ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๓ ภาษาบาลีอักษรไทย สํ.อ. (สารตฺถ.๓)

                      ๖. อวสฺสุตปริยายสุตฺตวณฺณนา
    [๒๔๓] ฉฏฺเฐ นวํ สนฺถาคารนฺติ อธุนา การิตํ สนฺถาคารํ, เอกา
มหาสาลาติ อตฺโถ. อุยฺโยคกาลาทีสุ ๑- หิ ราชาโน ตตฺถ ฐตฺวา "เอตฺตกา
ปุรโต คจฺฉนฺตุ, เอตฺตกา ปจฺฉา, เอตฺตกา อุโภหิ ปสฺเสหิ, เอตฺตกา หตฺถี
อภิรุหนฺตุ, เอตฺตกา อสฺเส, เอตฺตกา รเถสุ ติฏฺฐนฺตู"ติ เอวํ สนฺถํ ๒- กโรนฺติ,
มริยาทํ พนฺธนฺติ, ตสฺมา ตํ ฐานํ สนฺถาคารนฺติ วุจฺจติ. อุยฺโยคฏฺฐานโต จ
อาคนฺตฺวา ยาว เคเหสุ อลฺลโคมยปริภณฺฑาทีนิ กาเรนฺติ, ตาว เทฺว ตีณิ
ทิวสานิ เต ราชาโน ตตฺถ สนฺถมฺภนฺตีติปิ สนฺถาคารํ. เตสํ ราชูนํ สห
อตฺถานุสาสนํ อคารนฺติปิ สนฺถาคารํ. คณราชาโน หิ เต, ตสฺมา อุปฺปนฺนํ
กิจฺจํ เอกสฺส วเสน ๓- น ฉิชฺชติ, สพฺเพสํ ฉนฺโทปิ ลทฺธุํ วฏฺฏติ, ตสฺมา
สพฺเพ ตตฺถ สนฺนิปติตฺวา อนุสาสนฺติ. เตน วุตฺตํ "สห อตฺถานุสาสนํ
อคารนฺติปิ สนฺถาคารนฺ"ติ. ยสฺมา ปน เต ตตฺถ สนฺนิปติตฺวา "อิมสฺมึ
กาเล กสิตุํ วฏฺฏติ, อิมสฺมึ กาเล วปิตุนฺ"ติ เอวมาทินา นเยน ฆราวาสกิจฺจานิ
สมฺมนฺตยนฺติ, ตสฺมา ฉิทฺทาวฉิทฺทํ ฆราวาสํ ตตฺถ สนฺถาคารํ. อจิรการิตํ โหตีติ
อิฏฺฐกมฺมสุธากมฺมจิตฺตกมฺมาทิวเสน สุสชฺชิตํ เทววิมานํ วิย อธุนา นิฏฺฐาปิตํ.
สมเณน วาติ เอตฺถ ยสฺมา ฆรวตฺถุปริคฺคหกาเลเยว เทวตา อตฺตโน วสนฏฺฐานํ
คณฺหนฺติ, ตสฺมา "เทเวน วา"ติ อวตฺวา "สมเณน วา พฺราหฺมเณน วา
เกนจิ วา มนุสฺสภูเตนา"ติ วุตฺตํ.
@เชิงอรรถ:  สี. อุยฺโยธ    ฉ.ม. สนฺถํ, ป.สู. ๓/๒๒/๑๓     ม. วจเนน
    เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสูติ สนฺถาคารํ นิฏฺฐิตนฺติ สุตฺวา "คจฺฉาม นํ
ปสฺสิสฺสามา"ติ คนฺตฺวา ทฺวารโกฏฺฐกโต ปฏฺฐาย สพฺพํ โอโลเกตฺวา "อิทํ
สนฺถาคารํ อติวิย มโนรมํ สสฺสิริกํ, เกน ปฐมํ ปริภุตฺตํ อมฺหากํ ทีฆรตฺตํ
หิตาย สุขาย อสฺสา"ติ จินฺเตตฺวา "อมฺหากํ ญาติเสฏฺฐสฺส ปฐมํ ทิยฺยมาเนปิ
สตฺถุโนว อนุจฺฉวิกํ, ทกฺขิเณยฺยวเสน ทิยฺยมาเนปิ สตฺถุโนว อนุจฺฉวิกํ, ตสฺมา
สตฺถารํ ปฐมํ ปริภุญฺชาเปสฺสาม, ภิกฺขุสํฆสฺส จ อาคมนํ กริสฺสาม, ภิกฺขุสํเฆ
อาคเต เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ อาคตเมว ภวิสฺสติ, สตฺถารํ ติยามรตฺตึ อมฺหากํ
ธมฺมกถํ กถาเปสฺสาม, อิติ ตีหิ รตเนหิ ปริภุตฺตํ ปจฺฉา มยํ ปริภุญฺชิสฺสาม,
เอวํ โน ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย ภวิสฺสตี"ติ สนฺนิฏฺฐานํ กตฺวา อุปสงฺกมึสุ.
