ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๑๒ ภาษาบาลีอักษรไทย สํ.อ. (สารตฺถ.๒)

                       ๓. เผณปิณฺฑูปมสุตฺตวณฺณนา
    [๙๕] ตติเย คงฺคาย นทิยา ตีเรติ อยุชฺฌปุรวาสิโน อปริมาณภิกฺขุปริวารํ
จาริกํ จรมานํ ตถาคตํ อตฺตโน นครํ สมฺปตฺตํ ทิสฺวา เอกสฺมึ คงฺคาย
นิวตฺตนฏฺฐาเน มหาวนสณฺฑมณฺฑิตปฺปเทเส สตฺถุ วิหารํ กตฺวา อทํสุ. ภควา
ตตฺถ วิหรติ. ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "คงฺคาย นทิยา ตีเร"ติ. ตตฺร โข ภควา
ภิกฺขู อามนฺเตสีติ ตสฺมึ วิหาเร วสนฺโต ภควา สายนฺหสมยํ คนฺธกุฏิโต
นิกฺขมิตฺวา คงฺคาตีเร ปญฺญตฺตวรพุทฺธาสเน นิสินฺโน คงฺคาย นทิยา
อาคจฺฉนฺตํ มหนฺตํ เผณปิณฺฑํ ทิสฺวา "มม สาสเน ปญฺจกฺขนฺธนิสฺสิตํ ๑- เอกํ
ธมฺมํ กเถสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา ปริวาเรตฺวา นิสินฺเน ภิกฺขู อามนฺเตสิ.
    มหนฺตํ เผณปิณฺฑนฺติ อุฏฺฐานุฏฺฐาเน พทรปกฺกปฺปมาณโต ๒- ปฏฺฐาย
อนุโสตาคมเนน ๓- อนุปุพฺเพน ปวฑฺฒิตฺวา ปพฺพตกูฏมตฺตํ ชาตํ, ยตฺถ
อุทกสปฺปาทโย อเนกปาณา ๔- นิวสนฺติ, เอวรูปํ มหนฺตํ เผณปิณฺฑํ. อาวเหยฺยาติ
อาหเรยฺย. โส ปนายํ เผณปิณฺโฑ อุฏฺฐิตฏฺฐาเนปิ ภิชฺชติ, โถกํ คนฺตฺวาปิ,
เอกทฺวิโยชนาทิวเสน คนฺตฺวาปิ อนฺตรา ปน อภิชฺชนฺโตปิ มหาสมุทฺทํ ปตฺวา
อวสฺสเมว ภิชฺชติ. นิชฺฌาเยยฺยาติ โอโลเกยฺย. โยนิโส อุปปริกฺเขยฺยาติ
@เชิงอรรถ:  ม. ปจฺจกฺขนิสฺสิตํ          สี. พทรฏฺฐิปมาณโต, ก. พทรจกฺกปมาณโต
@ ก. อนุโสตาคมเน         ฉ.ม. อเนกปาณโย
การเณน อุปปริกฺเขยฺย. กึ หิ สิยา ภิกฺขเว เผณปิณฺเฑ สาโรติ ภิกฺขเว
เผณปิณฺฑมฺหิ สาโร นาม กึ ภเวยฺย, วิลียิตฺวา วิทฺธํเสยฺเยว.
