ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๓ ภาษาบาลีอักษรไทย สํ.อ. (สารตฺถ.๓)

                        ๔. เอกพีชีสุตฺตวณฺณนา
    [๔๙๔] จตุตฺเถ ตโต มุทุตเรหีติ วิปสฺสนโต นิสฺสกฺกํ เวทิตพฺพํ.
สมตฺตานิ หิ ปญฺจ อินฺทฺริยานิ อรหตฺตมคฺคสฺส วิปสฺสนินฺริยานิ นาม โหนฺติ,
ตโต มุทุตรานิ อนฺตราปรินิพฺพายิสฺส วิปสฺสนินฺทฺริยานิ, ตโต มุทุตรานิ
อุปหจฺจปรินิพฺพายิสฺส, ตโต มุทุตรานิ อสงฺขารปรินิพฺพายิสฺส, ตโต มุทุตรานิ
สสงฺขารปรินิพฺพายิสฺส, ตโต มุทุตรานิ อุทฺธํโสตอกนิฏฺฐคามิสฺส
วิปสฺสนินฺทฺริยานิ นาม. อิธาปิ ปุริมนเยเนว อรหตฺตมคฺเค ฐตฺวา ปญฺจ นิสฺสกฺกานิ
นีหริตพฺพานิ.
    ยถา ปน ปุริมนเยเนว ๑- สกทาคามิมคฺเค ฐตฺวา ตีณิ นิสฺสกฺกานิ,
เอวมิธ ปญฺจ นีหริตพฺพานิ. สกทาคามิมคฺคสฺส หิ วิปสฺสนินฺทฺริเยหิ มุทุตรานิ
โสตาปตฺติมคฺคสฺส วิปสฺสนินฺทฺริยานิ, โสตาปตฺติมคฺคสฺส จ เตหิ
วิปสฺสนินฺทฺริเยหิ มุทุตรานิ เอกพีชีอาทีนํ มคฺคสฺส วิปสฺสนินฺทฺริยานิ.
    เอตฺถ จ เอกพีชีติอาทีสุ โย โสตาปนฺโน หุตฺวา เอกเมว อตฺตภาวํ
ชเนตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณาติ, อยํ เอกพีชี นาม. ยถาห "กตโม จ ปุคฺคโล
เอกพีชี, อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โสตาปนฺโน โหติ
อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโน, โส เอกญฺเญว มานุสกํ ภวํ สนฺธาวิตฺวา
สํสริตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติ, อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล เอกพีชี"ติ. ๒-
    โย ปน เทฺว ตโย ภเว สํสริตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติ, อยํ โกลงฺโกโล
นาม. ยถาห "กตโม จ ปุคฺคโล โกลงฺโกโล. อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล ติณฺณํ
สํโยชนานํ ปริกฺขยา โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโน,
โส เทฺว วา ตีณิ วา กุลานิ สนฺธาวิตฺวา สํสริตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติ, อยํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ปุริมนเย               อภิ.ปุ. ๓๖/๓๓/๑๒๓
วุจฺจติ ปุคฺคโล โกลงฺโกโล"ติ. ๑- ตตฺถ กุลานีติ ภวา เวทิตพฺพา. "เทฺว วา
ตีณิ วา"ติ อิทญฺเจตฺถ เทสนามตฺตเมว, ยาว ฉฏฺฐภวา สํสรนฺโต ปน
โกลงฺโกโลว โหติ.