    เยน นวํ สนฺถาคารํ เตนุปสงฺกมึสูติ ตํทิวสํ กิร สนฺถาคารํ กิญฺจาปิ
ราชกุลานํ ทสฺสนตฺถาย เทววิมานํ วิย สุสชฺชิตานํ โหติ สุปฏิชคฺคิตํ, พุทฺธารหํ
ปน กตฺวา อปญฺญตฺตํ. พุทฺธา หิ นาม อรญฺญชฺฌาสยา อรญฺญารามา
อนฺโตคาเม วเสยฺยุํ วา โน วา, ตสฺมา "ภควโต มนํ ชานิตฺวาว ปญฺญาเปสฺสามา"ติ
จินฺเตตฺวา เต ภควนฺตํ อุปสงฺกมึสุ, อิทานิ ปน มนํ ลภิตฺวา ปญฺญาเปตุกามา
เยน สนฺถาคารํ เตนุปสงฺกมึสุ.
    สพฺพสนฺถรึ สนฺถาคารํ สนฺถริตฺวาติ ยถา สพฺพเมว สนฺถตํ โหติ, เอวํ
ตํ สนฺถราเปตฺวา. สพฺพปฐมํ ตาว "โคมยํ นาม สพฺพมงฺคเลสุ วฏฺฏตี"ติ
สุธาปริกมฺมกตมฺปิ ภูมึ อลฺลโคมเยน โอปุญฺชาเปตฺวา ปริสุกฺขภาวํ ญตฺวา ยถา
อกฺกนฺตฏฺฐาเน ปทํ ปญฺญายติ, เอวํ จตุชฺชาติยคนฺเธหิ ลิมฺปาเปตฺวา อุปริ
นานาวณฺณกฏสารเถ สนฺถริตฺวา เตสํ อุปริ มหาปิฏฺฐิกโกชเว อาทึ กตฺวา
หตฺถตฺถรอสฺสตฺถรสีหตฺถรพฺยคฺฆตฺถรจนฺทตฺถรกสูริยตฺถรกจิตฺตตฺถรกาทีหิ ๑-
@เชิงอรรถ:  สี. พฺยคฺฆตฺถรกญฺจนตฺถรสูริยตฺถรจิตฺตตฺถรกาทีสุ
นานาวณฺเณหิ อตฺถรเกหิ สนฺถริตพฺพยุตฺตกํ สพฺโพกาสํ สนฺถราเปสุํ. เตน วุตฺตํ
"สพฺพสนฺถรึ สนฺถาคารํ สนฺถริตฺวา"ติ.
    อาสนานิ ปญฺญาเปตฺวาติ มชฺฌฏฺฐาเน ตาว มงฺคลถมฺภํ นิสฺสาย มหารหํ
พุทฺธาสนํ ปญฺญาเปตฺวา, ตตฺถ ตตฺถ ยํ ยํ มุทุกญฺจ มโนรมญฺจ ปจฺจตฺถรณํ,
ตํ ตํ ปจฺจตฺถริตฺวา อุภโต โลหิตกํ มนุญฺญทสฺสนํ อุปธานํ อุปทหิตฺวา
อุปริ สุวณฺณรชตตารกวิจิตฺตวิตานํ พนฺธิตฺวา คนฺธทามปุปฺผทามปตฺตทามาทีหิ
อลงฺกริตฺวา สมนฺตา ทฺวาทสหตฺเถ ฐาเน ปุปฺผชาลํ กาเรตฺวา ตึสหตฺถมตฺตํ ฐานํ
ปุปฺผสาณิยา ๑- ปริกฺขิปาเปตฺวา ปจฺฉิมภิตฺตึ นิสฺสาย ภิกฺขุสํฆสฺส
ปลฺลงฺกปีฐอปสฺสยปีฐมุณฺฑปีฐานิ ปญฺญาเปตฺวา อุปริ เสตปจฺจตฺถรเณหิ
ปจฺจตฺถราเปตฺวาว ปาจีนภิตฺตึ นิสฺสาย อตฺตโน อตฺตโน มหาปิฏฺฐกโกชเว
ปญฺญาเปตฺวา มโนรมานิ หํสโลมาทิปูริตานิ อุปธานานิ ฐปาเปสุํ
"เอวํ อกิลมมานา สพฺพรตฺตึ ธมฺมํ สุณิสฺสามา"ติ. อิทํ สนฺธาย
วุตฺตํ "อาสนานิ ปญฺญาเปตฺวา"ติ.
    อุทกมณิกํ ปติฏฺฐาเปตฺวาติ มหากุจฺฉิกํ อุทกจาฏึ ปติฏฺฐาเปตฺวา. "เอวํ
ภควา จ ภิกฺขุสํโฆ จ ยถารุจิยา หตฺเถหิ โธวิสฺสนฺติ ปาเท วา, มุขํ วา
วิกฺขาเลสฺสนฺตี"ติ เตสุ เตสุ ฐาเนสุ มณิวณฺณสฺส อุทกสฺส ปูราเปตฺวา วาสตฺถาย
นานาปุปฺผานิ เจว อุทกวาสจุณฺณานิ จ ปกฺขิปิตฺวา กทฺทลิปณฺเณหิ ปิทหิตฺวา
ปติฏฺฐาเปสุํ. อิทํ สนฺธาย วุตฺตํ "อุทกมณิกํ ปติฏฺฐาเปตฺวา"ติ.