    เอวเมว โขติ ยถา เผณปิณฺโฑ นิสฺสาโร, เอวํ รูปมฺปิ นิจฺจสาร-
ธุวสารอตฺตสารวิรเหน นิสฺสารเมว. ยถา จ โส "อิมินา ปตฺตํ วา ถาลกํ วา
กริสฺสามี"ติ คเหตุํ น สกฺกา. คหิโตปิ ตมตฺถํ น สาเธติ, ภิชฺชติ เอว,
เอวํ รูปมฺปิ นิจฺจนฺติ วา ธุวนฺติ วา อหนฺติ วา มมนฺติ วา คเหตุํ น สกฺกา,
คหิตมฺปิ น ตถา ติฏฺฐติ, อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา อสุภญฺเญว โหตีติ เอวํ
เผณปิณฺฑสทิสเมว โหติ. ยถา วา ปน เผณปิณฺโฑ ฉิทฺทาวฉิทฺโท อเนกสนฺธิฆฏิโต
พหุนฺนํ อุทกสปฺปาทีนํ ปาณานํ อาวาโส, เอวํ รูปมฺปิ ฉิทฺทาวฉิทฺทํ
อเนกสนฺธิฆฏิตํ, กุลวเสเนเวตฺถ อสีติ กิมิกุลานิ วสนฺติ, ตเทว เตสํ สูติฆรมฺปิ
วจฺจกุฏิปิ คิลานสาลาปิ สุสานมฺปิ, น เต อญฺญตฺถ คนฺตฺวา คพฺภวุฏฺฐานาทีนิ
กโรนฺติ, เอวมฺปิ เผณปิณฺฑสทิสํ.
    ยถา จ เผณปิณฺโฑ อาทิโต พทรปกฺกมตฺโต หุตฺวา อนุปุพฺเพน
ปพฺพตกูฏมตฺโตปิ โหติ, เอวํ รูปมฺปิ อาทิโต กลลมตฺตํ หุตฺวา อนุปุพฺเพน
พฺยามมตฺตมฺปิ โคมหึสหตฺถิอาทีนํ วเสน ปพฺพตกูฏาทิมตฺตํ โหติ, มจฺฉกจฺฉปาทีนํ
วเสน อเนกโยชนสตปฺปมาณมฺปิ, เอวมฺปิ เผณปิณฺฑสทิสํ. ยถา จ เผณปิณฺโฑ
อุฏฺฐิตมตฺโตปิ ภิชฺชติ, โถกํ คนฺตฺวาปิ, ทูรํ คนฺตฺวาปิ, สมุทฺทํ ปตฺวา ปน
อวสฺสเมว ภิชฺชติ, เอวเมวํ รูปมฺปิ กลลภาเวปิ ภิชฺชติ อพฺพุทาทิภาเวปิ,
อนฺตรา ปน อภิชฺชมานมฺปิ วสฺสสตายุกานํ วสฺสสตํ ปตฺวา อวสฺสเมว ภิชฺชติ,
มรณมุเข จุณฺณวิจุณฺณํ โหติ, เอวมฺปิ เผณปิณฺฑสทิสํ.
    กึ หิ สิยา ภิกฺขเว เวทนาย สาโรติอาทีสุปิ เวทนาทีนํ ปุพฺพุฬาทีหิ ๑-
เอวํ สทิสตา เวทิตพฺพา. ยถา หิ ปุพฺพุโฬ อสาโร, เอวํ เวทนาปิ. ยถา จ
@เชิงอรรถ:  สี. พุพฺพุฬาทีหิ
โส อพโล อคยฺหุปโค, น สกฺกา ตํ คเหตฺวา ผลกํ วา อาสนํ วา กาตุํ,
คหิโตปิ ภิชฺชเตว, เอวํ เวทนาปิ อพลา อคยฺหุปคา, น สกฺกา นิจฺจาติ วา
ธุวาติ วา คหิตุํ, คหิตาปิ น ตถา ติฏฺฐติ, เอวํ อคยฺหูปคตายปิ เวทนา
ปุพฺพุฬสทิสา. ยถา ปน ตสฺมึ ตสฺมึ อุทกพินฺทุมฺหิ ปุพฺพุโฬ อุปฺปชฺชติ เจว
ภิชฺชติ จ, น จิรฏฺฐิติโก โหติ, เอวํ เวทนาปิ ปุพฺพุโฬ อุปฺปชฺชติ เจว
ภิชฺชติ จ, จิรฏฺฐิติกา โหติ, เอกจฺฉรกฺขเณ โกฏิสตสหสฺสสงฺขา อุปฺปชฺชิตฺวา
นิรุชฺฌติ. ยถา จ ปุพฺพุโฬ อุทกตลํ, อุทกพินฺทุํ, อุทกชชลฺลํ, ๑- สงฺกฑฺฒิตฺวา
ปุฏํ กตฺวา คหณวาตญฺจาติ จตฺตาริ การณานิ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ, เอวํ เวทนาปิ
วตฺถุํ อารมฺมณํ กิเลสชลฺลํ ผสฺสสงฺฆฏฺฏนญฺจาติ จตฺตาริ การณานิ ปฏิจฺจ
อุปฺปชฺชติ, เอวมฺปิ เวทนา ปุพฺพุฬสทิสา.