    ยสฺส สตฺตกฺขตฺตุํ ปรมา อุปปตฺติ, อฏฺฐมภวนฺนาทิยติ, อยํ สตฺตกฺขตฺตุปรโม
นาม. ยถาห "กตโม จ ปุคฺคโล สตฺตกฺขตฺตุปรโม. อิเธกจฺโจ ปุคฺคโล
ติณฺณํ สํโยชนานํ ปริกฺขยา โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต
สมฺโพธิปรายโน, โส สตฺตกฺขตฺตุํ เทเว จ มานุเส จ สนฺธาวิตฺวา สํสริตฺวา
ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติ, อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล สตฺตกฺขตฺตุปรโม"ติ. ๑-
    ภควตา คหิตนามวเสเนว เจตานิ เตสํ ฐานานิ. ๒- เอตฺตกํ หิ ฐานํ
คโต เอกพีชี นาม โหติ, "เอตฺตกํ โกลงฺโกโล, เอตฺตกํ สตฺตกฺขตฺตุปรโม"ติ
ภควตา เอเตสํ นามํ คหิตํ. นิยมโต ปน "อยํ เอกพีชี, อยํ โกลงฺโกโล, อยํ
สตฺตกฺขตฺตุปรโม"ติ นตฺถิ.
    โก ปน เนสํ เอตฺตกํ ๓- ปเภทํ นิยเมตีติ? เกจิ ปน เถรา "ปุพฺพเหตุ
นิยเมตี"ติ วทนฺติ, เกจิ "ปฐมมคฺโค" , เกจิ "อุปริ ตโย มคฺคา" , เกจิ "ติณฺณํ
มคฺคานํ วิปสฺสนา"ติ. ตตฺถ "ปุพฺพเหตุ นิยเมตี"ติ วาเท ปฐมมคฺคสฺส
อุปนิสฺสโย กโต นาม โหติ, อุปริ ตโย มคฺคา อนุปนิสฺสยา อุปฺปนฺนาติ
วจนํ อาปชฺชติ. "ปฐมมคฺโค นิยเมตี"ติ วาเท อุปริ ติณฺณํ มคฺคานํ นิรตฺถกตา
อาปชฺชติ. "อุปริ ตโย มคฺคา นิยเมนฺตี"ติ วาเท ปฐมมคฺเค อนุปฺปนฺเนว
อุปริ ตโย มคฺคา อุปฺปนฺนาติ อาปชฺชติ. "ติณฺณํ มคฺคานํ วิปสฺสนา นิยเมตี"ติ
วาโท ปน ยุชฺชติ. สเจ หิ อุปริ ติณฺณํ มคฺคานํ วิปสฺสนา พลวตี โหติ,
เอกพีชี นาม โหติ, ตโต มนฺทตราย โกลงฺโกโล, ตโต มนฺทตราย
สตฺตกฺขตฺตุปรโมติ.
@เชิงอรรถ:  อภิ.ปุ. ๓๖/๓๑-๒/๑๒๒     ฉ.ม. นามานิ     ฉ.ม. เอตํ
    เอกจฺโจ หิ โสตาปนฺโน วฏฺฏชฺฌาสโย โหติ วฏฺฏาภิรโต, ปุนปฺปุนํ
วฏฺฏสฺมึเยว วิจรติ สนฺทิสฺสติ. อนาถปิณฺฑิกเสฏฺฐี, วิสาขา อุปาสิกา,
จูฬรถมหารถา เทวปุตฺตา, อเนกวณฺโณ เทวปุตฺโต, สกฺโก เทวราชา, นาคทตฺโต
เทวปุตฺโตติ อิเม หิ เอตฺตกา ชนา วฏฺฏชฺฌาสยา วฏฺฏาภิรตา อาทิโต
ปฏฺฐาย ฉเทวโลเก โสเธตฺวา อกนิฏฺเฐ ฐตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสนฺติ, อิเม อิธ
น คหิตา. น เกวลญฺจิเม, โยปิ มนุสฺเสสุเยว สตฺตกฺขตฺตุํ สํสริตฺวา อรหตฺตํ
ปาปุณาติ, โยปิ เทวโลเก นิพฺพตฺโต เทเวสุเยว สตฺตกฺขตฺตุํ อปราปรํ สํสริตฺวา
อรหตฺตํ ปาปุณาติ, อิเมปิ อิธ น คหิตา. กาเลน เทเว กาเลน มนุสฺเส
สํสริตฺวา ปน อรหตฺตํ ปาปุณนฺโตว อิธ คหิโต. ตสฺมา สตฺตกฺขตฺตุปรโมติ
อิทํ อิธฏฺฐกโวกิณฺณสุกฺขวิปสฺสกสฺส นามํ กถิตนฺติ เวทิตพฺพํ.