    เตลปฺปทีปํ อาโรเปตฺวาติ รชตสุวณฺณาทิมยทณฺฑทีปิกาสุ โยนกรูปกิราตรูปกาทีนํ
หตฺเถ ฐปิตสุวณฺณรชตาทิมยาสุ กปลฺลิกาสุ จ เตลปฺปทีปํ ชาลาเปตฺวาติ
อตฺโถ. เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสูติ เอตฺถ ปน เต สกฺยราชาโน น
เกวลํ สนฺถาคารเมว, อถโข โยชนาวฏฺเฏ กปิลวตฺถุสฺมึ นครวีถิโยปิ
@เชิงอรรถ:  ฉ. ปฏ....            ม..... ตูลิยานิ
สมฺมชฺชาเปตฺวา ธเช อุสฺสาเปตฺวา เคหทฺวาเรสุ ปุณฺณฆเฏ จ กทลิโย จ ฐปาเปตฺวา
สกลนครํ ทีปมาลาทีหิ วิปฺปกิณฺณตารกํ วิย กตฺวา "ขิรูปเต ทารเก ขีรํ
ปาเยถ, ทหเร กุมาเร ลหุํ ลหุํ โภเชตฺวา สยาเปถ, อุจฺจาสทฺทํ มา กริตฺถ,
อชฺช เอกรตฺตึ สตฺถา อนฺโตคาเม วสิสฺสติ, พุทฺธา นาม อปฺปสทฺทกามา
โหนฺตี"ติ เภรึ จราเปตฺวา สยํ มณฺฑทีปิกา อาทาย เยน ภควา เตนุปสงฺกมึสุ.
    อถโข ภควา นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย สทฺธึ ภิกฺขุสํเฆน เยน นวํ
สนฺถาคารํ เตนุปสงฺกมีติ "ยสฺสทานิ ภนฺเต ภควา กาลํ มญฺญตี"ติ เอวํ กิร
กาเล อาโรจิเต ภควา ลาขารสตินฺตรตฺตโกวิฬารปุปฺผวณฺณรตฺตทุปฏฺฏํ ๑- กตฺตริยา
ปทุมํ กนฺเตนฺโต วิย, สํวิธาย ติมณฺฑลํ ปฏิจฺฉาเทนฺโต นิวาเสตฺวา สุวณฺณปามงฺเคน
ปทุมกลาปํ ปริกฺขิปนฺโต วิย, วิชฺชุลตาสสฺสิริกํ กายพนฺธนํ พนฺธิตฺวา
รตฺตกมฺพเลน ธชกุมฺภํ ปริโยนนฺธนฺโต วิย, รตนสตุพฺเพเธ สุวณฺณคฺฆิเก
ปวาฬชาลํ ขิปมาโน วิย, สุวณฺณเจติเย รตฺตกมฺพลกญฺจุกํ ปฏิมุญฺจนฺโต วิย,
คจฺฉนฺตํ ปุณฺณจนฺทํ รตฺตวณฺณวลาหเกน ปฏิจฺฉาทยมาโน วิย, กาญฺจนปพฺพตมตฺถเก
สุปกฺกลาขารสํ ปริสิญฺจนฺโต วิย, จิตฺตกูฏปพฺพตมตฺถกํ วิชฺชุลตาย
ปริกฺขิปนฺโต วิย จ สจกฺกวาฬสิเนรุยุคนฺธรํ มหาปฐวึ สญฺจาเลตฺวา คหิตํ
นิโคฺรธปลฺลวสมานวณฺณํ รตฺตวรปํสุกูลํ ปารุปิตฺวา คนฺธกุฏิทฺวารโต นิกฺขมิ
กาญฺจนคุหโต สีโห วิย อุทยปพฺพตกูฏโต ปุณฺณจนฺโท วิย จ. นิกฺขมิตฺวา
ปน คนฺธกุฏิปมุเข อฏฺฐาสิ.