    สญฺญาปิ อสารกฏฺเฐน มรีจิสทิสา, ตถา อคยฺหุปคฏฺเฐน. น หิ สกฺกา
ตํ คเหตฺวา ปิวิตุํ วา นฺหายิตุํ วา ภาชนํ วา ปูเรตุํ. อปิจ ยถา มรีจิ
วิปฺผนฺทติ, สญฺชาตูมิเวคา วิย ขายติ, เอวํ นีลสญฺญาทิเภทา สญฺญาปิ
นีลาทิอนุภวนตฺถาย ผนฺทติ วิปฺผนฺทติ. ยถา จ มรีจิ มหาชนํ วิปฺปลมฺเภติ,
"ปุณฺณวาปิ วิย ปุณฺณนที วิย ทิสฺสตี"ติ วทาเปติ, เอวํ สญฺญาปิ วิปฺปลมฺเภติ,
"อิทํ นีลกํ สุภํ สุขํ นิจฺจนฺ"ติ วทาเปติ. ปีตกาทีสุปิ เอเสว นโย. เอวํ
สญฺญา วิปฺปลมฺภเณนาปิ มรีจิสทิสา.
    อกุกฺกุกชาตนฺติ ๒- อนฺโต อสญฺชาตฆนทณฺฑกํ. สงฺขาราปิ อสารกฏฺเฐน
กทลิกฺขนฺธสทิสา, ตถา อคยฺหุปคฏฺเฐน. ยเถว หิ กทลิกฺขนฺธโต กิญฺจิ
คเหตฺวา น สกฺกา โคปานสิอาทีนํ อตฺถาย อุปเนตุํ, อุปนีตมฺปิ น ตถา โหติ,
เอวํ สงฺขาราปิ น สกฺกา นิจฺจาทิวเสน คหิตุํ คหิตาปิ น ตถา โหนฺติ. ยถา
จ กทลิกฺขนฺโธ พหุปตฺตวฏฺฏิสโมธาโน โหติ, เอวํ สงฺขารกฺขนฺโธ
@เชิงอรรถ:  ม. อุทกชลฺลกํ, ก. อุทกชาลกํ     สี. อกุสชาตนฺติ, ก. อกุกฺกุชกชาตนฺติ
พหุธมฺมสโมธาโน. ยถา จ กทลิกฺขนฺโธ นานาลกฺขโณ. อญฺโญเยว หิ พาหิราย
ปตฺตวฏฺฏิยา วณฺโณ, อญฺโญ ตโต อพฺภนฺตรอพฺภนฺตรานํ เอวเมว สงฺขารกฺขนฺเธปิ
อญฺญเทว ผสฺสสฺส อกฺขณํ, อญฺญา เจตนาทีนํ, สโมธาเนตฺวา ปน สงฺขารกฺขนฺโธว
วุจฺจตีติ เอวมฺปิ สงฺขารกฺขนฺโธ กทลิกฺขนฺธสทิโส.
