นาหํ คณฺหิสฺสามิ
@๓ สี.,อิ. เนตฺวา  ๔ ขุ.อป. ๓๓/๑๖๒/๓๓๓ (สฺยา)  ๕ ฉ.,อิ. นิฏฺิตํ  ๖ ม. ตุเมฺห
@๗ ขุ.ธ. ๒๕/๒๘๗/๖๖  ๘ ฉ.ม. อนุชานิ, อิ. อนุชานามิ  ๙ สี.,อิ. ปพฺพชิ อุปสมฺปทํ
@ลภิตฺวา ปน
              "โย จ วสฺสสตํ ชีเว    อปสฺสํ อมตํ ปทํ
               เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย   ปสฺสโต อมตํ ปทนฺ"ติ. ๑-
     สา คาถาปริโยสาเน อรหตฺตํ ปตฺวา ปริกฺขารวฬญฺเช ปรมุกฺกฏฺา หุตฺวา
ตีหิ ลูเขหิ สมนฺนาคตํ จีวรํ ปารุปิตฺวา วิจริ. อปรภาเค สตฺถา เชตวเน นิสินฺโน
ภิกฺขุนิโย ปฏิปาฏิยา านนฺตเรสุ เปนฺโต อิมํ เถรึ ลูขจีวรธรานํ อคฺคฏฺาเน
เปสีติ.
                         สิงฺคาลมาตาเถรีวตฺถุ
     [๒๔๗] เตรสเม สทฺธาธิมุตฺตานนฺติ สทฺธาลกฺขเณ อภินิวิฏฺานํ สิงฺคาลมาตา ๒-
อคฺคาติ ทสฺเสติ. อยํ กิร ปทุมุตฺตรพุทฺธกาเล หํสวติยํ กุลเคเห นิพฺพตฺตา
สตฺถุ ธมฺมํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนึ สทฺธาธิมุตฺตานํ อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ
ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา ตํ านนฺตรํ ปฏฺเสิ. สา กปฺปสตสหสฺสํ เทวมนุสฺเสสุ
สํสริตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท ราชคหนคเร เสฏฺิกุเล นิพฺพตฺตา สมานชาติกํ
กุลํ คนฺตฺวา เอกํ ปุตฺตํ วิชายิ, ตสฺสา สิงฺคาลกุมาโรติสฺส นามํ อกํสุ. สาปิ
เตเนว การเณน สิงฺคาลมาตา นาม ชาตา. สา เอกทิวสํ สตฺถุ ธมฺมกถํ สุตฺวา
ปฏิลทฺธสทฺธา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ปพฺพชิ. ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺาย สทฺธินฺทฺริยํ
อธิมตฺตํ ปฏิลภิ. สา ธมฺมสฺสวนตฺถาย วิหารํ คนฺตฺวา ทสพลสฺส สรีรสมฺปตฺตึ ๓-
โอโลกยมานาว ติฏฺติ. สตฺถา ตสฺสา สทฺธาลกฺขเณ อภินิวิฏฺภาวํ ตฺวา สปฺปายํ
กตฺวา ปสาทนียเมว ธมฺมํ เทเสสิ. สาปิ เถรี สทฺธาลกฺขณเมว ธุรํ กตฺวา
อรหตฺตํ ปาปุณิ. อถ นํ สตฺถา อปรภาเค เชตวเน นิสีทิตฺวา ภิกฺขุนิโย ปฏิปาฏิยา
านนฺตเรสุ เปนฺโต อิมํ เถรึ สทฺธาธิมุตฺตานํ อคฺคฏฺาเน เปสีติ.
     เตรสสุตฺตปฏิมณฺฑิตาย เถริปาลิยา วณฺณนา นิฏฺิตา.
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ธ. ๒๕/๑๑๔/๓๗  ๒ สี.,อิ. สิคาลกมาตา  ๓ สี.,อิ. สรีรนิปฺผตฺตึ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๔ หน้า ๒๙๙-๓๓๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=14&A=7123&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=7123&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=150
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=694
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=660
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=660
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_20