    อถสฺส กายโต เมฆมุเขหิ วิชฺชุกลาปา วิย รสฺมิโย นิกฺขมิตฺวา
สุวณฺณรสธาราปริเสกปิญฺชรปตฺตปุปฺผลวิฏเป วิย อารามรุกฺเข กรึสุ. ตาวเทว
จ อตฺตโน อตฺตโน ปตฺตจีวรมาทาย มหาภิกฺขุสํโฆ ภควนฺตํ ปริวาเรสิ. เต
@เชิงอรรถ:  ม. สุรตฺตทุปฏฺฏํ
ปน ปริวาเรตฺวา ฐิตา ภิกฺขู เอวรูปา อเหสุํ:- อปฺปิจฺฉา สนฺตุฏฺฐา ปวิวิตฺตา
อสํสตฺถา อารทฺธวีริยา วตฺตาโร วจนกฺขมา โจทกา ปาปครหิโน สีลสมฺปนฺนา
สมาธิสมฺปนฺนา ปญฺญาวิมุตฺติวิมุตฺติญาณทสฺสนสมฺปนฺนา. เตหิ ปริวาริโต ภควา
รตฺตกมฺพลปริกฺขิตฺโต วิย สุวณฺณกฺขนฺโธ, รตฺตปทุมสณฺฑมชฺฌคตา วิย สุวณฺณนาวา,
ปวาฬเวทิกา ปริกฺขิตฺโต วิย สุวณฺณปาสาโท วิโรจิตฺถ. สาริปุตฺต-
โมคฺคลฺลานาทโย มหาเถราปิ นํ เมฆวณฺณํ ปํสุกูลํ ปารุปิตฺวา มณิวมฺมวมฺมิกา วิย
มหานาคา ปริวารยึสุ วนฺตราคา ภินฺนกิเลสา วิชฏิตชฏา  ฉินฺนพนฺธนา กุเล
วา คเณ วา อลคฺคา.
    อิติ ภควา สยํ วีตราโค วีตราเคหิ, วีตโทโส วีตโทเสหิ, วีตโมโห
วีตโมเหหิ, นิตฺตโณฺห นิตฺตเณฺหหิ, นิกฺกิเลโส นิกฺกิเลเสหิ, สยํ พุทฺโธ
พหุสฺสุตพุทฺเธหิ ปริวาริโต ปตฺตปริวาริตํ วิย เกสรํ, เกสรปริวาริตา วิย
กณฺณิกา, อฏฺฐนาคสหสฺสปริวาริโต วิย ฉทฺทนฺโต นาคราชา, นวุติหํสสหสฺส-
ปริวาริโต วิย ธตรฏฺโฐ หํสราชา, เสนางฺคปริวาริโต วิย จกฺกวตฺติราชา,
มรุคณปริวาริโต วิย สกฺโก เทวราชา, พฺรหฺมคณปริวาริโต วิย หาริตมหาพฺรหฺมา,
  ตาราคณปริวาริโต วิย ปุณฺณจนฺโท อสเมน พุทฺธเวเสน อปริมาเณน
พุทฺธวิลาเสน กปิลวตฺถุคามิมคฺคํ ปฏิปชฺชิ.
    อถสฺส ปุรตฺถิมกายโต สุวณฺณวณฺณา รสฺมิ อุฏฺฐหิตฺวา อสีติหตฺถฏฺฐานํ
อคฺคเหสิ, ปจฺฉิมกายโต, ทกฺขิณหตฺถโต, วามหตฺถโต สุวณฺณวณฺณา รสฺมิ
อุฏฺฐหิตฺวา อสีติหตฺถฏฺฐานํ อคฺคเหสิ. อุปริเกสนฺตโต ปฏฺฐาย สพฺพเกสาวฏฺเฏหิ
โมรคีววณฺณา รสฺมิ อุฏฺฐหิตฺวา คคฺคณตเล อสีหตฺถฏฺฐานํ อคฺคเหสิ. เหฏฺฐา
ปาทตเลหิ ปวาลวณฺณา รสฺมิ อุฏฺฐหิตฺวา ฆนปฐวึ อสีติหตฺถฏฺฐานํ อคฺคเหสิ.
เอวํ สมนฺตา อสีติหตฺถฏฺฐานํ ฉพฺพณฺณา พุทฺธรสฺมิโย วิโชตมานา
วิปฺผนฺทมานา กาญฺจนทณฺฑทีปิกาหิ นิจฺฉริตฺวา อากาสํ ปกฺขนฺทชาลา วิย
จตุทีปิกมหาเมฆโต นิกฺขนฺตวิชฺชุลตา วิย วิธาวึสุ. สพฺพทิสาภาคา
สุวณฺณจมฺปกปุปฺเผหิ วิกิริยมานา วิย, สุวณฺณฆฏโต นิกฺขนฺตสุวณฺณรสธาราหิ
สิญฺจมานา วิย, ปสาริตสุวณฺณปฏปริกฺขิตฺตา วิย, เวรมฺภวาตสมุฏฺฐิตกึสุก-
กณฺณิการปุปฺผจุณฺณสโมกิณฺณา วิย วิปฺปภาสึสุ ๑-
    ภควโตปิ อสีติอนุพฺยญฺชนปฺปภา ทฺวตฺตึสวรลกฺขณสมุชฺชลสรีรํ สมุคฺคตตารกํ
วิย คคนถลํ, วิกสิตสิว ปทุมวนํ, สพฺพผาลิผุลฺโล ๒- วิย โยชนสติโก
ปาริฉตฺตโก, ปฏิปาฏิยา ฐปิตานํ ทฺวตฺตึสจนฺทานํ ทฺวตฺตึสสูริยานํ
ทฺวตฺตึสจกฺกวตฺตีนํ ทฺวตฺตึสเทวราชานํ ทฺวตฺตึสมหาพฺรหฺมานํ สิริยา สิรึ
อภิภวมานํ วิย วิโรจิตฺถ, ยถา ตํ ทสหิ ปารมีหิ ทสหิ อุปปารมีหิ ทสหิ
ปรมตฺถปารมีหิ สมฺมเทว ปูริตาหิ ๓- สมตึสปารมิตาหิ อลงฺกตํ. กปฺปสตสหสฺสาธิกานิ
จตฺตาริ อสงฺเขฺยยฺยานิ ทินฺนทานํ รกฺขิตสีลํ กตกลฺยาณกมฺมํ เอกสฺมึ อตฺตภาเว
โอสริตฺวา วิปากํ ทาตุํ  ฐานํ อลภมานํ สมฺพาธปฺปตฺตํ วิย อโหสิ. นาวาสหสฺสภณฺฑํ
เอกํ นาวํ อาโรปนกาโล วิย, สกฏสหสฺสภณฺฑํ เอกํ สกฏํ อาโรปนกาโล วิย,
ปญฺจวีสติยา คงฺคานํ โอฆสฺส สมฺภิชฺช มุขทฺวาเร เอกโต ราสิภูตกาโล วิย
อโหสิ.