    จกฺขุมา ปุริโสติ มํสจกฺขุนา เจว ปญฺญาจกฺขุนา จาติ ทฺวีหิ จกฺขูหิ
จกฺขุมา. มํสจกฺขุมฺปิ หิสฺส ปริสุทฺธํ วฏฺฏติ อปคตปฏลปิฬกํ, ปญฺญาจกฺขุมฺปิ
อสารภาวทสฺสนสมตฺถํ. วิญฺญาณมฺปิ อสารกฏฺเฐน มายาสทิสํ, ตถา อคยฺหุปคฏฺเฐน.
ยถา จ มายา อตฺตรา ลหุปจฺจุปฏฺฐานา, เอวํ วิญฺญาณํ. ตญฺหิ ตโตปิ
อิตฺตรตรญฺเจว ลหุปจฺจุปฏฺฐานตรญฺจ. เตเนว ๑- หิ จิตฺเตน ปุริโส อาคโต วิย
คโต วิย ฐิโต วิย นิสินฺโน วิย โหติ. อญฺญเทว จ อาคมนกาเล จิตฺตํ,
อญฺญํ คมนกาลาทีสุ. เอวมฺปิ วิญฺญาณํ มายาสทิสํ. มายา จ มหาชนํ วญฺเจติ,
ยงฺกิญฺจิเทว "อิทํ สุวณฺณํ รชตํ มุตฺตา"ติ คาหาเปติ, วิญฺญาณมฺปิ มหาชนํ
วญฺเจติ. เตเนว หิ จิตฺเตน อาคจฺฉนฺตํ วิย คจฺฉนฺตํ วิย ฐิตํ วิย นิสินฺนํ
กตฺวา คาหาเปติ, อญฺญเทว จ อาคมเน จิตฺตํ, อญฺญํ คมนาทีสุ. เอวมฺปิ
วิญฺญาณํ มายาสทิสํ.
    ภูริปญฺเญนาติ สณฺหปญฺเญน เจว วิปุลวิตฺถตปญฺเญน จ. อายูติ
ชีวิตินฺทฺริยํ. อุสฺมาติ กมฺมชเตโชธาตุ. ปรภตฺตนฺติ นานาวิธานํ กิมิคณาทีนํ
ภตฺตํ หุตฺวา. เอตาทิสายํ สนฺตาโนติ เอตาทิสี อยํ ปเวณิ มตกสฺส ยาว
สุสานา ฆฏฺฏิยตีติ. มายายํ พาลลาปินีติ ยฺวายํ วิญฺญาณกฺขนฺโธ นาม, อยํ
พาลมหาชนลปาปนิกมายา นาม. วธโกติ ทฺวีหิ การเณหิ อยํ ขนฺธสงฺขาโต
วธโก อญฺญมญฺญฆาฏเนนปิ, ขนฺเธสุ สติ วโธ ปญฺญายตีติปิ. เอกา หิ
@เชิงอรรถ:  สี. เอเกเนว
ปฐวีธาตุ ภิชฺชมานา เสสา ธาตุโย คเหตฺวาว ภิชฺชติ, ตถา อาโปธาตุอาทโย.
รูปกฺขนฺโธ จ ภิชฺชมาโน อรูปกฺขนฺเธ คเหตฺวาว ภิชฺชติ, ตถา อรูปกฺขนฺเธสุ
เวทนาทโย สญฺญาทิเก. จตฺตาโรปิ เจเต วตฺถุรูปนฺติ เอวํ อญฺญมญฺญวธเนตฺถ
วธกตา เวทิตพฺพา. ขนฺเธสุ ปน สติ วธพนฺธนจฺเฉทาทีนิ สมฺภวนฺติ, เอวํ
เอเตสุ สติ วธภาวโตปิ วธกตา เวทิตพฺพา. สพฺพสํโยคนฺติ สพฺพํ ทสวิธมฺปิ
สํโยชนํ. อจฺจุตํ ปทนฺติ นิพฺพานํ. ตติยํ.


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๒ หน้า ๓๔๙-๓๕๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=12&A=7714&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=12&A=7714&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=17&i=242              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=17&A=3132              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=17&A=3507              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=17&A=3507              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_17

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]