    ธมฺมานุสารี สทฺธานุสารีติ เอตฺถ ปน อิมสฺมึ สาสเน โลกุตฺตรธมฺมํ
นิพฺพตฺเตนฺตสฺส เทฺว ธุรานิ เทฺว สีสานิ เทฺว อภินิเวสา สทฺธาธุรํ ปญฺญาธุรํ
สทฺธาภินิเวโส ปญฺญาภินิเวโสติ. ตตฺถ โย ภิกฺขุ "สเจ สทฺธาย สกฺกา
นิพฺพตฺเตตุํ, นิพฺพตฺเตสฺสามิ โลกุตฺตรมคฺคนฺ"ติ สทฺธาธุรํ กตฺวา โสตาปตฺติมคฺคํ
นิพฺพตฺเตติ, โส มคฺคกฺขเณ สทฺธานุสารี นาม โหติ. ผลกฺขเณ ปน
สทฺธาวิมุตฺโต นาม หุตฺวา เอกพีชี โกลงฺโกโล สตฺตกฺขตฺตุปรโมติ ติวิโธ โหติ, ตตฺถ
เอเกโก ทุกฺขาปฏิปทาทิวเสน จตุพฺพิธภาวํ อาปชฺชตีติ สทฺธาธุเรน ทฺวาทส
ชนา โหนฺติ.
    โย ปน "สเจ ปญฺญาย สกฺกา นิพฺพตฺเตตุํ, นิพฺพตฺเตสฺสามิ โลกุตฺตรมคฺคนฺ"ติ
ปญฺญาธุรํ กตฺวา โสตาปตฺติมคฺคํ นิพฺพตฺเตติ, โส มคฺคกฺขเณ
ธมฺมานุสารี นาม โหติ. ผลกฺขเณ ปน ปญฺญาวิมุตฺโต นาม หุตฺวา
เอกพีชิอาทิเภเทน ทฺวาทส เภโทว โหติ. เอวํ เทฺว มคฺคฏฺฐา ผลกฺขเณ จตุวีสติ
โสตาปนฺนา โหนฺตีติ.
    ติปิฏกติสฺสตฺเถโร กิร "ตีณิ ปิฏกานิ โสเธสฺสามี"ติ ปรตีรํ คโต, ตํ
เอโก กุฏุมฺพิโก จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺฐาสิ, เถโร อาคมนกาเล "คจฺฉามิ
อุปาสิกา"ติ อาห. กหํ ภนฺเตติ. อมฺหากํ อาจริยุปชฺฌายานํ สนฺติกนฺติ. น
สกฺกา ภนฺเต มยา คนฺตุํ, ภทฺทนฺตํ ปน นิสฺสาย มยา สาสนสฺส คุโณ ญาโต,
ตุมฺหากํ ปรมฺมุขา กีทิสํ ภิกฺขุํ อุปสงฺกมามีติ. อถ นํ เถโร อาห "โย ภิกฺขุ
จตุวีสติ โสตาปนฺเน ทฺวาทส สกทาคามี อฏฺฐจตฺตาฬีส อนาคามี ทฺวาทส
อรหนฺเต ทสฺเสตฺวา ธมฺมกถํ กเถตุํ สกฺโกติ, เอวรูปํ ภิกฺขุํ อุปฏฺฐาตุํ วฏฺฏตี"ติ.
อิมสฺมึ สุตฺเต วิปสฺสนา กถิตาติ.


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๓ หน้า ๓๑๓-๓๑๖. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=13&A=6833&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=13&A=6833&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=19&i=899              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=19&A=5357              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=19&A=5225              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=19&A=5225              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๘ http://84000.org/tipitaka/read/?index_19

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]