    อิมาย พุทฺธสิริยา โอภาสมานสฺสาปิ จ ภควโต ปุรโต อเนกานิ
ทณฺฑทีปิกาสหสฺสานิ อุกฺขิปึสุ, ตถา ปจฺฉโต, วามปสฺเส, ทกฺขิเณ ปสฺเส.
ชาติสุมนจมฺปกวนมลฺลิกา รตฺตุปฺปลนีลุปฺปลพกุลสินฺธุวารปุปฺผานิ เจว
นีลปีตาทิวณฺณสุคนฺธคนฺธจุณฺณานิ จ จาตุทฺทีปิกเมฆวิสฺสฏฺฐา อุทกวุฏฺฐิโย วิย
วิปฺปกิรึสุ. ปญฺจงฺคิกตูริยนิคฺโฆสา เจว พุทฺธธมฺมสํฆคุณปฏิสํยุตฺตา ถุติโฆสา จ
สพฺพทิสา
@เชิงอรรถ:  ม. วิปฺปกิรึสุ     ฉ. สพฺพปาลิผุลฺโล     ม. ปริปูริตาหิ
ปูรยึสุ. เทวมนุสฺสนาคสุปณฺณคนฺธพฺพยกฺขาทีนํ อกฺขีนิ อมตปานํ ๑- วิย ลภึสุ.
อิมสฺมึ ปน ฐาเน ฐตฺวา ปทสหสฺเสน ๒- คมนวณฺณํ วตฺตุํ วฏฺฏติ. ตตฺริทํ
มุขมตฺตํ:-
         "เอวํ สพฺพงฺคสมฺปนฺโน      กมฺปยนฺโต วสุนฺธรํ
          อเหฐยนฺโต ปาณานิ       ยาติ โลกวินายโก.
          ทกฺขิณํ ปฐมํ ปาทํ         อุทฺธรนฺโต นราสโภ
          คจฺฉนฺโต สิริสมฺปนฺโน      โสภเต ทิปทุตฺตโม. ๓-
          คจฺฉโต พุทฺธเสฏฺฐสฺส      เหฏฺฐาปาทตลํ มุทุ
          สมํ สมฺผุสเต ภูมึ         รชสา นุปลิปฺปติ.
          นินฺนฏฺฐานํ อุณฺณมติ        คจฺฉนฺเต โลกนายเก
          อุณฺณตญฺจ สมํ โหติ        ปฐวี จ อเจตนา.
          ปาสาณา สกฺขรา เจว     กถลา ขาณุกณฺฏกา
          สพฺเพ มคฺคา วิวชฺชนฺติ     คจฺฉนฺเต โลกนายเก.
          นาติทูเร อุทฺธรติ         นาจฺจาสนฺเน จ นิกฺขิปํ
          อฆฏยนฺโต นิยฺยาติ        อุโภ ชาณู จ โคปฺผเก.
          นาติสีฆํ ปกฺกมติ          สมฺปนฺนจรโณ มุนิ
          น จาปิ สณิกํ ๔- ยาติ     คจฺฉมาโน สมาหิโต.
          อุทฺธํ อโธ ติริยญฺจ        ทิสญฺจ วิทิสํ ตถา
          น เปกฺขมาโน โส ยาติ    ยุคมตฺตํ หิ เปกฺขติ.
@เชิงอรรถ:  ม. อมตสารํ                สี. ปทสเตน ปทสหสฺเสน
@ ฉ.ม. ทฺวิปทุตฺตโม           น จาติสณิกํ, ป.สู. ๓/๒๒/๑๘
            นาควิกฺกนฺตจาโร โส      คมเน โสภเต ชิโน
            จารุํ คจฺฉติ โลกคฺโค      หาสยนฺโต สเทวเก.
            อุฬุราชาว โสภนฺโต       จตุจารีว ๑- เกสรี
            โตสยนฺโต พหู สตฺเต      ปุรํ เสฏฺฐํ อุปาคมี"ติ.
    วณฺณกาโล นาม กิเรส, เอวํวิเธสุ กาเลสุ พุทฺธสฺส สรีรวณฺเณ วา
คุณวณฺเณ วา ธมฺมกถิกสฺส ถาโมเยว ปมาณํ. จุณฺณิยปเทหิ วา คาถาพนฺธเนน
วา ยตฺตกํ สกฺโกติ, ตตฺตกํ วตฺตพฺพํ. ทุกถิตนฺติ น วตฺตพฺพํ. อปฺปมาณวณฺณา
หิ พุทฺธา. เตสํ พุทฺธาปิ อนวเสสโต วณฺณํ วตฺตุํ อสมตฺถา, ปเคว อิตรา
ปชาติ. อิมินาปิ สิริวิลาเสน อลงฺกตปฏิยตฺตํ สกฺยราชปุรํ ปวิสิตฺวา ภควา
ปสนฺนจิตฺเตน ชเนน คนฺธธูมวาสจุณฺณาทีหิ ปูชยมาโน สนฺถาคารํ ปาวิสิ.
เตน วุตฺตํ "อถโข ภควา นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย สทฺธึ ภิกฺขุสํเฆน เยน
นวํ สนฺถาคารํ, เตนุปสงฺกมี"ติ.
    ภควนฺตํเยว ปุรกฺขตฺวาติ ภควนฺตํ ปุรโต กตฺวา. ตตฺถ ภควา ภิกฺขูนญฺเจว
อุปาสากานญฺจ มชฺเฌ นิสินฺโน คนฺโธทเกน นหาเปตฺวา ทุกูลจุมฺพฏเกน
โวทกํ กตฺวา ชาติหิงฺคุลเกน มชฺชิตฺวา รตฺตกมฺพลปลิเวฐิเต ปีเฐ
ฐปิตรตฺตสุวณฺณฆนปฏิมา วิย อติวิโรจิตฺถ. อยํ ปเนตฺถ โปราณานํ วณฺณภณนมคฺโค:-
            "คนฺตฺวาน มณฺฑลมาลํ     นาควิกฺกนฺตจารโณ
             โอภาสยนฺโต โลกคฺโค   นิสีทิ วรมาสเน.
                    ตหึ นิสินฺโน นรทมฺมสารถิ
                    เทวาติเทโว สตปุญฺญลกฺขโณ
                    พุทฺธาสเน มชฺฌคโต วิโรจติ
                    สุวณฺณเนกฺขํ วิย ปณฺฑุกมฺพเล.
@เชิงอรรถ:  สี.,ม.,ก. จาตุจารีว
               เนกฺขํ ชมฺโพนทสฺเสว   นิกฺขิตฺตํ ปณฺฑุกมฺพเล
               วิโรจติ วีตมโล       มณิเวโรจโน ยถา.
               มหาสาโลว สมฺผุลฺโล   สิเนรุราชาวลงฺกโต
               สุวณฺณยูปสงฺกาโส      ปทุโม โกกนโท ๑- ยถา.
               ชลนฺโต ทีปรุกฺโขว     ปพฺพตคฺเค ยถา สิขี
               เทวานํ ปาริฉตฺโตว    สพฺพผุลฺโล วิโรจตี"ติ.
    กาปิลวตฺถเว สเกฺย พหุเทว รตฺตึ ธมฺมิยา กถายาติ เอตฺถ ธมฺมกถา
นาม สนฺถาคารานุโมทนปฏิสํยุตฺตา ปกิณฺณกกถา เวทิตพฺพา. ตทา หิ ภควา
อากาสคงฺคํ โอตาเรนฺโต วิย ปฐโวชํ อากฑฺฒนฺโต วิย มหาชมฺพุํ มตฺถเก
คเหตฺวา จาเลนฺโต วิย โยชนีกํ มธุภณฺฑํ จกฺกยนฺเตน ปีเฬตฺวา มธุปานํ
ปายมาโน ๑- วิย กปิลวตฺถุวาสีนํ สกฺยานํ หิตสุขาวหํ ปกิณฺณกกถํ กเถสิ.
"อาวาสทานํ นาเมตํ มหาราช มหนฺตํ, ตุมฺหากํ อาวาโส มยา ปริภุตฺโต,
ภิกฺขุสํเฆน จ ปริภุตฺโต, มยา จ ภิกฺขุสํเฆน จ ปริภุตฺโต ธมฺมรตเนน
ปริภุตฺโตเยวาติ ตีหิ รตเนหิ ปริภุตฺโต นาม โหติ. อาวาสทานสฺมึ หิ ทินฺเน
สพฺพทานํ ทินฺนเมว โหติ. ภุมฺมฏฺฐกปณฺณสาลาย วา สาขามณฺฑปสฺส วา
อานิสํโส นาม ปริจฺฉินฺทิตุํ น สกฺกา. อาวาสทานานุภาเวน หิ ภเว ภเว
นิพฺพตฺตสฺสาปิ สมฺพาธิตคพฺภวาโส ๒- น โหติ, ทฺวาทสหตฺโถ โอวรโก วิย
มาตุกุจฺฉิอสมฺพาโธว โหตี"ติ เอวํ นานานยวิจิตฺตํ พหุํ ธมฺมิกถํ กเถตฺวา:-
               "สีตํ อุณฺหํ ปฏิหนฺติ      ตโต วาฬมิคานิ จ
                สิรีสเป จ มกเส      สิสิเร จาปิ วุฏฺฐิโย.
                ตโต วาตาตโป โฆโร  สญฺชาโต ๓- ปฏิหญฺญติ
                เลณตฺถญฺจ สุขตฺถญฺจ    ฌายิตุญฺจ วิปสฺสิตุํ.
@เชิงอรรถ:  สี. โกกาสโก               สี. ปาเยนฺโต
@ สี.,ก. สํปิฬิต....         ม. วาตาตเป โฆเร สญฺชาเต
               วิหารทานํ สํฆสฺส         อคฺคํ พุทฺเธน วณฺณิตํ
               ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต โปโส    สมฺปสฺสํ อตฺถมตฺตโน.
               วิหาเร การเย รมฺเม     วาสเยตฺถ พหุสฺสุเต
               เตสํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ      วตฺถเสนาสนานิ จ.
               ทเทยฺย อุชุภูเตสุ         วิปฺปสนฺเนน เจตสา
               เต ตสฺส ธมฺมํ เทเสนฺติ    สพฺพทุกฺขาปนูทนํ.
               ยํ โส ธมฺมํ อิธญฺญาย      ปรินิพฺพาติ อนาสโว"ติ ๑-
    เอวํ "อยมฺปิ อาวาเส อานิสํโส, อยมฺปิ อาวาเส อานิสํโส"ติ พหุเทว
รตฺตึ อติเรกตรํ ทิยฑฺฒยามํ อาวาสานิสํสกถํ กเถสิ. ตตฺถ อิมา ตาว คาถาย
สงฺคหํ อารูฬฺหา, ปกิณฺณกธมฺมเทสนา ปน สงฺคหํ นาโรหติ. สนฺทสฺเสตฺวาติอาทีนิ
วุตฺตฏฺฐาเนว.
    อภิกฺกนฺตาติ อติกฺกนฺตา เทฺว ยามา คตา. ยสฺส ทานิ กาลํ มญฺญถาติ
ยสฺส ตุเมฺห คมนสฺส กาลํ มญฺญถ, คมนกาโล ตุมฺหากํ, คจฺฉถาติ วุตฺตํ โหติ.
กสฺมา ปน ภควา เต อุยฺโยเชสีติ? อนุกมฺปาย. สุขุมาลา หิ เต, ติยามรตฺตึ
นิสีทิตฺวา วีตินาเมนฺตานํ สรีเร อาพาโธ อุปฺปชฺเชยฺย, ภิกฺขุสํโฆปิ มหา, ตสฺส
ฐานนิสชฺชานํ โอกาโส ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ อุภยานุกปฺปาย อุยฺโยเชสิ.
    วิคตถินมิทฺโธติ ตตฺร กิร ภิกฺขู ยามทฺวยํ ฐิตาปิ นิสินฺนาปิ อจาลยึ, ๒-
ปจฺฉิมยาเม ปน อาหาโร ปริณมติ, ตสฺส ปริณตตฺตา ภิกฺขุสํโฆ วิคตถินมิทฺโธ
ชาโตติ อการณเมตํ. พุทฺธานํ หิ กถํ สุณนฺตสฺส กายิกเจตสิกทรถา น โหนฺติ,
กายจิตฺตลหุตาทโย อุปฺปชฺชนฺติ, เตน เตสํ เทฺว ยาเม ฐิตานมฺปิ นิสินฺนานมฺปิ
@เชิงอรรถ:  วิ. จูฬ. ๗/๒๙๕/๖๑            สี. อาลสึสุ
ธมฺมํ สุณนฺตานํ ถินมิทฺธํ วิคตํ, ปจฺฉิมยาเมปิ สมปตฺเต ตถา วิคตเมว ชาตํ.
เตนาห "วิคตถินมิทฺโธ"ติ.
    ปิฏฺฐิ เม อาคิลายตีติ กสฺมา อาคิลายติ? ภควโต หิ ฉพฺพสฺสานิ
มหาปธานํ ปทหนฺตสฺส มหนฺตํ กายทุกฺขํ อโหสิ, อถสฺส อปรภาเค มหลฺลกกาเล
ปิฏฺฐิวาโต ๑- อุปฺปชฺชีติ อการณํ วา เอตํ, ปโหติ หิ ภควา อุปฺปนฺนํ เวทนํ
วิกฺขมฺเภตฺวา เอกมฺปิ เทฺวปิ สตฺตาหานิ เอกปลฺลงฺเกน นิสีทิตุํ. สนฺถาคารสาลํ
ปน จตูหิ อิริยาปเถหิ ปริภุญฺชิตุกาโม อโหสิ. ตตฺถ ปาทโธวนโต ๒-
    ยาว ธมฺมาสนา อคมาสิ, เอตฺตเก ฐาเน คมนํ นิปฺผนฺนํ. ธมฺมาสนํ
สมฺปตฺโต ๓- โถกํ ฐตฺวา นิสีทิ, เอตฺตเก ฐาเน ฐานํ นิปฺผนฺนํ. เทฺวยามํ
ธมฺมาสเน นิสีทิ `เอตฺตเก ฐาเน นิสชฺชา นิปฺผนฺนา. อิทานิ ทกฺขิเณน
ปสฺเสน โถกํ นิปนฺเน สยนํ นิปฺผชฺชิสฺสตีติ เอวํ จตูหิ อิริยปเถหิ
ปริภุญฺชิตุกาโม อโหสิ. อุปาทินฺนกสรีรญฺจ นาม "โน อาคิลายตี"ติ น วตฺตพฺพํ,
ตสฺมา จิรนิสชฺชาย สญฺชาตํ อปฺปกมฺปิ อาคิลายนํ คเหตฺวา เอวมาห.
    สงฺฆาฏึ ปญฺญาเปตฺวาติ สนฺถาคารสฺส กิร เอกปสฺเส เต ราชาโน
ปฏสาณิโย ปริกฺขิปาเปตฺวา กปฺปิยมญฺจกํ ปญฺญาเปตฺวา กปฺปิยปจฺจตฺถรเณน
อตฺถริตฺวา อุปริ สุวณฺณตารกคนฺธมาลาทิทามปฏิมณฺฑิตํ วิตานํ พนฺธิตฺวา
คนฺธเตลปฺปทีปํ อาโรปยึสุ "อปฺเปว นาม สตฺถา ธมฺมาสนโต วุฏฺฐาย โถกํ
วิสมนฺโต อิธ นิปชฺเชยฺย, เอวํ โน อิมํ สนฺถาคารํ ภควตา จตูหิ อิริยาปเถหิ
ปริภุตฺตํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย ภวิสฺสตี"ติ. สตฺถาปิ ตเทว สนฺธาย ตตฺถ
สงฺฆาฏึ ปญฺญาเปตฺวา นิปชฺชิ. อุฏฺฐานสญฺญํ มนสิกริตฺวาติ "เอตฺตกํ กาลํ
อติกฺกมิตฺวา วุฏฺฐหิสฺสามี"ติ วุฏฺฐานสญฺญํ จิตฺเต ฐเปตฺวา, ตญฺจ โข
อนิทฺทายนฺโตว เถรสฺส ธมฺมกถํ สุณมาโน.
@เชิงอรรถ:  สี. ปิฏฺฐิโรโค      สี.,ก. หตฺถปาทโธวนฏฺฐานโต     ฉ.ม. ปตฺโต
    อวสฺสุตปริยายนฺติ อวสฺสุตสฺส ปริยายํ, อวสฺสุตสฺส การณนฺติ อตฺโถ.
อธิมุจฺจตีติ กิเลสาธิมุจฺจเนน มุจฺจติ, คิทฺโธ โหติ. พฺยาปชฺชตีติ พฺยาปาทวเสน
ปูติจิตฺโต โหติ. จกฺขุโตติ จกฺขุภาเวน. มาโรติ กิเลสมาโรปิ เทวปุตฺตมาโรปิ.
โอตารนฺติ วิวรํ. อารมฺมณนฺติ ปจฺจยํ. นฬาคารติณาคารํ วิย หิ สวิเสวนานิ
อายตนานิ, ติณุกฺกา วิย กิเลสุปฺปตฺติรหํ อารมฺมณํ, ติณุกฺกาย ฐปิตฐปิตฏฺฐาเน
องฺคารสฺส ปชฺชลนํ ๑- วิย อารมฺมเณ อาปาถมาคเต กิเลสานํ อุปฺปตฺติ. เตน
วุตฺตํ ลเภถ มาโร โอตารนฺติ.
    สุกฺกปกฺเข พหลมตฺติกปิณฺฑาวเลปนํ กูฏาคารํ วิย นิพฺพิเสวนานิ
อายตนานิ, ติณุกฺกา วิย วุตฺตปฺปการํ อารมฺมณํ, ติณุกฺกาย ฐปิตฐปิตฏฺฐาเน
นิพฺพาปนํ วิย นิพฺพิเสวนานํ อายตนานํ อารมฺมเณ อาปาถมาคเต กิเลสปริฬาหสฺส
อนุปฺปตฺติ. เตน วุตฺตํ เนว ลเภถ มาโร โอตารนฺติ.


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๓ หน้า ๑๐๒-๑๑๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=13&A=2219&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=13&A=2219&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=18&i=326              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=18&A=4975              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=18&A=4608              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=18&A=4608              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๘ http://84000.org/tipitaka/read/?index_18

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]